Нарна Хґґч – зґргті дііч

26-01-2021, 14:50 | Таңһчин зәңгс » Санл

Кўнд-кўчр, аврлт уга Тґрскін харсгч Алдр дііні љилмўд маднас цаг ирвіс холљад йовна, тиим болв чигн терўг мартљ болшго, яєад гихлі мана тањєчин ґрк-бўл болєн тер діінд ўрдін, эцкін, элгн-садан, ахнран-эгчнрін геесмн. Кесг арвад мињєн хальмг салдс фронтд залу-зґргтієір діілдљ йовсмн. Хґр єар хальмг салдс Советск Союзин Геройин ґґдін нер зўўсмн.

Гертін ўлдсн баєчуд, медітнр бас фронтд дґњ болад, цуцрлтан угаєар кґдлљісмн, фронтын тґлі танкудын колонн, самолетын эскадриль йовулљасмн, Іідрхн - Кизлір тґмр хаалєиг, тер цагт эрк биш керглгдљісн дііні объектиг, тосхљасмн. Москваєас, Ленинградас болн нань чигн балєсдас ирсн инженермўд тер тосхлтыг єардљ йовла. Энд єоллгчдан Лаганя, Улан Хоолын, Хар Єазра болн нань чигн улусмудын кўўкд улс, баєчуд, арвтнр кґдлљісмн.
Тер тосхачнрин тоод Хґґч Инджиевич Наранов бііснь лавта, яєад гихлі эн бає наста кўн шунлтта комсомолец біісн мґн. Нарна Хґґч 1913-ч љилд угатя кўўні ґрк-бўлд тґрсмн. Селіні школан тґгсісні хґґн колхоздан кґдлљісмн.
Тер цагт школ тґгсісн улс сурєульта гиљ тоолгдљала, тегід бає наста Хґґчин шунлтынь, медрлинь, тґрскнч седклинь тоод авад, арвн зурєатаднь дааврта кґдлмшт орулсмн. 1939-ч љиліс авн 1942-ч љил кўртл Хґґч района кўцігч комитетин хамцу кґдлмшин іњгин єардач, дікід района хоршуллєна кассин ахлач болљ кґдлсн болдг.
Ўгті-кўўрті, імтнлі ээлті бає наста єардач олн улсин тоомср эзлљ йовсмн, біірн імтиг эн сіінір меддг билі, імтн чигн энўні элгн-садынь, эк-эцкинь кўндлљ йовсн мґн. Дііні кўнд цагла кесг ґрк-бўлмўдт, медітнрт Хґґч дґњ болљасмн, тедн болхла ўнн-чик, ґр-ґвч седклті кґвўнд ханлтан ґргљ йовсмн. «Бидн чамаг бичкнісчн медљ йовлавидн, ода эк-эцкін дураєад імтнд дґњ болљанач, эн кўнд цагла тиим дґњ угаєар бііхд йир кўнд, ут наста, бат кишгті бол, мадниг, наста улсиг бичі март», – гиљ медітнр энўнд келдг билі.
Дін хальмг тег тал ґґрдљ йовсмн. Тегід 1942-ч љилин ноха-єаха сармудт Нарна Хґґч шунлтта комсомолец болн дааврта кґдліч болад Хальмг АССР-іс бод малыг болн хґґні сўргўдиг Казахстанур болн талдан регионмуд тал тууљ єарєлєнд орлцв.
-Чи, Хґґч, эн даалєврин чинринь медљініч, тегід талдан кґдлмшчнриг болн баєчудыг хілієід йов, малыг туулєн дигті-даратаєар кўцігдх зґвті», – гиљ района єардачнр терўг сурсмн. Тер туулєн ик зўдўлі залєлдата болв, кесг зун дууна єазриг эдн ахр болзгт дављ єарад, эднд ґгсн даалєвриг кўців.
Эн саамд хортн Хальмг Тањєчин хотл балєс Элстиг болн зірм райодыг эзлсмн. Тањєчд партизанмудын љисін ґсљ-ґргљљ йовсмн. Эн зґргті ўўлдвр кўціхин тґлі баєчуд керглгдљісмн. Хґґч чигн хортнла ноолдхар фронтд одхар седљісмн, болв комсомолын тањєчин комитет 1942-ч љилин хулєн сарин 12-т талдан шиидвр батлсмн. Немш фашистнр эзлсн Хар Єазра районд партизанмудын отрядмудт комсомольск кґдлмш бўрділєиг энўнд даалєсмн.
Тиим кевір Нарна Хґґч дамшлтта командир С. А. Коломейцев єардљасн олнд темдгті 53-ч тойгта партизанск отрядын дііч болљ хортнла ноолдљасмн, отрядын кўціљісн кесг зґргті керг-ўўлдврт орлцљав. Тер цага отрядмуд хортна салдсмудыг болн офицермўдиг, складмудыг уга кељ алдр Диилвриг ґґрдўлљісмн.
Зуг хальмг теегт зерті-зевті хортнла ноолдхд амр биш біісмн, партизанмудт хорєдх єазр чигн тоота болв, ґ-шуєу модн уга тегш єазрт бултдг арє йир ховр біісмн. Тўўніс кґлті Хґґчин церглљісн отряд чигн уурулгдсмн. Тер єашута йовдлын туск бірмт цаасн Хальмг Тањєчин Келн-улсин архивд ода кўртл хадєлгдљана, партизанмудын туск санлынь хадєлхин тґлі архивин кґдлічнр шинљллтин бає биш ўўлдвр кўціљіні. Тиим кевір Коломейцевин єардљасн 53-ч тойгта отряд яєљ баатр кевір ўўлдљісні болн терўні діічнр зґргтієір імнісн хаєцсна тускар НКВД-н Хар Єазра улусин іњгин єардач эвріннь ахлач, дотр-дундын кергўдин комиссар, іімшг уга біілєні капитан Гончаровд 1943-ч љилин тула сарин 27-д бичљісмн.
«Ўр Коломейцев єардљасн партизанск отрядт ямаран геедрлт учрсна тускар бидн эклц шинљллт келівидн. Ўкр сарин эклцір хойр дікљ 8-ч эскадронла Харцклю хотхрт, Адг селіні ґґр-шидр отрядын гешўд хойр дікљ діілді кесмн. Дікід ўкр сарин 18-19-д сґґєір немш шишлњ отрядла Коломейцевин зґргті діічнр біір бірлдв, зуг хортна кўчн ґсід біів, тегід партизанмуд ґґрхнд біісн шавр герт орад, тендіс хаљав, зуг чидл ідл биш біісмн. Зірм партизанмудыг гранат хаяд, уга кев, наадкснь бірінд авгдсна хґґн хаљ алгдв».
Бірінд авгдсн партизанмудын тоод Нарна Хґґч йовсмн гиљ тањєчин Келн-улсин архивин сањд хадєлгдљах бірмт цааснд келгдљіні. Тиигљ баатр кевір хальмг партизан Нарна Хґґч хортнла ноолдљ йовсмн.
Энўні нерн тањєчин баєчудт ўлгўр болљана, энўні біідл-љирєлин тускар сурєульчнр шинљллт кељіні. Баатр-партизан Нарна Хґґчин нерн кезі чигн тањєчин тууљд болн мана санлд ўлдх. Тиигљ зґргті, билгті баєчуд љирєлін, сііхн бає насан Тґрскні тґлі ґгсмн.

ЉААХАН Бадм

Видео