Мана Сувса

26-08-2020, 15:28 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Һазадын орн-нутгудт тоомсрта хальмгуд баһ биш. Теднә негнь – номт, НОАК-ин авиацин полковник Мань Лин (Сувса). Энтн Аюка хаана нег уңг-тохма күн. Йирдгч җилмүдт эн аваль Аму Гуранла хамдан Хальмгт ирлә. Мана таңһчд күндтә гиичнриг болн тедниг дахҗ ирсн улсиг кезәңк хальмг авъясар цаһан идәһәр тосла. Тедниг күндләд хадг чигн татла. Кесг өдрмүдин туршарт болсн харһлтс өвәрц билә. Өвкнриннь һазрт ирсн улс хальмгудын бәәдл-җирһләр, авг-бәрцәр, уул авъяс-заңшалар икәр соньмсҗ, кергтә тоот медҗ авсмн.
Баһ Цоохра һазрт, Цаһан Амн селәнд, эңкр Иҗлин көвәд одлһн хамгин ончта болн уудьврта йовдл болсмн. Юңгад гихлә эндәс мана, тер тоод гиичнрин өвкнр тууҗлгч төрскндән – Зүн Һарт күрхәр ут хаалһд һарч йовсмн. Эдн Иҗлин көвәд ирәд, өвкнриннь санлынь тевчәд, мөргәд, уснд цаһан мөңг хайла. Әмнәсн хаһцсн өвкнрән тагчгар зогсад тодлхла, нүднәснь нульмсн асхрад бәәлә.
Күндтә гиич Сувса Элстин болн селәдин әмтнлә улан чирәһәрн харһад, теднлә төрскн келәрн күүндсмн. Терүнә ирлһнд нерәдгдсн нәәрт эн хальмгаһар бииллә, дуулла. Эн йовдл олн әмтиг өврүлснь лавта. Өвкнриннь һазрас хойр зун җил һар хооран салсн бийнь төрскн келән, заңшалан әрүнәр хадһлҗ йовхнь ил медгдв. Меҗә һатц бәәх төрскнч иим әмтнәс үлгүр авч болҗана.
Сувса авальтаһан мана нертә профессор, этнопедагог Очр Джогаевна Мукаеван өрк-бүлд чигн одҗ гиичллә. Урднь мана номт эн тоомсрта күүкд күүнлә Бееҗинд харһҗ, таньлдҗ, үүрлсмн. 1996-ч җилд тенд «Җаңһр» гидг баатрльг дуулврт нерәдгдсн нарт-делкән конгресс болсмн. Тиигхд терүнд мана университетин урдк ректор Борлка Герман, Кичгә Төлә болн Муукан Очр орлцла. Бееҗинд нәрн төрәр өргн күүндвр болсмн.
Мана ууһн седкүлч Илишкин Наран Сувсаг икәр күндлдг билә. Терүнд бичгүд бичәд, бәәдл-җирһлиннь тускар соньмсдг бәәсмн. Бичгүдтнь хәрү ирдг бәәҗ. «…Мадн олн зүсн орн-нутгудт бәәдг болвчн, бидн нег келн әмтн, нег уңг-тохма, нег өвкнрәс һарсн улс болҗанавидн. Тегәд чигн Хальмг Таңһчд күрх ик санан-седкл бәәнә…», – гиҗ эн нег дәкҗ бичсмн.
Сувса 1938-ч җилд Китдин Шинҗәнә Үрмч балһснд төрсмн. Нәәмн нас күртлән китд кел меддго бәәҗ. Төв келн-улсин ик сурһульд медлд үүлддг дундын сурһульд шүүврән сәәнәр өгәд орсмн. Сурһулян төгсәчкәд, Бееҗин балһсна геологическ институтд сурла. 1961-ч җилд эврә дурар Шинҗәнд ирәд, политехническ институтд багшлсмн.
Удлго «сойлын хүвсхл» эклв. Гоминдановцнр эцкинь түүрмд суулһад зовасмн. Тегәд чигн эцкнь тенд өңгрсмн. «Сойлын хүвсхл» өөрхн элгн-саднднь бас ик харшлтан күргсмн. Күнд көдлмш, даҗрлһн энүг диилсн уга. Күүкн тер цагиг залу-зөргәр дааҗ һарсмн. Энүг «шинәс сурһмҗ» автха гиһәд, селәнд йовулла. Тенд эгл улс дунд бәәһәд, олн зүсн хар көдлмш күцәһәд, җирһлин дамшлт хоршав. Дәкәд эн геологическ экспедицст йовдг бәәсмн.
«Электромагнитный горнодобывающий прибор» гидг төрәр йир сән номин-шинҗллһнә көдлмш күцәсн төләднь энүг 1978-ч җилд өөдән мөрәһәр ачлсмн. Тегәд чигн энүг цергт мордулсмн. Эн инженерн-тосхлтын цергин алт хәәҗ олдг әңгд үүлдсмн. Инженерин кергән күцәмҗтәһәр кеҗ йовсмн. 1988-ч җилд энүнд «Авиацин полковник» гидг цергин цол зүүлһгдлә. Тиигхд эн штабин көдлмшин кафедрт «Теория и техника разработки основополагающих установок Военно-Воздушных сил» гидг төрәр үүлддг аспирантурин номин һардач бәәсмн. Сувса техническ номин халхар докторин диссертац харсла.
Илишкин Нарана «Сородичи с разных континентов» гидг дегтртән (1996 җил) бичсәр, Сувсан авальнь Аму Гуран – моңһл, НОАК-ин (Народно-освободительная Армия Китая) эмчин ик сурһуль төгсәлә. Эн бас церглә насн-җирһлән залһлдулсмн. Эдн һурвн күүктә. Ууһн күүкнь Альмн парнц күүнд хәрд һарсмн, Шин Зеландия орн-нутгт шоколадн фабрикд көдлҗәнә. Хойрдгч күүкнь – Алтн – эмч, Ново-Зеландск ик сурһуль төгсәлә. Отхн күүкнь – Анал – Линкольна ик сурһулин зуульчллһна эдл-ахун факультетд сурад һарла.
Сувса мана Ик сурһулин профессор Муукан Очрла болн нань чигн номтнрла бат залһлда бәрдг билә. Эн эврә дегтрән Хальмг ик сурһульд белглҗ илгәлә. Дотрнь бүлән үгән бичлә. Ода тер дегтрнь музейд хадһлгдҗана. Ода болхла, ачта амрлһндан һарсн медәт Австралийд күүкдтән бәәнә.

Видео