Тґрскін харсгч Алдр дііні љилмўдт Хальмгин єазрт 28-ч Іірмин салдсмуд немш-фашистск хортнла діілдљ йовсмн. Яшкулин района Хулхт селіні ар-деед ўзгт біідг 28-ч Іірмин салдснрт нерідсн Бумблвин ґґр Диилврин ґдрлі болн цергі нань чигн керг-ўўлдврлі залєлдата керг-ўўлдврмўд болна.

Тґрскін харсгч Алдр діінд Диилвр бірсні 75 љилин ґґнд нерідсн керг-ўўлдврмўд цаарандан кегдљіні. Туурмљин болн санлын эн љилд тањєчд діінд імнісн хаєцсн баатрмудын санлыг кўндллєір, діінд хорсн цергчнрин оршаврмудыг ясљ цеврллєір, баєчуд дунд ціілєврин болн сурємљин кґдлмш кўцігдљіні.

Билгті, эрдмті, цецн ухата улс тууљин экнд йовдмн. Ўлдчн селіні ўндсни гимназин тууљин нег халхд Очр Джогаевна Мукаеван нерн йилєрљ эврі мґрієін олсмн. Ґдгі цагт тањєчин эрдм-сурєульд, сойлд энўні кесн ачин тускар кесг ўгмўд келгдсн бііні. Дунд сурєульд хальмг улсин тґрскн келн, сойл, тууљ болн авъясмуд эврі орм эзлхин кергт Очр Джогаевна оньган тусхаљ, ик кґдлмш келі. Ўлдчні гимназь тедні негнь болљана. Тўрўн хальмг этнопедагог, профессор болљ номт эвріннь тівцін мана сурєулин делгрлтд орулсмн.

Шўлг болєндан Санљин Николай ірўн седклин дуран, бульглсн зўркнісн єарсн ўгмўдін ніієинь олљ, урн ўгин ўўдіврт буулєљ бичдгірн мана сананд ўлдхмн. Политическ, сойлын болн олна ўўлдіч, сойлын єардач, бичіч, седкўлч, багш – эн кўн љирєлдін кўціљ йовсн ўўлдвринь кўцц заахд амр биш. Эндрк санлын ўгдін Хальмгин серлті гисн ўрдин негнь болгч Санљин Николайин шўлгчин ўўлдврт бидн ик зуудан оньган ґгчінівидн.

Хальмгин хііврин отрядмудын Ассоциацин зґргті летчикўдин санлыг мґњкрўллєні туск тґсв Ірісін Президентин мґњг шўўљ авв. Діінд імнісн хаєцсн цергчнрин нериг илдкљ медљ авхар хііврин кґдлмш кедг баєчуд Хальмгт бає биш. Эдн Хальмгин хііврин љисінд негдні. Эдні тохнята ўўлдврин нилчір зууєад улсин нерд илдкљ, альд, ямаран діілдін болсинь кўцц сіінір йилєљ авгдв.

Тґрскін харсгч Алдр діінд Цаєан-Нур селініс 300 єар кўн орлцсмн. Эврі єазр-усан, орн-нутган, нег єазра улсан фашистск діісніс харсч авхар бу атхљ, діінд мордсн селіні улсин нерд шишлњ Санлын самбрт мґњкрўлљ бичгдсн бііні. Эн бичкн хотнас йовсн діічнрин хаалєнь кесг єазрар дављ єарсмн. Зґргті эн імтні тускар шишлњ дегтр бичх кергті. Дііч болєна тууљнь ґрк-бўлин тууљ болсн деерін, тањєчин, орн-нутгин тууљла залєлдата болснь соньн болн сурємљин чинрті.

1984-ч љилин зунар мини кўсдундур наста ууєн кґвўм икір гемтід больницд туссмн. Терўні гемнь йир кўндір дављала. Кґвўнлі хамдан саата мини аваль біідг билі. Амтн уга больницын му хот-хоолын тускар цуєар меддгнь маєд уга. Тегід би ґрўн болєн шимті махта хот болєад больницд біісн аваль кґвўн хойртан авч ирдг билів. Хот-хоолынь ґгчкід, кґвўні норєсн ораєинь болн урднь авч ирсн аає-саван авад, терўгін гертін авч ирід, уєаєад, кґдлмштін йовљ оддг билів.

Басњга Баатрин нерті Келн-улсин драматическ театр Тґрскін харсгч Алдр діінд орлцсн артистнрин болн театрин кґдлічнрин нердиг мґњкрўллєір бає биш кґдлмш кев. Дін эклхд театрт кґдлљісн залу улс цергт мордсмн. Тедні ик зунь баєчуд, идр наста залус біісмн. Алдр Диилврин ґґниг уктад, театрин єардвр діінд імнісн хаєцсн артистнрин болн кґдлічнрин нердиг мґњкрўлсн мемориальн самбр сексмн. Терўнд 13 кўўні нерн орсмн.

Тавн љил хооран мґчн сарин 13-д мана эњкр эк болн ээљ Кґкін Зурєан бурхн болад, ўнн єазрт тусв. Эн љилмўдин эргцд ґдр болєн гилті бидн мана дурта ээљін санљ, келсн ўгинь, кўцісн кергинь тодлљ ірўн санлынь хадєлљ йовнавидн. Мана ээљ дііні болн тууврин кўчр зовлњгиг дааљ єарсн болв чигн, эрт белвсн ўлдід єанцарн дґрвн ўрін босхсн бийнь соньн болн кишгті љирєл ўзв. Зурєан Убушаевна отг-іімгтін кўндті болн тоомсрта болљ, цаєан седклті, цецн ухата, ўнн-чик хіліцті, єоодан біідг кўн болљ олна санлд ўлдв.

Хальмг Тањєчин кўндті иргн, Яшкуль селіні бичкдўдин зурачнрин школын директор йовсн, сўл љилмўдт ачта амрлєнд Элстд біісн Сањєљ-Єірін Коткан Анатоль сіієін хіієід, эн лу сарин 15-д љил болхмн. Анатолий Коткаевич 1941 љилин туула сарин 30-д Улан Хоолын іімгин Цаєан-Нур гидг селінд тґрсмн. 1941 љилд Тґрскін харсгч Алдр дін эклсмн. Тер діінд эцкнь, Коткан Сањєљ-Єірі, тўрўн ґдріснь авн орлцла.