“Үнн-чик седклтәһәр бәәхмн”

18-11-2020, 15:25 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

Эрднин экн цагас авн нарт-делкән күмн-әмтн үйәс үйд медрлән дамҗулад өгдг мөн. Көгшд дунд болн баһ наста улст әмдрлин ут хаалһдан үзсн-соңссн юман медүләд, үнлҗ болшго дамшлтарн хувалцна. Настнран күндлҗ эднә келсн юм соңсад, үгднь багтад йовхнь сән керг мөн. Энүгән мартл уга шидр мадн күч-көлснә ветеран Сергей Манджиевич Ивановла харһад, терүнә әмдрлин хаалһ болн көдлмшин тускар сурвидн.

Сергей Манджиевич 1934-ч җилд Лаганя улусин Хавчна сельсоветин Уттын-Омрун хотнд һарсмн. Тендәсн Сиврүр туугдад, Сиврәс ирәд Элст балһснд бүүрлҗ Хальмг Таңһчиг босхлһна кергт ик гидг тәвцән орулсмн.
– Найн зурһан җил хооран Лаганя улст һарсн биләв. Зуг әмдрлин турштан бийән һучн дөрвдгч биш, һучн зурһадгч җилд төрләв гиҗ санад йовлав. Олн җил давад, Әәдрхн балһсна архивд цаасан олҗ авад наснаннь тускар үнинь медҗ авсн биләв. Архивәс бәрмт цаас авад, шин паспортан кечкләв.
– Эврә хотна тускар келҗ өгтн.
– Мана хотн Лаганя улусин Хавчна сельсоветд ордг бәәсмн. Тер һазрин хотд нег-негнәсн һурвн-дөрвн дууна һазрт бәәдг билә. Мана хотна улс цуһар заһсчнр бәәсмн. Тиим болв чигн цуһарн сурһульта болҗ йовла. Маднас хол биш бәәсн Хаптхин-Шох селәнд дундын сурһуль билә. Бидн тендән сурчасмн. Тенд багшлҗасн Тостан Мердә, Кокшран Коля болн нань чигн улсиг ода күртл мартсн угав. Эдн долан классин сурһульта болв чигн, гүн медрлтә, медсн юман сән гидгәр заадг күмс билә. Зәрмснь Ворошиловин нертә колхозд тоочнр болҗ көдлцхәлә. Эцкм болхла тер колхозин ахлач бәәсмн. Дөчн һурвдгч җилин һаха сард энүг йисн сарин зураг 135 процентд күцәсмн гиһәд Күч-Көлснә Улан Тугин орденәр ачлхар шиидлә. Тер цагт олн әмтн шин җирһлән тосххар күчән әрвллго көдлцхәлә, зуг Сиврүр туугдлһн күн болһна зурасиг эвдв.
– Дөчн һурвдгч җилд арв шаху наста болад, тер һашута цагиг сәәнәр тодлсн болхит.
– Тиим. Би баһ сурһулин һурвдгч әңгд сурлав. Далн долан җил шахдг болв чигн тер цагин йовдлмуд ода чигн тодрха сангдҗана.

Дөрвн төгәтә америкин машин
Дөчәдәр сууһад һарв,
Дөчәдәр сууһад һарв чигн,
Дотрк зүркм бульглв,
– гиһәд дууллавидн.
Эк-эцк мадниг күн соңсад, цааҗла харһулхас әәһәд “бичә дуултн” гиһәд харадг билә. Тер цаг халта болв чигн мадн әмд үлдҗ чадвидн. Сиврт күрч ирәд, Новосибирск мүҗин Искитим балһснд бәәввидн.
Энд 1943-ч җилд партин райкомин ахлач Иван Густов мини эцк Манджиев Иван Оджигаевичиг Күч-Көлснә Улан Тугин орденәр ачлсн билә. 1948-ч җилин үкр сард Иван Густов эцким дуудад, энүгән колхозин ахлач болһхар седсән медүлсн билә. Зуг эцкм тер күүндврин хөөн һурвн өдр болад, насан барв. Экм тавн үртәһән үлдлә.
Киитн Сиврт мадн ик зовлң эдлсн болвчигн, сән юм бас үзләвидн. Келхд, тенд би сурһуль сурад механик боллав. Дарунь эн сурһуль нанд туста болв.
– Сиврәс хәрҗ ирснә хөөн альд көдлләт?
– Олн-зүсн көдлмш кеҗ үзләв, «Сельхозтранс» болн нань чигн предприятьмүдт көдлләв. Басан Бадьминович Городовиков Хальмг Таңһчиг толһалсн цагт Пятигорск балһснур йовулгдсн биләв. Тенд бригад тогтаһад, чолу ачад, Элстүр илгәләв. Энүг Элстин уульнцст асфальт кехин төлә керглдг бәәсмн. Келхд, бидн дөрвн сардан тенд бәәхд Басан Бадьминович кесг дәкҗ ирәд, мадн яһҗ көдлҗәхиг, юн кергтә болдгиг эврән ирәд соньмсдг билә. Эннь сән ахлачин темдг мөн. Хорадан мел цаас хәләһәд суудг биш, һазрар йовад әмтнлә улан чирәһәрн харһдг бәәснь йир сән юмн. Деернь немәд келхлә, көдлмшәс нань таңһчин партин Пленумд орлцлав. Басан Бадьминович һаран тәвсн Пленумин гешүнә билетиг ода күртл хадһлад бәәнәв.
– Пенсьтән альдас һарвт?
– Мини сүл көдлмш – Хар Һазра Главкин автобаз мөн. Тенд автомеханик болн автоколонна ахлач биләв. Тендәс пеньст һарлав.
– Күч-көлснә хаалһтн йир соньн, зуг күүнә җирһлд өрк-бүл бас онц орм эзлдг мөн. Терүнә тускар бас келҗ өгтн.
– Авальм, Майя Эрдниевна Зундуева, Әрәсән ачта багш, Сиврүр туугдсна өмн эцкнь Хальмгин Деед Зарһин ахлач болҗ көдлдг бәәсмн. Хойр үртәвидн. Көвүмдн – тууҗч, күүкмдн Москвад зарһин приставмудын әңгин ахлачар көдлнә. Ачнр-зеенр чигн бәәнә.
– Насни турштан көдләд, Хальмг Таңһчин босхмҗд тәвцән орулсн, үрдән сәәнәр сурһсн күмн болад, өдгә цагин баһчудт селвг өгхләтн сән болхмн.
– Хамгин түрүнд үнн седклтәһәр, чик санатаһар көдлх, сансн хамг юман күүнәс нуулго шуд илднь келх кергтә. Энүгән мартлго әмдрлин хаалһар йовхлаг күүнә сансн санан күцхмн гиҗ санҗанав.

МАНҖИН Санл

Видео