Инљр ээљин хґв - кишг

12-08-2020, 15:15 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

Эндр ґнр-ґсклњ Хулхачиевихн ґрк-бўлд ик байр болљана. Дііні болн кўч-кґлсні ветеран, олн ўрті эк Инљр Босхомджиевна Хулхачиева 90 наснаннь ґґнін темдглљіні.
Йирн насн гидгтн басл ик насн. Инљр ээљин ут насн-љирєлин хаалєд байрлх чигн, зовх чигн кедў йовдл учрсн болх гиєит. Аврлт уга дін, ґршіњгў уга цааљллєн, дііні болн цааљллєна хґґтк кўчр кўнд љилмўд ээљин болн энўні ўйин хґв-љирєлд кедў харшлсн болх. Болв эдн цугинь даав, урудсн уга.
Инљр Босхомджиевна 1930-ч љилд Цаєан Нур селінд тґрљ єарсмн. Хальмг улсиг Сталина эрк шиллєнлі харєулад, Сиврўр тууврт йовулхд эн хойр класс тґгсісн бичкн кўўкн билі. Эк-эцктієін, єурвн эгчтієін, љирн нас кўрсн наєц ээљ Булєн Саксыковна Болдыревала эдн цуг хальмгудла хамдан туугдад, Алтайск крайин Рубцовск районд тусв. Сиврин киитиг, тўрў-зўдўг, ўзсн зовлњгиг келід керг уга. Тер цагт эгчнь арвн дґрвті, бичкн дў кўўкнь нилх билі. Сиврт ирід, ніімн сар болхла, кўнд кґдлмшиг дааљ ядад, экнь Амулњ Болдыревна Аралова сіієін хіів. Єартан урн эцкнь дархнчар кґдлдг болв. Шињкн арвн єурв кўрсн наста Инљр тељілин тґлі бас эклід кґдлв. Імтніс ард ўлдлго, колхозд олн зўсн кґдлмш кедг билі.
Цаг негір йовдго гидг. Љил ирвіс љирєл ясрад, кўўкн ґсід-босад, эврі хґвін олв. 1951-ч љилд Ўлмљ Санджиевич Хулхачиевла ханьцад, эдн ґрк-бўлін ґнділєв. 1956-ч љилин намрар Хулхачиевихн тґрскн єазртан ирхдін єурвн ўрті билі. Бає Дґрвді района Ханата селінд, Ут Нур гидг єазрт, ґрк-бўлірн малд кґдлцхів. Удан болсн уга селінд гер тосхљ авад, зер-земшин сад суулєад, єаруд тірід, дґњцл эдл-аху бірдг болад, љирєлнь ясрв. Ґрк-бўлнь чигн ґсв, Хулхачиевихн йисн ўрті болцхав. Йисн ўрін ґскід-босхад кў кехин тґлі Инљр Босхомджиевна кедў ґдр-сґ унтл-кевтл уга, кен негнднь зовад, герин болн шањєа кґдлмш кеєід гўљрсн болх. Єартан урн кўўкд кўн кґвўд-кўўкдтін аль сансн хувцинь уйсн деерін хам-хоша біісн улст чигн уйљ ґгдг билі. Ґлгмр хувцнь болхла, йир айта сііхн болдмн. Садтан, єарудтан урєасн зер-зермшір, темсір ўвлин хотан белдхліг кўўкд-кґвўднь дањгин нґкд болљ йовсн тґлідін ода кен негнь хот кехдін берк. Кґвўднь ўкрмўд чигн саалцдг билі. Эннь залу кўўні, эннь кўўкд улсин кґдлмш гилго, бичкнісн авн герин кґдлмш кеєід дассн кґвўднь тослтын, техникин чигн халхар сін дамшлтта залус болљ ґсв.
«Зам сіінд заєсн хурдг, зањ сіінд імтн хурдг» гидг хальмг ўлгўр біідг биший. Хулхачиевихні ўўдні эркіс гиич хґґєдго билі. Кўўкд-кґвўдлінь сурч йовсн ўўрмўднь, хам-хоша біісн улс, элгн-саднь Инљр Босхомджиевнаг дањгин бўлінір тодлцхана. Юњгад гихлі ик-бає угаг ээљ кўндлід, тооєад, тевчід єарєдг авъяста.
Ода ээљ отхн кґвўнідін Элстд бііні. Наста кўн болв чигн дассарн хара сууљ чадхш. Кўўкднь: «Бичі юм кетн, амрад суутн», – гисн бийнь ўўл бірід суусинь, герин ґґр урєљах урємл услљ йовхинь ўзљ болхмн. Дікід болхла ээљ шўлг бичдг, теднін дуунд буулєдг билгті. Инљр Босхомджиевнан ачлврмудын тускар келхлі, ээљ олн ўр єарєад, ґскід-босхсн тґлідін «Экин туурмљ», «Сарин ээљ» медальмудар болн дііні цагт туурмљтаєар кґдлљ йовсн тґлідін Диилврин ґґнин медальмудар ачлгдсмн.
Герин эзн Ўлмљ Санджиевич болхла насни дуусн гилті, єуч єар љилдін, Бає Дґрвді района Чапаевин нерті селіні эдл-ахун бўрдіцд малчар кґдлсмн. Кўч-кґлсірн ончрад, олна нўўрт йовдг малч олн дікљ Кўндллєні єашгудар ачлгдсмн. Олнд ўлгўр кељ зургинь селіні болн района цутхлњгин Кўндллєні самбрт ґлгдг билі. Нег цагт орн-нутгт, тер тоод мана тањєчд, баєчуд партин дуудврар комсомольск-баєчудын бригадмуд тогтаєад малд кґдлхлі, Хулхачиевихні кґвўд бас бригад тогтав. Эцкнь кґвўдтін нўдн-амн болад, сўв-селвгірн дґњ болв. Бичкнісн авн эцкдін хошт нґкд болад, малчин дамшлт хоршасн кґвўднь бас нўўрлгч малчнр болцхав. Кўцімљірн ончрсн ах-дў Хулхачиевихні бригадыг гиигн машиєір чигн ачлсн болдг.
Инљр Босхомджиевна болн Ўлмљ Санджиевич йисн ўрін ґскід, чик сурємљ ґгід, цуєараднь сурєуль сурєад кў кев. Харм тґрхд, Ўлмљ Санджиевич љирн насндан кўрлго эрт сіієін хіів. Кўўкд-кґвўднь эк-эцкиннь сурємљар олнла, хоорндан нииті-таарта, чик седклір бііцхіні. Ууєн Вера кўўкнь – эрдмірн экономист, ода амрлєнд бііні; Алексей – малын эмч, бас амрлєнд єарсмн; Любовь – хальмг келні багшар Орс келн-улсин гимназьд кґдлні; Сергей – малын эмчір Бає Дґрвді районд; Николай – эмч, Хальмг Тањєчин эмнлєні-социальн шинљллтин Бюрод кґдлні; Григорий болн Баатр – фермермўд; Виктор – арєлач; Константин – тосхач. Цуєар эдн ґрк-бўлмўдті.
Инљр Босхомджиевна йисн ўрніннь, арвн йисн ач-зееєиннь, хґрн єурвн љич-зеенчнриннь хормад багтљ, седкл тґвкнўн бііні. Терўніс даву кишг кўўнд біідг болхий?

Раиса МАНЖИЛЕЕВА

Видео