АСХРҖАХ КӨГҖМД ДИИНРХЛӘ...

24-11-2020, 15:24 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Әрәсән болн олн улсин марһасин, Хальмг Таңһчин Толһачин мөрән лауреат, «Бамб цецг» гидг ду-бииһин хамтльгин дууч, Хальмг Таңһчин ачта артистк Босхмҗин Диана мана редакцд залрҗ ирв.

- Диана, мендвт. Бийинь тускар келтн.
- Мендвт. Би 1988-ч җилд мөрн сарин 10-д Үлдчн селәнд һарлав. Баһ Дөрвдә үкрәхнә күүкмб.
- Та нертә дууч болнат. Олн күмс тана дууг соңсна. Яһад та дуучин мергҗлиг (профессия) шүүввт?
- Бидн балчр наснас авн ду соңснавидн. Күн болһн бичкн көвүн-күүкн цагтан дуунд дурта гиҗ саннав. Мини аав-ээҗ хойр домбр цокад дуулдг билә. Эдн хойр Үлдчнд нәр болһнд орлцдг юмн. Мини наһц ээҗ бас дуулдг билә. Киитн Сиврүр нүүлһсн цагт ээҗм Һәрән Валентинала үүрлҗ йовла. Сиврәс нүүҗ ирсн цагт Һәрән Валентина мини наһц ээҗиг «Бамб цецг» хамтльгт хамдан көдлий гиҗ дуудла. Зуг эн хальмг келнә багшар көдлдг билә.
- Та дууллго бәәҗ чадхшвт?
- Э, тиим.
- Тана хойр дү, Эрднь Дорҗ хойр, билгтә биичнр болна. Теднә тускар келҗ өгтн.
- Үлдчнә үндсни гимназьд олн дуһрг (кружки, секции): бөк бәрлдән, бокс, гимнастика, ду дууллһн, би бииллһн, футбол болн нань чигн көдлдг билә. Эрднь Дорҗ хойр би биилдг сурла, би болхла дуулдг биләв. 2001-ч җилд мана өрк-бүл Элстүр нүүҗ ирлә. Доладгч классас авн би «Альвн харадас» гидг багд орлцҗ йовлав. Середин Иван Авьяна Альма хойр багшлдг билә. Бидн, сурһульчнр, көгҗмин олн зевсг татад дуулдг биләвидн.
- Дунд сурһулян төгсәсәһәд альд сурһуль сурлат?
- 4-ч тойгта Элстин дунд сурһулян төгсәснә хөөн би Чонкуша Петрин нертә көгҗмин сурһульд орув. Батша Валентина мини түрүн багш болв. Эврә цуг багшнртан кезә чигн ик ханлтан өргҗәнәв. Элстин хөөн би Гнесинихнә нертә Әрәсән көгҗмин ик сурһульд орхар седләв. Түрүләд тер сурһульд орҗ чадсн угав. Дарук җилд орад, Әрәсән ачта артистк Татьяна Петрован әңгд сурһуль сурлав. Даруһас Хальмг Таңһчин ачта артистк, Ар Үзгин Орс хорин урн-бүтәлин һардач, профессор Светлана Игнатьеван класст сурһуль сурув. Эн күүкд күн мана Шалхана Данаран, Бурлга Эдгән, Бүргдкин Айсан багш билә. Бидн цуһар – эн багшин сурһульчнр мөн.
- Оютна цагт та Моңһл орн-нутгт одлат. Энүнә тускар келҗ өгтн.
- Хойрдгч девсңгин шүүврт би ятхин айс дахад дууллав. Тиңкмин һардач (заведующий кафедрой) Марина Медведевад мана хальмг заңшлта дууллһн йир таасгдв. Мана Ик сурһульд һазадын орнд сурһуль сурхар йовулхар бәәнә гиҗ эн нанд медүлв. Моңһл ут дууна өвәрц шинҗ (специфика) нанд соньрхлта билә. Тегәд Моңһлур йовх кергтә болв. Мини Ик сурһуль Моңһлын Ик сурһульта нег җилә бооца батлв. 2013-ч җилд би Улан Баатрт ирәд, сойл урлһин ик сурһульд сурлав. Чолунцецг багш намаг ут ду дуулдгиг дасхв. Зурһан сар сурад, моңһлын ут дууна көгҗмин мергшл (музыкальная техника) хальмг ут дууна көгҗмин мергшл хойр йилһрҗәхинь медҗ авув. Моңһл ут дууг дуулхар седхлә, Моңһлд төрх кергтә гиҗ саннав. Хальмг улсин ут дун хальмг йиртмҗлә әдл: өргн тегш теегин хальмг күмнә аһу-ууҗм седклиг медүлдг. Моңһл улсин ут дун моңһл һазрин йиртмҗлә әдл. Хәрнь, Моңһлд сурһуль сурчах цагтм «Хамг Моңһл» гидг төсв күцәгдв. Бембин Гиләнлә би Мөңһлд таньлдлав. Моңһлд орс дууг дуулснь теднд соньн болв. Нанд моңһл дуд соңсхд өврмҗтә болв.
- Та «Бамб цецг» гидг ду-бииһин хамтльгт дурта гиҗ меднәв. Ода тенд аҗлнат (работать). Мана ду-бииһин хамтльгин тогллт (концерт) түрүн болҗ үзснә хөөн ямаран седкгдлтә (впечатление) биләт?
- Мини наһц ээҗиг «Бамб цецг» гидг хамтльгин аҗлд дууддг билә гиҗ урднь келләв. Мана өрк-бүл Нарта СПК-н Буһу фермд бәәдг билә. Би тавта күүкн биләв. Өрүн өрлә босад, экм үкрмүдән сааһад авхла, би үкрмүдән кеерәгшән тууһад асхн күртл хәрүлдг биләв. Нег дәкҗ хө кирһлһнә кемд, «Бамб цецг» хамтльгин тогллт болв. Өңгтә сәәхн бүшмүд, дуд, би – цугнь нанд таасгдв. «Бамб цецг» гидг хамтльгт көдлхв гиҗ күслтә болув. 2014-ч җилд, дөрвдгч девсңд сурчах цагтм «Бамб цецг» хамтльгин көдлмшт намаг орулв. Экләд көдлҗәх цагт урн-бүтәлин һардач Эрднин Валерий «дурта дууһан дуулыч», гиҗ нанд келв. Оркестрин һардач Бадм-Һәрән Александр бас намаг бүләнәр тосв.
- 2016 җилд та «Шин Одн» гидг нертә телеүзлин марһанд орлцлат, эсий?
- Оютн бәәсн цагтан би Әрәсән болн улсин (международные) кесг марһаст орлцлав. Зуг тер марһас телеүзлин марһас биш билә. Марһана түрүн девсңг давулхас урд орс ду дуулх кергтә, гиҗ нанд марһана бүрдәһәчнр келв. Зуг би хальмг ду дуулхар седләв. Теднлә күүндснә хөөн «Бичкн кер мөрн» гидг хальмг ду дууллав.
- 2017-ч җилд хальмг дуучнрла хамдан та Бееҗң балһснд (Пекин) одвт. Энүнә тускар келхитн сурнавнав.
- Мартгдшго зуульчллһн билә. Бееҗң балһснд Манҗин Аркадий, Бембин Гилән, Увшан Адьян би дөрвүлн тогллт бүрдәснд мана Шинҗәнә өөрд ирәд хәләсн билә. Эдн хальмг көгҗмд дурта, Манҗин Аркадиг икәр күндлнә. Бееҗңд һурв хонад, Шанхай балһсн тал одлавидн. Тенд арв хонад, Шиңҗән тал һарлавидн. Энд мадниг халунар тосв. Ду дуулад, идән-ундынь өгәд, нульмсан асхртл мадниг тосдг билә. Тиигҗ бидн Китд орнд һурвн долан хоңг бәәһәд ирләвидн.
- Тана әмдрл йир соньн болна. Даруһас та «Mongolian got talent - Авъясльг моңһлчуд» гидг Моңһл телеүзлин марһанд орлцлат. Хальмг әмтн дундас та түрүн болҗ тиим марһанд орлцсн күн гиҗ санҗанав.
- Би эн марһана тускар «facebook»-д үзүв. Эн марһана халх олад, бүрдәһәчнрт бичләв. Моңһлын цуг әәмгин орлцачнр бәәв чигн Әрәсәһәс орлцачнр бас кергтә гиҗ марһана бүрдәһәчнр келв. Хойрдад Моңһлд ирхд йир соньн болв. Тавн җилин туршарт Улан Баатр икәр хүврәд сәәхрҗ. Баһ наста моңһл артистнр нанд йир таасгдв. Моңһл нәәҗнрлә, багшнрла харһлцув. Марһана түрүн девсңд «Үснә гилгр» гидг ду дууллав. Жюрид мана хальмг көгҗмин әәзм-зү (ритмика) йир соньрхлта болв. Марһана хөөн нег таньдг күн Китд орна Өвр Моңһлур көдлмшт намаг дуудв. Нутгтан ирснә хөөн әәмшгтә гем эклв. Өвр Моңһлд көдлх соньн болв чигн тиигәрән одсн угав.
- Артист болһн «Ачта артист» гидг цол зүүхин төлә зүткнә. Та эн цолта болнат.
- Ээ, тиим. Әмдрлин туршарт би ду дуулхв, хальмг дуудын төлә әмдрнәв. Йирдән олн җилин туршарт көдлдг артистнрт иим цол зүүлһнә. Би баһ настав, улм сәәнәр көдлх кергтә. 2019 җилин бар сарин 19-д Зулын тогллт билә. Мана ду-бииһин хамтльг Баумана нертә МГТУ-д болсн тогллтд нанд цолыг зүүлһв.
- Та «Boskho» гидг хальмг зургта альчур һарһвт. Энүнә тускар келҗ өгтн.
- Моңһлд би моңһл зургта альчуриг үзләв. Тиим альчуриг Хальмгт кехлә сән болх гиҗ санлав. Пандемия тарад эклсн цагт цуһар гертән бәәдг билә, тогллт уга, көдлмш чигн уга билә. Тер цагт би брэнд бүтәхин төлә экләд көдлүв. Сән зурач күүкнлә таньлдад, хамдан көдлүвидн. Ода бидн заппу (фартук) болн замана альчур кеҗәнәвидн. Ода сән хальмг шаазң кен чигн кехш. Тегәд хальмг сав чигн кех санатавидн.
- Ода шин дуучнр бәәнә, шин дууна ясвр (аранжировка) кенә. Өдгә цагин көгҗмин хандлһд (тенденция) яһҗ хальмг дууна өвәрц шинҗиг хадһлҗ болну?
- Төрскнд дурта болхла дун эклнә. Шин дуучнр бәәхлә – сән. Медсәрн, чадсарн дуултха. Эс медхлә – медх, эс чадхла – чадх. Юмнас әәлго дуултха. Ода Хальмгт дууна ясвр кедг сән мергҗлтнр бәәнә. «Төрскн һазр» гидг мини шин дууна ясвриг маңһд күн келә. Маңһд улст ут дун уга. Терүнд хальмг дууна ясвр кех соньрхлта билә.
- Урн-бүтәлин күмс даңгин омгшл (вдохновение) хәәнә. Юн таниг омгшулна?
- Мана хальмг дууна аһу ик саң намаг омгшулна. Олн дуд бәәнә, олн дуудыг шүлгчнр бичнә.
- Күмн болһн күслтә болна. Тана күсл ямаран?
- Экм уяч, эн шин кергән экдән үлдәх санатав. Экм бүкл әмдрлиг маднд өгв. Тегәд экин ачиг хәрүлх седклтәв.
- Диана, маднд залрҗ ирсндтн байрлҗ бәәнәвидн. Өрк-бүлтәһән менд-амулң бәәҗ, гем-шалтг уга, Окн Теңгрин евәлд багтҗ, алдр өвкнрин заясн җирһлиг эдлҗ йовтн!

ТӨРБАТЫН Очр

Видео