Таңһч бүрдәлһнд, батруллһнд болн делгрлтд тәвцән орулсн улс

25-12-2020, 16:09 | Таңһчин зәңгс » Санл

Хальмг теегт Советин йос тогталһнд болн келн-улсин автономь бүрдәлһнд зөвтә тәвцән орулсн улсин нерд таңһчин тууҗд орҗ, олн әмтнә санлд мөңкинд хадһлгдхнь лавта. Таңһчд олна болн государственн үүлдәчнр Бадма Гаряевич болн Адгэ Сангаджиевна Майоровихнә нерднь темдгтә. Олн улс ода чигн эдниг сәәнәр тодлна. Бадма Гаряевич Майоров – гражданск дәәнә, партин болн күч-көлснә ветеран (1900-1989), энүнә аваль Адгэ Сангаджиевна – партин болн күч-көлснә ветеран (1900-1990). Энҗл эдн төрҗ һарсна 120 җилин өөн күцв.

Хальмг Таңһчин Келн-улсин архивд Майоровихнә өрк-бүлин саң бәәнә. Бадма Гаряевичин болн Адгэ Сангаджиевнан, тер мет эднә ор һанц көвүн Венициана документс, барас һарсн дегтрмүд, һар бичмр цаасн, бичгүд, зургуд болн нань чигн кесг соньн материалмуд хадһлгдҗана. Эн тоот тууљиг шинљлдг улст соньн болх гиљ сангдна.
Бадма Майоров 1900 љилин һаха сарин 10-д Іідрхні губерня Яндга Мацгин (Яндыко-Мочажный) улусин Ярєчн Эрктн хотнд угатя кўўні ґрк-бўлд төрсмн. Бичкн цагас авн түрү-зүдү үзҗ йовла. Өнчнә кишгнь өвртнь гидг үлгүр бәәдг биший. Бадма Майоровд сурһуль сурх хөв учрв. Эртәр өнчрсн кґвўг баячудын мґњгір Әәдрхнд толмачд (одаһинәр орчулач) сурһсмн.
Сурһулин амрлһна кемд 15-та Бадма бакенщикәр көдлдг билә. Тер цагт сурһульта-эрдмтә, шин ухан-хәләцтә хальмгудла эн түрүн болҗ харһсн болдг. Тедн уйн наста көвүнә хөөтк бәәдл-җирһлднь нилчән күргсмн.
Майоров гражданск дәәнд болн Советин йос тогталһна түрүн җилмүдт Хальмгт шин йос тосхлтд орлцсмн. Тер мет гражданск діінд зґргтієір орлцљ, кўч-кґлсчнрин болн крестьянмудын йосна тґлі ноолдв. Хальмг теегиг цаһачудын цергүдәс сулдхсна хөөн Советин йосиг батруллһнд шунҗ орлцв. Энтн хальмгуд дундас хамгин тўрўнд коммунистнрин зерглінд йовсмн.
Бадма Майоров хальмг теегт шин љирєл тосхлєнд шунмһаһар орлцсн болдг. 1920 љилд Ик Цоохра улусин Чилгр селәнд болсн цуг хальмг улсин Советин 1-ч съездд орлцсмн. Бадма Гаряевич съездин харулын бүрдәһәчнь болн һардачнрин негнь бәәсмн. Тууҗд орсн тер ик чинртә болн ончта йовдлын тускар Бадма Майоров эврәннь дегтртән бичсн билә. Тер мет Бадма Гаряевич съездин көдлмшт орчулач болҗ үүлдсмн.
Бадма Майоров олн зүсн дааврта үүл дааҗ йовсмн. 1922 җилд «Улан Хальмг» таңһчин газет һардла. Тиигхд дигті эн эвріннь литературн ўўлдврін эклсн болдг. Терўніс нааран газетмўдин болн журналмудын халхст энўні статьяс эклљ барлгддг болв. 1930 љилд Элстд «Орс-хальмг» толь барас єарсмн. 1940 љилд болхла Сталинград балєснд хальмг улсин амн ўгин зґґрин хурањєу єарсмн. Эн хурањєу хураљ, тогтаљ белдлєнд Бадма Майоров ик тівцін орулсн болдг. Тер мет олн зўсн хурањєуст орсн кесг хальмг тууль ясљ барт белдсмн. Энўні белдсн цґґкн тууль 1962 љилд Москвад барлгдсн «Хальмг туульс» гидг дегтрт орсмн.
Бадма Гаряевич революцин болн Хальмгт Советин йос тогталєна тускар эвріннь тодлврмудтан бичсмн. Хальмг дегтр єарєач 1962 љилд энўні «Незабываемые годы», 1965 љилд «Великая перемена» гидг дегтрмўд барлсмн. Бадма Майоров эвріннь тодлврмудтан хальмг улс революцд болн Хальмгт Советин йос бўрділєнд орлцсна цагин тускар бичљ. Хальмгт гражданск дін болсн болн социализм тосхљасн љилмўдт революционн ўўлдічнрлі харєсна туск тодлврмуд тууљлгч чинр зўўљіні. XI Улан Іірмин болн Волжск-Каспийск цергі флотилин тењгсчнрин десантн отрядын политрук болљ йовсн цагт, дарунь улуст цергі комиссар болљ йовсн кемд олн соньн улсла харєљ йовсмн. Майоров Дорд ўзгин олн імтні I съездин делегат болн 1922 љилд Москвад В.И.Ленині єардврт болсн РКП (б) XI съездин делегат біісмн. Советин йос тогтсна 50 љилин ґґнлі ирлцўлљ, Бадма Майоровиг олна болн государственн үүлдвр күцәснә ач-тусинь темдглљ, тер цага орн-нутгин хамгин ґґдін чинрті ачлврар - Ленині орденір ачлсмн.
Гражданск дііні, партин болн кўч-кґлсні ветеран Бадма Майоров 1989 љилд сіієін хіісмн. Эн ут нас эдлљ, хальмг імтні біідл-љирєлд учрсн йовдлмуд ўзљ йовсмн. Энўні авальнь Адгэ Сангаджиевна 1990 љилд ґњгрсмн. Адгэ Майорова бас партин болн кўч-кґлсні ветеран біісмн.
Адгэ Майорова (күүкн цагтан Хошатаева) 1900 җилин лу сарин 5-д Әәдрхнә губерня Хальмг Базр селәнд төрсмн. Селәнә бәәрн эклц школын хөөн Әәдрхнд урднь күүкд улс сурдг Мариинск гимназин ул деер секгдсн дундын сурһульд сурв. Хөөннь сурһуль-эрдмин көдләчнрин курсмуд төгсәв. 1919 җилд хальмг күүкд дундас хамгин түрүнд комсомолын зергләнд орв. 1920-1923 җилмүдт Адгэ Сангаджиевна Хальмгин Яндга Мацгин улусин Долбан селәнә сурһульд багшар көдлсн билә. Энүнлә дегц РКП (б) Улускомд хальмг күүкд улсин дунд олна көдлмш бүрдәһәч болҗ үүлддг бәәсмн. Советин йосн хальмг кўўкд улсиг харњєу біідліс гетлгхин тґлі ю кељ йовхинь ціілєљ келљ ґгдг біісмн. Дәкәд болхла Адгэ Сангаджиевна тер хол љилмўдт эгл хальмгудт бичг-тамє дасхдг бііљ. Тер мет күүкд улсиг производственн көдлмшт, шаңһа үүлдврт болн олна кергт орлцулхар шундг бәәсмн. Адгэ Сангаджиевна 1920 љилд Яндга Мацгин улусин элч болљ Чилгр селінд болсн цуг хальмг улсин Советин 1-ч съездин кґдлмшт орлцсмн.
Хөөннь Адгэ Сангаджиевна заһсна эдл-ахун халхар көдлҗ, дааврта үүл дааҗ йовсмн. Энүнә нилчәр заһс аңнлһна халхар күүкд улсин артельмүд бүрдәгдсмн. Адгэ Сангаджиевна Әәдрхнә рыбвтузд сурч, инженер-экономистин эрдм дасч авсмн. Кесг җилдән Хальмг государственн рыбтрестд көдлҗ йовла. Тер мет тууврин җилмүдт Красноярск крайд йовсн цагт, хөөннь Сиврәс Казахстанд нүүҗ ирсн цагтан чигн хәр һазрт дааврта көдлмшт көдлҗ йовсмн.
Хөөннь таңһчдан ирснә хөөн Адгә Сангаджиевна болн Бадма Гаряевич олна төрт орлцҗ,, әмтнд тусан күргҗ йовла. Эдн чик седклтә, күүнлә ээлтә, һольшг улс бәәсмн.
Адгэ Сангаджиевнан болн Бадма Гарявичин ор һанц кґвўнь Венициан Іідрхні медицинск институтд сурчаєад, цергт мордсмн. Дііні эклцір 1941 љилд фашистск деермчнрлі ноолдљ, бає насндан імнісн хаєцв. Брестск шиві харсљ, імін ґгсн діічнрин дунд хальмг кўн, ах сержант Венициан Майоровин нернь бас мґњкрсмн. Эк-эцкнь шивін ґґр-шидр бііх салдсин ўкірт одљ, кґвўні санлынь тевчдг билі. Ґдгі цагт Іідрхні һазрт Лиман селінд Венициан Майоровин нер зўўљіх уульнц бііні.
АРЗАН Маргарита
Таңһч бүрдәлһнд, батруллһнд болн делгрлтд тәвцән орулсн улс

Видео