Ê¢œêë íîìòûí ç´´ð - õ´´ò ¢éíðò

26-12-2017, 11:42 | Таңһчин зәңгс » Тоолвр

Áàãø Ëèäèÿ Åñåíîâíà Áàäìàåâà ïðåçåíòàöèã ºàðäš äàâóëâ. Ãèìíàçèí ñóðºóëü÷íð é´ð³ëèí ø¢ëã¢ä³ð ãèè÷íðèã òîñàä, äó-áè躳í ýäíä íåð³äâ.
1972-÷ è 1974-÷ šèëì¢äò "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòä íîìò Êè÷ã³ Ò´ë³í "¡ãèí òóñê ¢ã" ãèäã ³œãä ¢ãèí ö³³ëºâð ´ã÷³õ ìàòåðèàëìóä áàðëãäš, ³ìòí³ îíüã àâëšàñìí. Íåã ¢ë¢ íîìòíð, áàãøíð, æóðíàëèñòíð, îþòíð ¢ãèí òóñê ö³³ëºâð ´ããäš³õ ìàòåðèàëìóäûã òààñš óìøšàñìí. Òåð ¢éèí ³ìòíä òåð ¢ãì¢ä ´´ðõí, ñ³í ìåäãääã á³³ñíü èë. Êåë³í ñ³³í³ð ìåääãíü îëí á³³ñí öàã áèøèé. ²ìòí òåð ìàòåðèàëìóäûã êåð÷š àâàä, àðõèâä³í õàäºëàä îëçëš éîâñìí. Êè÷ã³ Ò´ë³í ñóðºóëü÷íðèí íåãíü, îäà íåðò³ íîìò Áàäìèí Àíäðåé àðõèâä³í õàäºëšàñí òåð ìàòåðèàëìóäûã ä³êí³ñ øèíšëš õ³ë³º³ä, äèãë³ä øèí³ñ áàðëãäñí äåãòðò îðñí ¢ãì¢äë³ ä¢œö¢ë³ä, ä³ê³ä íåìð ºó÷í õîéð ¢ãèí ö³³ëºâð îëš àâñàí, äåãòðèã áàðëëºíä áåëäñí Áàéðòà Àíàòîëüåâíà Êè÷èêîâàä á³ð¢ëš ´ãâ. Øèíšëëòèí ýí ê´äëìø êåõë³ðí áàãøíü ÿìàðàí èê êèí³í³ð ê´äëäã á³³ñèíü òåð ¢ãì¢äèí ö³³ëºâðèã øèíšë³ä, ³äëö¢ë³ä, Àíäðåé Âàñèëüåâè÷ ¢ç¢ëš ÷àäâ. Êè÷ã³ Ò´ë³ êåñí íîìèí øèíšëëò ÿìàðàí èê êåðãò³ á³³ñèíü, õàëüìã êåë øèíšëëºíä òåðíü ÿìàðàí èê ÷èíðò³ áîëšàõèíü íîìò Áàäìàåâ ìåä¢ëâ. Ìîñêâàä ÷èãí ãàçåò³ñ òåð ìàòåðèàëìóäûã éè뺚 àâ÷ ýâð³ííü íîìèí ¢¢ëäâðò êåñã íîìòíð îëçëš éîâñíü ýí ê´äëìø ÿìàðàí òóñòà á³³ñèíü ìåä¢ëš³í³. Ïðîôåññîð Ã.Ä. Ñàíæååâ Ìîñêâàºàñ À.Ø.Êè÷èêîâä áè÷ñí áè÷ãòíü "Õàëüìã ¢ííä" ºàð÷àñí "¡ãèí òóñê ¢ãèã" íîìò îíüãàí ´ã÷ óìøäã á³³ñèíü ìåä¢ëâ. Êåëõ³ñ, áóðÿò íîìò áè÷ñ³ð, òåð¢ãèíü îíö äåãòð³ð áàðëñíü ñ³í áîëõ á³³ñèíü çààšàíà.
Ýí äåãòðò íåìð ¢ãì¢ä îðóëãäš, ¢ãì¢äèã àëôàâèòí äèã-äàðàºàð ò³âš áàðëãäñíà òóñêàð Áàéðòà Àíàòîëüåâíà äåãòðèí òóñê ¢ãä³í êåëâ. Äåãòðèí ò¢¢ðâ³÷ òåð¢ãèíü ìåäš³ñí³ òóñêàð, òåð¢í³ òîîëâðàð òèèãš äåãòðèã øèí³ñ áàðëõëàðí Áàéðòà Àíàòîëüåâíà ¢¢ëäñìí. Øèí³ñ áàðëãäñí äåãòðò ºóðâí ³œã ¢ãì¢ä: "Ê¢¢í³ íåðä", "Ìàë, àäóñíà íåðä", "Îëí ç¢ñí ÷èíðò³ ¢ãì¢ä" ãèäã ³œã¢ä îðâ. "Íåìð" ãèñí ³œã äåãòðèã òîâ÷ëšàíà. "Äîðš" ãèäã ¢ãèí ö³³ëºâð ´ã÷³õ ñòàòüÿí ºàð áè÷ìð, "Çàÿíè ÷àìäàí" ãèäã ö³³ëºâðò³ ñòàòüÿí ºàð áè÷ìð, ãàçåòä áàðëãäñí íåã ö³³ëºâðèíü îðóëãäñí á³³í³. Êè÷ã³ Ò´ë³í àðõèâ³ñ àâãäñí òåð ìàòåðèàëìóä íîìò ÿìàðàí èê îíüãòàºàð ýí ê´äëìø³í êåš éîâñèíü ¢ç¢ëš³í³. Äåãòðèã áàðëš ºàðºëºíä èê ä´œ áîëñí Âèêòîð Ïîìïàåâä áîëí Äæàíãàð Òàòíèíîâä àâàëüíü Ñàãëàð Äîðäæèåâíà áîëí ꢢêäíü Áàéðòà áîëí Ðàäíà Êè÷èêîâèõí ¢íí ñåäêëèí õàíëòàí ´ðãâ. Íåðò³ íîìòûí éèðí òàâí šèëèí ´´íä áàðàñ ºàðñíü íåã ¢ë¢ ÷èíðò³ áîëšàíà.
Òîäëóëàä êåëõë³, "¡ãèí òóñê ¢ã" ò¢ð¢í áîëš 1979 šèëä áàðëãäñí áèë³. Îäà ýí äåãòð éèð õîâð áîëñíü öóãòàí ìåäí³. "Ýí äåãòðèã íîìèí õàëõàð àâàä õ³ë³õë³, õàëüìã êåëíä ò¢ð¢í áîëš ýòèìîëîãèí òîëü ãèš íåð³äš áîëõìí" - ãèš äåãòðèí ÷èíðíü í¢ð "Ìåäõä ñîíüí" ãèäã ¢ãä òîâ÷ëãäñí á³³í³. Äåãòð ¢ííä³í öóã óëñò îäà ê¢ðòë èê ä´œã³í ê¢ðãš éîâíà. Ìë êåëòíðèí íîìòíðò ýí äåãòð øèíšëëòäíü éèð ñ³í ä´œöë áîëšàíà.
Õàëüìã óëñèí ø¢ëã÷ Âëàäèìèð Íóðîâ, àðºëà÷ Âèêòîð Ïîìïàåâ, òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòðèí äàðóê Íèêîëàé Ñàíäæèåâ, áè÷³÷ Ãðèãîðèé Êóêàðåêà, Õàëüìã ôèëîëîãèí áîëí âîñòîêîâåäåíÿ èíñòèòóòûí äèðåêòîð Ìèíãèÿí Ëèäæèåâ, Êåëí-óëñèí ãèìíàçèí äèðåêòîð Åêàòåðèíà ×åíêóðàåâà, íîìòíð Åâãåíèé Áåìáååâ, Âëàäèìèð Ñàí÷èðîâ, Öàºàí Ñåëååâà, Áຠ×îíñà øêîëûí áàãø Íèíà Áàëÿøîâà êåëñí ¢ãä³í íîìòûí ¢ëä³ñí èê ç´´ðèí ÷èíðèíü ¢íë³ä, øèí³ñ áàðëãäš ºàðñí "¡ãèí òóñê ¢ã" êåðãò³ öàãëà ºàðñèíü òåìäãëöõ³â. Õàëüìã êåë³ðí ꢢíääã óëñèí òî áàºðš éîâõ ºóíäëòà öàãò èèì äåãòð øèí³ñ áàðëãäš ºàðñíü éèð òóñòà. ijê³ä áîëõëà Êè÷ã³ Ò´ë³ "Šàœºð" øèíšëëºíä íàñíàííü èê çóóºàí ´ãñí ê¢í áîëšàíà. Ýí òóñò ýí¢í³ íîìèí ÷èíðíü éèð èê, ãèš Âëàäèìèð Ñàí÷èðîâ òåìäãëâ. Êè÷ã³ Ò´ë³í íèë÷³ð "Šàœºðèí" ¢ëã¢ð áîëã÷ (êàíîíè÷åñê) òåêñò íîìèí-øèíšëëºí³ ëèòåðàòóðò áàòðñìí. "Šàœºðèã" ýâð³ äóóëâð êåš àâõàð òàëäàí íóòãèí íîìòíð èê ³³ìøãò³ ¢¢ëäâð êåš³õ öàãò õàëüìã íîìò öàãëàðí øèíšëëò ê庳ä, íîìèí ¢¢ëäâðò "Šàœºð" äóóëâð ìåë õàëüìã äóóëâð áîëšàõèíü áàòëñí Êè÷ã³ Ò´ë³í òóñêàð Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòèí ïðåçèäåíò Ãåðìàí Áîðëèêîâ êåëâ.
Ñîíüí îëí òîîëâð ýí ´äð ñîœñãäâ. Íåã ºóíäëíü õàëüìã êåë³í ´ð㚢ëõ³ð éîñíà öóã êåìš³íä öóãòàí êåë³ä á³³í³. Áîëâ êåëèã öààðàíäíü äåëãð¢ëëºíä, ´ñš éîâõ ¢éíðò êåëí³ ê´ðœãèí áàò óë òîãòàõèí ò´ë³ êåðãò³ ñóðºóëèí äåãòðì¢ä áîëí ä´œöëì¢ä áàðëëºíä óðäê êåâ³ðí ì´œãí îëäšàõø. Êåë³ä á³³š êåëí³ õàëüñí šóëüºðñí á³³í³. Á³³äë òåð êåâ³ðí, õàëüìã êåëí³ áàãøíð óðäê "¡ãèí òóñê ¢ã", "Îþíè ò¢ëê¢ð" êè÷³ëì¢äò³í îëçëšàíà. Êåç³í³ áàðëãäàä óãà á³³ñí òåð äåãòðì¢ä éèð õîâð. Íåã áàéðíü "¡ãèí òóñê ¢ã" øèí³ñ áàðëãäš ºàðâ. Áîëâ éîñíà õàëõàñ, ñóðºóëü-ýðäìèí õàëõàñ, õàëüìã êåëí³ ò´ë³ ¢¢ëäš³õ áîëš ÷ååš³í öîêšàõ êåñã îðãàíèçàöñ ÷èãí, ¢¢ëä³÷íð ÷èãí ýí êåðã ê¢ö³ëºíä îðëöñí óãà. Á³³ñí ¢íò³ ç´´ð³í ÷èê³ð õàäºëš, îëçëš ýñ ÷àäõëà, áèäí þí ò´ðëò³ óëñ áîëšàõìá?!
Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ

Видео