Түмн нойна дурсхл самбр Хальмгтан ирв

07-04-2021, 15:52 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Өвкнрин тууҗ сергәсн соньн нег йовдл Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейд болв. 1812-ч җилин Төрскән харсгч дәәнд ончрсн хальмг Серебджаб Түмн нойна нерн ода амлгдҗ келгдҗәнә, терүнә кеҗ-күцәсн тоотыг, терүнә кергиг цааранднь йовулсн тохмин кесн тоотыг сергәх учр харһв.

Серебджаб Түмн нойна нериг дуудулҗ үүлдҗ йовсн нойна тохмин элчнрин тускар үг һарчана. Хальмгт нойна нер зүүҗ, олн-әмтн дундан «герой» гиҗ нер һарч йовсн Серебджаб Түмн нойна цогц оршагдсн һазрас нег атхм шавр, дурсхлын чолун самбр авч иргдв. Эн ончта йовдлд нерәдсн керг-үүлдвр музейд болв. Бурхн Багшин Алтн сүмин демч лам Йонтен гелң учрҗах чинртә эн йовдлын өвәрцинь темдгләд, урднь чолун самбрт ном умшх бәәтхә, әмтн үкәрт оддго бәәсмн. Ода цаг сольгдад, тууҗан сергәх, мартгдсн тоотыг өргҗ, баһчудт медүлх кергтә болҗана. Иим йовдлд нерәдҗ ямаран ном умшснь сән болх гиһәд, хальмг алдр үрд сәәни орнд төрҗ, ардан үлдсн улст кишгән заятха, гисн номиг Йонтен гелң умшв.
Музейин Һардач Ирина Мучаеван келсәр, Түмн нойн бийнь төрскндән ирснлә әдл чинртә йовдл болҗахиг темдглв. Җирһлд сән йовдлмуд учрҗ, хүврлтин цаг ирҗәхин темдг болҗана. Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Иван Басангов эврәннь үгдән тууҗин халхиг сергәҗ, баһчудт үлгүр болх, уңг-тохман, өвкнрин ач иктә үүлдвриг медҗ авхд эн йовдл туслхинь темдглв.
Хальмг Таңһчин билг-эрдмин ачта үүлдәч Татьяна Милованова хәәврин эн үүлдвриг зүүцүлҗ ик көдлмш кесмн. Хальмг улсин тууҗ йир байн болн соньн болҗана. Хойр зун җилә тууҗ багтасн нойдын тохмин үүлдвр өсҗ йовх үйнрт төрскндән цергллһнә үлгүр болх зөвтә. Ода деерән Келн-улсин музейд дав-зуурин хәләврт орулгдсн дурсхлын чолун самбр санлын темдг болҗ цугтад медүлгдҗәнә.
«Хальмг үнн» газетин ах редактор Евгений Бембеевин келсәр, Серебджаб Батыкович Түмн нойн зәәсңгүдин тохма хамгин билгтә, зөргтә болн медрлтә элчнрин негнь бәәсмн. Түмн нойна тохмнь Чингс хаана дү Хасрин тохмас эклцән авдг мөн. Герой Батыкович Түмн нойн гиҗ әмтн нерәддг бәәсн эн күн олна үүлдврт, тер дотр хазгудын җисәнд шунҗ орлцҗ йовсмн. Орн нутгин Хүүвин хойрдгч хуралтд хальмг теегәс депутат болҗ үүлдҗәсмн.
Гражданск дәәнә һалвас зулад, бичкн дүүтәһән Түргин һазрур һарсмн. Тендәсн ах-дү хойр Болгарьт туссмн. Тенд күүнә һазрт сәәһән хәәсмн. Тенд һарчасн эмигрантск газетд Серебджабиг сүл хаалһднь үдшәлһнд полковник Гаря Балзанов үг келснә тускар бичгдсиг Евгений Бембеев тодлулв.
Хальмгин хазгудын одмн Эрднь Манжиков, Әәдрхнә мүҗин хазгудын нерн деерәс керг-үүлдврт орлцсн Роман Курманов учрҗах йовдлын чинринь темдглҗ келв.
Ирландьд бәәдг Владилен Дацко Теңгә хазгудын алдр цергин одмн болҗ үүлдәд, олна ик көдлмш кеҗәнә. Тер дотр «Аймак» гидг хәәврин багиг һардна. Серебджаб Батыкович Түмн нойн оршагдсн һазрас Болгаряс Әрәсәһүр үкәр деернь бәәсн дурсхлын чолун самбриг яһҗ олсна, эн буйнч үүлдврт олн-әмтн орлцсна тускар Владилен тодрхаһар келҗ өгв. Эднә кеҗәх хәәврин көдлмшин тускар дарани нег һарцд келгдх. Ода болхла төрскнч седклтә эн улст һазадын орнд кесг әмтн дөң болсиг, Болгарьт Әрәсән элчллтин, Ирландьд Әрәсән элчллтин көдләчнр, хазгудын ниицәс, тер дотр байкермүд күртл эн керг-үүлдврт орлцсна ашнь нойна дурсхлын самбр Хальмгтан ирв.
Түмн нойна дурсхл самбр Хальмгтан ирвНойна цогцнь София балһснд олна үкәрт оршагдсмн. 80 җил болад, София балһснд оршагдсн хальмг нойна цогц деерк чолун самбр олдсмн. В. Дацкон келсәр, «Русский некрополь в Софии» гидг дегтрәс тер үкәрин тускар медҗ авсмн. Удан цагт хәәһәд, оршавр бәәсн һазрт хәәвр кеҗәсн улс күрв. Нойна нер-уснь бичәтә чолун ик самбр хооран авч хайгдсинь эдн үзв. Нойна үкәрт талдан улс ода оршагдсн бәәнә. Йосна бәәрн органмудла харһад күүндвр кесн бийнь тер оршавриг шинәс босхҗ авлһна төр хаһлгдсн уга.
Тууҗиг сергәһәд, цөөкн мөр бичхмн. Наполеона цергиг күүчллһнд орлцсн хойрдгч хальмг-әәдрхнә полкин командир, Серебджаб Түмн нойн цергә үүлдврт залу-зөргәрн нер туурсн деерән олна ик кергүдәрн таңһчин әмтндән тодлгдсмн. Хошуда хурл энүнә седвәрәр болн шунлтта үүлдврин ашт Иҗлин көвәд дүңгәҗ боссмн. Диилврин темдг болҗ, хальмгудын залу-зөргиг, Төрскндән цань уга итклтәһәр церглҗ йовсн мана өвкнрин санлыг мөңкрүлсн бумб болҗ эн хурл үүлдҗәнә.
Эн алдр күүнә тохминь дуудулҗ йовсн Серебджаб Батыкович Түмн нойн хальмг хазгудын одмн болҗ, Сарпулин болн Әәдрхнә губерньд хальмгудын нерн деерәс үүлдҗ йовсмн.
Хальмг Түмн нойн оршагдсн һазрас нег атхм болн тер дурсхлын чолун самбрнь Хальмгт авч иргдв. Төрскн һазртнь алдр өвкнрин санлыг күндлтхә гиҗ эн керг-үүлдвр күцәгдҗәнә.


ҖИРҺЛИН Кермн

Видео