Нанла церглсн нәәҗнр

09-02-2021, 15:45 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

Церглҗ йовсн цагтан би нурһлҗдан 1973-ч җилин хөн сард цергт мордсн көвүдлә үүрлҗәләв. Тедн дунд ингуш келн салдс Умар Муталиев бәәсмн. Эн мана ротын нүүрлгч спортсмен бәәснь маһд уга.

Умар альд болвчн инәһәд дуулад йовдмн. Тиим тиньгр сән-сәәхн седклтә көвүн бәәсмн.
Цергәс бууҗ ирәд тер нәәҗләрн харһхла, сән болхмн билә гиҗ санлав. Зуг көдлмштән болн гер-бүлин төрмүдтән даргдад, Умарла харһх арһ нанд учрсн уга.
1982-ч җилд мини өрк-бүлин төлә йир күнд болв. Яһад гихлә бәәдг гер уга болад би авальтаһан болн ууһн көвүтәһән кемҗәһәрн баһ күүнә гер нәәмәдләд, сар болһн герин эзнд эврәннь җалвасн 40 арслң өгдг биләв. Келхд, тер цагар зөвәр ик мөңгн бәәсмн, яһад гихлә мини сарин җалв 135 арслң тогтаҗала. Аваль гертән нилхән хәләҗәлә.
Нег дәкҗ җалван авсна хөөн амрлһна өдрәр базрт одад хот-хол хулдҗ авв. Келхд, тиигхд боднцгин үн генткн өссмн. Тегәд дала боднцг хулдҗ авдг арһ уга болад, нег 2-3 киил авад хәрҗ йовхла, генткн ардасм намаг нег күн дуудв. Хәрү эргәд хәләхлә, боднцгта мишгүд деер сахлта уулын залус сууцхана. Нег чигн күн таньддго болҗ нанд медгдв. Тер дарунь намаг мини нерәр дуудсн залу күүнә дун соңсгдв. Акад юмн гиҗ санад, эргн уулын залусас: «Кен намаг дуудв?», – гиҗ сурхла, – би чамаг дуудлав, – гиһәд сахлта нег залу өсрҗ босад, нан тал өөрдәд: «Вася Шакуевч?, – гиҗ нанас сурв. Оньган өгәд хәләхлә: Умар Муталиев бәәҗ! Долан җилин туршт нег-негән эс үзсн нәәҗнр болад, теврлдәд, байрлад бәәввидн. Дарунь Умар кафед сууһад цергә җилмүдән тодлхмн болвза гихлә, би баһ тетквртә күн болад, – ода деерән мөңгн угав, гертән үлдәчкләв гихлә, – мини үр, төр уга, нанд мөңгн бәәнә, – гиһәд намаг күчәр гилтә кафед дахулв. Бүкл часин туршт бидн мартгдшго цаган тодлад, тиигхд учрсн инәдтә йовдлмудан тодлад, инәлдәд, йир сәәнәр цаган давуллавидн.
Келхд, цергт Муталиевас нань мини үүрмүд билә. Тедн дунд карачай келн салдс Юсуп Маршанкулов болн маңһд көвүн Тагир Баширов мөн. Цергәс бууҗ ирсн дару би теднлә бас харһлав. Теберда балһснд бәәдг Юсуп ахтаһан зуульчнрин бизнесин халхар көдлҗәлә. Теднә санаторьт бийән эмнүлхәр болн амрхар Әрәсән регионмудас әмтн ирдг бәәсмн. 2001-ч җилд Юсуп теднә санаторьт амрчасн хальмг күүнлә күүндҗәһәд мини тускар сурсмн. Болв мана һазра күн намаг меддго бәәҗ, болв Маршанкулов мини хайгар бичсн бичгиг нанд өгүлсмн. Аштнь би нәәҗин үрврәр гергтәһән, терүнә ач күүктә болн күүкн көвүн хойртаһан (зургт бидн Маршанкуловла) Тебердад одад 3-4 өдрин туршт сәәнәр амрлавидн. Мини нәәҗ Тебердад бәәдг заповедникд одх үрвр кеһәд, тенд уһдг урһмлын болн бәәдг аң-шовудын хойрин тускар тодрхаһар келҗ өглә.
2004-ч җилин зунар «Вечерняя Элиста» газетд көдлҗәһәд би Аһшин мүҗин прокурор Михаил Музраевас интервью авхар одсн биләв. Михаил Кандуевичлә харһсна хөөн Иҗлин көвәд бәәдг балһснд нанла церглҗ йовсн нәәҗ Тагир Баширов тал одад харһлав. Сөөннь дуусн мартгдшго җилмүдән тодлад, цергә ду дууллдад йир сәәнәр цаган давуллавидн. Маңһдуртнь эн маднд эврә балһсна хамгин сәәхн гисн ормс үзүләд, бүләнәр тооҗ һарһла.
Нанла хамдан церглҗ йовсн үүрмүдлә болсн харһлтсин тускар би кезәд чигн мартшгов.
ШААКУН Василий

Видео