Тодлвр. Седклд төөнрҗ үлдсн харһлт

13-04-2020, 18:29 | Таңһчин зәңгс » Эдн Төрскән харсла

Дөч һар җил хооран би Элстин Х.Б.Кануковин нертә педагогическ училищд ВЛКСМ-ин комитетин сегләтрин үүл дааҗ йовлав. Төрскндән дурта болдг, төрскн һазр-усндан эңкр болдг, ах үйин улсин цергә болн күч-көлснә туурмҗта йовдлмудар соньсмдг сурһмҗ баһчудт өгдг биләвидн. Тер цагт олн зүсн чинртә керг-үүлдврмүд бүрдәгддг билә, соньн төсвс күцәгддг бәәсмн. Дәәнд орлцсн күүкд улсла бүрдәгдсн харһлт тодлгдҗ, одахн давсн болҗ медгднә. Терүнә тускар келҗ өгхәр бәәнәв.

Элстин педагогическ училищин «Подвиг» гидг клубин орлцачнр Төрскән харсгч Алдр дәәнд орлцсн нег һазра күүкд улсин тускар материалмуд экләд цуглулв. Эдн дәәлдҗ йовсн күүкд улст бичгүд бичәд, дәәнә цагин зургуд, хамдан церглҗ йовсн күүкд улсин хайгуд илгәхиг, тодлврмударн хувалцхиг сурв. Дарунь «Подвиг» гидг клубин хайгар орн-нутгин олн зүсн булңгудас бичгүд ирәд бәәв. Күүкд улс бичгүдтән дәәнә цагиг шинәс сергәҗ, седкләрн үүмҗ, тодлврмударн хувалцсмн. Эднә зәрмнь хәәврин көдлмшт нөкд болхан медүләд, мадн тал ирдг билә. Мадн теднлә Элстин комсомолын горкомд эс гиҗ педучилищин комсомолын комитетд харһҗ, күүнддг биләвидн.

Дәәнд орлцсн күүкд улсин икнкнь тиигхд ачта амрлһндан һарч, ачнр-зеенрән хәләҗ, гертән бәәҗ, көдлдго бәәсмн. Тер бийнь эдн хоорндан күүндҗ, дәәнә җилмүдән тодлхларн, урдк кевәрн баһинәр нег-негән «Маруся», «Нюся», «девочки» гиҗ нерәддг билә. Үр күүкднь өрмгән өмссн нәрхн цогцта баахн күүкнә бәәдлтә болҗ эднә сананд тодлгдҗ үлдсмн.

Мадн эднә баһ цагин зургудынь соньмсҗ хәләдг биләвидн, шулуһар эдниг үзхмн бәәҗ гиҗ ухалад, эднлә болх харһлтыг әрә тесч күләҗәләвидн. Теднлә харһхас урд ик белдврин көдлмш кеввидн.

Удан күләгдсн харһлт 1978 җилин сентябрь сарин чилгчәр болв. Элстин педучилищин оютнр дәәнд орлцачнриг аэропортд болн автовокзалд тосч авв. Педучилищин общежитьд Света Насунова, Поля Улюмджиева, Катя Мондурова, Роза Санджиева ахта хальмг цә чанҗ, гиичнриг цаһан идәһәр тоов. Дарунь Элстин педагогическ училищин оютнр дәәнд орлцачнриг эврә училищүр гиичд дуудв. Эн ончта йовдл болхас урд оютнр цергә туурмҗин Залын бәәдлиг ясрулҗ кеерүлв. Энд «Нег һазра улс – дәәни баатрмуд», «Педучилищ төгсәсн улс – дәәнд орлцачнр» гидг стендмүд бәәсмн. Хәәврин материалмуд олзлҗ, «Хальмгин күүкд улс – дәәнә хаалһар» гидг шин стенд белдв. Цергә туурмҗин Зал энтн педучилищин әрүн орм болдг бәәсмн. Шинкән педучилищд сурһуль сурхар ирсн баһчудыг иигәрән орулҗ, нег һазра улсин - Төрскән харсачнрин туск материалмудла таньлдулдг билә.
Байрин хургт күндтә орм мана педагогическ училищ төгсәсн Галина Александровна Интина-Колтакова, Антонина Ивановна Гусева-Письменная, Надежда Петровна Соколовская-Балакирева, Ольга Ефимовна Пушкарева-Токина эзлҗ суусн болдг. Эдн сурһулян чилән тер дарунь эврә сән дурар цергт мордад, дәәнә көлд орв.

Педучилищ төгсәсн улсин нерн деерәс Галина Александровна Интина-Колтакова үг келҗ, сурһуль сурч йовсн тер хол цагин туск тодлврмударн хувалцсн билә. Александра Сергеевна Чернышова Одесса балһснас Элстүр ирсмн. Баатрльг туурмҗта балһсна һазрас атхм шавр авч ирҗ, цергә туурмҗин Залд хадһлхин төләд бәрүлҗ өгв.

Дәәнд орлцсн мана һазра күүкд улс орн-нутгин олн зүсн балһсдас ирҗ, харһлтд орлцҗ, баһчудт дәәнә цагин болн эврәннь дәәч хаалһин тускар келҗ өгв. Ах болн баһ үйнрин харһлт үр-иньгин таалд давв. Күүкд улст дала цецгүд белглв, цецгүдин сәәхн үнр каңкнад бәәв, дәәнә туск дуд күңкнв. Дәәнд орлцсн күүкд улс баахн күүкд-оютнрла хамдан «Смуглянка», «В землянке», нань чигн дәәнә цагин дуд дуулҗ, «Яблочко», «Лезгинк» би, хальмг болн орс би биилв.

Тиим харһлтс кезәд чигн кергтә. Тиигәд баһчуд дәәнд орлцачнрла улан чирәһәрн харһлцҗ, уста нүдәрн үзлцҗ, ах үйин улсин күчн-чидләр диилвр бәрснә болн теднә нилчәр төвкнүн бәәдлд бәәдгин тускар медҗ авна. Дән гисн этнтн ик әәмшгтә юмн, күүкд улс дәәлдх зөв уга, эдн эвин бәәдлд бәәҗ, күүкдән өскҗ-босхҗ бәәх йоста. Дән дәкҗ бичә учртха, мадн үзсн түрү-зүдү, зовлң баһчудт бичә үзгдтхә гиҗ эднә келсн үгмүд ода чигн тодлгдна.

Тер харһлтд орлцхар мана орн-нутгин олн зүсн балһсдас 144 күүкд күн ирсн билә. Таңһчд нернь темдгтә Нюдля Нохалаевна Паляева эн керг-үүлдвриг бүрдәлһнд ик дөң-тусан күргсн билә. Каспийск цергә флотд церглҗ, дәәнә цагт Сталинградын болн Кавказин харслтын төлә зөрмг кевәр дәәлдҗ йовсмн. Темдглхд, Нюдля Нохалаевна олна бәәдл-җирһлд шунҗ орлцҗ, дорас өсч йовх баһчудт үлгүр-үзмҗ болҗ,, эдн төрскнч, үнн-чик седклтә улс болтха гисн сурһмҗ өгч йовсмн.

Наталья НАДБИТОВА
ЗУРГТ: Нюдля Нохалаевна Паляева (1921-2010)

Видео