“Зугл чамаєан санад біінів...”

04-02-2020, 09:30 | Таңһчин зәңгс » Санл

Хальмг Тањєчин кўндті иргн, Яшкуль селіні бичкдўдин зурачнрин школын директор йовсн, сўл љилмўдт ачта амрлєнд Элстд біісн Сањєљ-Єірін Коткан Анатоль сіієін хіієід, эн лу сарин 15-д љил болхмн. Анатолий Коткаевич 1941 љилин туула сарин 30-д Улан Хоолын іімгин Цаєан-Нур гидг селінд тґрсмн. 1941 љилд Тґрскін харсгч Алдр дін эклсмн. Тер діінд эцкнь, Коткан Сањєљ-Єірі, тўрўн ґдріснь авн орлцла. Хальмг цергчнр Тґрскін харсгч діінд орлцљ йовсн кемд цуг хальмгудыг хар гґрір засљ, дегц киитн Сиврўр йоснахн туув. Бичкнісн авн Сањєљ-Єірін Анатоль кўчрдсн кґндлњгин учрла харєад, тґрскн келн-улслаєан хамдан тўрў-зўдў дааљ, зовлњ эдлљ тґлљсмн.
Анатолий Коткаевич авальтаєан хамдан тівн дґрвн љилдін біів. “1963-ч љилд Яшкуль селінд таньлдлавидн,– гиљ Тамара Андреевна тодлна. – Тер љил медучилищ тґгсісн би, арвн долата кўўкн, Яшкуль селінд ирљ амбулаторьт медсестра болљ кґдллів. Дарунь біірн школ-интернатд бас немр кґдлмшт орув. Анатолий тер љил Рязанск художественн училищ тґгсієід, зурач багшин эрдмті болад, бас школ-интернатд ирљ кґдлв. Дигті октябрин 29-д, комсомолын сін ґдр, тиигхд би біірн комсомольск организацин сеглітр біісн, ўдин хґґн болх хургт белдвр кељілів. Генткн хоран ўўд секід, нег баахн кґвўн орљ ирв. Нанла мендлід, нер-усан келід, би бас энд кґдлдўв гиљ зіњглв... “Восток” кинотеатрт байрин хург тґгссні хґґн Анатолий намаг болн селіні библиотекин кґдліч Сара Эрдниевна Бухтаеваг герўрмидн ўдшів. Шин таньл ўгті-кўўрті болчкад, шоглхдан дурта, соньн кўн болљ нанд медгдв. Анатолий итклті иньг болсн деерін, нґкд болхдан белн, ямаран чигн кўнд кґдлмшіс цухрдго, ґр-ґвч седклін медўлв. Тер цагас авн эњкрлљ ўўрлдг болвидн. Зунын амрлєнд эн хошт хґґч болад кґдлљісн эцк талан хойр сара болзгар нґкд болхар йовв. Тендіс ґдр ґнљід гилті бичгін нанд илгіљів. Ямаран сііхн, соньн учр-утхта, чилгр, ґргмљті дурна ээлті герлір дўўрњ бичгўднь тер! Ода кўртл теднін ірўнір хадєлљ, дікн-дікніс давтљ умшад, авалиннь дўринь сергіљ, тер ґврмљті, илвті бає насни орчлњдан туснав...
Бидн хойр ўўрлід, љилдін 1965-ч ґркін ґнділєвидн. Дарунь интернатын нег бичкн хорад біідг болувидн. Залум бає насндан бокст шўлтдг, чањє-чиирг, шулун-шудрмг болдмн. Насн турштан ямаран чигн тўрў-зўдў ўзвчн, бидн хамдан байр-зовлњган тегштнь хувалцљ, єар-єаран бірлдсн, ээм-ээмін тўшлдсн йовлавидн. Анатолий олна тґрт орлцљ, Яшкулин сойлын љирєлин гўргўд йовдг билі. Мел імтн дунд, тиим у-ґргн, “эмілті мґрн багтм дўњгі” сарул седклті, цаєан саната кўн билі. Тиим болсндан эн селіні імтнд ик тоомсрта, кўндті болдмн.
Анатолий йоста залу кўўні авъясар ґрк-бўлин чинврті тґрір аштнь эврін єанцарн дааврта шиидвр авдг билі. Сіієін хіісніннь дарунь би зґвір уйдад, хамдан насн-љирєлін хувалцсн иньгін санад, гейўрід біівўв. Хаєцсн эн зовлњгарн Хальмг улсин шўлгч, бає цагтан Яшкуль селінд хамдан біісн Шугран Верала хувалцув. Вера Киргуевна мини авалим таньдг біісн, тегідчн, эњсљ єанцардсн седклим медід, чеељинм гейўр илдкљіх иим шўлг нанд нерідв.”

Санл

Сањєљ-Єірін Тамарад

Ода нег теегін эргхнь,
Ода нег харєад кўўндхнь....
Теегм хавртан мануртад кґкрні,
Теегм зунар нартад цецгілні.

Зугл салькнд єанцардад цокгднав,
Зугл чамаєан санад біінів.

Нисід давсн шовуд чамас
Нанд мендін кўргсн болна.
Асхн ирхлі, уйдад однав,
Ааєта ціієір деељін ґргнів.

Зугл салькнд єанцардад цокгднав,
Зугл чамаєан санад біінів.

Зўрким авлсн дурта иньгм
Заглюн насндан салад мґњкрв.
Тењгрір дўўрњ одд дунд
Тенд чини одыг хіінів.

Зугл салькнд єанцардад цокгднав,
Зугл чамаєан санад біінів.


1972-ч љилд Яшкульд бичкдўдин зурачнрин школ секгдв. Эн школын тўрўн директорнь – Сањєљ-Єірін Коткан Анатоль болв. Хґрн љилдін школ єардљ, седклін тівљ кґдлв. Энд би билгті багшин єарт бас зурлєна эрдм дасч єарлав. Багшан мадн цуєар тевчдг, кўндлдг билівидн.
Селіні љирєлин гўргўд шунмєа кевір орлцдг тґліднь Анатолий Коткаевичин нернь бас оошагдв. Ачта амрлєнд єарсн бийнь дуулад, биилід чигн, йґрілін тівід чигн, олна седкл сергіљ йовла. Зурачин халхар багшлљ йовсн Анатолий Коткаевич бає цагасн авн наснаннь туршт шўлгўд бичід біісмн, теднь тањєчин біірн газетмўдт, журналмудт дару-дарунь барлгддг билі. Аштнь, 2001-ч љилд “Љирєл” гидг шўлгліні хурањєунь барас єарв. Тґрскн єазртан цань уга дурта, чидлін нґґлго насн турштан ўнн-чик седклірн кґдлљ йовсн Сањєљ-Єірін Коткан Анатолин кўндті, герлті нерн элгн-саднднь, терўні олн сурєульчнртнь, нег єазра улстнь эњкрір хадєлгдад бііхнь маєд уга.

ЭЛЬДШІ Эрднь,
Хальмг улсин шўлгч

Зургт: Сањєљ-Єірін Анатолий Коткаевич болн Тамара Андреевна. Элст, 2010 љ.

Видео