Èê Ìàðë - á´êñ¢ä³ ò´ðñêí ºàçð

11-10-2017, 17:37 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

Á´êñ¢ä àðâíàõí êåç³í³ öàãàñ àâí òàëòàõí òàâí çóí ´ðêèí àðâí õîéð àðâíà íåãíü áîëš, Èê Ìàðë áîëí ÁຠÌàðë ãèäã ºàçðò èøê³ ãåð³ðí í¢¢š, ìàëàí ´ñêš á³³ñìí. Ê´äëìø êåõë³ðí ´ìí³í òàëäàí ê¢ ò³âäãî, òåìäãëš àâñí êåðãèã àðäíü îðš êåäã óëñ ýí àðâíä îðäã á³³š. Ê´äëìø÷íð, ìàë÷íð, ìåõàíèçàòîðìóä, æîëà÷íð, íàíü ÷èãí ýðäìèí óëñàðí ýäí íåð ºàð÷ éîâñìí. Òåäí äóíä Õóëàí Õ¢ðì÷³, Öóòàí Êîíñòàíòèí, Äàíäãà Äîðš, àõ-ä¢ ×ó÷èíîâèõí Áîðèñ áîëí Áàìá, Ìóóçàí Ò¢ìä³, íàíü ÷èãí ê´äëìøò³í ýâò³-äîâòà, ñîâõîçèí ýêîíîìèêä ç´âò³ ò³âö³í îðóëš éîâñí óëñ.
Òîîìñðòà á´êñ¢äèí íåãíü Ñàíš Äîðäæèåâè÷ Ýíÿåâ áîëšàíà. Áèëãò³, ìåäðëò³, ñóðºóëüòà ýí ê¢í ýðäì³ðí óðàëàí ç¢òê³ä, õóëä-㢢ëã³í³ ìèíèñòð áîëš ê´äëš éîâñìí. Ê´äëìø³í ÷èê³ð, òóñòà áîëäãàð ê¢ö³š, ³ìòèã õàìöóëš ÷àääã, ê´äëìøò³í éèð êèí³í Ñàíš Äîðäæèåâè÷ Áàñàí Ãîðîäîâèêîâëà õàìäàí òàœº÷èí äåëãðëòèí ò´ë³ ÷èäë³í, ìåäðë³í, öàãàí ³ðâëëãî ê´äëš éîâñí ê¢í áîëšàíà.
Á´êñ¢ä àðâí ᢢðëš éîâñí ºàçðèí òóñêàð öààðàíäíü êåëõë³, Ñîâåòèí éîñí òîãòàä, êîëõîç-ñîâõîç á¢ðäñí öàãò í¢¢äë óëñèã ºàçð ºàçðàð á³³ðøë¢ëñí öàãò á´êñ¢ä àðâí í¢¢äã á³³ñí ºàçðèíü òàëòàõíà ºàçðèí òîîºàñ ºàðºàä, øèí òîãòñí ñîâõîçèí ºàçðò îðóëñìí.
¥âêíðèííü ºàçð-óñíä çàëüâðõàð îêòÿáðèí 1-ä îëí ê¢í Èê Ìàðë á³³ñí ºàçðò öóãëðâ. Èê çóíü Öàºàí Íóóðàñ áîëí Èê Öàðœãàñ èðâ. Êåñãíü òàëäàí ºàçðàñ ýí õàðºëòä îðëöõàð à亚 èðñíü áàñ ¢çãäâ. Á´êñ¢ä àðâíä õàìãèí íàñòà óëñèí íåðí äååð³ñ èðñí óëñèã ×àïàé Äîÿåâè÷ Çàìûêîâ é´ð³â. Á´êñ¢ä àðâíà ê´ãøí ºàºà Îêòÿáðüñê ÌÆÑ-èí, îäà òàëäàí íåð 碢š³õ õîòíä á³³õ ìåä³ò áàñ é´ð³ë³í êåëâ. Á´êñ¢ä àðâíà ꢢêí Èâàí Ïåòðîâè÷ Ñàíäæèãîðÿåâèí ýê áîëš ºàðâ. Ê´â¢íü "Õàëüìã ¢ííä" ê´äëš éîâëà. "Îäà òåð ³ìä á³³ñí áîëõëà íàìàã äàõàä, íààðàí èðõ áèë³, - ãèš ìåä³ò êåëí³. - Êåç³í³ Ìàðë ã躳ä á³³ñèíü, ýí ºàçðò ò´ðñ³í, Øàðàí Áàìá ãèäã ê¢í ýíä á³³ñèíü òîäëíàâ. Áè÷êíäì Öàºàí Íóóðóð í¢¢š ºàðñí áîëàä, ä³êš þìí òîäëãäõø. ¥âêíðèí ºàçðò èð³ä, öóã ò´ðë³í ¢çñí èê áàéð áîëšàíà".
- Àìð áèø ýí öàãò íåã àðâíà óëñ õîîðíäàí ´´ðõí òàíüëäàä, êåí-íåã³í ä´œíš á³³òí,- ãèš Âåðà Õàðìàíäæèåâíà ¢íí ñåäêë³í ìåä¢ëâ. -Á´êñ¢ä àðâíä ´ñš éîâõ áàº÷óä îëí. Ýäíä ´âêíðèííü òóñêàð êåëš ´ã³ä, èèã³ä ò´ðñêí ºàçðòíü àâ÷ èðñíü éèð ñ³í éîâäë. Èðñí óëñ öóºàð ºàçðèííü áóéí-êèøãò áàãòš, ¢ð-ñàäàí ´ñêš, ´âê-ààâèííü íåð äóóäóëš, îíüäèí ä´ðâí öàãò àìð÷-šè𺚠éîâòí!"
Ýí õàðºëòûã á¢ðä³ëºíä øóíìºà êåâ³ð îðëöñí Ñåìåí Øàðàåâ Èê Öàðœä á³³í³. Àõ-䢢º³ðí êåñã ê¢í, ä³ê³ä ýäí³ ¢ðäíü ´ðê-á¢ë³ðí áàñ èðš. Ñåìåíà à÷íü Áîðèñ Ìàçàíîâè÷ Øàðàåâ ã躳ä, Îêòÿáðüñê ðàéîíà Ïðåçèäåíòèí ýë÷ áîëš ðàéîã ºàðäš éîâñìí. Ìîñêâàä ãèäðîìåëèîðàòèâí èíñòèòóò ò´ãñ³ñí àõ ñóðºóëüòà ê¢í éèð ìåäðëò³ ñïåöèàëèñò áîëàä, îëíà ¢¢ëäâðò ÷èãí øóíìºà êåâ³ð îðëöš éîâñí òîîìñðòà ¢¢ëä³÷ á³³ñìí. Øàòð ñ³³í³ð íààääã á³³ñèíü ³ìòí áàñ òîäëíà. Çóã õàðì ò´ðõä, ýí ê¢í äåã³ä ýðò ñ³³º³í õ³³â. Á´êñ¢ä àðâí á³³ðøäã ºàçðò ýëãí-ñàäàí õàìöóëàä, ÷îëóºàð òåìäã êåš ò³âñí á³³š. Òåð òåìäãèí ´´ð áàéðèí õóðãàí ê庳ä, þí ó÷ðàð öóãëðñíà, êåí èðñèíü çààºàä, Ðóñëàí Öóòàåâ êåëš ´ãâ.
- Îëí-ç¢ñí ó÷ðàð áèäí óðäíü èèì õàðºëò êåš ÷àäñí óãàâèäí. Áîëâ ýíäð èèã³ä öóãëðñíü éèð ñ³í éîâäë, - ãèš Ðóñëàí Êîíñòàíòèíîâè÷ ¢ã³í ýêëâ. - Ê´ãøä, ààâíð-ýýšíð èê çóóäàí ìàíà ´´ð óãà áîëšàõíü ºóíäëòà. Áîëâ ýíäð òåäí ýíä ò´ðñí ºàçðòàí á³³ñí áîëš íàíä ìåäãäí³. Ìàäíëà õàìäàí ýäí ´âêíðèí ºàçðò à÷íð-šè÷íðíü öóãëðñíä áàéðëšàíà, Ýíòí ìàíà ò¢ð¢í èê õàðºëò áîëšàíà. ¡ðä³í, ꢢêä-ê´â¢ä³í, à÷íð-çååíð³í àâ÷ èðñíòí éèð ñ³í áîëšàíà. ¥âêíðèí ºàçðàí ýäí ìåäš àâõ. Îäà õîîðíäàí ꢢíä³ä, öààðàíäíü þ êåõ³í òåìäãëš àâõìí. Õîéð,ýñ ãèš ºóðâí šèëä íåã èèã³ä öóã àðâíàðí öóãëðàä, ´âêíðò³í õîò ´ã³ä, ºàçð-óñíäàí çàëüâðàä, áàéð êåš³õìí. Á´êñ¢ä êåä¢ ´ðê-á¢ë á³³õèíü éè뺚, òîîºèíü ºàðºõìí. Êåñãíü òàëäàí ºàçðàð á³³õ áîëàä èðš ÷àäñí óãà. Äàðàíè õàðºëò êåõë³ðí áèäí óðäàñíü 糜ãë³ä, ýðò³ñíü áåëäâðèí ê´äëìø êåõâèäí. Á´êñ¢ä³ çååíð äàëà, õ´´ííü öóã òåäíèã ÷èãí öóãëóëõ ñàíàí á³³í³.
Ñåìåí Øàðàåâ, Äàâèä Äàíäûêîâ, Õóëàåâ Íèêîëàéèí ê´â¢ä, ×¢÷í³ Âèòÿ, íàíü ÷èãí ê´â¢ä ´ðê-á¢ë³ðí èðš îðëöâ. Îëí à÷íð-šè÷íð³í ýðã¢ëñí, òåäíä³í áåëã ´ã³ä, Åêàòåðèíà ×ó÷èíîâà èê áàéðòà á³³õíü ¢çãäâ.
Êåëõ³ñ, Èê Ìàðë áîëí ÁຠÌàðë ãèäã ºàçð "Äðóæíûé" ãèäã ôåðìàñ õîë áèø á³³í³. Á´êñ¢ä àðâíäàí òîîìñðòà á³³ñí, ê´ãøí à⺠ãèš ê¢íäëãäš éîâñí Õóëàí Õ¢ðì÷ ñ¢ë ê¢ðòë ýí ´âêíðèí ºàçðò á³³ñìí. Àâºíü Õóëàí Õ¢ðì÷³ òîäëãäñí õóó÷í çóðãèã Ðóñëàí Öóòàåâ àâ÷ èðš ¢ç¢ëñèã ³ìòí îíüãàí ´ã÷ õ³ë³â. 1966 šèëä öîêñí òåð ºóðâí çóðãò Âëàäèìèð áîëí Ëþáîâü Îâüÿíîâèõí³ õ¢ðì áîëñí êåì òîäëãäš. Áຠíàñòà Öóòàåâèõí, Øàðàåâèõí òîäëãäñí çóðãóäûã õ³ë³ñí áàº÷óä òåð¢íä ààâ-ýýš³í òàíüâ. Ñåìåí Øàðàåâ áè÷êí á³³ñí êåìä³í áàñ òåð çóðãò ºàð÷.
¥âêíðèí ºàçðò á´êñ¢ä àðâíà ³ìòí èê ì´ðã¢ë ê庳ä, ºàçð-óñíäàí çàëüâðâ. Õàëüìãèí Öóòõëœ õóðëûí àõ áàãø Ìóóòë ãåâø ýäí³ ñåäâ³ðèã ä´œíâ. Õóðëûí ãåëœ Îòõí Õîíèíîâ íîì óìøš, ºàçð ò³êëºí³ øàšíà ¢¢ëäâð ê¢ö³â. Èðñí óëñ öóãòàí èê- áè÷êí óãà ì´ðã¢ëä îðàä çàëüâðàä, ³äñ àââ. Ààâ-ýýš³í ê¢íäëš á³³õ, ò´ðñêí ºàçðàí áàòëõ ñåäêëò³ óëñ èèã³ä ìåä³ò³ óëñèí ´äðë³ ýâð³ ´âêíð³í òåâ÷ñíü ñ³í éîðòà éîâäë áîëâ.

Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ
Çóðãò: ´âêíðèí ºàçðò ì´ðã¢ë êåñí á´êñ¢ä³õí
Èê Ìàðë - á´êñ¢ä³ ò´ðñêí ºàçð

Видео