1941 šèëä ôàøèñòñê äååðì÷íð ìàíà îðí-íóòãóð ä³âð³ä, ò´âêí¢í šèðºë ýâäâ. Íåã àã÷ìä îëí óëñèí á³³äë-šèðºë õ¢âðâ. Çîâëœ, ´âäê¢ð, àþë íåã ꢢíä áèø á¢êë îðí-íóòãèí ³ìòíä ¢çãäâ. Ñîâåòèí îðíà öóã óëñ ôàøèñòñê ´ø³òíð³ñ Ò´ðñê³í õàðñõàð õîðòíà ´ìí³ñ äåãö áîñâ. Òåð ìåò Õàëüìãèí õ³³ðò³ ¢ðä àºó èê, ê¢÷ò³ îðí-íóòãèííü ò´ë³ àຠöóñàí àñõš, ºàëçó õîðòûã ꢢ÷³ä, õàìõ öîêàä, äèèëâð äåëäâ. Ïðèþòíà óëóñèí ¡ëä÷í³ ³³ìã³ óëñ áàñ ä³³í³ ê´ëä îðàä, ³ì³í ³ðâëëãî ä³³ëäâ. 300 øàõó ê¢í Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³íä îðëöñí áîëäã. Îëí ê¢í õ´âò³ šèðºë ¢çëãî ä³³í³ ºàëâä ³ìí³ñí õàºöâ.

Áèäí êèøãò³ óëñâèäí. Áèäí 䳳㠢çñí óãàâèäí. ijí ãèäã ¢ãèã ä³³ëäñí ýëãí-ñàäíà áîëí âåòåðàíìóäûí êåëñí³ñ, äåãòðì¢ä³ñ, ôèëüìóäàñ ìåäí³âèäí. Ìàíà ààâíðèí ºàðºñí áààòð éîâäëûã êåç³ä ÷èãí ìàðòøãîâèäí. Àëäð Äèèëâðèí ÷èíðèã ¢íëõ ¢ã óãà, ä³³íä ãååñí ýëãí-ñàäíà òóñê ºàøóäëºèã êåìš³ëõ àðº óãà. Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³í äàëí õîéð šèë õîîðàí ò´ãñâ ÷èãí òåð öàãò áîëñí ìàíà îðí-íóòãèí óãàðëºí îäà ê¢ðòë ñàíãäíà. ¥ðê-á¢ë áîëºí ºàøóòà éîâäëëà õàðºñìí.

Ýí šèë Öàãàí-Ìàíäæèåâ Ëèäæè Êóïöàåâè÷ çóí íàñ íàñëõ á³³ñìí. "×è õàâðàð, ì´ðí ñàðèí, ýñ ãèš õ´í ñàðèí 9-ä ºàðñí êåâò³ áèë³÷", - ãèš ýêíü êåëäã á³³š. Òåã³ä Öàºàí-Ìàíšèí Ëèš ñ¢ë ïàñïîðòàí àâñí öàãòàí ìàéèí 9-ä ºàðëàâ ãèš áè÷¢ëš. Ëèš Êóïöàåâè÷ 1917 šèëèí õàâðàð Õàðàí-Õóäã (îäà Áàðóí ñåë³í) õîòíä ´íð-´ñêëœ ´ðê-á¢ëä ò´ðñìí. Ýê-ýöêíü ìàë àñðäã ýãë óëñ á³³š. Ëèš Êóïöàåâè÷ àðâí éèñò³ä³í ´ðê³í ´íä³ëºš. Àâàëüíü Ï¢ðâ³í Ñàðœãà Öàºàí áàñ íåã õîòíà ꢢêí á³³š. Óóºí ¢ðíü ºàðñíà õ´´í Ëèš ³³ðìä ìîðäâ. Íåã õóó÷í çóðã îäà ê¢ðòë õàäºëãäšàíà.

Áàãø ê¢¢í³ ê¢œêë ñóðºìš
Áàëü÷ð öàãàñì ç¢ðêèì áàòëëà,
Îð÷ëœ äåëê³ä îðìàí îëõäì
Îíüäèí ÷èê ¢çãèì ìåä¢ëë³.
Ýí ø¢ëãèí áàäã íåðò³ áè÷³÷ Äîðšèí Áàñœãèí "Òååãèí öîëä" ãèäã äåãòðò á³³í³. Ê´ãøí áàãøòàí Ê´ãëš³í³ Ìàíšä íåð³äñí "À÷èíü ì´œêð¢ëõ³ð" ãèäã ø¢ëãíü ìàíà áàãø Ýðíš³í Õàçûêîâè÷ Ìóòëÿåâ áè÷êä¢äò ´ãñí ñóðºìšëà èðëöš³í³.

Áè "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòèí ðåäàêöä 1981 šèëèí ñåíòÿáðü ñàðä èðš ê´äëë³â. Ðåäàêöèí íè-íåãí êîëëåêòèâèã 1967 šèë³ñ àâí ßðîñëàâ Ñàéêîâè÷ Äæàìáèíîâ ºàðäš éîâñìí. ¡ãò³-ꢢðò³, èí³äò³-øîãòà ê¢í áîëñí äååð³í ßðîñëàâ Ñàéêîâè÷ íåêâð³í ÷èãí ò³âš, êîëëåêòèâèã éîñòàºàð õàìöóëšàñìí.

Áèëãò³ æóðíàëèñò, áàãø, ê´ãšì÷ Ýðäíèí Àíäðåéèí ñàíëä íåð³äñí àñõí ôåâðàëèí 16-ä áîëâ. Öàãèí 㢢äë òèèì ò¢ðãí. ¥äð áîëºí áàðèí Ãåðò èð³ä, ò´ðñêí ãàçåòàí àâàä óìø÷êàä, öààðàíäíü êåðã³ðí àäºàä éîâäã öàºàí ñåäêëò³ ýí ê¢í ìàäí äóíäàí óãà áîëàä šèë äàâñíü ìåäõä ºóíäëòà. Èí³ìñãëñí òèíüãð ÷èð³ò³, ³ìòèã òåâ÷ñí ñåäêëò³, êåñí êåðã³í àðäíü îðš ê¢ö³äã Àíäðåé Áàåðõàåâè÷ óðäê êåâ³ðí ìàäíà ´´ð, ìàäíà ìåíä ìåäš, ìàíà ñåäêëèã îëí äóóºàðí áàéðëóëš, ò´ðñêí ºàçðòàí äóðòà áîëäã ¢ëã¢ð ´ã÷ éîâõèíü ñàíëûí àñõí éèð ñ³³í³ð ìåä¢ëâ.