Сойлын зөөриг – өсч йовх үйнрт

19-10-2021, 15:50 | Таңһчин зәңгс » Сойл

«Пушкинск карт» төсв олн улс дунд ик тааслт олв. Өсч йовх үйнрин төлә һарһгдҗах килмҗ өрк-бүл болһниг олна, сойлын, сурһулин халхин көдләчнриг негдүлв. Эн мана җирһлд мадниг хамцулдгнь мана үрд. Теднә хөвтә җирһлин төлә кен чигн бәәсән өгхмн, насн-җирһлән әрвлшго. Тегәд чигн өсч йовх күүкд-көвүд эрүл-менд болн цуг халхин медрлтә болхин төлә өрк-бүл, дунд сурһуль, олн нань чигн бүрдәцс шунна. Эн үүлдврт шидр орн-нутгин Президент һарһсн седвәр ик дөңцл болҗана. Кергиг уралан йовулхин төлә илт үүлдвр күцәх кергтә. Тиим нег үүлдврнь цуг орн-нутгар кегдҗәх «Пушкинск карт» төсв болҗана.
Эн ик чинртә керг-үүлдврин тускар Әрәсән билг-эрдмин ачта үүлдәч, «Өөрднр» бииһин театрин һардач болн ах балетмейстер, Хальмгин Баатр Нәдвдә Петр ухан-тоолврарн хувалцҗана.

Иргчин тускар ухалад
– Энтн йир сән керг. Күүкд-көвүд – мана иргч, гиҗ келдгнь йирин йовдл болв. Теднә иргч болхла, мадна – медәтә дааврта улсин һарт бәәнә. Сүл цагт бичкдүд болн баһчуд дегтр умшхш, театрт, музейд, симфоническ оркестрин концертд одхш. Бәәдл амр бишнь медгдҗәнә. Эк-эцкнь сардан авдг 10, 15, 20 миңһн арслң күүкдтән цуг халхин белдвр өгхд күрдгонь бас медгдҗәнә. Тегәд күүкд-көвүд ода цугтан гишң интернетәс һархш, тенд цуг тоотынь медҗ авна, олн зүсн наад наадҗ цаган давулна.
Президент Владимир Путин спорт делгрүллһнд, нег үлү баһчудыг спортла үүрлүллһнд ик оньг өггдснь сән йовдл болҗана. Спортд дурта баһчудын цогцнь эрүл-менд өснә. Тиигәд орн-нутгин әмтн эрүл-менд болна. Эннь сән йовдл. Болв талдан ишкдл бас кех кергтә. Эрүл-дорул болсн деерән мана күүкд ухата болн медрлтә болх зөвтә. Эднд цуг халхин сурһмҗ болн медрл өгх кергтә. «Күн болһна цуг тоотнь сәәхн болн әдл делгрлттә болх зөвтә», – гиҗ келсн үгнь нанд таасгдна. Бичкдүдин цогц-махмуднь батрулсн деерән теднә ухана туст килмҗ һарһх кергтә. Медрлин олн халхин туск ухата болн шагшавдын чик хәләцтә баһчуд өскхин туст Президент В. Путин килмҗ һарһснь иргчин тускар ухалсн йовдл. Оньган өгтн, сойлын халхар үүлдҗәх әмтн әср йовдл һарһҗ, зөв-йос эвдсн ямр нег үүлд орлцсинь үзлт, соңслт? Җирһлин эн халхинь оньгтан авч үүлдәд, кесг хаҗһр йовдлас баһчудыг саглҗ болхинь эннь үзүлҗәнә. Чик. Эннь цуг мадна керг.

Төрскн һазрин тууҗиг медүлхәр
Иим нег йовдл нанд тодлгдна. Хойр-һурвн җил хооран паркд аһар киилҗ йовад, сурһулясн хәрҗ йовсн көвүдлә харһув. Бәәдлнь – 11-12 наста көвүд. Теднлә күүндҗәһәд, мана нертә шүлгч Көглтин Даван тускар теднәс сурув. Эдн тер кен болҗахинь, терүнә тускар келҗ чадсн уга. Харм төрх йовдл. Сурһулин көтлврт хальмг шүлгчнрин болн бичәчнрин тускар келдго бәәдлтә гиҗ дотран санув.
Мана репертуарт «Аак – Нарн» («Мать солнце») наадн бәәнә. Хальмг шүлгч, бичәч, седкүлч Санҗин Арслң бичсн нааднд бичкдүд орлцҗ, бийснь дуулад, хальмгарн келәд наадсн билә. Бичкдүд чигн наадыг оньган өгч хәләснь тодлгдна. Наадна көгҗминь «Өөрднр» театрин концертмейстер Евгения Виноградова бичлә.
Мана театрин репертуарт нань чигн соньн наадд бәәнә. «И друг степей калмык», «Путешествие по Востоку и странам Гималаев», «Великий шелковый путь» (Марко Поло). Театр белдҗ тәвсн, олн орн-нутгудт үзүлсн нааддын нерднь иим. Продюсер Андре Шенивиерин даалһврар эн наадд тәвгдсн билә.
Нег үүлдвртә балет чигн мана репертуарт бәәнә. «Әмд усн» гиҗ нерәддг тер балет Чонкуша Петрин көгҗмәр белдгдсмн. Теегин таңһчин әмтнд йир өөрхн болн бачм чинр зүүҗәх төрәр хальмг балет тәвгдсмн. «Пушкин и калмычка» наадндан бидн түрүн болҗ биилҗәх алдр орс шүлгчиг үзүлвидн. «Тальяночка на поляночке» нааднд Советск Союзин Баатр Басң Городовиковин дүр үзүлвидн. Төрскән харсгч Алдр дәәнд орлцсн ах үйин улст, теднә баатр-зөрмг йовдлд коллектив эн наадан нерәдлә.
Одахн тәвгдсн наадн «Однажды в Америке» гиҗ нерәднә. Терүнд орлцҗах артистнр хальмг, орс, испанск келәр хоорндан күүнднә. Делкәд цугнь хүврсн цагт, сойлын дөңгәр хоорндан залһлда бәрҗ үүлдлһн ямаран ик чинртәг эн наадарн бидн медүлҗәнәвидн. Өмн үзгин Америкин нутгудар зуульчлад, терүнд бәәх улсин тускар бииһин дөңгәр «Өөрднрин» артистнр үзүлҗәнә. Эн болн нань чигн наадд болн концертн көтлврмүдиг «Пушкинск картыг» олзлад, сурһульчнр хәләҗ чадҗана.

үүдәгч коллективсин күцәмҗ
Эннь зуг мана театрин көтлвр болҗана. Драматическ хойр театрт болхла, Басңга Баатрин нертә Келн-улсин театрт болн драмин, болн шог наадна орс театрт орс, советск, һазадын орна, хальмг түүрвәчнрин үүдәврмүдәр тәвгдсн олн наадд бәәнә. Цуг тернь улсин ик зөөр, театрт одад, тер нааддыг хәләсн бичкдүд уханднь тодлгдх кесг тоотыг үзхмн.
Хальмг симфоническ оркестрин концертмүдт одсн цагтан күүкд-көвүд Бахин, Бетховена, Чайковскийин, Шостаковичин болн нань чигн көгҗмчнрин үүдәврмүдлә таньлдхмн. Чонкуша Петрин, Манҗин Аркадий болн нань чигн композитормуд үүдәсн көгҗм Әрәсән болн һазадын орна зергләнд зөвтә орман эзлҗәхинь медҗ авхмн. Оркестрин ханьд ордг көгҗмин зевсг болһнла баһчуд таньлдҗ чадхмн. Артистнр болн көгҗмчнр теднә тускар соньн кевәр келҗ өгәд, ямаран көгҗм татҗ болхинь үзүлхмн.
А. Цебековин нертә Государственн хорин көтлвр чигн баһчудт соньн болх. Эн коллектив Әрәсәд бәәтхә, цуг делкәд темдгтә. Хорин репертуар йир соньн, дууна коллектив цуг делкән болн орн-нутгин кесг марһанд диилвр бәрҗ орлцҗ йовсмн, орлцҗ чигн йовна.
Келн-улсин оркестрин концертд ирхләрн көвүд-күүкд хальмгудын көгҗмин зевсгүдлә таньлдҗ, соньн көгҗм соңсҗ, өөдән билг-эрдмтә дуучнриг соңсҗ чадхмн. Әрәсән ачта артистк Шалхана Данара, Хальмг улсин артист Мергн Ким, Хальмг улсин артист Шовһра Арслң домбр цоксинь соңссн кен чигн күн терүнә билг-эрдмәр бахтна. Тедү дүңгә эвтә һарнь домбрин чивһсиг көндәхлә, тер дарунь сәәхн көгҗмин ә чикнә хуҗриг хаңһана. Көгҗмин зевсг болһн, тер дотр мөрн хур ямаран тууҗтаһинь медҗ авснь сурһульчнрт йир туста болхмн.
«Бамб цецг» академическ ансамблин концерт хәләхд баһчудт нег үлү соньн болх. Таңһчин ууһн гисн үүдәгч коллективин ханьд Хальмгин нертә дуучнр болн биичнр өсч, мергҗлтән өөдлүлҗ нер һарсмн. Таңһчин делгрлтлә зергдән дууна болн бииһин эн коллектив өсәд, төлҗәд, делкән кесг орн-нутгудт хальмгудын билг-эрдмиг үзүлсмн. Әрәсән ачта артист Эрднин Валерий толһалҗах коллектив урдк кевәрн олн хәләһәчнриг билг-эрдмәрн байрлулҗана. Кесг үйин улсиг залһҗ, өдгә цаг күртл ирсн дун болн би ямаран өвәрцинь концертднь ирсн күүкд-көвүд медҗ авхмн.
«Пушкинск карт» таңһчин зурһан үүдәгч коллективин нааднла болн концертмүдлә сурһульчнриг өөрхн таньлдулх арһ өгчәнә. Эннь халх болһнд туста үүлдвр болҗана. Күн болһн нег билтә болдг. Цугтан дуулдг, биилдг, артист болдг арһта биш, болв сойлын зөөрлә таньлдҗ өссн күн медрлнь олн зүсн болна, ке-сәәхн тоотыг меддг, улсин тууҗла болн сойлла таньлдҗ, заң-авцдан урдк үйнрин сән тоотыг шиңгәҗ авна.

Хөөчин Галина

Видео