Лиљин Улан – тањєчдан хіірті нерн

12-08-2020, 15:33 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Артистк болн дууч Лиљин Улана нерн Хальмгин тууљд мґњкинд орсн нерн. Мана автономин 100 љилин ґґнлі эн нериг амллго бііљ болшго. Сиврт тґрсн, тууврин хґґн тґрскн єазртан сурєуль сурад, љирєлин хаалєд орсн мана ўйин імтн Лиљин Улана ду соњсљ ґслівидн. Мадна кен болєна зўркнд эврі Лиљин Улан, терўні дун, терўні дўрмўд бііні. Эндрк бичсн ўгмўд шин ўйин хальмгудт нерідгдљіні. Хальмгудтан хіірті нерн болсн дуучин болн артисткин љирєлин зуг зірм халхинь тодлулљанавидн.

Театрин тўрўн ўйнь

Хальмгт театр бўрділєні чинрнь йир ик біісмн. Тўрўн олимпиадмудт билгін ўзўлсн баєчудас Іідрхні искусствин техникумд сурх кўўкд-кґвўд йилєљ авгдсмн. Тањєчин тўрўн олимпиад 1935 љил болсмн. Билгті баахн багш Улан тиигхд талдан баєчудла хамдан онцлљ темдглгдсмн. Хґґннь Нарма Эрендженов, Булгун Бальбакова, Елена Русакова, Борис Мемеев, Анна Арманова эдн иигід Сін-Белгин Хасрин «Ґнчн бґк» гидг тўрўн наад белдлєнд орлцад, театрин тўрўн ўйинь тогтасмн.
Театрин тііз деер наадсн љилмўдт кесг кўўкд улсин дўриг Лиљин Улан бўрдісмн. Хальмгудын љирєлд учрсн тууљлгч йовдлмудын тускар келљіх Калян Санљин «Ленина дуудвр» гидг нааднд ик ґргмљтієір цугтан орлцсиг Улан Барбаевна тодлдг билі. Хальмг, талдан келн-улсин драматургийин олн нааднд орлцљ, цагин йовудт кўўкд улс ямаран кевір орлцљ йовсинь ўзўлсмн. Калян Санљин, Нармин Морхаљин, Балакан Алексейин, Буджала Егорин, нань чигн бичічнрин нааднд ухани болн седклин кўчін ґрк-бўлін батллєнд, олна кґдлмш делгрўллєнд орулљ йовсн кўўкд улсин дўрмўд тогтасмн. Килмљті эк, дурта аваль, кґдлмшт дґњ болдг ўр, љирєлин байр-зовлњ хувалцдг иньгин дўрмўд олн љилин туршарт театрин тііз деер Лиљин Улан бўрдісмн. Цуг теднь ўўдігч коллективин репертуарас ишті бўрдљ, імтні оньг эзлљ йовсмн. Ўнндін тиим біісмн. Юнгад гихлі, цуг тер дўрмўдиг билгті артистк чеељдін орулљ, љирєлднь харєсн олн зањ-авцар тер дўрмўдиг янзлулљ імтні седкл авлдг біісмн.

Булєна дўрнь темдгті

Басњга Баатрин бичсн наадд дўрмўд бўрдіхдін дурта біісін Лиљин Улан медўлсмн. «Булєн» болн «Экин частр» гидг хойр нааднь театрт тівгдсмн. «Экин частрт» тавн ўрін діінд йовулсн экин седклиг медўлхір бичсн нааднд тер дўриг Лиљин Улан наадсн болдг. Тґрскнч седкл зўўлєдг нааднд Улан Барбаевна орн-нутгт кўнд біідл учрсн цагт кўўкд улс – экнр нег ўлў ик зовлњла харєдгинь ўзўлљ чадв. Эн нааднд Улан Барбаевна тўрўн болљ экин дўр бўрдісмн.
«Булєнд» болхла Лиљин Улан тас талдан дўр – кезіні цагт ямаран муулин хґвті біісн кўўкд кўўні дўриг бўрдісмн. Тиигід дўр болєнд єол учр-утхинь медўлљ эн нааддмн. Театрт ирсн імтн артисткин дўриг дахљ байрлад, зовад, наадна ўўлдврт йосндан авлгддг билі. Улан Барбаевнан билгин кўчн тиим біісмн.

Дун љирєл хойрнь

Хальмг театрин хамгин тоомсрта артисткин тускар келхлірн ду дуллдг эрдминь эс темдглхлі, билгті эн кўўні дўр кўцц болшго. Улан Барбаевнан бийиннь тодлврар, ду дуулдгиг экісн дасч авсн болдг. Экнь болхла ээљін дахад дуулад йовљ, дуунд орсмн. Дун иигід ўйіс ўйд экин халхар љирєлднь шињгрсн лавта.
Наадндан чигн хальмг ду орулљ дуулљ йовсарнь олн хілієічнр артисткиг тодлна. Элстд ирљ кґдлсн цагас авн Хальмг радиола Лиљин Улан залєлда бірљ, радиоєар хальмг кесг ду дуулљ, імтнд сергмљ ўўдіљ йовсмн. СССР-н Тґв радион кґрњгд Лиљин Улан дуулсн дуд хадєлгдљ ўлдснь, хґґннь хальмгудын нериг цеврдўлід, тґрскн єазрурн ирх зґв ґгсн цагт Цугсоюзн радиоєар Лиљин Улан дуулсн дуудыг соњсхсн йовдл харалта љилмўд тґгсљ, герл єарчах йовдл болљ, ик урмдта болсмн. Хальмгудын зўркн тиигхд яєљ цоксн болх гиніт?!

Дурна частр болсн дун

Дііні ґмнк љилмўдт Лиљин Улан кґгљмч Ольга Зурабовала хамдан хальмг дуд бичљ авсмн. Альд дун єарсинь, яєљ дуулгдљ йовсинь, дууна тууљиг тохнятаєар бичљ авсна тускар Улан Барбаевна келдг билі.
1939 љилд Москвад Хальмг сойлын болн утх-зокъялын Ґдрмўд болснд Москван хамгин сін концертн залмудт болн театрмудт хальмг артистнр билгін ўзўлсмн, бичічнр ўўдіврмўдін олн улст умшљ ґгсмн. Хальмгин билг-эрдмиг сіінір ўзўлснднь Лиљин Уланд тиигхд Хальмг АССР-н ачта артисткин нерн зўўлєгдсмн.
Дііні љилмўдт артистнрин кесгнь фронд йовљ одсна дару Хальмгт ўлдсн артистнр бригадмуд бўрдієід, селідір йовљ концертмўд тівдг біісмн. Тер багин ханьд Лиљин Улан бас йовљ, хальмг ду дуулљ, імтнд урмд ґгч біісмн. Артист болн бичіч Љимбин Бадм бичсн «Нўўдлі» дун тер цагт йир ик тааслт олљасмн.
Красноярскд тууврт біісн љилмўдт Улан Барбаевна гемтід, орнасн бослго біісмн. 1958 љилд Норильскас Красноярскд ирсн Кґглтин Дава Лиљин Уланыг хіієід, ирљ мендлсмн. Ґдрин дуусн эдн кўўндід, тґрскін санад, таньл-ўзлин туск зіњгірн хувалцад, дііні ґмнк цагиг тодлад, тґрскн єазртан ирід кех тоотын туск зураєарн хувалцсмн. Тиигхд Давид Никитич тўрўн болљ «Нўўдлі» дууг соњснаннь тускар тодлсмн. Тґрскн теегўрн хірх халун седклті біісн хальмгудын ухан-седклиг Москваєас радиоєар Лиљин Улан дуулсн дуд кўчр кевір медўлсинь Кґглтин Дава шўлгтін бичсмн. Цуг імдрлин кўчн болсн дурна туск дун иигід Лиљин Улана дуулврт мана зўркнд ўлдв.
Љилмўд давад, тііз деер бўрдісн дўр олн болад, зуг дамшлтын дґњгір, амрар нааддг болх гиљ імтн сандг билі. Седкўлчнр чигн тиим сурвр ґгдг біісмн. «Уга, цугнь ідл болдмн биш, дўр болєн шин хіліц некдмн, – гиљ Улан Барбаевна инідг билі. – Ўзўлсн дўрин зањ-біідл імтнд сурємљ ґгдгір, театрт ирсн імтн уха туњєадгар дўр болєна зањ-авцинь, єазак біідллі зергднь дотрк ухан-тоолвринь медўлхір зўткх кергті».
Тўрўнксиннь тоод театрин ўўлдврлі насн-љирєлін залєсн Улан Барбаевна бий тустан, эрдм тустан йир ґґдін дааврта кўн біісмн.

ЉИРЄЛИН Кермн

Видео