Ээҗин тодлвр

14-07-2020, 17:49 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

“Көгшн күүнлә харhад күүндхлә, ухани сергмҗ болдг” гиһәд хальмг хуучн үлгүр бәәдг. Мини ээҗ най күрсн Ольга Александровна Чурюмова (Буджалова) одахн нанд нег соньн тууҗ келҗ өгв. Келсн тодлвринь бичәд, тана оньгт тусхаҗанав.
Эднә бәәсн Бембәхнә әәмгт теднлә хамдан Зодьбина Бадм гидг күн бәәҗ. Октябрин хүвсхлин өмн эн күн хурлд церглљәҗ. Советин йосн тогтагдсн цагт хурлд церглдг улсиг цааҗла харһулдг бәәсмн. Кесгинь хаһад алсмн, зәрмснь “ГУЛАГ”-т әмнәсн хаһцад хорсмн. Болв мини элнцг ээҗ Очр (Евдокия) болн элнцг аав Санҗ (Александр) Чурюмовихн Зодьбина Бадмд эгл күүнә бәрмт цаас кесн учрар энүг улана йосн цааҗла харһулсн уга. Кесг җилдән үкрчәр көдлсн болвчн эн нуувчар әмт хәләдг билә. Тегәд эн күн тал олн әмтн ирљәсмн. Әәмшгтә харалта җилмүдт элнцг ээҗ элнцг аав хойр йосна засгла бичә харһтха гиһәд энүг бултулдг бәәҗ. Әмд үлдсн гелңгүдиг хәәсн цагт милицин көдләч Уташа Петр мана элгн-саднд эртәснь келдг мөн. Манахс энүнә әм харсхар адһмтаһар бултулх һазр-орм хәәҗ олдг билә. Энүг такан герт, малтсн нүкнд (погреб), нам биш хулсн заагт бултулдг бәәҗ. Нег дәкҗ хаша дотр бәәсн гүн нүкнд бултулад элнцг аав деернь дала өвс хайҗ. Милицин көдләчнр өвсиг бииләр шааһад хәәсн бийнь юм олҗ чадсн уга. Дәкәд нег цагт элнцг ээҗм Зодьбина Бадмиг Салын һолын эрг деер бәәсн хулсн заагт бултулв. Өдрин дуусн тенд бәәсн гелңгиг зуг асхар герүрн авч хәрв.
Дәәнә өмн Чурюмовихнә өрк-бүл гелңтә хамдан орс селәнүр, Барабанщик гидг һазрур, нүүҗ һарсмн. Тенд эдниг күн хәәшго гиҗ сансмн. Олн җилдән эднлә бәәсн Зодьбина Бадм йоста өөрхн элгн-садн болсмн.
Мини ээҗ энүг «дядь Бадм» гиҗ дууддг билә. Яшалтан улусин Сладкое селәнд Зодьбина Бадмин зурһан хурһта Эрнҗән нертә нәәҗ билә. 1943-ч җилд Бадм тер нәәҗ талан одад, тендәс Сиврүр туугдла. Тегәд эн Красноярск крайин Ачинск районд тусад, 1944-ч җилд нег һазра хазгудын дөңгәр Чурюмовихнә өрк-бүлиг олҗ авад, теднлә хамдан Тюмень балһснд әмдрсмн.
Сиврт бәәх ээҗм мана аавд Будҗала Иванд хәрд һарад, авальтаһан, һурвн үртә, көгшн Очр эктәһән төрскн һазрурн хәрҗ ирв. Харм төрхд Зодьбина Бадм дөчдгч җилмүдин сүүләр сәәһән хәәһәд, хальмг һазр дәкҗ үзсн уга.
Мана өрк-бүл бар сарин 28-д элгн-саднаннь санл тевчхләрн Зодьбина Бадмиг эрк биш даңгин тодлна. Юңгад гихлә цаһан седклтә, бурхн-номта күн мана өвкнрт туслҗ йовсмн. Мана өрк-бүлд Зодьбина Бадмин керглҗ йовсн зулын цөгц бәәнә. Терүг бидн әрүнәр хадһлҗанавидн.
Дәкәд нег соньн тууҗ-домг ээҗм келҗ өглә. «Керәд хонсн ормд, кеер хонсн деер» гиҗ ээҗм келдгнь бичкнәсн авн соңсдг биләв. Учрнь юундв? – гихлә, иим нег домг келҗ өгсмн.
«Өдгә цагт хүрм кеснә хөөн күүкнь долан хонгтан биш, дарук өдртән төркшлҗ ирдг заңта. Кезәнә болхла күүкән мордулчкад, һурвн-тавн җилдән үздго санҗ. Тиигәд дү көвүнь эгчүрн одна. Эгчнь болхла алач-махч, йир догшн күүнд мордсн бәәҗ. Тер дү көвүнь белгән авад эгчүрн одхла, эгчнь һунта күүктә бәәҗ. Һазаһас орҗ ирсн күүнд юм бичә келтхә гиһәд, тер һунта күүкнә келнә үзүринь зуучкҗ. Күүкн үкүг секхлә тенд күүнә толһа, көл бәәҗ.
Тиигхлә наһцхнь: –“Нә, болҗл ода, ода бәәҗ болшго, йовх кергтә”, – гиһәд мөрнд мордад һарна. Тегәд ардаснь эгчнь:
–“Ой, җөөлкн махнь гиһәд хар бүшмүдин тесркәг шуулчкҗ”.
Хәрнь җөөлкн махн гиһәд, тиигхлә тер көвүн: “Керәд хонсн ормд, кеер хонсн деер” – гиһәд довтлад һарад йовҗ одв.
Тиим нег тууҗиг ээҗм бичкндән соңсҗ. Келхд, элнцг ээҗ Очр ясаран махч керәд бәәсмн, мана авһ бергн Татьяна Буджалова (күүкнәннь нер-усар Абушинова) бас махч-керәд яста.

БУДЖАЛА Савр

Зургт: медәт Ольга Александровна Татьяна Буджалова бертәһән

Видео