Áàñœãà Áààòðèí íåðò³ Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòðò Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ šèëì¢äò ³ìí³ñí õàºöñí àêòåðìóäûí áîëí òåàòðèí ê´äë³÷íðèí íåðä áè÷³ò³ ñàíëûí ñàìáð á³³í³. Ò´ðñêí ºàçð-óñíàííü ò´ë³ ³ì³í ³ðâëëãî ä³³ëäñí òåð áààòðìóäûã òåàòðèí êîëëåêòèâ äàœãèí òîäëíà. Áàéðèí áîëí ºàøóòà ñàíëûí ´äðì¢äë³ òåäí³ ñàíëä öåöã¢ä çàëš ò³âãäí³, íåðíü ñåð㳚 êåëãäí³.

Õàëüìã ø¢ëã÷ Øàíàí Äîëüãàíà ¢¢ä³âðì¢äíü ã¢í ó÷ð-óòõòà, ò¢¢ðâ³÷èí ýâð³ îíö õ³ë³öèíü, óõàí-ñåäêëèíü ìåä¢ëí³.

²ð³ñ³í Ôåäåðàöä ñîéëûí ê´äë³÷íðèí ¥äð ìàðò ñàðèí 25-ä òåìäãëãäí³. Áèëã-ýðäìèã äåëãð¢ëëºí³ áîëí ³ìòíä àìðëºíà ñ³í òààë òîãòàëºíà, öóã ¢éèí ³ìòíä ýñòåòè÷åñê ñóðºìš ´ãëºí³ õàëõàð ¢¢ëäš³õ îëí óëñèí ýðäìèí áàéð 2007 šèëèí àâãóñò ñàðä ²ð³ñ³í Ôåäåðàöèí Ïðåçèäåíòèí øèøëœ ç³ðëã³ð áàòëš àâãäñìí. Èñêóññòâèí, ñîéëûí áîëí îëíà ¢¢ä³ëòèí êåñã õàëõàð á³³ñí áàéðèí ´äðì¢äèã íèèö¢ë³ä, íåã áàéð êåõ ñåäâ³ð òåð šèëèí õàâðàð ò´ðñí áîëäã. Òèèã³ä ñîéëûí ê´äë³÷íðèí ýí áàéð éîñíà õàëõàñ áàòëãäàä, öóã îðí-íóòãèí êåìš³íä êåãääã áîëâ.

Ò´ðñêí îðí-íóòãòàí áîëí íàðò-äåëê³ä íåðíü òóóðñí õàëüìã óëñèí ø¢ëã÷ Ê´ãëòèí Äàâàí 95 šèëèí ´´íä íåð³äãäñí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ñóðºóëü-ýðäìèí ó÷ðåæäåíüñàð äàââ. Áàº
Ä´ðâä ñåë³í³ "Õîœõ" áè÷êä¢äèí ñàäûí ꢢêä-ê´â¢ä ðàéîíà äåãòðèí ñàœä îäâ. Ìîºà ñàðèí 13-ä ø¢ëãë³í³ ¥äðë³ ýí êåðã-¢¢ëäâð áîëâ. Äåãòðèí ñàœãèí ê´äë³÷ Î.×óäèäîâà áè÷êä¢äèã òîñàä, ø¢ëã÷èí íàìòðèí òóñêàð êåëš ´ã³ä, ¢¢ä³ëòë³íü òàíüëäóëâ. Áè÷êä¢ä
Ê´ãëòèí Äàâàí äåãòðì¢ä ºàðòàí á³ð³ä, ø¢ëã÷èí òóñêàð êåñã ñóðâð ´ãâ. Òåð ìåò ñàœãèí óéí íàñòà óìøà÷íðèí ³œãèí ê´äë³÷ Â.Áàäìàåâà ø¢ëã÷èí ¢¢ä³âðì¢äèí º³³õ¢ë ¢ç¢ëâ.

¥öêëä¢ð Ýëñòä òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí äàðàíè ñ¢¢ð áîëâ. Ýí¢ã ÐÊ-í ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâ ºàðäš äàâóëâ. Ñ¢¢ðèí
ê´äëìøò ÞÔÎ-ä Õàëüìã Òàœº÷àð ¢¢ëääã ÐÔ-í Ïðåçèäåíòèí ê¢öö ç´âò³ ýë÷èí àïïàðàòûí àõ ôåäåðàëüí èíñïåêòîð Àëåêñàíäð Áåëÿåâ, òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî îðëöâ.

Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòä îþòíðèí ìåäðëèíü 㢢ä¢ëëºíä, òåäí³ ïðîôåññèîíàëüí öóã õàëõèí áåëäâðò, ãóìàíèòàðí áîëí åñòåñòâåíí íîìèí õàëõàð øèíšëëòèí ê´äëìø äåëãð¢ëëºíä ºîë îíüãàí ´ãí³. Òåð ò´ë³ä ýäí ²ð³ñ³í áîëí ºàçàäûí îðíà âóçìóäò îäš, ìåäðë³í 㢢ä¢ëí³, ýäí³ ýðäìä êåðãò³ áîëõ äàìøëòàí õîðøàíà, íîìèí øèíšëëò êåí³. Òèèì ò´ðì¢ä ýñ ê¢ö³õë³ ÿìàðàí ÷èãí âóç äåëãðš ÷àäøãî.

1944 šèëèí ôåâðàëü ñàðëà Óêðàèíà ºàçðò íåìøèí ´ìí³ñ îëí ä³³÷íðèí õàíüä ä³³ëäš éîâñí Ê´ãëòèí Äàâàã õàëüìã ã躳ä, Óëàí Öåðã³ñ áóóëºñìí. Òåð õàâðàðíü Àëòàéñê êðàéä èð³ä, áèéä³í ç´â ê´äëìø îëš ÷àäëãî ò¢ðš éîâàä, ö´´êí ñàðä Áèéñê áàëºñíà çàâîäò îëí ç¢ñí ê´äëìø êåš³º³ä, íàìðòíü àâòîòåõíèêóìä öåðãèí áàãø áîëš ê´äëâ.
1945 šèëèí àïðåëü ñàðèí 19-ä Ê´ãëòèí Äàâàã ÍÊÂÄ á³ð³íä àââ. Ó÷ðíü: "ãåìò³ºèíü òóóëºõèí îðìä äååä éîñí öóã õàëüìãóäûã õàšºð í¢¢ëºâ ãèš ýí ê¢í êåëš³í³. ijê³ä áîëõëà, Ñòàëèíà íåðí äååð õàëüìã öåðã á¢ðä³òí ãèš áè÷ã áè÷³ä, îëûã ¢¢ì¢ëš³í³" ãèñí ìóóäõìš ÍÊÂÄ-ä îðš èðñí á³³š.

Ìàíà òàœº÷ä Ê´ãëòèí Äàâàí ò´ðš ºàðñíà 95 šèëèí ´´íèã ´ðã³ð òåìäãëš, îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä á¢ðä³ãäš³í³. Õàëüìã òåëå¢çë "Ìàíà Êóãóëüòèíîâ" ãèäã ò´ñâ ê¢ö³š³í³. Òàœº÷èí óëñ áèëãòèí ø¢ëã¢äèíü îëíä òàðõàš óìøõìí. "Êóãóëüòèíîâñêàÿ ëèðà" ãèäã
¢¢ä³ã÷ ìàðºàí çàðëãäâ. Õàëüìã ýñ ãèš îðñ êåë³ð Ò´ðñêí³ííü òóñê ø¢ëã³í èëã³ñí ê¢í ýí ìàðºàíä îðëöš ÷àäšàíà. Áàñœãà Áààòðèí íåðò³ Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòð
Ê´ãëòèí Äàâàí òóñê "ß ïîìíþ ïðîøëîå" ãèäã íààä ò³âñìí.

Ò´ðñêí êåëí³ äåëê³í ¥äðò íåð³äš, òàœº÷èí øêîëìóäàð êåñã êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³ãäâ. Òåð òîîä õàëüìã êåëí³ äåëãðëòä íåð³äñí òàœº÷èí êîíôåðåíö áîëñíü, òåðíü ò´ðñêí êåë³ð êåãäñíü òåìäãò³. Äåëê³ä òèèã³ä ò´ðñêí êåë³í øèíšëš, òåð¢ã äåëãð¢ëõ ò´ðì¢ä äèãëš àâõ ´äð á³³õíü éèð ñ³í. Òèèã³ä ò´ðñêí êåëíä íåð³ä³ä, Ýëñòèí îëí õàëõòà ãèìíàçüä àðâí õîíãèí òóðøàðò êåä¢ îëí êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³ãäñèíü ìåäš, ¢çš àâõ òààë ìàäíä ó÷ðâ.

Áàãø ê¢¢í³ ê¢œêë ñóðºìš
Áàëü÷ð öàãàñì ç¢ðêèì áàòëëà,
Îð÷ëœ äåëê³ä îðìàí îëõäì
Îíüäèí ÷èê ¢çãèì ìåä¢ëë³.
Ýí ø¢ëãèí áàäã íåðò³ áè÷³÷ Äîðšèí Áàñœãèí "Òååãèí öîëä" ãèäã äåãòðò á³³í³. Ê´ãøí áàãøòàí Ê´ãëš³í³ Ìàíšä íåð³äñí "À÷èíü ì´œêð¢ëõ³ð" ãèäã ø¢ëãíü ìàíà áàãø Ýðíš³í Õàçûêîâè÷ Ìóòëÿåâ áè÷êä¢äò ´ãñí ñóðºìšëà èðëöš³í³.