Љирєл хіірлвч, тґрскн келн... (Келвр)

Ленар хам-хоша біідг Чонын кевтр гидг хотнур адєљ йовна, тенд ээљнь бііні. Тиигірін нег чигн автобус йовдгог эн медні. Ээљдін золєхар єарад йовљахлань экнь: «Кґвўн минь, электричкас бун, хотнур йовх кґлг хі, эс гиљ біірн імтиг дахад йов. Єанцарн бичі йов. Хаалє ямаран болхнь меддг арє уга. Сўл љилмўдт тер єазрар чонмуд элвг гиљ соњслав», – гиљ Ленариг саглулсн билі.
Зуг йовдсн кґлгн чигн, хаалєин хань чигн харєсн уга. Тегід кґвўн хуурта дорваєан ўўрід єарад йовв. Арвдгч класст сурчах кґвўнд зурєан дууна єазр юмн биш. Негл час болад ээљдін кўрх, нам кезієўр кўрсін медшго.
Ґріл час давсн уга, Ленар хаалєин ґрілинь давчкв. Тењгрт герлтљіх нарн кґвўні седклд байр урєаєад, эн сін-сііхн, мањна тиньгр, байрта йовна. Хаалєин амар кевтх Лу сарин цасн чигн эрднь чолун мет гилвкід, удлго хавр ирхиг медўлљіх кевті.
Урднь љил болєн ээљдін золєад оддг Ленар «Чонын кевтр» хотнур єурвн љилдін ирід уга. Хуур татдг дасснас авн энўнд цаг кўртдго болв. Кґгљмин сурєуль тґгсічкід, кґвўн шишлњ кґгљмин училищд орв. Одахн Москва балєснд болсн бає наста хуурчнрин марєанд орлцад, лауреатын нер зўўєід хірљ ирв. Иоганн Себастьян Бахин сонат татхлань залд суусн імтн кґвўні билг-эрдмиг таасад, цуєар босад альхан ташв. Тегід кґвўн кўцімљірн ээљлірн хувалцхар адєљ йовна. Хууран бийлірн авв, ээљдін хуур татад, чикні хуљринь хањєаєад бас байрлулхар йовна. «Иим киитнд кґгљмин зевсгчн эвдрх, гертін ўлдіх болвзгоч», – гиєід экнь келсн бийнь кґвўн зґвшірсн уга. Хууран бул альчурар ораєад, дорваднь дўрід єарв.
«Бахин сонат наадсн Татарстанас ирсн орлцач Ленар Валиев негдгч орм эзлв», – гиљ жюри зарлхла, Ленар тііз деер єарв. Цуг імтн босад, альх ташад, кґвўг байртаєар тосцхав. Микрофонур ґґрдід, жюрин гешўдт болн соњсачнрт ханлтын ўг эклід келхлінь, генткн імтн суусн залас нег кўн сііхн мањєд келір хіікрв: «Мањєд келір кел! Чи мањєд кўнлмч!». Терўг дікід чигн цґґкн кўн дґњљіхиг кґвўн соњсв. Ленар эмієід, ичід, яахан медсн уга, юњгад гихлі тґрскн келін меддго билі. Урднь, эклц классмудт сурчаєад зуни амрлєнд ээљдін гиичлдг цагтан, кґгшн кўўнлі мањєд келір кўўнддг билі. Зуг сўл љилмўдт ирдгін уурснас кґлті меддг біісн талт-мулт келн чигн мартгдв.
Нег цґґкн ўгіс зіњг тогтаєад, імтні сурврт хірў ґгх биш, кґвўн келх ўг олљ чадсн уга. Ірі гиљ нег цґґкн ўг мањєд келір арєулхн эн келв: «Рэхмэт... Мин... Эни... Ґти… Татарстан… Яратам…». Тиигід келчкід, тіізіс хол биш суусн эк-эцк талан хілів. Одахн гилті олна нўўрт кґвўєірн бахмљ кеєід, кўцімљднь байрлад, нурєан єоолад, гедієід суусн эк-эцкнь эмієід-ичід, єазр дор орх біідлті. Нўдні герлнь унтрсн, зовлњшсн, маштгрсн біідлті хойр кў эн ўзв.
«Яєад болв чигн нанд нґкд болхнтн. Зуг та хойртан ніілљінів, – гисн кґвўні хіліцд тер хоорнд: – Юњгад тадн намаг тґрскн келірн кўўнддг эс дасхвт?», – гисн гемшілєн.
«Хірљ ирн, эрк биш мањєдуртнь, ээљўрн йовнав. Долан хонгар болв чигн, єурвн ґдрір болв чигн йовнав. Ґдр болєн ээљтієін зуг мањєд, мањєд келір кўўнднів. Эс медгддго ўгмўдиг давтад сурад біінів», – гисн санан тер саамд Ленарт орв.
Хотн кўртл хойр дууна єазр ўлдхлі, хаалєас тіріні єазрур хаљисн цанын мґр Ленар ўзв. Тіріні єазрар йовхла, хотнур хаалє ахрдх, болв цасар йовхд кўнд болх. Кґвўн уха туњєаљаєад, ахр хаалєар йовхар шиидв. Цанын хаалєин хаљуєар татгдљ урєсн нигт урємл эврі нуувчта болљ кґвўнд медгдні. Ленар бичкн цагтан ўўрмўдтієін эн нигт урємлд бултад нааддг билі. Ґ-шуєу модна захд кўрід, тењгрин ки, бґґлљрє эдн цуглулдг билі. Нааран ирх болєндан чонын кевтр бііх єазриг ик холаєур давдг біісмн.
Нег цагт энд біісн чонмудыг селіні залус хаєад уга кехлі, негхн кўўкн чон ўкліс гетлљ імд ўлдљ. Зуг чоныг терўніс нааран кўн ўзід уга. Чон ґші неквзго гиєід імтн саглад, кевтринь ик холаєур давдг болцхав.
Ґмннь, зґвір ууљмд, нигт урємлын ґґр ноха хуцљачахнь соњсгдв. Терўг соњссн кґвўні іісн кўрв. Цан хаалєд орад, хотн тал хойр зун метр кеєід уга біітл, урємлын ґґр цоохр сўўдр ўзгдв. Іімшгті сўўдр кґндрљ йовхиг шилтљ хіліљіх Ленар ормасн кґндрљ чадлго, дор ормдан менрв. Хара биш сўўдр, нег-негніннь ардас цувад, дигті-даратаєар кґндрід аашна. Зольвн нохас болхий? Уга!
Чонмуд ґґрдід аашхиг эн лавта ўзв. Ґмннь сўрг ахлгч чон йовна, эдн кґвўнўр ґґрдід аашна.
Тўрўн агчмд Ленар ямаран ик іімшг учрсиг нам сіінір медсн уга. Зўўдн болљ медгдљіні, цаєан киноэкранд мет цаста теегір чонын сўргин сўўдр єоољад аашна. Чонмуд ґґрдљ йовна. Ґмннь сўргиг ахлгч чон, наадкснь нег-негніннь ардас цувлдљ йовна. Цасиг ўнрчлљ йовх кевті толєаєан ґнділєљіхш, Ленариг оньгтан эс авсн біідлті йовцхана. Тиим болв чигн эдн ґґрдід аашцхана.
Энтн зўўдн биш. Чонын сўрг бас зўўдн биш. Ленар йосндан іів. «Ні, болв»,- гиљ эн санв. Насндан імд чон ўзід уга. Иим іімшгті біідлд насндан тусад уга кґвўн яахан медљіхн уга. Чонмуд бас яахан медљідго біідлті. Эдн зогсад, цуєар хотн тал хіліцхів. Тиигчкід, ўгін батлсн мет, кґвўн тал ґґрдљ йовна. Ямр нег нґкд олдвзго гисн ніілвртієір Ленар эргндін хілів. Зуг энўніс нань кўн уга. Єарад гўўєід чигн тус уга. Ода яахмб, ю кехмб? Бурхн хіірлх гиљ кўліхмб?
Кґвўніс нег дґчн-тівн ишкмд чонмуд зогсв. Толєаєан ґнділєід кґвўнўр хіліцхів. «Чи ўкліс гетлљ чадшгоч! Бийін белд!»- гисн біідлті. Тиигљієід чонмуд хаалєур цувв. Хаалєин дунд кўрн, ахлљ йовх чон генткн дор ормдан зогсв. Энўні ардас йовљ йовсн дґрвн чонас хойрнь барун талнь, хойрнь зўн талнь єарад зогсв. Ода эдн яєна гилч гиєід чонмудас нўдін авлго хіліљіх Ленар зуг эдніс, нўўрт йовх тавн чонас, хамгин тўрўнд іімшг учрхиг лавта медљіні.
Чонмуд нохасла ідл, зуг ик барата болчкад, арвасн нигт нооста. Толєаснь, шўдднь, араснь ик, тегід чигн нохасас эдн іімшгті гиљ кґвўн чонмудыг шинљлв. Нўднь чилм хар, чикнь сертхр. Эдн діврхісн урд нўдірн цумлсн мет шинљлљ, хорахар бііхиннь чидлинь кирцљ медні.
Цувад ирсн чонмуд тарад, кґвўг бўслљ авхар адєм угаєар кґндрв, аарглљ йовна. Яахан медљ чадлго ўўмсн Ленар урємл тал нег цґґкн ишкдл кев. Болв іімшгіс гетлљ чадшгонь энўнд медгдљіні. Хотн тал єарад зулх хаалєинь чонмуд хаачкв. Чонмуд кўўнлі ідл бас хавх тівљ, яєљ бўслврт авхиг меддг ухата ањгуд бііљ. Эдні бўслвріс мґлтрід, селінўр єархин тускар нам ухалад керг уга. Энд ўклін олх болљахмби? Би ода чигн баахн настав, мини љирєл шињкін эклљіні. Келн-улсиннь кґгљмин сойлд нер єарх зґвтів. Йир харм болљана... Ээљим харм. Хамгин эњкр ач кґвўнь геріснь хол биш чонмудт шуучулљ гисиг соњсхларн, зовлњгиг дааљ чадшго. Уга, чонмудт бийін ґгч болшго! Яєад болв чигн ўкліс гетлх кергті! Эн чонмудыг яєљ іілєхмб? Бу біісн болхла, хахм бііљ. Єалар іілєх кергті! Зуг альдас єал авхмб? Хууран шатаєад єал олљ болна. Хууран? Уга! Ўкдг болв чигн уга! Хууран шатаєад ўкліс гетлхин ормд чонмудт шуучулгдад ўкснь деер.
Нег агчмин зуур яєљ іімшгіс гетлљ болхин туск кесг санан кґвўнд орв. Ґ-шуєу модн дотр аюла харєсн кўн єартан йовсн гарма татад ўкліс гетлсні тускар дегтрт умшсан тодлв. Зерлг ањгуд зірмдін бас «кґгљм соњсхдан» дурта гиљ эн тиигхд алњ болсн билі.
Ленар ээм деерісн арєулхн хууран буулєв. Беелієін тіілчкід, єар деерін нилхиг авчах мет дорваєас хууран єарєв. Чонмудыг тґртін авлго, Бахин сонат эклід наадв...
Ода кўртл імдв! Кесг наадчкад, кґвўн чонмуд яєљадг болх гиєід эдн тал хілієід: «Ні, таанр яєвт? Йоста кґгљм таасгдљану?», – гиєід эдніс дотран сурсн болв.
Чонмуд йоста соњсачнр мет цан хаалє деер сууцхана. Нег-негнісн ууљмд йовсн чонмуд баглрад сууцхаљ. Чонмудын зањшалар кен негнь орман олад суусн болх гиљ кґвўн санв. Одахн гилті іімшгті болљ медгдљісн чонмудын нўдд тиим іімшгті чигн биш. Эдн сііхн кґгљмиг бас ўнлљ чаддг болхий гисн ицл Ленарт орв. Эн улм урмдтаєар хууран татв...
Кґвўн хууран татад, татад бііні. Тас зогслго татх седклті, юњгад гихлі нег чигн чон кґвўн тал нег чигн ишкдл кесн уга. Эдн ормасн кґндрљіхш, сууцхана. Соњсачнрт буйнч седкл зўўлєсн деерін баатрльг сана батрулдг Бахин кґгљм эднд таасгдљадг болхий?
Эдниг іілєљ болхий, хі биз. Ґлн болн шилтљ хіліљіх чилм нўдднь хіліхлі, эдн сўрдшгонь медгдні.
Цуг седклін ґгч, чидлін єарєљ Ленар хууран татсн бийнь тењгр киитрљіхіс кґлті хурєднь кґшчіні. «Хурєдан сіінір хілі. Кемр хурєдан дегд даарулхларн, эс гиљ кґлдіхлірн хуурч болљ чадшгоч. Хуурчин эрдм мартх кергті», – гиљ энўг саглулљ нег кўн келсн кґвўнд тодлгдв.
«Юњгад эн чонмуд эс ірлні, дікід кедў цагтан эднд хуур татх кергтів? – гиљ Ленар санв, – Йовцхатн, ґ-шуєу моднурн хірцхітн. Намаг ээљм кўліљіні. Би даарчанав, єаринм хурєд кґрчіні».
Зуг чонмуд кґвўні сурсиг медљіх біідл уга. Нег-негн талан хілічкід, невчк кґндрсн болчкад, саак таг-яг нег ормдан сууцхана.
Тегід Ленар кеер, эљго киитн теегт, йир соньн, ґвірц соњсачнриннь тґлі концертін цааранднь давулх зґвті болв. Бахин сонатын єурвдгч аль дґрвдгч іњг наачахларн ээљиннь ґркіс утан єарчахиг ўзв. «Ээљм бешін тўлљіні. Нандан нег імтіхн хот белдљідг болх», – гиљ санв. – Ґрўніс авн хот ууєад угав. Ода кедў цаг болсмб? Нарн сууєад, асхн болљ йовна».
Хуур татсндан биш, кґндрлго, нег ормдан удандан зогсснас кґлті кґвўн муурв. Эн кґндрљ чадхмн билі, зуг кґндрхлінь чонмуд яахинь меддг арє уга. Эднлі кўўндљ болвза: «Би таднд гем єарєсн угав гиєід келхм бііљ». Зуг мањєд кел меддго кўн яєљ келхмб? Мањєд келті улс біідг селідин шидр бііршлљідг чонмуд зуг мањєд кел меддг болх, тер тоод зуг мањєд кґгљм меддг болх. Харм тґрхд, кґвўн мањєд келн улсин дуд мууєар медні... Айдљатн, нег мањєд кґгљм меддг билілм. Кґгљмин сурєульд сурчахдан, нег ніірт багшиннь селвгір Габдулла Тугайин шўлгір єарєсн «Тґрскн келн» гидг ду эн наадла. Концертн залмудт эн дууг наадхла, цуєар босад соњсцхана. Юњгад гихлі дун частр мет оошагдна. Ода эн дууг татљ чадхий? Кґвўн Бахин сонатд «Тґрскн келн» гидг дууна айс орулад хууран татв. Бичкн цагтан наадсн дууна кґгљм мартгдљ уга. Эљго теегір мањєд улсин љирєл дурдгч сііхн айс кўњкнв:

Эн айс соњсн чонмуд кґндрід, невчк ўўмсн біідл єарв. Тагчг, кґндрлго суусн чонмуд яхљахмб гиєід Ленар дотран алњ болв. Сііхн, седкл авлгч, невчк гейўрті айста, гўн учр-утхта дун зерлг ањгудт кўрв, яєв? Эдн зерлг, іімшгті ањ болв чигн бас бурхна хіірнд кўртсн імті тоотлм. Чонмуд толєасан ґнділєід, Ленарин татсн айсиг оньгтаєар соњсчана. Ю ухалљадг болх? Медхнь. Ўкллі харєсн ахнр-дўўнрнь сананднь орсн болхий? Аль удлго хавр ирх гисн сана эн айс орулсн болхий?
Юн гиљ санснь йилєл уга, зуг тењгр хіірлв. Єанцхн эднд медгддг ах чонын докъяєар чонмуд дегц босцхав. Кґвўг шилтљ хілієід зогсчаєад, ирсн мґрін мґрдід єарад йовцхав. Арднь Ленар чонмудын баран тасртл хууран татв. Ики холд ўзгддгін уурхлань чидлнь чилсн кґвўн дор ормдан хард гиєід унхлань, хуурнь нег талагшан, махлань нег талагшан унв. Чонмудын тускар чигн, ээљиннь тускар чигн эн ухалдган уурв. Єанцхн тґрскн келні туск санан кґвўні седклиг авлв. Тґрскн келн байрта чигн, уудьврта, гейўрті чигн болсн деерін ім авргч болна. Нарта орчлњ деер тґрскн келніс болн тґрскн кґгљміс хііртінь уга гисиг Ленар лавта медв:


Мањєд келніс орчулснь Гумер ЗАЙНУЛЛИН,
хальмг келнд буулєснь Раиса МАНЖИЛЕЕВА

Новости по теме

• 

  Лаганяхн гиичнрән тосв
  Лаганяхн гиичнрән тосв
• 

  «Хойр җивр»
  «Хойр җивр»
• 

  Төрскән харсачнрин санлынь тевчҗ
  Төрскән харсачнрин санлынь тевчҗ
• 

  Санитарн харслтын төрәр күүндв
  Санитарн харслтын төрәр күүндв