Хальмг баатрмуд зөргтәһәр дәәлдлә

02-02-2021, 08:36 | Таңһчин зәңгс » Санл

Сталинградын дәәлдлән (1942-ч җилин така сарин 2-с авн 1943-ч җилин лу сарин 2 күртл) күмн-улсин тууҗд хамгин ик гидг бәәр-бәрлдә болснь маһд уга. Шишлң то-дигәр терүнә йовудт хойр таласнь 2 сай һар күн әмнәсн хаһцсмн. Эндр Сталинградын дәәлдәнд советск цергүд немш-фашистнрин цергүдиг хамх цоксн Өдр болҗ темдглгдҗәнә.

Сталинградын дәәлдлән (1942-ч җилин така сарин 2-с авн 1943-ч җилин лу сарин 2 күртл) күмн-улсин тууҗд хамгин ик гидг бәәр-бәрлдә болснь маһд уга. Шишлң то-дигәр терүнә йовудт хойр таласнь 2 сай һар күн әмнәсн хаһцсмн. Эндр Сталинградын дәәлдәнд советск цергүд немш-фашистнрин цергүдиг хамх цоксн Өдр болҗ темдглгдҗәнә.

Аһу ик чинртә эн дәәлдәнд Улан Цергин ханьд бәәсн СССР-ин цуг келн-улсин элчнр дәәлдсн болдг, тедн дунд дәәчнр-хальмгуд бас билә. Хальмг номт Юлий Оглаевин тоолврар, Сталинградын дәәлдәнд 700 һар хальмг салдс болн офицер орлцсмн. Нурһлҗдан эдн 62-ч болн 64-ч цергүдин ханьд фашистнрлә ноолдсмн.
Тедн дунд нер туурсн Павловин Герин харсач Хохла Һәрә, кесг орденмүдәр болн медальмүдәр ачлгдсн Нармин Морхаҗ мөн. Хөөннь Морхаджи Бамбаевич тер өдрмүдин тускар «Фронтын тетрадь» гидг түүктән тодлвран үлдәсмн.
Яшкула Борис Сталинградын дәәлдәнд товин взводын командир билә. Терүнә взвод немшнрин танксиг Сталинград күртл тәвшгоһар өдр-сө уга зөргтәһәр дәәлдв. Харм төрхд, аврлт уга бәәр-бәрлдәнә ашт взводын 30 һар күүнәс зуг дөрвхн товач үлдсмн. Болв немшнрин машидиг зөргтә дәәчнр Сталинград күртл тәвсн уга. Хөөннь, давсн зун җилин 60-ч җилмүдт, нертә орс бичәч Юрий Бондарев тер зөргтә товачнрин тускар «Халун цасн» гидг роман бичсмн. Келхд, Ю. Бондарев лейтенант Кузнецовин дүриг Яшкула Борисин дүрәр дамҗад бичлә. Яһад гихлә 60-ч җилмүдин эклцәр Юрий Бондарев иргч дегтрин төлә то-диг хоршахар Элстд ирәд, Яшкула Борисиг олҗ авад, теднәд кесг өдр бәәсмн.
Сталинградын дәәлдәнд Хальмг Таңһчас цергт дуудулгдсн салдсмуд болн офицермүд Д.Т. Боктаев, Н.К. Буджалов, М.Б. Даваев, З.Э. Джамбинов. Б.Б. Джинцанов, A.M. Ефремов, М.С. Инджиев, Б.К. Лиджиев, И.И. Лютов, Н.М. Мукабенов, СБ. Мучаев, З.Ш. Сенглеев, Б.С. Усунцынов, Н.А. Боктаев, В.К. Дроботов, М. Корнусов, М.К. Натыров, Э.Э. Халенгинов, Б.Г. Хонгоров, Х.М. Очиров, П.У. Лузанов, М.Л. Авеев, Балдыр Джувалов, С.А. Кензеев, Н.К. Сарангов, М.И. Руднев, П.М. Саранов, А.С. Тамбаев, М.Н. Чванов, П.Ч. Чурюмов болн нань чигн улс залу-зөрмг йовдл үзүлсндән дәәнә орденмүдәр болн медальмүдәр ачлгдсмн. Теднәс күн болһна тускар салу дегтр бичҗ болхнь маһд уга.
Болв би Павловин Герин харсач Хохла Һәрән тускар нег цөөкн үг келхәр бәәнәв, яһад гихлә давсн зунар би зөргтә дәәчин туск поэмән бичәд, «Хальмг үнн» газетдән барллав. Тууҗд орад, бүкл нарт-делкәд туурсн эн Гериг советск салдсмудын багд хойр шаху сарин туршт мана күн зөргтәһәр харсла, гиҗ поэмдм келгдҗәнә, болв тер бийнь Хохла Һәрән нернь Сталинә эркшиллһнә цагт келн-улсин учрар харсачин тооһас һарһгдад, бүкл 59 җилин туршт Павловин Герин 25-ч харсачин нерн темдг уга бәәсмн.
1981-ч җилд Хохла Һәрә Лаганя района Красинское совхозин хамгин сән тосхач болад Аһш балһснур экскурсьт йовла. Тенд Павловин Герин алднд музейин көдләч эн Герин 24 харсачин нер умшв, зуг спискд хальмг күүнә нерн уга бәәсмн. Тер өдрәс авн Хохла Һәрә үнн-чик бәәдл тогтахар зүткв. Аш сүүлднь, үнн юмн кезә чигн үнндән һардмн гишң, 2003-ч җилин эклцәр, Хохлан Һәрәг «Залу-зөрмг йовдлын төлә» медаляр ачлад, Павловин Герин харсачнрин тоод орулсмн.
Бас давсн зунар РАН-а Хальмг номин Төвин номт Намрун Людмила Аһшин музейд одад һәәхүлин заведующ Светлана Аргасцевад «Хальмг үнн» газетд барлгдсн мини поэм бәрүлҗ өгсмн. Кемр әмтн Павловин Герин харсачнрин нерәр соньмсхла, тедн дунд Хохла Һәрә гидг хальмг күн бас билә гиһәд эн поэмиг теднд үзүлхитн сурҗанав, гиҗ Намрун Людмила музейин көдләчд келв.
Мана таңһчин элчнр Сталинградын дәәлдәнд советск цергүдин ханьд немш-фашистнрин цергүдиг хамх цокснднь бидн бахмҗ кех зөвтәвидн.

ШААКУН Василий