ЗУУЛЬЧЛЛЄН – ХАМГИН СІН АМРЛЄН

17-08-2020, 16:21 | Таңһчин зәңгс » Эндрк ґдрин тґрір

Сўл љилмўдт зуульч улс мана тањєчур олар ирдг болв. Учрнь юундв гихлі хальмг теегт тедниг соньмсулдг тоотс зґвір немгдв. Љил ирвіс Хальмг Тањєчин хотл балєсн оњдарад, наадк орн-нутгин балєсдла ідл биш болад, келн-улсин ончарн йилєрід бііні. Тањєчин райод чигн бас урдк біідлін соляд улм бає-саєар хальмг келн-улсин ґвірцті болљана. Ташр ода мана тањєчин тускар орн-нутгин олнд зіњгллєні эв-арєс дару-дарунь бичід, соњсхвран кеєід, хальмг тег зуульч улсин тґлі Ірісін йир соньн гисн регионд сольгдљахнь маєд уга гиљ зіњглљіні.
Эн ўгмўд мел чик гиљ сангдна. Яєад гихлі Хальмг Тањєч кемљієірн РФ-н олн регионмудас биш нам зірм орн-нутгудас ик, терўні єазрт эљго кґді чигн бііні, кўўні нўдні хуљр байрлулдг маш сііхн бамб цецгті тег чигн бііні. Хальмг йиртмљ олн зўсн шовударн, ањ-адусарн бас байн, мана теегт мамонтмудын цага теегин кеермљ гґрісд бііршлні. Орн-нутгин чинрті «Хар Єазр» заповедникт зуульч улс «Маныч Гудило нуурин шовуд» болн «Гґрісдин теегір» гидг хаалєар йовад хальмг йиртмљин шовудла болн ањгудла таньлдна. Келхд, заасн нуурт шовудын 173 зўсн бііні. Хар Єазра заповедникт болхла зуульчллєнд дурта імтн гґрісдиг, аратсиг, теегин миисмўдиг болн хулєдыг, мґрн кўшлмўдиг, тууласиг, чонсиг, цаєан ґрчті зарасиг ўздмн.
Дікід болхла зуульч улсиг улан залатнрин шаљн соньмсулна. Зуг Хальмг Тањєчд кемљієірн хамгин ик Европд «Бурхн Багшин Алтн Сўмн» дўњгієід зогсљана. Тегід чигн Ірісін улст Бурхн Багшин шаљнла таньлдхин кергт Энткгўр, Балбур, Шри-Ланкур болн нань чигн Азин Ґмн-Зўн хойрин ўзгин орн-нутгудур йовх керг уга, эн улсин шаљнла эдн Хальмгт таньлдхнь лавта. «Бурхн Багшин Алтн Сўм» хотл балєсна тал дунднь гилті бііршлні, терўні кўртл Элстин ямаран чигн ґнцгіснь кўрхд амр. Сўмд алтн Бурхн Багшин бумб, Бурхн шаљна тууљин музей бііні. Хурлд холас ирсн імтн ґґрнь зогсљасн «Шанс», «Шатрин балєсн», «Элст балєсн», «Цаєан бадм цецг» болн нань чигн гиичлўрмўдт біідмн.
Тер мет Бурхн Багшин шаљна оњдан єііхмљті єазр Элст балєсна олн зўсн райодт бііршлі. Хотл балєсна алднд «Ор єанцхн уласн модн» гидг нерті хальмг йиртмљин бумб урєљана. Терўг 1846-ч љилд Богдахна Хурлын Љуњєран Пурдаш гидг нерті хальмг лам суулєсмн.
Хальмгуд кезіњк йир сііхн келті, сойлта, авъяста, байн болн баатр тууљта улс мґн. Улан залатнр йир імтіхн, шимті, туста хот-хол эдлні. Цуг эн тоот зуульчллєнд дурта улсиг Хальмг Тањєчур дуудна.
Љил болєн тањєчд Элстіс ґґрхн райодт «Бамб цецгин» нір болдмн. Байр йир сергмљтієір давдмн. Тенд хальмг хотна ишкі гермўд углљ тівні, ніірин орлцач болєн тиигірін орад, эздин хот-хоолынь эдлід, гер-дотркнь ямаран кевір ахулснь єііхмљід, теднлі ду дуулад, би биилдмн. Єазань болхла імтн бґк бірлдід, саадгас хаєад, мґрд-темід унљ урлддмн. Келхд, 2019-ч љилд ніірт 10 000 кўн орлцла, бас тер љилд эн байр «Russian open Event Expo» Цугірісін фестивальд орлцад йиртмљин халхар давулсн хамгин сін керг-ўўлдврт шиидгдсмн.
1997-ч љиліс авн Элст балєснд мґрні урлдан давулгдна. Эн ніірт бас олн зўсн спортын марєас болна, буурл сахлта ґвгд «Љањєр» умшна.
2009-ч љиліс авн тањєчд моњєл яста улсин кґгљмин «Пентатоника» фестиваль давулдмн. Ніірт орлцсн нерті кґгљмчнр баєчудла, кґгљмд сурдг оютнрла, эврі дурар ўўлддг коллективслі харєад тедні мергљлтнь ґґдлўлні. 2016-ч љилд «Амрлєн» нерті Нарт-делкін зуульчллєна форумин ашар Хальмг Тањєч хамгин сін гисн орлцачнрт шиидгдсмн.
Эрўл-менд харлєна зуульчллєн мана тањєчд бас делгрлтін авчана. Яшалтан районд тањєчд биш, нам Хальмгла хам-хоша біідг регионмуд темдгті «Давста нур» бііршлні. Пелоидір болн рапар байн терўні усн оошгин, зўркні, ясна-шўрўсн хойрин, дарлтын болн нань чигн гемті улст туслна.
Ашлљ келхлі ґдгі цагт Хальмг Тањєчд зуульчллєна халхиг делгрўлхір бає биш керг кўцігдљіні. Болв, харм тґрхд, терўні арє ода чигн кўцц олзлгдљахш. Яєад гихлі бидн тал нурєлљдан маднла хам-хоша біідг регионмудас зуульчллєнд дурта імтн ирні. Ташр нег ґдрин туршт біічкід хірљ оддмн. Тањєчин райодын ик зууднь зуульчллєна халхар кех кґдлмш дала. Тенд ґдгі цага гиичлрмўд, кафес, ресторнамуд, тедниг зґґдг автобусмуд кўртчљіхш. Дікід нег тґр – мана тањєчд кўрхд йир кўнд. Яєад гихлі аєарар болн тґмр хаалєар мадн тал ирдг арє уга.
Тер хоорнд Хальмг Тањєчин эзлљідг ик кемљіті єазр, экологин кґрњ, імтн зуульчллєна халхиг делгрўлдг арє маднд ґгчіні. Ўлгўрнь, ноха сарин 6-д Элст балєснд «Лидеры Калмыкии. Туризм» гидг нерті тањєчин марєана диилічнрин нерд йилєгдсмн. Эн марєанд 38 кўн орлцв, тедніс ўзўрт 15 кўн орљ чадв. Дґрлдіні бўрдієічнр ямаран кўслтієір энўг давулсмн гихлі, зуульчллєна халхд кґдлдг бає наста, сурєульта, тґрскнч седклті улс олљ авх кергті біісмн. Марєана цагт тедн олн зўсн сурврмудт хірў ґгід, «Би яєад зуульчллєна халхд кґдлхір біінів» гисн кґдлмшін бичх зґвті билі. Аштнь марєана ўзўрин 1/2-т 15 орлчацнрин зурєан тґсв орсмн.
Ухалад бичсн кґдлмшиг марєана жюрин гешўд, тер дотр Хальмг Тањєчин экономикин болн хулд-гўўлгіні, Цифровой делгрлтин, Єазрин ґлг-эдин, Йиртмљин министерствсин гешўд болн Элст балєсна администрацин єардачнр ўнлсмн.
Аштнь хойр сарин туршт болсн марєанд єурвдгч орм «Хальмгин туризмин онлайн-гайд» гидг тґсвтієін Виктория Савченко эзлсмн. Хойрдгч орм хойр тґсвд кўртсмн: «Алдр «Шеемг хаалє» 2.0» (тўўрвіч Задван Бадм) болн «Аршан» гидг ретрит-тґв» (тўўрвіч Боктан Юлия). «Хальмгин нўўрлічнр» гидг зуульчллєна халхар болсн марєанд хойр кўўні тґсв диилвр бірсмн: «Теегин тегш єазр» (тўўрвічнр Арман Елена болн Манљин Эрднь). Марєана диилічнрт байрта біідлд дипломс, ўнті белгўд, «Ґґрднр» ресторанд болн мґрні йовлєнд одх белг-цаасд бірўлљ ґгсмн.
Диилічнрт нерідсн байрт цаг зуур Хальмг Тањєчин сойлын болн зуульчллєна министнрин ўўл дааљах Летуєа Лариса иигљ келсмн: «Болсн марєанд хара улс уга біісмн. Диилвр бірсн орлцачнр эн дґрлдінд бийін тґрскнч улсла, йоста мергљлтнрлі ідл ўзўлсмн. Тедн Хальмг Тањєчин зуульчллєна халхиг лавта делгрўлх саната бііні. Тањєчдан бидн зуульчллєна халхиг делгрўлљієід, хамгин тўрўнд сойлан делгрўлљінівидн. Энўніс ишті би таднд, ўўрмўд, ўнн-седклісн ханлтан ґргљінів. Та ода эн тањєчин тґсвсін кўцієід, Ростуризмин халхар болдг Ірісін марєанд чигн орлцх чадљанат. Бидн, тањєчин министерств, кезід чигн тадндан дґњгін кўргхвидн!»

ШААКУН Василий

Видео