Тўрў ўзхлірн тґлљсн ээљ

10-07-2020, 16:01 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

Хальмг автономь бўрдсні 100 љилин ончта ґґнд нерідљ тањєчин босхмљд болн делгрлтд ик тівцін орулсн, насн-љирєлиннь туршарт тґрскн єазр-уснаннь цецгірлтин тґлі ўнн-чик седклтієір кґдлљ, отг-іімгтін кўндті болн тоомсрта болсн улсин ач-тус эрк биш темдглгдх. Эдниг ґґнин медаляр ачлљ, байрин керг-ўўлдврмўдт кўндлљ тевчхмн. Яшкулин РМО-н толєач Савр Мушаевин келсір, эдні районас љирн дґрвн кўн ґґнин медаляр ачлгдхмн. Тедн дунд Тґрскін харсгч Алдр діінд орлцач Дербен Мацаковна Кичикова бііні. Медіт ода районд ор єанцхн діінд орлцач болна.
Кичгі (кўўкн цагтан Васкиева) Дербен Хар Єазра улусин Зўнєара сельсоветин (ода Яшкулин района) Нўкн гидг селінд єарсмн. Кўўкн эк-эцкдін ор єанцхн ўрн біісмн. Арвн настаднь эцкнь сіієін хіів, хойр љил давхла экнь насан барв, тегід эн ґнчрід ўлдв. Болв энўнд ўй эгч билі, тегід эдн хоюрн біідг болв. Харгчн дў кўўкін арднь орљ сіінір хілів, кедў кўнд болв чигн эдн нег-негндін тўшг болв. Бичкн Дербен эрк биш сурєуль сурч эрдм дасх кергті гиљ тоолад Улан Эрг селіні долан љилі школд сурв. 1937-ч љилд арвн тавта Дербен Нўкн селінд багшлдг болв, сул цаг учрхла эн біірн бґдўн улсиг сурєдг билі. Ґвс хадлєна кемд эн кеер кґдлљ йовх улс амрлєндан єархла ном-ўзг заадг біісмн. Тер цагт хальмг теегт сурєуль уга улсиг умшдг-бичдг дасхх кўсл тівљ шишлњ сурєуль бўрдігддг билі, тегід седвірті болн шулун-шудрмг Дербен тер кергт шунмєаєар орлцв.
Љирєлин хаалєднь баахн, болв тер бийнь кґл деерін бат зогсљасн Кичгі Босча харєад, эдн ґрк-бўлін ґнділєід, Яшкуль селінд нўўљ ирв. Шинкін ґрк-бўлін ґнділєсн баахн улс эдні љирєл хґвті, кишгті болх, эдн тґрскн єазриннь цецгірлтин тґлі медрлін, арє-чидлін олзлљ ўўлдх гиљ санљ йовсмн. Зуг аврлт уга дін эклід, эдні сансн санаг кўціх арє ґгсн уга. Хальмг теегин ўрд Тґрскін немшнріс сулдхљ авхин тґлі тўрўн зерглінд цергт мордв. 1943-ч љилд Дербен талдан баахн кўўкдлі хамдан Іідрхн балєснд зурєан сарин туршарт зенитчикин сурєуль тґгсієід, 2-ч Белорусск фронтын медлд біісн 1569-ч тойгта зенитн-артиллерийск полкд тусв. Энўнлі хамдан 52 хальмг баахн кўўкн церглљ йовла.
Дііні єалд ўзгдсн кўчр-кўнд зовлњ, єашута йовдлмуд, хамдан церглљ йовсн ўўрмўдин залу-зґрмг Дербен Мацаковнан седклд тґґнрід ўлдв. Эндр кўртл ветеран Сож гидг єол деер болсн ик бірлдіг тодлљ, тенд біісн тагт харслєна тґлі кесгнь імін ґгсиг мартхш. Тер тагтар фронтд кергті бу-селм, хот-хол, цергі техник, шав авсн салдсмудыг зґґдг біісмн. Немшнр самолетас дееріснь бомб хайхла пулеметчиц Кичгі Дербен талдан салдсмудта хамдан терўг харсљ, фашистнриг пулеметар хадг билі. Нег бірлдінд кўўкд зґрмг кевір діілдљ, немшнрин юнкерсиг ик чинрті объект тал тівлго харссмн. Терўні хґґн 2-ч Белорусск фронтын єардвр Хальмг комсомолын обкомд Ханлтын бичг йовулад, «Залу-зґрмгин тґлі» гидг медаляр эдниг ачлх цаас белдв. Болв тер цагт хальмг улсиг імтні хортнд тоолад цааљла харєулсиг эдн медсн уга.
– Фронтд дарунь цугнь дасгдна, юмнас іідгін уурнач. Тўрўн авгтан іімшгті болдг билі, болв бірлдін болхла даалєвриг эрк биш кўціх кергті гиљ сандг билівидн. Пулеметан бийдін шахад, немшнриг кўўчљ алхар, диилврин ґдриг ґґрдўлхір бидн імін ірвллго діілдљ йовлавидн. Дікід бидн бає-дўўвр наста болад, кедў кўнд-кўчр болв чигн араєан зууєад, окоп малтад, бу-селмін бірлдінд белдљ, зер-зев бултулх єазр белддг билівидн, – гиљ Дербен Мацаковна тер єашута цагиг тодлљ келдмн.
1944-ч љилин така сард эдні полкиг Новосибирск тал йовулв. Болв тендіс хальмг зенитчикўдиг фронтас буулєад, Сиврин єазрар тарав. Тууврин љилмўдиг Кичгі Дербен Омск мўљин Исилькуль балєснд давулв. Тиигірін авальнь Кичгі Босча Свердловск мўљин Ряж балєснас ирв. Дііні ґмн Яшкуль селіні прокуратурт мґшкіљ болљ кґдлљ йовсн Босча Ликшикович Ґмн Ўзгин фронтд церглљ, Ростовск мўљин Каменский балєснд эвакуацд тусв. Тенд энўг цергі заводт мґшкічин ўўлд батлв. Исилькульд эдні ґрк-бўлд Галина, Валентина, Нина кўўкднь єарв, тґрскн хальмг єазртан нўўљ ирхлінь Эдлі кґвўн тґрв.
1956-ч љилд Кичиковихні ґрк-бўл олна нўўрт тґрскн єазртан ирв. Тўрўлід эдн «Кировский» (ода Хар Толєа) совхозин эдл-ахун 3-ч фермд біів, хґґннь эдн Яшкульд нўўљ ирв. Тґрскн єазртан ирсндін эдн тењкін уга байрлљ, кўўкдін ґскљ, хґвті љирєл эдлх гиљ санљала. Болв зовлњ уга љирєл уга гиљ хальмг ўлгўрт келгддгір, 1980-ч љилд герин эзн ґњгрв. Эцк уга ўлдсн кўўкднь эњкр экдін дґњ болхар зўткљ, чидл-омг ґгдг біісмн. Дербен Мацаковна кўўкдтін чик сурємљ болн сурєуль-эрдм ґгхір гўљрљ кґдлдг билі. Альд эн эс кґдлв, интернатд, Яшкулин «Союзпечатин» іњгд. Яшкулин райтопас эн ачта амрлєнд єарв.
Дербен Мацаковнан кўўкднь ґлзіті сін ўрд болљ ґсв. Ууєн Галина кўўкнь нерті адвокат болв, Николай кґвўнь района ветеринарийин цергллт єардна, Валентина болн Нина кўўкднь бас тґрскн Яшкуль селіндін кґдлні. Йисн ач-зень болн арвн љич-зеенчрнь эњкр ээљдін цань уга дурта болна, мендинь медхір гиичлљ ирні. Эдні ээљ дііні єалд залу-зґрмгін ўзўлљ хортыг кўўчљ тґвкнўн љирєлин тґлі діілдљ йовсиг эдн сіінір медні. Дербен Мацаковнан болн Босча Ликшиковичин љирєлин хаалє эднд ўлгўр-ўзмљ болна.

ДАВАН Наталья

ЗУРГТ: дііні ветеран Кичгі Дербен

Видео