Þðèé ÑÅÍÃËÅÅÂ
â ìîåé æèçíè 3 è 4 îêòÿáðÿ ñòàëè ñóäüáîíîñíûìè.
Äóìàþ, ñòàðøåå ïîêîëåíèå äîñòàòî÷íî õîðîøî çíàåò, ÷òî îíè îçíà÷àþò: ôîòîãðàôèè è âèäåî, ãäå òàíêè îáñòðåëèâàþò çäàíèå "Áåëîãî äîìà", â êîòîðîì â òî âðåìÿ íàõîäèëñÿ ðîññèéñêèé ïàðëàìåíò, íåçàáûâàåìû.

"Äâåíàäöàòü âñàäíèêîâ â ïóòè, äîðîãè áóäóò íåëåãêè…", - ïîåòñÿ â ïåñíå Ýëèñòèíû Áóðâÿøîâîé, íàïèñàííîé åþ ïîñëå êîííîãî ïîõîäà ê ñâÿùåííîé ãîðå Áîãäî â 2010 ãîäó.  ýòîò ðàç âñàäíèêîâ áûëî âñåãî ñåìåðî, äà è ìàðøðóò ñîâñåì äðóãîé, íî àòìîñôåðà åäèíåíèÿ è äóõ ñâîáîäû òàêæå ñîïðîâîæäàëè êîííèêîâ, ðåøèâøèõ îòïðàâèòüñÿ èç Ìàëûõ Äåðáåò â Ýëèñòó. Òàê íà÷àëñÿ ïåðâûé ýòàï 1-ãî êîííîãî ôåñòèâàëÿ Êàëìûêèè "Äàé÷èí Òåíãðè".
Ôåñòèâàëü íà÷àëñÿ äëÿ îðãàíèçàòîðîâ ñ íåáîëüøîãî ïðèêëþ÷åíèÿ. Íåñêîëüêî ÷åòâåðîíîãèõ ó÷àñòíèêîâ ïîõîäà îòïðàâèëèñü â ïóòü, íå äîæäàâøèñü îôèöèàëüíîãî íà÷àëà è çàáûâ âçÿòü ñ ñîáîé åçäîêîâ. Íî, ê ñ÷àñòüþ, ñêàêóíîâ óäàëîñü áûñòðî èçëîâèòü è íà÷àòü áîëüøîå ïóòåøåñòâèå ïî ðåñïóáëèêå.
"Êîííûé ïîõîä - ìàñøòàáíîå ñîáûòèå äëÿ ðåñïóáëèêè, êîòîðîå ïîâëèÿåò íà âîçðîæäåíèå òðàäèöèé", - îòìåòèë â ñâîåì ïðèâåòñòâåííîì ñëîâå ãëàâà Ìàëîäåðáåòîâñêîãî ÐÌÎ Ñàðàíã Íèêîëàåâè÷ Ëèäæèåâ.
Ëåîíèä Î÷èð-Ãîðÿåâ ïðîèçíåñ ó÷àñòíèêàì ïîõîäà íàïóòñòâåííûå ñëîâà è èñïîëíèë äëÿ íèõ ïåñíþ "Ì÷èòñÿ êîíü ïîäî ìíîé".
 ðóêàõ îðãàíèçàòîðà ïîõîäà, ðóêîâîäèòåëÿ îáùåñòâà "Êîíòóð Êëóá"Öåðåíà Áàñàíãîâà, èäóùåãî âïåðåäè ñòðîÿ, ðàçâåâàëîñü çíàìÿ ïîêðîâèòåëÿ âîèíîâ "Äàé÷èí Òåíãðè", íî â XXI âåêå åãî ïîäíÿëè íå ðàäè âîéíû, à ðàäè ìèðà è â ïàìÿòü î ïðåäêàõ, ñ îðóæèåì â ðóêàõ è âåðõîì íà êîíå çàùèùàâøèõ Ðîäèíó.
Ñðåäè ëèõèõ âñàäíèêîâ â êîííîì ñòðîþ ïðèñóòñòâóåò è õðóïêàÿ, íà ïåðâûé âçãëÿä, äåâóøêà. Íàåçäíèöó çîâóò Äàðüÿ. Ïðèåõàëà îíà èç ã.Ñàíêò-Ïåòåðáóðãà ñïåöèàëüíî äëÿ ó÷àñòèÿ â ôåñòèâàëå. "Îäèí èç ìîèõ äðóçåé ïðèåçæàë â Êàëìûêèþ â ýòîì ãîäó è ïðèíÿë ó÷àñòèå â îäíîäíåâíîì êîííîì ïîõîäå. Åìó ïîíðàâèëîñü, è ïî åãî ñîâåòó ÿ òîæå ðåøèëà ïðîåõàòü ïî ñòåïè âåðõîì.  Ïåòåðáóðãå ÿ çàíèìàþñü âåðõîâîé åçäîé, íî â äëèòåëüíûõ ïåðåõîäàõ åùå íå ó÷àñòâîâàëà", - ãîâîðèò Äàðüÿ.
 ïåðâûé äåíü êîííîãî ïîõîäà ó÷àñòíèêè ïðîøëè ÷åðåç ñåëà Òóíäóòîâî, Ñàäîâîå è ï.Êèðîâñêèé. Çàêàò âñàäíèêè âñòðåòèëè â ïîñåëêå Ðàññâåò.
Ïî ïóòè ê êîííèöå åùå ïðèñîåäèíÿëèñü æåëàþùèå èç áëèçëåæàùèõ ñåë è æèâîòíîâîä÷åñêèõ ñòîÿíîê.
Âïåðåäè ýíòóçèàñòîâ æäóò ï.ï.Ãîäæóð, Øèí-Ìåð, Êåò÷åíåðû, Àëöûíõóòà, Øàòòà, ×èëãèð, Áîð-Íóð, Èêè-×îíîñ è ñ. Òðîèöêîå. Ñ 7 îêòÿáðÿ îíè íà÷íóò ðàñïîëàãàòüñÿ íà òåððèòîðèè ëàãåðÿ "Ñàéãà÷îíîê", ãäå áóäóò æäàòü ïðåäñòàâèòåëåé ðàéîíîâ, ÷òîáû ïðèíÿòü ó÷àñòèå â ôåñòèâàëå.
Êàê ìû óæå ïèñàëè, íà 1-ì êîííîì ôåñòèâàëå Êàëìûêèè ïëàíèðóåòñÿ ñîáðàòü, êàê ìèíèìóì, ñîòíþ âñàäíèêîâ. Îðãàíèçàòîðû ïðèçûâàþò âñåõ âëàäåëüöåâ ëîøàäåé, äà è ïðîñòî ëþäåé, óìåþùèõ äåðæàòüñÿ â ñåäëå, ïðèíÿòü ó÷àñòèå â ìåðîïðèÿòèè, ïî÷óâñòâîâàòü âêóñ ñâîáîäû è âïèñàòü ñâî¸ èìÿ â ýòî íà÷èíàíèå äëÿ âîçðîæäåíèÿ èñêîííûõ íàâûêîâ íàøèõ ïðåäêîâ.

Ñàíäæè ÀËÅÊÑÅÅÂ

Øèäð ìàíà òàœº÷ä ÷èíðò³ íåã éîâäë áîëâ. Òåðíü Ìàíšèí Àðêàäèéèí "Êàëìû÷êà" ãèäã ìþçèêë-îïåðèã îëíà îíüãò òóñõàñí éîâäë. Õàëüìãóäûã Ñèâð¢ð òóóëºñíà 75 šèë áîëšàõ ´´íä íåð³äñí îïåðò õàð ã´ð³ð ãåìø³ãä³ä, èê çîâëœëà õàðºñí ³ìòí íóòãàñí ñàëñí ºàøóòà öàãèã ÿºš äàâš ºàðñíà òóñêàð êåëãäâ. Ê¢÷ð-ê¢íäèã äààš ºàðõä ä´œ áîëñí Ñèâðèí ýãë óëñò ÷èãí òåðíü íåð³äãäâ. ×èê óõàòà áîëí ñåäêëò³ óëñ àëüä ÷èãí á³³í³. Ê´ãšìèí ýí ¢¢ä³âðèí ëèáðåòòî áè÷ëºíä ø¢ëã÷ Ðàèñà Øóðãàíîâà îðëöš, ê´äëìøèí èê çóóºèíü ê¢ö³ñìí.
Ñ¢ë šèëì¢äò õàëüìã ëèòåðàòóðò îðñí ýí ꢢêä ê¢¢í³ òóñêàð ö´í ¢ã áè÷õ³ð á³³í³âèäí. Õàìãèí ò¢ð¢íä éèð ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ ê¢í ãèš òåìäãëõìí. "Öóñíä øèœãðñí êåëí" êåç³ áîëâ÷í äåâð³ä ºàð÷ èðäãèíü Ðàèñà Áàñàíãîâíàí ¢ëã¢ð äååð ¢çš áîëõìí. Þœãàä ãèõë³, ýí ò¢ð¢ë³ä îðñ êåë³ð áè÷äã áèë³. Ò¢ð¢í ø¢ëã 2009 šèëä áàðàñ ºàðëà. "Íåáåñíûé õóäîæíèê", "Ëþáèìàÿ íåáåñàìè" ãèš íåð³äãäñí áîëí íàíü ÷èãí õóðàœºóñò ø¢ëã¢äíü îðñìí.
Õàëüìã êåë³ð áè÷ñí ò¢ð¢í ø¢ëãíü "Òååãèí ãåðë" ãèäã æóðíàëä áàðëãäñí áèë³. Òèèã³ä ò´ðñêí êåë³ðí áè÷äã áîëñìí. Ò¢ð¢í ø¢ëãíü ñ´´º³ð óõàíäíü îðñí á³³š. Áîñàä, òåð ø¢ëã³í öààñíä áè÷³ä, áèéíü èê³ð àëœ áîëñí Ðàèñà àõäàí òåëåôîºàð šèœí¢ë³ä, òåð¢ã³í óìøš ´ãâ. "Ìèíè àõ þìàð èê³ð ´âðìš êåõø,- ãèš ø¢ëã÷ òåð êåìèã òîäëš êåëâ. - Ìèíè ø¢ëã áîëõëà òåð¢ã ³âð èê³ð ´âð¢ëâ". "Ààê, ìèíè ààê" ãèäã íåðò³ òåð ò¢ð¢í ø¢ëãò "Ààêèí îäàð ãåðëòñí à÷òà òåœãð¢ð õ³ë³š³" ãèñí ýêèí çààâð á³³í³. Òèèã³ä ç´â³ð íàñòà êåìë³íü ò´ðñêí êåëíü äîòðàñíü ºàð÷ èð³ä, ø¢ëã¢ä ÷ååšë³ä áè÷õäíü òóñòà áîëâ.
Ààêèí êåëñ³ð: "Òåð îäíà ãåðë
Ò¢ðñí ç¢ðêèíü ñåðã³õ
Îëí áóðõä áóóëºàä, Îëíä ò¢øã áîëõ"
- ãèñíü ÷èê áîëš ºàðâ. Àðâí ºóðâ ê¢ðñí íàñíäàí Ðàèñà ýê³í ãååñí á³³š. Òåð öàãàñ àâí ò´ðñêí êåë³ðí áè÷äã áîëñìí.
Óðäíü Ðàèñà Áàñàíãîâíà îðñ êåë³ð áè÷äã áèë³, ãèš äååð êåëë³âèäí. "Õàëüìãàºàð áè÷õ êåðãò³""- ãèš íàíä êåñãíü êåëäã áèë³. - Îäà áè ýâð³ííü êåë³ðí áè÷õë³ðí ³âð áàéðòà á³³í³â. ßìð áîëâ÷í êåëí ³ìä á³³õèí ò´ë³, êåë³í ìàðòóëøãîí êåðãò òåð êåë³ð ¢¢ä³õ êåðãò³. Òèèãõë³ ìàíà êåëí ìàðòãäøãî. Õàëüìã êåë³ð áè÷äã áàº÷óäûã ä´œíõ, óðìä ´ãõ êåðãò³, ãèš Ðàèñà Áàñàíãîâíà òîîëíà. - Îðñ êåë³ð áè÷äã ç³ðì õàëüìã áàº÷óä ò´ðñêí êåë³ð áè÷š ÷àäšàõøâ, ãèš èê³ð çîâšàíà. Áîëâ öóñíä á³³õ êåë³í äàñš àâõ êåðãò³. Áè áàñ áè÷äãî áèë³â. Áîëâ îäà ø¢ëã¢ä ÷èãí, êåëâðì¢ä ÷èãí áè÷í³â".
Òàëäàíàð òîîëäãíü ÷èãí á³³í³."Ðàÿ, þ õ³³š ÷è õàëüìãàºàð áè÷í³÷,- ãèš êåñãíü êåëâ. - Îðñàºàð áè÷õë³ðí îëí ê¢í áè÷ñèã óìøõ, îëí óìøà÷íð ÷èíè íåð ìåäõ. Õàëüìã áèø ê¢í ìèíè ñåäêëèì ìåäøãî. Õàëüìã êåëí ãèäã ýí ìèíè šèðºëì, ñåäêëì, ç¢ðêì".
"Ýâð³ ò´ðñêí êåë³í ä´œíòí, õàëüìã êåë³ðí áè÷òí" - ãèš Ðàèñà Áàñàíãîâíà øèíêí ýêë³ä áè÷äã áàº÷óäò ñ¢â-ñåëâã ´ãí³.
ºàøóðàä, àðàºàí çóó÷êàä,
ºóíäëòà õ´â³í ýäë¢â.
¥âêíðèí ç´´ð îëçëõàð
¥ëã³í êåëíä îðóâ.

Äàëà ºàçð ýðã³ä,
Äóðòà - äóðãîã ýäë³ä.
Õ³³ðò³ õàëüìã êåëíä³í
Õ³ð¢ èðñíä³í õàíšàíàâ"
- ãèš ø¢ëãòíü êåëãäš³í³.
¥äã³ öàãèí áàº÷óä ýâð³ ò´ðñêí êåë³í ñåðã³õ ñàíàòà. "dzðìä³í ºàçà õàëüìã êåë³ð ꢢíäš³äã áàº÷óäûã ñîœñõëà ñåäêëì ³âð áàéðëíà, - ãèñí òîîëâðàðí Ðàèñà Øóðãàíîâà õóâàëöíà.- Áîëâ êåìð ºàë ïàäðõëà, òåð¢íä ò¢ë³ ´ãõ êåðãò³. Ýñ ãèš ºàë á´êõ.Òèèã³ä ýí áàº÷óäûí öåâð ñ³³õí ñàíàí áè÷³ á´êòõ³!".
Ìàíà õàëüìã óëñ ýâð³ òóóšäàí êåä¢ çîâëœ, àþë ¢çñí áèéèíü îäà÷í ³ìä éîâíà. Õàìãèí ºàøóòà, ê¢íä òóóšèí õàëõ Ñèâðèí òóóâð áîëšàíà ýí ò´ðò áè÷³÷ Øóðãàíîâà áàñ îíüãàí ´ãâ.
Ç¢¢ñí 碢äíäì ´äð ´íš³ä,
Çîâëœãòàí äààãäñí óëñ èðí³.
Õóâöíü Ñèâðèí öàñàð ãèëâêí³,
Õ´´òê³í ñàíòí, - ãèš êåëš³í³.
"Òååãèí ãåðë" æóðíàëä Ðàèñà Øóðãàíîâàí "Á¢ë³í áîäíöã" ãèäã Ñèâðèí òóñê êåëâð áàðëãäñí á³³í³. Òåð¢íä Áàñœ ê´â¢í áàìá öåöã¢ä öàñí äååð çóðàä á³³í³. ¥´ðíü ñóóñí Ìóêóêà ä¢ ê¢¢êíü ýí ñ³³õí öåöã¢ä ÿìàðàí íåðò³â ãèš ñóðšàíà. Ýí ìèíè õàìãèí äóðòà êåëâð, ãèš Ðàèñà Áàñàíãîâíà êåëš³í³. Òåðíü áàñ ó÷ðòà. Ñèâðò á³³ñí öàãëà ýí¢í³ ýöêíü Áàñœ ä¢ ê¢¢êò³ á³³š. Òåð¢í³ íåðíü Ìóêóêà áèë³, õàðì ò´ðõä òåðíü Ñèâðò ñ³³º³í õ³³â. Òåð ºàøóòà öàãàí, òåíä õîðñí ýëãí-ñàäàí áè÷³ ìàðòòí ã躳ä ýí ¢¢ä³âðì¢ä áè÷³÷ áè÷â.
Ðàèñà Áàñàíãîâíà Ïðèþòíà ðàéîíä ºàðñìí. Àìðõàð ñåäõë³ðí Ìàíö ºîëóð ýí ºàðàä éîâíà. Ìàíö íóóðàñ õîë áèø ¡ëä÷í ãèäã ñåë³í á³³í³. Òåð ñåë³í ýí¢í³ ýöêèííü ºàçð. Ýí ºàçðò áè÷³÷ éèð äóðòà. Áè÷êí öàãò ýäí³ ´ðê á¢ë Ýëñò¢ð í¢¢š ºàðëà. Áîëâ ýöêèííü ºàçðèã äàœãèí ç¢ðêíä³í ýí á³ðí³.
Òàñðñí ¢ãì¢ä³ð áè÷ñí ø¢ëã¢ä,
Òàñðñí ìàõàð ÷ååšäì ´âäí³. ¥âêíð ìèíè Èšëèí ºîëä,
¥ðê³ðí õîéð ýðãä çîãñëà.

Òàñðàä õîë Ç¢íºàðàñ èðñí,
Òàðñí õàëüìãóä ºàçð õ³³â!
Òåäí³ çààãò - ¢ëä³ð à÷ëãäñí,
Ò¢ã÷ ¢ëä÷íð îðìàí ýçëâ.
Òèèã³ä ýâð³ííü ò´ðñêí ºàçðèí òóñêàð Ðàèñà Øóðãàíîâà áè÷š³í³. Ò´ðñêí÷ áîëñí äååð³í ´ð-š´´ëí ñåäêëò³ ýí ꢢêä ê¢í íàíü ÷èãí îëí áèëãò³. Ðàèñà Áàñàíãîâíà ñ³³õí çóðãóä çóðíà. Øàð áîëí íîºàí øèð³ð èê çóóäàí çóðãäñí çóðãóäíü ³ìòíä éèð òààñãäíà. Îð÷ëœãèí, øàšíà ò´ð³ð òåäí³ èê çóíü çóðàòà. Òåð çóðãóäûã õ³ë³õë³, ñåäêë àìðàä, ìóóðñí-çîâñí ìàðòãäíà.
Ò´ðñêí êåë³ðí ç´ðãëš áè÷³ä, Ðàèñà Áàñàíãîâíà îëí ¢¢ä³âðì¢ä á¢ðä³â. Ø¢ëã¢ä, êåëâðì¢ä áè÷ñí³ñí íàíü ïüåñì¢ä ÷èãí áè÷äã áîëâ. Èèã³ä Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòðò ò³âãäñí "Øóóãàí õàëüìã õîòíä" ãèäã íààäûã ýí áè÷â. Äååð êåëãäñ³ð îïåðèí òåêñò áè÷ëºíä ÷èãí áèëãò³ ýí ꢢêä ê¢í îðëöâ. Ëèòåðàòóðèí îëí ç¢ñí ÿíçèã ìåäš àâ÷, ¢¢ä³âðì¢ä áè÷õ³ð Ðàèñà Áàñàíãîâíà øóíšàíà.

ŠÈЪËÈÍ Êåðìí
Ðàèñà Øóðãàíîâàí çóðñí çóðã.

"Êàëìûêèÿ" ÐÈÀ-ä áîëñí ïðåññ-êîíôåðåíöä "Áàìá öåöã" àêàäåìè÷åñê ãîñóäàðñòâåíí äó-áèèºèí àíñàìáëèí õóäîæåñòâåíí ºàðäà÷ Âàëåðèé Ýðäíèåâ áîëí àíñàìáëèí äóó÷ Äèàíà Áîñõîìäæèåâà èðâ. Ìëä áîëšàõ òåëåâèçèîíí íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä Äèàíà Áîñõîìäæèåâà îðëöšàíà. Ýí éîâäëûí òóñêàð ꢢíäâð áîëâ.
Áèëã-ýðäìèí ôåñòèâàëüìóäò áîëí ìàðºàñò îðëöëºí àðòèñòíðèí ´ñëòä, äàìøëò õîðøàš àâëºíä òóñëäãèí òóñêàð àíñàìáëèí ºàðäà÷ Âàëåðèé Ýðäíèåâ êåëâ. Êîëëåêòèâ Äèàíàí øèèäâðèã ä´œí³ä, ôåñòèâàëüä îðëöõäíü òóñëñìí. Áèèºèí áîëí äóóíà õàëõàð ò´ëšõä àðòèñòíðòàí êîëëåêòèâ äàœãèí êèëìš³í ´ãí³.
Äèàíà ýí ìàðºàíà òóñêàð óðäíü ñîœññí áèë³. Áîëâ òåð¢íä îðëöõ ñåäêë ¢¢äõë³, ø¢¢âðèí öàãíü ìàðò ñàðä äàâš îäñí áîëâ. Òåã³ä Äèàíà ç´ðãë³ä, ìàðºàíà õàéãàð îðëöõ ñåäêë³í ìåä¢ëš áè÷â. Âèäåî ´ã¢ëòí ãèñí õ³ð¢ èðâ. Òèèã³ä òåð öàãàñ àâí Äèàíà áåëäâ. Àðòèñòêèí ñåäâ³ðèã Âàëåðèé Áîðèñîâè÷ ä´œí³ä, Äèàíà Ìëóð ºàð÷ éîâàä, ôåñòèâàëüä îðëöâ. Îäà ôåñòèâàëèí õîéð äåâñœãíü äàââ. Õàëüìã êåëíä îð÷óëõëà, "Ìëûí áèëãòíð" ãèš òåð òåëåìàðºàí íåð³äãäí³. Ìëûí òåëå¢çë³ð ¢ç¢ëãäí³, òåã³ä ìàðºàíà éîâóäëà îëí óëñ òàíüëäíà. Õàëüìã äóó÷ ²ð³ñ³í íåðí äååð³ñ ýí ìàðºàíä îðšàíà. Ò¢ð¢í äåâñœãä Äèàíà "¡ñí³ ãèëãð" ãèäã îëí-³ìòí³ äó äóóëñí áèë³. ªîëüøã ñ³³õí ꢢêí³ òóñê ñåðãëœ äóí æþðèí ÷èãí, îëí õ³ë³º³÷íðèí ÷èãí îíüãèã àâëâ.
Ýí äóí ÿºš äóó÷èí ðåïåðòóàðò îðñì ãèõë³ èèì áîëš ºàðâ. Âàëåðèé Ýðäíèåâèí êåëñ³ð, îëí-³ìòí³ ýí äóóã Âàëåíòèíà Ãàðÿåâà áຠöàãòàí äóóëš éîâñìí. Öàã äàâàä, Âàëåðèé òåð¢ãèíü òîäëàä, äóóíà ¢ãì¢äèã õ³³º³ä áè÷š àâàä, òèèãõä àíñàìáëüä ê´äëš³ñí Ýðâåíà Îðãàåâàä äóóëòõà ãèš ´ãñí á³³š. Äóóã Ýðâåíà äóóëš éîâëà. Îäà àíñàìáëèí õîð ýí äóóã äóóëíà. Íàðò-äåëê³í òåëåâèçèîíí ìàðºàíà ä´œã³ð äóí îäà Ìëä ÷èãí òåìäãò³ áîëâ.
Èèã³ð³í Äèàíà ò¢ð¢í áîëš Ãíåñèí³õí³ íåðò³ èíñòèòóòä ñóð÷àõäàí îäñí áèë³. ¥ð³ë šèëä³í òàëäàí ºàçðò ñóðõ øèøëœ ïðîãðàìì èíñòèòóòä á³³ñìí. Äèàíà Ìëä îäàä, òèèã³ä ´ð³ë šèëä³í ê´ãšìèíü, äóóºèíü, íåã ¢ë¢ óò äóóºèíü äàññí áèë³. Òåð ñààìäàí Ìëä äóðàí ´ãñìí. Öàã äàâàä, ä³ê³ä òèèã³ð³í îäõëàíü ýí¢ã ¢¢ðì¢äíü òîñ÷ àââ. Õîòë áàëºñí éèð ñ³í êåâ³ð ´œã³í ñîëüñèã Äèàíà ¢çâ. Ñîéëûí šèðºë ýíä áóñëàä á³³í³. Îëí êîíöåðòì¢ä áîëíà, ñîíüí îëí óëñëà õàðºõ òààë ó÷ðíà. Áèëãò³ ê´ãšì÷íðèí áèëã-ýðäìë³ òàíüëäš, òåäí³ ñòóäüìóäò îäàä, ÿìàðàí ñ³í îáîðóäîâàíü òåäí îëçëäãèíü, ÿìàðàí÷í äóóã áîëí áèèã òåäí ïðîôåññèîíàëüí ´´ä³í êåìš³íä áè÷š, îëíà îíüãò òóñõàäãíü ´âðìšò³.
Îäà Äèàíà òåëåìàðºàíà ä³êí õîéð äåâñœäíü îðëöõàð áåëäš³í³. Ìë ê´ãšì÷èí äó äóóëõìí. ijê³ä áîëõëà øèí šèëë³ èðëöõ äó áåëäõ äààëºâð ìàðºàíà á¢ð䳺³÷íð ´ãâ. Øèí šèëèí òóñê äóóíà ¢ãì¢ä áè÷õèí òóñêàð äóó÷ Õàëüìã óëñèí ø¢ëã÷ Âåðà Øóãðàåâàëà ꢢíäñí á³³í³.
Ïðåññ-êîíôåðåíöèí òîâ÷ëã÷äíü Âàëåðèé Ýðäíèåâ àíñàìáëèí çóðàí òóñêàð êåëâ. Õàëüìãóäûã Ñèâð¢ð òóóëºñíà 75 šèëèí ´´íä íåð³ä³ä, "Ïðåðâàííûé âàëüñ" ãèäã ïðîãðàììàí øèí³ñ ñåðã³õ³ð á³³í³. Øèí ïðîãðàìì áåëäãäš³í³. Êîëëåêòèâ Ìèíåðàëüíûå Âîäû áàëºñíä êîíöåðòàí ¢ç¢ëõ. Ìîñêâàä, Ðîñòîâä ÷èãí ê¢ðõ çóðàòà á³³í³.

Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ

Ñàíàë Àí÷ååâ - â ïðîøëîì èçâåñòíûé áîðåö âîëüíîãî ñòèëÿ, ìàñòåð ñïîðòà ìåæäóíàðîäíîãî êëàññà, ñ àïðåëÿ èñïîëíÿåò îáÿçàííîñòè äèðåêòîðà Öåëèííîé ÄÞÑØ. Ìîæíî ñêàçàòü, ÷òî ñ åãî íàçíà÷åíèåì øêîëà ïîëó÷èò íîâûé èìïóëüñ â ñâî¸ì ðàçâèòèè. Ñûí òðåíåðà Ôåäîðà Ìàíäæèåâè÷à Àí÷ååâà ïîø¸ë ïî ñòîïàì ñâîåãî îòöà, è ó íåãî íåïëîõî ïîëó÷àëîñü: â Êåò÷åíåðàõ ïîðàáîòàë òðè ãîäà è óñïåë ïîäãîòîâèòü ãðóïïó þíûõ áîðöîâ, êîòîðûå óñïåøíî âûñòóïàëè íà ðàçëè÷íûõ òóðíèðàõ. Òóò Ñàíàë íåïðåìåííî âñïîìèíàåò äîáðûì ñëîâîì ñâîåãî ñòàðøåãî êîëëåãó Íèêîëàÿ Ãàðÿåâà, ìåñòíîãî íàñòàâíèêà, êîòîðûé ìíîãî ëåò òðåíèðóåò â ñåëå, ïîäãîòîâèë íåìàëî õîðîøèõ àòëåòîâ, è ðåçóëüòàò, â îáùåì-òî, îáùèé.
 Öåëèííîé ñïîðòøêîëå ôóíêöèîíèðóþò ñåêöèè âîëåéáîëà, ôóòáîëà, áàñêåòáîëà, íàñòîëüíîãî òåííèñà, ñòðåëüáû èç ëóêà, âîëüíîé è ãðåêî-ðèìñêîé áîðüáû, ãðåïïëèíãà. Øêîëà íàõîäèòñÿ â ñòàðîì çäàíèè 1967 ãîäà ïîñòðîéêè è, êîíå÷íî, òåñíîâàòà: ðàéöåíòð êðóïíûé, ïðèãîðîäíûé, è íàñåëåíèå áîëüøîå. Íî åñòü íàäåæäà, ÷òî ó ñïîðòñìåíîâ ïîÿâèòñÿ íîâûé ÔÎÊ ñ äâóìÿ çàëàìè: äëÿ èãðîâûõ âèäîâ ñïîðòà è åäèíîáîðñòâ. Îá ýòîì çàÿâèë ãëàâà ÐÊ Àëåêñåé Îðëîâ, êîòîðûé ïîáûâàë â ÄÞÑØ, è, óâèäåâ ñòàðîå çäàíèå, ïîîáåùàë âêëþ÷èòü ñòðîèòåëüñòâî ÔÎÊà â ãîñïðîãðàììó íà áëèæàéøèé ãîä.
Ïîìèìî ýòîé äîëæíîñòè, Ñàíàë ÿâëÿåòñÿ ïðåçèäåíòîì Ôåäåðàöèè ÌÌÀ Êàëìûêèè (ñìåøàííûå åäèíîáîðñòâà), â ýòîì ãîäó ïðîøåë ÷åìïèîíàò ðåñïóáëèêè. Îí åùå âèöå-ïðåçèäåíò Ôåäåðàöèè "Á´ê á³ðëä³í" - êàëìûöêîé íàöèîíàëüíîé áîðüáû íà ïîÿñàõ. Àí÷ååâ ñ÷èòàåò, ÷òî ìû ïðîñòî îáÿçàíû ñîõðàíèòü ýòîò âèä ñïîðòà, êîòîðûé ÿâëÿåòñÿ íåïðåìåííûì àòðèáóòîì íà ìíîãèõ êóëüòóðíûõ ìàññîâûõ ìåðîïðèÿòèÿõ, ïðàçäíèêàõ. È åãî î÷åíü ëþáÿò â íàðîäå, ïîêëîííèêîâ áîðüáû íà ïîÿñàõ ñòàíîâèòñÿ âñ¸ áîëüøå. Ïðåçèäåíòîì Ôåäåðàöèè ÿâëÿåòñÿ Ãåííàäèé Ëåâèíîâ - áîëüøîé ýíòóçèàñò è ïàòðèîò íàöèîíàëüíûõ âèäîâ ñïîðòà.
Îòåö Ñàíàëà, Ôåäîð Àí÷ååâ, ñåãîäíÿ òðåíèðóåò äåòåé â ðåñïóáëèêàíñêîé Àêàäåìèè ñïîðòèâíîé áîðüáû, çà ñâîþ æèçíü îí ïîäãîòîâèë íåìàëî ìàñòåðîâ ñïîðòà. Ìîæåò, ýòà ëþáîâü ê äåòÿì êàêèì-òî îáðàçîì ïåðåäàëàñü ñûíó: îí òîæå ëþáèò âîçèòüñÿ ñ äåòüìè íà êîâðå. Äî ñèõ ïîð Ñàíàë Ô¸äîðîâè÷ âñïîìèíàåò ñâîè òðåíåðñêèå ãîäû â Êåò÷åíåðàõ: "Õîðî-î-øèå ðåáÿòêè áûëè ó ìåíÿ, äîâåñòè áû èõ äî îïðåäåëåííîãî óðîâíÿ".
Ñàì îí ñ÷èòàåò, ÷òî è â âîëüíîé áîðüáå ó íàñ ìîãóò ïîÿâèòüñÿ ñâîè ÷åìïèîíû ñòðàíû, íóæíà ìàññîâîñòü è ñîâåðøåííî èíûå ïîäõîäû. Ìû äîëæíû ãîòîâèòü þíûõ àòëåòîâ è ïðè ýòîì ïîìíèòü, ÷òî âïåðåäè ó íàñ äëèòåëüíûé ìàðàôîí, åñëè, êîíå÷íî, ìû õîòèì âûñîêèõ ðåçóëüòàòîâ. Îò þíîøåñêîãî ñïîðòà äîâåñòè äî ñòóäåí÷åñêîãî, à âîò çäåñü ïîÿâëÿåòñÿ çàêàâûêà: ðîäèòåëè õîòÿò, ÷òîáû ðåáåíîê ïîåõàë ó÷èòüñÿ, áîðüáà/ñïîðò - ýòî âñåãî ëèøü õîááè. Âîò, åñëè ìû õîòèì äîéòè äî øêàëû âûñøèõ äîñòèæåíèé, òî îáÿçàíû óäåðæàòü ñïîñîáíûõ è òàëàíòëèâûõ ìàëü÷èøåê, à òàì, ãëÿäèøü, è ïîÿâÿòñÿ íà ãîðèçîíòå ïðèçåðû, ÷åìïèîíû ÐÊ, ôåäåðàëüíîãî îêðóãà, Ðîññèè. Ïîòîì ýòè ðåáÿòà ñàìè ñòàíóò êîñòÿêîì øêîëû, è îíè áóäóò ìîòèâèðîâàòü ïîäðîñòêîâ ê íîâûì âûñîòàì â áîðüáå. Òîëüêî âêóïå ñ ñèñòåìîé ìîæíî îæèäàòü ïîáåä. È, êîíå÷íî, ïîåçäêè ïî ðåãèîíàì è ó÷àñòèå â òóðíèðàõ - ñèäÿ äîìà íà ïå÷è, âàðÿñü â ñîáñòâåííîì ñîêó, íå ïîäãîòîâèòü ÷åìïèîíîâ è ïðèç¸ðîâ.
"Êîíå÷íî, - ãîâîðèò Àí÷ååâ-ìëàäøèé, - ñâîÿ òðåíèðîâî÷íàÿ áàçà â âèäå ÔÎÊ äàñò âîçìîæíîñòü ïðîâîäèòü ñïåöèàëüíóþ ïîäãîòîâêó, èçáèðàòåëüíî ïîäõîäèòü ê òðåíèðîâî÷íîìó ïðîöåññó.  äåíü äîëæíî áûòü 2-3 òðåíèðîâêè, áîðüáà íå ëþáèò ðàçãèëüäÿåâ, â èäåàëå íóæåí ñïîðòèâíûé èíòåðíàò, ÷òîáû äåòè æèëè è ó÷èëèñü. Äàëåå, íàäî åçäèòü íà ñáîðû è "íàòàñêèâàòü" þíûõ áîðöîâ, ÷òîáû ôèçè÷åñêè, òåõíè÷åñêè è ïñèõîëîãè÷åñêè áûëè ãîòîâû ê òóðíèðíûì ñõâàòêàì. Ó ÷ëåíîâ ñáîðíîé Ðîññèè - âûñîêàÿ ìîòèâàöèÿ, îòìåííàÿ ïîäãîòîâêà è ñàìè òðåíèðîâêè ñ òàêèìè àòëåòàìè - îãðîìíàÿ ïîëüçà. Îíè ñòîÿò âûøå, è ó íèõ ñâîé ìèð, äðóãèå óñòàíîâêè è çàäà÷è, äàæå ñîâìåñòíûå òðåíèðîâêè ñ íèìè - ýòî áîëüøàÿ ïîëüçà. Ñáîðû, êàê äëèííûå, ïðîäîëæèòåëüíûå ñîðåâíîâàíèÿ ñ ÷åìïèîíàìè è ïðèçåðàìè, - íåîöåíèìàÿ øêîëà äëÿ þíûõ ñïîðòñìåíîâ. Ó íàñ åñòü îðèåíòèðû: Ìèíãèÿí Ñåìåíîâ, Íèíà Ìåíêåíîâà, è èõ óñïåõè äîëæíû âäîõíîâëÿòü þíûõ ñïîðòñìåíîâ. ß ñ áîëüøèì óâàæåíèåì îòíîøóñü ê íèì, è õîòü è ïîçäíî, ïîçäðàâëÿþ Ìèíãèÿíà ñ ïîáåäîé íà ×Ð è Íèíó - íà ïåðâåíñòâå Åâðîïû.
Áûë îäèí øòðèõ â åãî æèçíè: îí óåõàë â Ãðåöèþ è òàì òðåíèðîâàë ìåñòíûõ äåâóøåê. È óñïåõ íå ïðåìèíóë ñêàçàòüñÿ. Èç êëóáà "Ôèëàòëåòèêîñ" âûøëà òðåõêðàòíàÿ ÷åìïèîíêà ñòðàíû ïî âîëüíîé áîðüáå, ñåé÷àñ îíà â îëèìïèéñêîì êîìèòåòå ñòðàíû, áðîíçó âçÿë åùå îäèí ïðåäñòàâèòåëü Ãðåöèè.  2010 ãîäó æåíñêàÿ êîìàíäà, êîòîðóþ òðåíèðîâàë Àí÷ååâ, çàíÿëà 2-å ìåñòî â ÷åìïèîíàòå ñòðàíû.
Îäíàæäû â Ãðåöèè îí âñòðåòèë â ñïîðòçàëå ðîññèÿíèíà, áðîíçîâîãî ïðèçåðà Îëèìïèéñêèõ èãð â Ñèäíåå, ÷åìïèîíà Åâðîïû Àìèðàíà Êàðäàíîâà, òîò ïîñåòîâàë, ÷òî íå ìîæåò çäåñü íàéòè ñïàððèíã-ïàðòíåðà, è Ñàíàë âûøåë íà êîâåð, ñõâàòêà ïîøëà íå íà øóòêó.  èòîãå îí âûèãðàë ó òèòóëîâàííîãî ñîïåðíèêà, îñåòèí ïðèçíàëñÿ, ÷òî íè÷åãî íå ñìîã ïðîòèâîïîñòàâèòü. Êàê íàñòîÿùèé ìóæ÷èíà ñêàçàë: "Òåáå íàäî äàëüøå áîðîòüñÿ". È ïîòîì Ñàíàë, êîíå÷íî, ïîæàëåë, ÷òî ïèê åãî ôîðìû ïðèøåëñÿ íà òî âðåìÿ, êîãäà îí óæå óøåë èç áîëüøîãî ñïîðòà.
Çà ãîäû æèçíè â ñîëíå÷íîé Ýëëàäå Ñàíàë Àí÷ååâ âûó÷èë ãðå÷åñêèé ÿçûê, áëàãî, äëÿ ëþäåé ñ ìóçûêàëüíûì ñëóõîì, à îí èãðàåò íà ãèòàðå, ýòî îêàçàëîñü íå íàñòîëüêî ñëîæíî.
Ñïîðòèâíûå äîñòèæåíèÿ ìîëîäîãî òðåíåðà áûëè âûñîêèìè.  19 ëåò îí âûèãðàë ïåðâåíñòâî Ðîññèè, íà ïåðâåíñòâå Åâðîïû â Ãåðìàíèè ñòàë ïÿòûì, çàòî ïîáåäèë â ìåæäóíàðîäíîì òóðíèðå â Êàíàäå, â Øâåéöàðèè. Ïî èòîãàì ïåðâåíñòâà Ðîññèè âîøåë â øåñòåðêó ëó÷øèõ "ñòàðøèõ þíîøåé" ñ Àëèêîì Áîäæèêîâûì è áûë ïðèãëàøåí íà ñáîðû, ãäå òðåíèðîâàëñÿ ñ Áóâàéñàðîì Ñàéòèåâûì, êñòàòè, ñ áóäóùèì òðåõêðàòíûì îëèìïèéñêèì ÷åìïèîíîì îí áîðîëñÿ â 1992 ãîäó è ïðîèãðàë ïî áàëëàì.  1999 ãîäó ñòàë ÷åìïèîíîì Åâðîïû ñðåäè ìàëûõ íàðîäîâ.
Ñåãîäíÿ Ñàíàë Àí÷ååâ - îäèí èç òèòóëîâàííûõ íàøèõ áîðöîâ âîëüíîãî ñòèëÿ, óâåðåí, ÷òî ó íàñ ìíîãî ñïîñîáíûõ ðåáÿò, òîëüêî íàäî ïðèëîæèòü óñèëèÿ, òðåíèðîâàòüñÿ äî ñåäüìîãî ïîòà, è òîãäà ìû óâèäèì ìåäàëè, èìåíà ÷åìïèîíîâ áóäóò íà óñòàõ ó âñåõ.
Ñìåøàííûå åäèíîáîðñòâà òîëüêî äåëàþò øàãè â ðåñïóáëèêå, íî óæå åñòü ðåçóëüòàòû, ÷òî, íàâåðíîå, íåñëó÷àéíî: êàëìûêè îòëè÷àþòñÿ áîéöîâñêèì õàðàêòåðîì. Íà ÷åìïèîíàòå â ÞÔÎ ïî ÌÌÀ íàøè äâà ñïîðòñìåíà ñòàëè ïðèçåðàìè.
Ñïîðòèâíîé øêîëå îêàçàëè ñïîíñîðñêóþ ïîìîùü: ðàçâëåêàòåëüíûé êîìïëåêñ "Óðàëàí", ßíäåêñ-òàêñè Ýëèñòà, ÈÏ Å.Ñ. Ñàïàðîâà, è Ñàíàë Àí÷ååâ áëàãîäàðèò èõ çà ïîíèìàíèå è ïîääåðæêó äåòñêîãî, þíîøåñêîãî ñïîðòà.
Ñàíäæè ÁÓÒÀÅÂ

Íàöèîíàëüíàÿ áèáëèîòåêà èì. À.Ì. Àìóð-Ñàíàíà îòìå÷àåò 60-ëåòèå ñî âðåìåíè ñâîåãî îòêðûòèÿ. Äëÿ èñòîðèè ýòî âñåãî ëèøü íåáîëüøîé îòðåçîê âðåìåíè, äëÿ íàñ æå - çíàìåíàòåëüíàÿ äàòà, âìåñòèâøàÿ â ñåáÿ ñóäüáû íå îäíîãî ïîêîëåíèÿ ëþäåé: áèáëèîòåêàðåé è ÷èòàòåëåé.
Àáîíåìåíò - îäèí èç íåìíîãèõ îòäåëîâ, êîòîðûé áûë ñ ïåðâûõ äíåé ðàáîòû áèáëèîòåêè. Ñåãîäíÿ îí ðàñïîëàãàåòñÿ â ñîâðåìåííîì çäàíèè, ÿâëÿþùèìñÿ àðõèòåêòóðíûì óêðàøåíèåì íàøåãî ãîðîäà. Ñðåäè òåõ, êòî íà÷èíàë ôîðìèðîâàòü êíèæíûé ôîíä è ðàáîòàë ñ ÷èòàòåëÿìè îòäåëà îáñëóæèâàíèÿ, áûëè: ïåðâàÿ çàâåäóþùàÿ îòäåëîì îáñëóæèâàíèÿ - Å. Ñ. Áåêååâà, áèáëèîòåêàðè À. È. Äåìèäîâè÷, Å.È.Àëåêñååâà, Â. À. Íåãèáèâà, Å. Àðæàíöîâà.
Àáîíåìåíò ñòàë ìåñòîì ïðèòÿæåíèÿ ìîëîäîé êàëìûöêîé èíòåëëèãåíöèè âíîâü âîçðîæäàåìîé ðåñïóáëèêè. ×àñòûìè ãîñòÿìè áûëè ëåêòîðû, êîòîðûå ïðèåçæàëè ñ ïðîñâåòèòåëüñêîé è ïðîïàãàíäèñòñêîé ðàáîòîé ñðåäè íàñåëåíèÿ, è áèáëèîòåêà ñòàíîâèëàñü, îñîáåííî çèìîé, ñàìûì òåïëûì è ïðèâëåêàòåëüíûì ìåñòîì îáùåíèÿ, ãäå ìîæíî áûëî ïðîñìîòðåòü íîâèíêè, ïîãðåòüñÿ.
Âåðíûìè äðóçüÿìè áèáëèîòåêè áûëè èçâåñòíûå è íà÷èíàþùèå êàëìûöêèå ïèñàòåëè è ïîýòû: Ä. Êóãóëüòèíîâ, Á. Ñàíãàäæèåâà, Ò. Áåìáååâ, À. Áàëàêàåâ è äðóãèå. Ñîòðóäíèêîì îòäåëà îáñëóæèâàíèÿ íåäîëãîå âðåìÿ ðàáîòàë ìîëîäîé ïîýò Äæàíãð Íàñóíîâ. Âîò òàêèå ñòèõè îí ïîñâÿòèë îäíîé èç ñâîèõ êîëëåã: // ß âàñ ñâîèì ïðèçíàíüåì íå îáèæó, // Âû òàê ìèëû, äîáðû, è âñÿêèé ðàç // ß ïðèõîæó ñþäà íå ðàäè êíèæåê, // À äëÿ òîãî, ÷òîá ñíîâà âèäåòü âàñ. // Ïðîøó ÿ êíèæêó ðîáêî, êàê ìàëü÷èøêà, // À âàøà íåæíîñòü âååò â òèøèíå. // Âû, âñÿ ñâåòÿñü, ìíå îòäàåòå êíèæêó, // Íî âàøå ñåðäöå îòäàíî íå ìíå. // Ïðèçíàþñü âàì, ÷òî ýòèì ÿ îáèæåí, // ×òî ÿ ñåðæóñü íà âàñ, íî âñÿêèé ðàç // ß ïðèõîæó ñþäà íå ðàäè êíèæåê, // À äëÿ òîãî, ÷òîá ñíîâà âèäåòü âàñ…
 60-å ãîäû àêòèâíî ðàáîòàë áèáëèîòå÷íûé ñîâåò, â êîòîðûé âõîäèëè è ÷èòàòåëè. Ïåðåä ñåàíñîì ôèëüìà â êèíîòåàòðå "Ðîäèíà" ïðàêòèêîâàëèñü îáçîðû ëèòåðàòóðû, èõ ïðîâîäèëè íå òîëüêî áèáëèîòåêàðè, íî è ñàìè ÷èòàòåëè; â ÄÊ "Ñòðîèòåëü" ñîâìåñòíî ñ ïèñàòåëüñêîé îðãàíèçàöèåé è îáùåñòâåííîñòüþ îòìå÷àëèñü þáèëåéíûå äàòû ïèñàòåëåé: Ë. Òîëñòîãî, À. Ïóøêèíà, Ò. Øåâ÷åíêî è äðóãèõ.
 60-70-å ãîäû â ðåñïóáëèêå äèíàìè÷íî ðàçâèâàëàñü ñòðîèòåëüíàÿ èíäóñòðèÿ, è îòäåë àêòèâíî ñîòðóäíè÷àë ñ òàêèìè îðãàíèçàöèÿìè, êàê Êàëìñòðîé, ÆÁÈ, äîìîñòðîèòåëüíûé êîìáèíàò. Äëÿ ïðèâëå÷åíèÿ ìîëîäåæè ê ÷òåíèþ ïðè ðàáî÷åì îáùåæèòèè áûë îòêðûò ïóíêò âûäà÷è õóäîæåñòâåííîé ëèòåðàòóðû. Ðåãóëÿðíî ïðàêòèêîâàëîñü êîëëåêòèâíîå îáñëóæèâàíèå ðàáîòíèêîâ ïòèöåôàáðèêè "Ýëèñòèíñêàÿ", ìÿñîêîìáèíàòà, ìåäèöèíñêèõ ó÷ðåæäåíèé ãîðîäà. Ïî èíèöèàòèâå îáùåñòâà "Çíàíèå" ñîòðóäíèêè àáîíåìåíòà ñîâìåñòíî ñ òâîð÷åñêèìè ðàáîòíèêàìè ïðèâëåêàëèñü äëÿ ïðîñâåòèòåëüñêîé ðàáîòû, â ÷àñòíîñòè, íåîäíîêðàòíî âûåçæàëè â êîëîíèþ äëÿ îñóæäåííûõ.
Îá èçìåíåíèÿõ, ïðîèñõîäÿùèõ â íàøåì îáùåñòâå, ìîæíî ñóäèòü ïî îòíîøåíèþ ãîñóäàðñòâà è ãðàæäàí ê áèáëèîòåêå è ÷òåíèþ.
90-å ãîäû - ýòî ãîäû ýêîíîìè÷åñêîãî êðèçèñà è íåñòàáèëüíîñòè â îáùåñòâå, ñìåíà ãîñóäàðñòâåííîãî ñòðîÿ, è âñå ýòè ôàêòîðû îòðàçèëèñü â êíèãîèçäàòåëüñêîé äåÿòåëüíîñòè, ôîðìèðóÿ îñòàòî÷íûé ïðèíöèï êîìïëåêòîâàíèÿ êíèæíîãî ôîíäà áèáëèîòåê. Îäíàêî èìåííî äëÿ 90-õ ãîäîâ õàðàêòåðåí ïèê ÷èòàòåëüñêîé àêòèâíîñòè. Ýòè ãîäû ñòàëè ñàìûìè ïîñåùàåìûìè äëÿ áèáëèîòåêè, â ÷àñòíîñòè, òîëüêî íà àáîíåìåíò åæåãîäíî çàïèñûâàëîñü äî 10 òûñ. íîâûõ ÷èòàòåëåé.  ýòî âðåìÿ ñòàëè äîñòóïíû ÷èòàòåëÿì ïðîèçâåäåíèÿ Ì. Öâåòàåâîé, Í. Ãóìèëåâà, Î. Ìàíäåëüøòàìà, À. Ïëàòîíîâà, Ì. Áóëãàêîâà, Á. Ïàñòåðíàêà, Â. Ãðîññìàíà, À. Ðåìèçîâà è äðóãèõ.
 1997 ãîäó àáîíåìåíò âïåðâûå íà÷èíàåò ðàáîòàòü ñ èíâàëèäàìè âíå áèáëèîòåêè, à â 1999 ãîäó àäìèíèñòðàöèÿ áèáëèîòåêè (Í.Á.Óëàñòàåâà) ïîäãîòîâèëà ñîöèàëüíûé ïðîåêò "Âíåñòàöèîíàðíîå áèáëèîòå÷íîå îáñëóæèâàíèå èíâàëèäîâ", ïîääåðæàííûé ãðàíòîì èíñòèòóòà "Îòêðûòîå îáùåñòâî". Íàøà áèáëèîòåêà áûëà åäèíñòâåííîé â ðåñïóáëèêå, êîòîðàÿ çàíèìàëàñü áèáëèîòå÷íûì îáñëóæèâàíèåì èíâàëèäîâ íà äîìó.
Ñòðåìèòåëüíî ìåíÿåòñÿ ñîâðåìåííûé èíôîðìàöèîííûé ìèð, êíèãà ïåðåñòàëà áûòü ãëàâíûì èñòî÷íèêîì èíôîðìàöèè, è, êîíå÷íî, íà ýòîì ôîíå èçìåíèëîñü îòíîøåíèå ê ÷òåíèþ.  öåëîì çà ïîñëåäíèå 10 ëåò ÷èñëî ÷èòàòåëåé óìåíüøèëîñü â äâà ðàçà. Îäíèì èç ôàêòîðîâ ïàäåíèÿ èíòåðåñà ê êíèæíîìó òåêñòó ñòàëî ïîÿâëåíèå ýëåêòðîííîãî àíàëîãà.
Ìíîãèå íàøè ïîñòîÿííûå ÷èòàòåëè ïåðåøëè íà ýëåêòðîííûå êíèãè, è ýòî íîðìàëüíî: ñîâðåìåííûé ÷èòàòåëü èìååò âîçìîæíîñòü ñàìîñòîÿòåëüíî îïðåäåëÿòü ñâîè ïðèîðèòåòû è äåëàòü âûáîð.
Èçìåíèëñÿ è ôîðìàò ðàáîòû ïî ïðèâëå÷åíèþ ÷èòàòåëåé, ïîääåðæêå è ðàçâèòèþ èíòåðåñà ê ÷òåíèþ. Äîïîëíåíèåì ê òðàäèöèîííûì áóìàæíûì íîñèòåëÿì â ïîïóëÿðèçàöèè è ïðîäâèæåíèè êíèæíûõ ðåñóðñîâ ñòàëà âèçóàëüíàÿ ïîäà÷à ìàòåðèàëà: âèäåîîáçîðû, ïðåçåíòàöèè ñ èñïîëüçîâàíèåì àóäèî- è âèäåîìàòåðèàëîâ; â òå÷åíèå ïîñëåäíèõ ëåò àêòèâíî ðàçðàáàòûâàþòñÿ ñîòðóäíèêàìè îòäåëà ìóëüòèìåäèéíûå èçäàíèÿ â êîíòåêñòå èñòîðè÷åñêîãî è ëèòåðàòóðíîãî êðàåâåäåíèÿ.
Îñîáîé ïîïóëÿðíîñòüþ ñðåäè ÷èòàòåëåé ïîëüçóåòñÿ ëèòåðàòóðíûé äàéäæåñò "…È äðóã ñòåïåé êàëìûê " (êàëìûöêàÿ òåìà â ðóññêîé, ñîâåòñêîé è çàðóáåæíîé õóäîæåñòâåííîé ëèòåðàòóðå), èçäàííûé ê 400-ëåòèþ äîáðîâîëüíîãî âõîæäåíèÿ êàëìûöêîãî íàðîäà â ñîñòàâ Ðîññèéñêîãî ãîñóäàðñòâà.
Èñòîðèÿ àáîíåìåíòà òåñíî ñâÿçàíà ñ ëþäüìè, êîòîðûå ìíîãèå ãîäû ïîñâÿòèëè ðàáîòå ñ ÷èòàòåëÿìè. Îäíà èç íèõ - Åêàòåðèíà Èâàíîâíà Àëåêñååâà, ïðîðàáîòàâøàÿ áîëåå 47 ëåò. Íà÷èíàëà ñ äîëæíîñòè áèáëèîòåêàðÿ, ñòàâ çàâåäóþùåé îòäåëîì. Åêàòåðèíà Èâàíîâíà - ÷åëîâåê òðóäíîé ñóäüáû: â ãîäû äåïîðòàöèè, îñòàâøèñü ñèðîòîé, ïîïàëà â äåòñêèé äîì, îêîí÷èëà ôàáðè÷íî-çàâîäñêîå ó÷èëèùå. Ïîñëå âîçâðàùåíèÿ íà ðîäèíó ïî íàïðàâëåíèþ ïîåõàëà ó÷èòüñÿ â Àñòðàõàíñêèé áèáëèîòå÷íûé òåõíèêóì. Ñ 1962 ãîäà íåèçìåííî ðàáîòàëà â áèáëèîòåêå, çàî÷íî îêîí÷èâ Ìîñêîâñêèé èíñòèòóò êóëüòóðû. Ÿ îòëè÷àëè ýðóäèöèÿ, ãëóáîêîå çíàíèå ëèòåðàòóðû è èñòîðèè ðîäíîãî êðàÿ, íî áîëüøå âñåãî ÷èòàòåëåé ïîäêóïàëî å¸ óâàæèòåëüíîå îòíîøåíèå ê íèì. Ê êàæäîìó ÷èòàòåëþ íåçàâèñèìî îò âîçðàñòà îíà îáðàùàëàñü ïî èìåíè è îò÷åñòâó.
Ìíîãèå ãîäû âìåñòå ñ íåé ðàáîòàëè Â. Á-Ã. Êîòêååâà, Ò.Ã. Ñòàñåíêî, Ñ.Ä.Àâååâà, Ç.Õ. Áåëüòðèêîâà, Ò.Ê. Öîíäèíîâà, Ñ.Ñ.-Ã.Ãþíãååâà, Ã.Àêêî÷êàðîâà, Ò.À. Öåäåíîâà, Ò.Àáóøèíîâà è äðóãèå. Ýòî òàêèì, êàê îíè, ïîýò Ëåâ Îøàíèí ïîñâÿòèë ñòðîêè: // Êíèæíûå ëþäè, äðóçüÿ ìîè áëèæíèå // Âåðíûå ñëóãè è ìàðøàëû êíèæíûå // Ìèëûå òèõîãîëîñûå æåíùèíû, //  êíèãàõ - âñåâåäóùè, â æèçíè - çàñòåí÷èâû // Äóø ÷åëîâå÷åñêèõ äîáðûå ëåêàðè // ×óâñòâ è ïîñòóïêîâ áèáëèîòåêàðè...
È ñåãîäíÿ òðàäèöèè, çàëîæåííûå ñòàðøèì ïîêîëåíèåì íàøèõ êîëëåã, îñòàþòñÿ ãëàâíûì ïðèîðèòåòîì â áèáëèîòå÷íîé ðàáîòå.
Ëèöî àáîíåìåíòà - ýòî ÷èòàòåëè. Îíè ðàçíûå ïî âîçðàñòó, îáðàçîâàíèþ, ðîäó äåÿòåëüíîñòè, óâëå÷åíèÿì è èíòåðåñàì. Íî âñåõ èõ îáúåäèíÿåò ëþáîâü ê êíèãå è ÷òåíèþ. Íåâîçìîæíî ïåðå÷èñëèòü âñåõ, ìû íàçîâåì ëèøü íåêîòîðûõ èç íèõ, êîòîðûå â ðàçíûå ãîäû áûëè àêòèâíûìè ÷èòàòåëÿìè: àêàäåìèê Ï. Ì. Ýðäíèåâ, èñòîðèêè - À. È. Íàáåðóõèí, Þ.Î. Îãëàåâ, È.Â.Áîðèñåíêî, þðèñò Â.Ñ. Ñåðãååâ, ìåäèöèíñêèå ðàáîòíèêè: Ì.Ñòåêëîâ, Â.Ë. Äæèìáååâ, Á.Íàðìàåâ, æóðíàëèñòû - Ã. Äÿêèåâà, Í. Êóìåíîâà, Ã.Ã.Òþìèäîâà, ïåäàãîãè - Ç.Ä. Öåáåêîâà, Ö.Àþøîâà è äðóãèå. Ñî øêîëüíûõ ëåò ê íàì õîäÿò Î. Óðóáêèí, Ø. Ïàíêàåâ, À. Çàêèíîâ, Â. Áàòûðåâ, Ä. Äæèìãèðîâ, Î. Ìàíäæèåâ. Ìíîãèå ãîäû âåðíûìè ÷èòàòåëÿìè àáîíåìåíòà îñòàþòñÿ âåòåðàíû òðóäà: Á. Ì. Áàðàåâ, Í. Í. Êåêååâ, Ë. Ä. Òèõîíîâà, Î. Î. Áàñàíãîâà, Ì. Ó. Àçâàíîâà, Â. Á. Õóöàåâ, À. Í. Êè÷àïîâ, Ï. À. Äàëàíòèíîâ, Å. Ä. Íîõàåâà è äðóãèå. Íàñ îáúåäèíÿåò òâîð÷åñêîå ñîòðóäíè÷åñòâî ñ íàøèìè ÷èòàòåëÿìè: ïîýòàìè Â. Ä. Íóðîâûì, Ã. Ã. Êóêàðåêîé, Å. Ô. Ïàõîìîâûì, Ý. À. Ýëüäûøåâûì, Ð. Ì. Õàíèíîâîé, Í. Áî÷àåâûì.
Ìû áëàãîäàðèì ÷èòàòåëåé Ã. Â. Âàñüêèíó, Ë. Ï. Øàðàåâó, ñåìüþ Ñåíãëååâûõ, Â. È. Ðåí, Ã. À. Øàðêàåâó, Ä. Þ. Äæàëàåâó, Á. Ô. Ãðèøêèíà, Ã. À. Êîîêóåâó, Î. Ñóðæîê è ìíîãèõ äðóãèõ, ïîäàðèâøèõ êíèãè ñîâðåìåííûõ àâòîðîâ, êîòîðûå âîñòðåáîâàíû è ïîïóëÿðíû ñðåäè ÷èòàòåëüñêîé àóäèòîðèè.
Ãåðîèíÿ ðàññêàçà Î. Ãåíðè ñêàçàëà î ñåáå: "ß ìíîãî ðàç ïóòåøåñòâîâàëà âîêðóã ñâåòà íà çîëîòîì âîçäóøíîì êîðàáëå, êðûëüÿìè êîòîðîãî áûëè êíèãè è ìå÷òû…". Îò÷àñòè ýòî è î íàñ, ÷èòàòåëÿõ è áèáëèîòåêàðÿõ.

Ãàëèíà Ñàðìàøåâà,
Ãàëèíà Ýëüáèêîâà,
ñîòðóäíèêè àáîíåìåíòà
Ôîòî èç àðõèâà

Êîëëåêòèâ ÓÔÑÑÏ Ðîññèè ïî Ðåñïóáëèêå Êàëìûêèÿ ñîâìåñòíî ñ Àññîöèàöèåé âåòåðàíîâ ðåñïóáëèêàíñêîãî âåäîìñòâà íå çàáûâàþò ïîçäðàâëÿòü êîëëåã ñî çíàìåíàòåëüíûìè äàòàìè â èõ æèçíè, âåäü ñâîèì òðóäîì îíè çàñëóæèëè óâàæåíèå è áëàãîäàðíîñòü.
Âåòåðàí ÔÑÑÏ Ðîññèè Âàëåíòèí Ïåòðîâè÷ Àñàðõèíîâ 27 ñåíòÿáðÿ îòìå÷àåò 60-ëåòíèé þáèëåé.  ýòîò äåíü â àäðåñ þáèëÿðà ïðîçâó÷àò òåïëûå è òðîãàòåëüíûå ïîçäðàâëåíèÿ. Ãîñòè â ïîãîíàõ ïîæåëàþò åäèíñòâåííîìó ïðèñòàâó-èñïîëíèòåëþ, êîòîðûé è ïîíûíå â ñòðîþ, êðåïêîãî çäîðîâüÿ, æèçíåííûõ ñèë, ñ÷àñòüÿ, äîáðà, âäîõíîâåíèÿ è äîëãîëåòèÿ. Çà ÷àøêîé ÷àÿ ïåíñèîíåðû âñïîìíÿò î íåëåãêîé ñëóæáå è ïîäåëÿòñÿ âîñïîìèíàíèÿìè.
Âàëåíòèí Ïåòðîâè÷ Àñàðõèíîâ îòäàë 27 ëåò Ñëóæáå ñóäåáíûõ ïðèñòàâîâ.  òðóäîâîé êíèæêå åãî ñòàæ çíà÷èòñÿ ñ 8 àïðåëÿ 1991 ãîäà, çà ïîëãîäà äî ðàçâàëà ÑÑÑÐ.
Äî ýòîãî îí, àãðîíîì ïî ïðîôåññèè, òîëüêî ÷òî î÷íî îêîí÷èâøèé Áàøàíòèíñêèé òåõíèêóì, íåñêîëüêî ëåò ðàáîòàë ìåõàíèêîì â ÑÏÊ "Þæíûé".  ñâÿçè ñ ïåðååçäîì â ã. Ãîðîäîâèêîâñê åãî çåìëÿ÷êà, ïðåäñåäàòåëü ðàéîííîãî ñóäà Àííà ßêîâëåâíà Óäîäîâà ïðåäëîæèëà åìó ðàáîòó â êà÷åñòâå ñóäåáíîãî ïðèñòàâà.  ïðåæíèå ãîäû ýòè åäèíèöû îòíîñèëèñü ê ñóäåéñêîé ñèñòåìå. Âîçðîæäåíèå Ñëóæáû ñóäåáíûõ ïðèñòàâîâ â ñîâðåìåííîé Ðîññèè îòíîñèòñÿ ê 1997 ãîäó ñ ïðèíÿòèåì ÔÇ "Î ñóäåáíûõ ïðèñòàâàõ" è "Îá èñïîëíèòåëüíîì ïðîèçâîäñòâå".
Ìîëîäîé ñïåöèàëèñò â òîò æå ãîä æåíèëñÿ íà ïðåïîäàâàòåëå Áàøàíòèíñêîãî òåõíèêóìà Êëàâäèè, ñ êîòîðîé îíè ïðîæèëè 26 ëåò. Îò ýòîãî áðàêà åñòü ëþáèìûé ñûí Ñàíàë, îïîðà è âñÿ íàäåæäà Âàëåíòèíà Ïåòðîâè÷à.
Ê ñîæàëåíèþ, â ïðîøëîì ãîäó ïîñëå òÿæåëîé áîëåçíè óìåðëà ñóïðóãà, Êëàâäèÿ Àíàòîëüåâíà. 10 ëåò îíà áûëà ïðèêîâàíà ê ïîñòåëè. Âñå òÿãîòû ïî äîìó ëåãëè íà ïëå÷è îòöà è ñûíà. Ìóæ÷èíû ñïðàâëÿëèñü ñàìè. Âåäü íåäàðîì ãîâîðÿò: "Ëþáîâü ñïîñîáíà ñîâåðøàòü âåëèêèå äåëà". Âñå êîëëåãè çíàëè ñëîæíîå ïîëîæåíèå â ñåìüå Âàëåíòèíà Ïåòðîâè÷à, íî íèêîãäà íå ñëûøàëè, ÷òî åìó òÿæåëî. Âñåãäà ñïðàâëÿëñÿ ñî âñåìè äåëàìè è íà ðàáîòå, è äîìà.
Ãëàâíîå â åãî ñëóæáå - âçûñêàíèå äîëãîâ ïî àëèìåíòàì, â òîì ÷èñëå è ïî âñåì êàòåãîðèÿì èñïîëíèòåëüíûõ ïðîèçâîäñòâ. È çäåñü ñïóñêó îí íå äàâàë ãîðå-îòöàì: âîâðåìÿ èõ ïðèâëåêàë ê àäìèíèñòðàòèâíîé, óãîëîâíîé îòâåòñòâåííîñòè. Íî âíà÷àëå ñòàðàëñÿ èì ïî-÷åëîâå÷åñêè ïîìî÷ü ñ òðóäîóñòðîéñòâîì. Íåêîòîðûå ìóæ÷èíû ïîñëå ðàçãîâîðà ñ íèì âñïîìèíàþò î ñîâåñòè, íî åñòü è òàêèå, êîòîðûì âñå ðàâíî.
"Íè÷åãî, ïðîáüåìñÿ. Âñåì ÷åðòÿì íàçëî!", - ìûñëåííî âñåãäà ãîâîðèë îí ñåáå. Ñåé÷àñ ñûíó 27 ëåò, ðàáîòàåò áóõãàëòåðîì â Áàøàíòèíñêîì òåõíèêóìå, òàì, ãäå ïðåïîäàâàëà åãî ìàìà. Çäåñü æå êîãäà-òî è åãî îòåö ïîëó÷èë ïåðâóþ ïðîôåññèþ. Ñòåíû ó÷åáíîãî çàâåäåíèÿ åìó ðîäíûå, ýòî åãî âòîðîé äîì.
Ìíîãèå êîëëåãè ÓÔÑÑÏ Ðîññèè ïî ÐÊ óâàæàþò Âàëåíòèíà Ïåòðîâè÷à çà åãî ìèëîñåðäèå. 70% åãî óñïåõà íà ðàáîòå - ýòî äîáðûé õàðàêòåð è òðóäîëþáèå. Îí íèêîãäà íå âñïûëèò. Ëþäè ïðèõîäÿò ê íåìó íà ïðèåì ñ æàëîáàìè, çëûå, à îí âñå ñïîêîéíî îáúÿñíèò, ðàçëîæèò ïî ïîëî÷êàì, îñíîâûâàÿñü íà áóêâå çàêîíà. È ÷åëîâåê ìåíÿåòñÿ íà ãëàçàõ, óõîäÿ, åùå è áëàãîäàðèò.
"10 ëåò ìû ñ íèì ïðîðàáîòàëè áîê î áîê, ñàìûå òðóäíûå ïðîèçâîäñòâà âñåãäà äîâåðÿë åìó. Âàëåíòèíó Ïåòðîâè÷ó ÿ âñåöåëî âåðèë, îí íå ïîäâåäåò. Ìîëîäûå ñïåöèàëèñòû íàçûâàëè åãî ñýíñýé, ïîòîìó ÷òî îáó÷àë âñåõ, â íàøåì êîëëåêòèâå áûë õîðîøèé ìèêðîêëèìàò", - âñïîìèíàåò âåòåðàí ÔÑÑÏ Ðîññèè, â ïðîøëîì áûâøèé íà÷àëüíèê Ãîðîäîâèêîâñêîãî ðàéîííîãî îòäåëà ñóäåáíûõ ïðèñòàâîâ Äìèòðèé Òîêîâåíêî.
Ïîñëåäíèå 3 ãîäà Âàëåíòèí Ïåòðîâè÷ ðàáîòàåò ñóäåáíûì ïðèñòàâîì ïî ÎÓÏÄÑ â îòäåëå ñóäåáíûõ ïðèñòàâîâ ïî Ãîðîäîâèêîâñêîìó è ßøàëòèíñêîìó ðàéîíàì. Ðàáîòû çäåñü ìíîãî. Ýòî è ïðèíóäèòåëüíûå ïðèâîäû íà ïðèåì ê ïðèñòàâó-èñïîëíèòåëþ, äîçíàâàòåëþ, îñóùåñòâëåíèå èñïîëíèòåëüíûõ äåéñòâèé.
À â ìèíóòû îòäûõà Âàëåíòèí Ïåòðîâè÷ ñ äðóçüÿìè è ñûíîì ëþáèò âûåçæàòü ïî óòðåííåé çîðüêå íà ðûáàëêó. Åñòü â Ãîðîäîâèêîâñêå ðûáíûå ìåñòà, ìåñòíûå çíàþò. Ëîâèøü íà óäî÷êó, íà ñïèííèíã. Ëîâèòñÿ è ñàçàí, è êàðàñü. È ïîòîì ïîëó÷àåòñÿ íàâàðèñòàÿ óøèöà. Âêóñíîòèùà!
Ãëàâíîå - îòäûõ íàåäèíå ñ ïðèðîäîé. Ýòî íè ñ ÷åì íåñðàâíèìîå ÷óâñòâî.
Âàëåíòèí Ïåòðîâè÷ åù¸ îêîí÷èë çàî÷íî Ñòàâðîïîëüñêóþ ãîñóäàðñòâåííóþ ñåëüõîçàêàäåìèþ, ôèëèàë Ìîñêîâñêîãî îòêðûòîãî ñîöèàëüíîãî óíèâåðñèòåòà, ïîñòîÿííî âûåçæàåò â ã. Ñòàâðîïîëü íà êóðñû ïîâûøåíèÿ êâàëèôèêàöèè ïðè Ðîññèéñêîé ïðàâîâîé àêàäåìèè Ìèíèñòåðñòâà þñòèöèè ÐÔ.
Èìååò áëàãîäàðíîñòü äèðåêòîðà ÔÑÑÏ Ðîññèè Àðòóðà Ïàðôåí÷èêîâà, ìåäàëè ÔÑÑÏ Ðîññèè "Çà ñëóæáó" I, II, II ñòåïåíåé, ÿâëÿåòñÿ âåòåðàíîì ÔÑÑÏ Ðîññèè.
Êîëëåêòèâ ÓÔÑÑÏ Ðîññèè ïî ÐÊ ïðèñîåäèíÿåòñÿ ê ìíîãî÷èñëåííûì ïîçäðàâëåíèÿì â àäðåñ þáèëÿðà è èñêðåííå æåëàåò åìó óñïåõîâ â ñëîæíîé è îòâåòñòâåííîé ðàáîòå, âäîõíîâåíèÿ è çäîðîâüÿ!
Äåëüãèð ÁÎÄÃÀÅÂÀ,
ïîìîùíèê ðóêîâîäèòåëÿ
ÓÔÑÑÏ Ðîññèè ïî ÐÊ

Íàìðèí êåìä ´ðê-á¢ë áîëºí ¢âëä³í èäõ áîäíöã, 쳜ãðñ, øàð ëóó✠áåëäí³, õàâñòèã äàâñëš àâíà. Èèì àâúÿñ ñîâåòñê éîñíà öàãàñ àâí áàòðâ ãèš êåëš áîëšàíà. Òåð öàãò èê ìàøèä ñåë³ä³ð éîâàä, áîäíöã õóëääã á³³ñèã òîäëíàâ. ijê³ä ýêìäí çóí êèèë õàâñò õóëäš àâàä, áèäí òåð¢ã äàâñëàä øèëä ê庳ä, ¢âëèí äóóñí èääã áèë³âèäí. ¡âëä ìàíà ï´´ãðò áîäíöã, 쳜ãðñí, øàð áîëí öàºàí òîñí, õ³³ëñí õîðºí, äàâñòà ñààë ýëâã áîëäã áèë³. Îäà áîëõëà áàçðò ¢âë³ð ÿìàðàí ÷èãí òåìñ, çåð-çåìø õóëäš àâ÷ áîëõìí, òåã³ä êåñãíü óðäê öàãëà ³äë³ð äàëà òåìñ ýðò³ñíü õóëäš àâõø. Áîëâ àõ ¢éèí óëñ äàññàðí íàìðèí öàãò ¢âëä öóãèíü áåëäí³. Îäàõí áèäí Ýëñòèí àð çàõä á³³äã áàçðò îäàä, òåìñí³ ¢í øèíšë³ä, ³ìòíë³ ê¢¢íäâèäí.
Ìàäíèã íààðàí èðõä áàçðò äàëà ê¢í óãà áèë³. Óðäíü àìðëºíà ´äðì¢äò ³ìòí ÷èê³í õàðºóëàä, ºàð 䢢ðœ äîðâàòà éîâõèã ¢çãääã áèë³, õóëä-㢢ëã³í øóóãàòàºàð äàâäã á³³ñìí. Áàçðò îëí šèëä³í òåìñ õóëäšàõ ꢢêä ê¢¢í³ êåëñ³ð, ñ¢ë öàãò ³ìòí³ îëç-îðó óíñíü ìåäãäí³. ²ìòí îäà ö´´êí-ö´´êí³ð êåðãò³ òåìñ, çåð-çåìø õóëäš àâäã áîëâ.
- Íèäí ýí öàãëà àäàì÷ 8-10 àðñëœãàð õóëäãääã á³³ñí áîëõëà, ýí šèë 20-25 àðñëœ òîãòàíà. ßðøãàð àâõëà, 15 àðñëœãàð ´ãí³â. Áàçðò õóëäãäšàõ àäàì÷ ßøêóëèí ðàéîíà Ãàøóíñêèé, Õàð Òîëºà ñåë³äèí êðåñòüÿíñê-ôåðìåðñê ýäë-àõóñò óðºàãäñìí. Ýí çóíàð òåìñ óðºàäã ôåðìåðì¢ä ºàðóä óíâ. Êåñãíü òåìñ ò³ðõèí, ìèíåðàëüí ÿñâð õóëäš àâõèí ò´ë³ êðåäèò àâñìí. ijê³ä ýí šèë öàðöàõà èê õàðøëòàí ê¢ðã³ä, ò³ðñí òåìñèã ¢ð³â. Ýí çóí öàðöàõà òåìñ ¢ð³â, òåã³ä ºàðóäûí ýðãíäê ºàçðèã ýä-áîä êåõèí ò´ë³ ñàìîëåò îëçëõ êåðãò³ áîëâ. Òåð ìåò çóíûí êåìä ºàœ õàëóí áîëàä êåñãíü ñ³í óðºö àâ÷ ÷àäñí óãà. Òåð ò´ë³ä ýäí ìàäíä òåìñèã ¢íò³º³ð õóëäíà, áèäí äååð³ñíü áàñ íåìí³âèäí. Ýí šèë óëàí ëóóâœ, áóðø áàñ ìóóºàð óðºâ. Ýí ´äðì¢äò õàâñò àâ÷ èðâ. ¡âëä äàâñëàä áåëääã õàâñòíà íåã êèèëíü 25 àðñëœ ê¢ðí³, - ãèš ê¢¢êä ê¢í õóâàëöâ.
Ìàäíèã ꢢíäš³õë³ àäàì÷èí ¢í³ð ñîíüìñàä íåã ìåä³ò ´´ðäš èðâ. Îëüãà Èâàíîâíà à÷òàºàí áàçðò èð³ä, ¢âëä³í èäõ òåìñ õóëäš àâõàð èðñ³í êåëâ. Ýýš íàìð áîëºí àäàì÷ ýä-áîä êåš, àäæèê, òîìàò êåí³, á¢êëäíü ÷èãí øèëä äàâñëíà. Àðâí êèèë àäàì÷ õóëäš àâàä, äååð³ñíü áóðø, øàð ëóóâœ, 쳜ãðñ, ñåðìñã àâõ êåðãò³ ãèâ. Ýí šèë áîëºí îêòÿáðü ñàðèí äóíä õàâñò áàñ äàâñëíà. Ìåä³òèí òåìäãëñ³ð, õàâñòí ¢âëä éèð òóñòà, ýí îëí ç¢ñí ãåì³ñ ñàãëóëíà, ýð¢ë-ìåíäèã áàòðóëíà.
Áèäí áàçð ýðã³ä, áîäíöã êåä¢ ê¢ðäãèã ìåäõ³ð éîâàä õ³ë³ââèäí. Êåëõä, áîäíöã áàçðò äàëà. Àñòðàõàíñê îáëàñò³ñ, Ëèïåöê³ñ, Âîðîíåæàñ, Òàìáîâàñ ÷èãí àâ÷ èðñí áîäíöã á³³í³. Ýéâîç Òèìóðîâ äîëàí šèëä³í ìàíà áàçðò áîäíöã õóëäšàíà. Ýí áèéíü êåñã ºàçð ýðã³ä, ñ³í ÷èíðò³ áîäíöã ø¢¢š àâíà. Òàìáîâàñ àâ÷ èðñí áîäíöã óëàí, äàðóíü áîëíà, àìòíü ÷èãí ñ³í, øàðõ óãà, óäàí õàäºëš áîëõìí ãèš ýí áóóëüâ. Ýí áîäíöãèã ìèøã³ðíü àâõëà íåã êèèëíü 15 àðñëœ áîëíà, íåã ïàêåòàð àâõëà 20 àðñëœ òîãòàíà. Ëèïåöêàñ àâ÷ èðñí áîäíöã 18 àðñëœ, Àñòðàõàíñê îáëàñòèí Õàðàáàëè ñåë³í³ñ àâ÷ èðñí áîäíöã - 20 àðñëœ áîëíà. ßøêóëèí ðàéîíä óðºñí 쳜ãðñí 12-13 àðñëœ ê¢ðí³, íåã ñåòê 35 êèèë òàòíà. Òåã³ä ¢âëä õîéð-ºóðâí ñåòê 쳜ãðñ àâõëà, ê¢ñäóíäóð ì蜺í àðñëœ êåðãò³ áîëíà.
Ýëñòèí áàçðò òåìñí áîëí çåð-çåìø äàëà, ¢ííü ÷èãí ³äë áèø. Äàëàºàð àâõëà, õóëäà÷íð íåâ÷êí êèìä³ð õóëäíà. Íèäí³ê ¢íë³ ä¢œö¢ëõë³, çåð-çåìø áîëí òåìñí ¢íò³ðâ. Áîëâ òåð áèéíü ýí¢í³ ¢í èê áèø ãèš ñàíãäíà.
Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
È.Ìóçðàåâàí öîêñí çóðã

Íåäàâíî, ñ 24 ïî 30 ñåíòÿáðÿ â Êàçàõñòàíå, íà áàçå Àòûðàóñêîãî ãîñóíèâåðñèòåòà, ïðîøëà VI óíèâåðñèàäà âóçîâ Ïðèêàñïèéñêèõ ãîñóäàðñòâ.  îòêðûòèè ýòèõ Ìåæäóíàðîäíûõ ñòóäåí÷åñêèõ èãð ïðèíÿëè ó÷àñòèå ðåêòîð Êàëìûöêîãî ãîñóíèâåðñèòåòà Áàäìà Ñàëàåâ è äåêàí àãðàðíîãî ôàêóëüòåòà Àðêàäèé Íàòûðîâ. Ñîðåâíîâàíèÿ ïðîøëè ïî 10 âèäàì ñïîðòà, â êîòîðûõ ó÷àñòâîâàëè áîëåå 600 ñòóäåíòîâ èç 6 Ïðèêàñïèéñêèõ ãîñóäàðñòâ è 12 óíèâåðñèòåòîâ, â òîì ÷èñëå Ðîññèè, Êàçàõñòàíà, Àçåðáàéäæàíà è äðóãèõ ñòðàí ðåãèîíà. Êîìàíäó ÊàëìÃÓ ïðåäñòàâëÿëè 42 ñïîðòñìåíà, èì ïîìîãàëè òðåíåðû. Áûëî ðàçûãðàíî áîëåå 400 êîìïëåêòîâ ìåäàëåé. Îá ýòîì ðàññêàçàëè æóðíàëèñòàì ÐÈÀ "Êàëìûêèÿ" ñïåöèàëèñò îòäåëà ìîëîäåæíîé ïîëèòèêè ÊàëìÃÓ Åâãåíèé Íàòûðîâ, òðåíåðû êîìàíä Ñàâð Ìàðñóíîâ è Âèòàëèé Ãàáóíøèí.
- Ïðåäûäóùèå Ìåæäóíàðîäíûå èãðû áûëè â Ìàõà÷êàëå â 2010 ãîäó. Ñïóñòÿ 8 ëåò ïî èíèöèàòèâå ðåêòîðà Àòûðàóñêîãî óíèâåðñèòåòà èìåíè Äîñìóõàìåäîâà îðãàíèçîâàíà VI óíèâåðñèàäà. Îòáîð êàíäèäàòîâ â êîìàíäó ÊàëìÃÓ áûë ñòðîãèì, ïîòîìó ÷òî ïðåäñòîÿëî áîðîòüñÿ íà ìåæäóíàðîäíûõ ñîñòÿçàíèÿõ. Ñïîðòèâíàÿ áàçà â Àòûðàóñêîì óíèâåðñèòåòå î÷åíü õîðîøàÿ, òàê ÷òî óñëîâèÿ äëÿ òðåíèðîâîê - ñàìûå áëàãîïðèÿòíûå, äà è ñîðåâíîâàíèÿ áûëè îðãàíèçîâàíû íà âûñîêîì óðîâíå.
Ñóäåéñòâî áûëî ñïðàâåäëèâîå, áåñêîìïðîìèññíîå, õîòÿ îïàñåíèÿ íà ýòîò ñ÷åò ïðèñóòñòâîâàëè ó âñåõ äåëåãàöèé. Çà ýòî íàäî åùå ðàç ïîáëàãîäàðèòü íàøèõ êàçàõñêèõ õîçÿåâ ñîðåâíîâàíèé è âîëîíòåðîâ. À æèëè ìû â êîìôîðòíîì ñòóäåí÷åñêîì îáùåæèòèè, - îòìåòèë Åâãåíèé Íàòûðîâ.
Òðåíåð ôóòáîëèñòîâ Ñàâð Ìàðñóíîâ ðàññêàçàë î òîì, ÷òî ñðàæåíèÿ íà èãðàõ áûëè ãîðÿ÷èìè, ðåáÿòàì ïðèøëîñü íåëåãêî. Ó÷àñòâîâàëî 5 êîìàíä: äâå êîìàíäû ìåñòíûå, èç Àòûðàó, èç èíñòèòóòà íåôòè è ãàçà è Àòûðàóñêîãî óíèâåðñèòåòà, ñòóäåíòû èç Áàêó è Àñòðàõàíè. Ïðîâåëè 4 èãðû. Îäíó ñûãðàëè âíè÷üþ ñ áàêèíöàìè, èíñòèòóò íåôòè âûèãðàëè ñî ñ÷åòîì 2:0, óñòóïèëè êîìàíäå Àòûðàóñêîãî óíèâåðñèòåòà, òàê êàê îíè ÿâëÿþòñÿ ïðîôåññèîíàëàìè, âûñòóïàþò âî 2-é ëèãå. Ó íàñ íå áûëî îïûòà ó÷àñòèÿ â òàêèõ ñîðåâíîâàíèÿõ, íî âûñòóïèëè ìû íåïëîõî.
Î ñîðåâíîâàíèÿõ ïî øàõìàòàì ðàññêàçàë òðåíåð Âèòàëèé Ãàáóíøèí, çà ïîáåäó áîðîëèñü 5 ìóæñêèõ è 4 æåíñêèõ êîìàíäû. Íàøè ñòóäåíòû ñ ñàìîãî íà÷àëà âçÿëè âûñîêóþ ïëàíêó, äåðæàëèñü äî ïîñëåäíåãî â ëèäåðàõ, íî â ëè÷íîì ïåðâåíñòâå áûëè ñèëüíûå ñîïåðíèêè, îäíàêî êîìàíäíîå ïåðâîå ìåñòî çàíÿëè âñå æå êàëìûöêèå ñïîðòñìåíû. ÊàëìÃÓ ïðåäñòàâëÿëè ñòóäåíòû ýêîíîìè÷åñêîãî ôàêóëüòåòà, ìàòåìàòèêè, ôèçèêè è èíôîðìàöèîííûõ òåõíîëîãèé, à òàêæå ôàêóëüòåòà ïåäàãîãè÷åñêîãî îáðàçîâàíèÿ è áèîëîãèè.
Ïîòîì ñàìè ñïîðòñìåíû ðàññêàçàëè î ñâîèõ âïå÷àòëåíèÿõ. Èðèíà Ëàçóòêèíà ïðèíèìàëà ó÷àñòèå â ñîðåâíîâàíèÿõ ïî äçþäî, òàê êàê îíà ÿâëÿåòñÿ êàíäèäàòîì â ìàñòåðà ïî ýòîìó âèäó ñïîðòà. Îíà èç ãîðîäà Áèéñêà Àëòàéñêîãî êðàÿ, çàíèìàåòñÿ äçþäî óæå áîëåå 10 ëåò. Ñîïåðíèöû åé ïîïàëèñü ñèëüíûå, äî ïîñëåäíåãî òóðà ðåçóëüòàòû íå áûëè èçâåñòíû, íî â èòîãå îíà çàíÿëà 2-å ìåñòî. Åé ïðèøëîñü äëÿ ýòîãî ñèëüíî ïîñòàðàòüñÿ.
Àëäàð Èíæèåâ, ñòóäåíò ïåðâîãî êóðñà, çàíèìàåòñÿ ñ 6 ëåò øàõìàòàìè, èì òîæå ïðèøëîñü ñðàæàòüñÿ äî ïîñëåäíåãî òóðà, íî â êîìàíäíîì ïåðâåíñòâå îíè ñòàëè ïîáåäèòåëÿìè, õîòÿ ó ñîïåðíèêîâ áûëî 2 êàíäèäàòà â ìàñòåðà ñïîðòà.
Ìàãèñòðàíò Î÷èð Ñàëàåâ çàìåòèë, ÷òî èì ïîïàëèñü îïûòíûå êîìàíäû, íî ó íèõ áûë î÷åíü õîðîøèé íàñòðîé, ïîýòîìó îíè âçÿëè 2-å ìåñòî. Èãðàòü íóæíî ñî âñåìè êîìàíäàìè, íå ïàñîâàòü ïåðåä èìåíèòûìè ñîïåðíèêàìè, ó íèõ åñòü âðåìÿ íàãíàòü ïîáåäèòåëåé.
Ñòóäåíòû Êàëìãó çàíÿëè 5-å ìåñòî â êîìàíäíîì ïåðâåíñòâå. Îíè áóäóò ãîòîâèòüñÿ ê ñëåäóþùåé óíèâåðñèàäå, ÷òîáû âûñòóïèòü åùå óñïåøíåå.

Ãóíà ÒÞÐÁÅÅÂ

¥öêëä¢ð Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí ïðåçèäèóìèí äàðàíè ñ¢¢ð áîëâ. Òåð¢íä ²ð³ñ³í Ïðåçèäåíòèí ç³ðëã³ñ èøò³ êåëí-óëñèí ò´ñâñ áîëí ïðîãðàììñ á³³äë-šèðºëä òîõðàëºíà, òàœº÷èí áîëí á³³ðí ÷èíðò³ îáúåêòñèã ýäëâðò îðóëëºíà áîëí "Êàëìêàñïâîä" ãèäã ó÷ðåæäåíèã ôåäåðàëüí ç´´ð³ñ òàœº÷èí ìåäëä îðóëëºíà òóñê ò´ðì¢ä õ³ë³ãäâ. Ñ¢¢ðèã Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâ ºàðäš äàâóëâ.
Ò¢ð¢í ò´ð³ð òàœº÷èí òîñõëòûí, ê´ëãí-ê¢÷í³ áîëí õààëºèí ýäë-àõóí ìèíèñòð Êèðèëë Áîòîâ, ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòð Þðèé Êèêåíîâ áîëí ôèíàíñèí ìèíèñòð Î÷èð Øóðãó÷ååâ 糜ãëëº êåâ. Òèèã³ä, "²³ìøã óãà áîëí ñ³í ÷èíðò³ õààëºñ" ãèäã êåëí-óëñèí ò´ñâ èðõ šèë³ñ àâí 2024 šèë ê¢ðòë á³³äë-šèðºëä òîõðàãäõìí. Ýí ò´ñâ³ð ðåãèîíàëüí ÷èíðò³ õààëºñèã íîðìàòèâí íåêâðë³ èðëö¢ëš ÿñëºíà, õààëºä çåòêðò³ éîâäëìóä ó÷ðäãèã áàºðóëëºíà ò´ðì¢ä õàºëãäõìí. Îäà òàœº÷èí õààëºèí ñåòü 4631,93 êèëîìåòð òîãòàíà, òåð¢í³ñíü 626,7 êèëîìåòð ôåäåðàëüí, 1215,53 êèëîìåòð ðåãèîíàëüí áîëí 2789,7 êèëîìåòð á³³ðí ÷èíð 碢í³. Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí äààëºâðàð 2017 šèë³ñ àâí òàœº÷èí õààëºèí ñàœãàñ Ýëñò áàëºñíà õààëºñ ÿñëºíä ì´œãí èê³ð éèëºãääã áîëâ, ýí šèë áîëõëà ðàéîäûí ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öñò á³³ðí õààëºñ òîñõëºíä áîëí ÿñâðò ì´œãí áàñ éèëºãäâ. Á³³ðí áþäæåòì¢äò ýí šèë õààëºñ ÿñëºíä 375,7 ñàé àðñëœ éèëºãäâ ãèš Ê.Áîòîâ òåìäãëâ. Òîñõëòûí ìèíèñòåðñòâ Õàëüìã Òàœº÷èí õààëºñ ÿñëºíà ò´ñâ áåëäâ, îäàõí òåð¢ã ÐÔ-í ê´ëãí-ê¢÷í³ ìèíèñòåðñòâèí õààëºèí ôåäåðàëüí àãåíòñòâä õàðñâ. Õàëüìã Òàœº÷ä á³³äã ðåãèîíàëüí ÷èíðò³ õààëºñèí 88,3 ïðîöåíòíü íîðìàòèâí íåêâðë³ èðëöš³õø, òåã³ä 2019 šèëä 100 êèëîìåòð õààëº ÿñõ êåðãò³ áîëšàíà.
Ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà õàëõàð ìàíà òàœº÷ 6 êåëí-óëñèí ò´ñâä îðëöõäàí áåëí á³³í³ ãèš ìèíèñòð Þ.Êèêåíîâ êåëâ. Ýí šèë 6 ìîäóëüí ÔÀÏ ìàíà òàœº÷ä éèëºãäš³í³, ýí êåðãò 10 ñàé àðñëœ éèëºãäâ. Õàìãèí ò¢ð¢íä Îêòÿáðüñê, ßøêóëèí, ßøàëòàí, Ê´ò÷íð³, Ãîðîäîâèêîâñê ðàéîäò ýäí óãëš ò³âãäõìí. Ýí ÐÌÎ-ñèí òîëºà÷íðëà áîîöàí áàòëãäñí á³³í³. Òåð ìåò ýí šèë áຠñåë³ä³ð éîâäã ìîáèëüí ÔÀÏ áàñ ìàíà òàœº÷ä éèëºãäš³í³. 2019 šèëä ä³ê³ä 5 ÔÀÏ òàœº÷èí ñåë³äò óãëš ò³âãäõ ç´âò³. 2024 šèë ê¢ðòë 52 ÔÀÏ-ä ðåêîíñòðóêöèí ê´äëìø äàâóëãäš, ñ³í òààë òîãòàãäõìí ãèš çóðàëãäšàíà. Òåð ìåò òàœº÷ä ã¢ëãí ãåì³ñ õ´ðëºí³ Öóòõëœ ñåêëºí³ ò´ð áàñ õàºëãäšàíà ãèš ìèíèñòð 糜ãëâ.
Öóã ýí ò´ñâñ á³³äë-šèðºëä òîõðàõèí ò´ë³ ðåãèîíàëüí áþäæåò³ñ ì´œãí áàñ éèëºãäõ ç´âò³, òåã³ä íîÿáðü ñàðèí 1 ê¢ðòë òàœº÷èí ôèíàíñèí ìèíèñòåðñòâ òàœº÷èí áþäæåòèí ò´ñâä òåð¢ã áàòëš îðóëõìí ãèš Î.Øóðãó÷ååâ çààâ.
Äàðóíü òàœº÷èí ðàéîäàð òîñõãäšàõ ñîöèàëüí îáúåêòñèí áåëäâðèí òóñêàð ìèíèñòðì¢ä òîîöàºàí ´ãâ. Òèèã³ä, ñîéëûí ãåðì¢äò áàòëãäñí äèã-äàðàºàð ÿñâðèí ê´äëìø ê¢ö³ãäš³í³. ÁຠĴðâä ñåë³íä îêòÿáðü ñàðä, Òðîèöê ñåë³íä íîÿáðü ñàðä áîëí ¡ñòèí ðàéîíà ¡ñò ñåë³íä äåêàáðü ñàðä ñîéëûí Ãåðì¢ä áàéðèí á³³äëä ñåêãäõìí ãèš òàœº÷èí ñîéëûí ìèíèñòð Õ.Ýëüáèêîâ 糜ãëâ. Òàœº÷èí ñåë³í³ ýäë-àõóí ìèíèñòð Á.Áîëàåâèí êåëñ³ð, ìèíèñòåðñòâèí õàëõàð ê¢ö³ãäš³õ ïðîãðàììñàð ßøêóëèí ðàéîíà Õóëõò ñåë³íä ãàç îðóëãäâ, óäë óãà Ìîëîäåæíûé ñåë³í³ ³ìòí³ ãåðì¢äò ãàç îðóëãäõ, Åðìåëè ñåë³íä áîëõëà òîñõëòûí ê´äëìø ê¢ö³ãäš³í³. Òàœº÷èí ñîöèàëüí äåëãðëòèí ìèíèñòð Ì.Îëüçÿòèåâàí 糜ãëñ³ð, Ñàðïàí ðàéîíà ªîîšóð ñåë³íä á³³ðøëäã ãåð-èíòåðíàòä òîñõãäšàõ øèí êîðïóñ ýí šèëèí ÷èëã÷ ê¢ðòë ýäëâðò îðóëãäõìí. Òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí íîìèí ìèíèñòð Í.Ìàíöàåâ Ãîðîäîâèêîâñê áàëºñíä òîñõãäšàõ êàäåòñê êîðïóñèí òóñêàð òîîöàºàí ´ã³ä, 2019-2020 šèëì¢äò Òðîèöê ñåë³íä øèí øêîë òîñõãäõìí ãèâ. Òàœº÷ä áè÷êä¢äèí ÿñëüìóä áîëí ñàäìóä, ñåë³í ºàçðò øèí øêîë òîñõëºíà ò´ð áàñ õàºëãäšàíà ãèš äààâðòà ºàðäà÷ êåëâ.
Ñ¢¢ðèí ÷èëã÷³ð "Êàëìêàñïâîä" ãèäã ïðåäïðèÿòèã ôåäåðàëüí ç´´ð³ñ òàœº÷ä îðóëëºíà ò´ð³ð ꢢíäâð áîëâ. Òàœº÷èí éèðòìš õàðëºíà ìèíèñòð Á.Ñàïðîíîâ áîëí òàœº÷èí ºàçðèí áîëí ´ëã-ýäèí õ³ðëö³í³ ìèíèñòð Á.Ëèäæèåâ ýí ò´ð³ð óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöš, òàœº÷èí ìåäëä ýí ó÷ðåæäåíèã îðóëëºí íåìð ì´œã íåêõ ãèâ.
Ñ¢¢ðò õ³ë³ãäñí ò´ðì¢ä³ð ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ È.Çîòîâ ìèíèñòðì¢äò äààëºâð ´ãâ.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ