ХАЛЬМГ ЛЕВИТАН

11-03-2021, 15:09 | Таңһчин зәңгс » Зіњг

Ченкалин Бадмиг (Борисиг) эс меддг күн мана таңһчд уга болх. Өрүн болһн өрк-бүл болһнд радиоһар булгин усн мет цевр хальмг келн, әвртә сәәхн терүнә дун соңсгдла. «Сән-менд хонцхаввт, күндтә үүрмүд? Хальмг радио эврәннь соңсхвран эклҗәнә! Эндр барас һарсн «Хальмг үнн» газетин ахр шинҗллт соңстн», – гиһәд Борис Манджиевич соңсхвран эклдмн.
Дарунь өдрт 2-3 дәкҗ радиоһар таңһчин шин зәңгс умшдг билә. Дегц эн Хальмг телеүзлд нүүрлгч хальмг дикторар көдлсмн. Тер мет давсн зун җилин 60-80-ч җилмүдт Көглтин Даван, Калян Санҗин, Сән-Белгин Хасрин, Бадмин Алексейин, Балакан Алексейин, Бембин Тимофейин болн нань чигн билгтә хальмг бичәчнрин үүдәврмүд радиоһар умшла. Әмтн терүнд «Хальмг Левитан» гисн нер өгснь басл учрта.
Келхд, Советин цагт Элст балһснд чинртә нег чигн байр Ченкалин Бадм угаһар давдмн биш. Эн туст үкр сарин 7-д болн хөн сарин 1 шинд темдглгдсн байрин өдрмүд сангдна.
Ченкалин Бадм Сиврин хөөн давсн зун җилин 50-ч җилмүдин чилгчәр – 60-ч җилмүдин эклцәр Сарпулин багшнрин ик сурһулин хальмг әңгд сурла. Келхд, тер цага баһчуд төрскн келән йир сәәнәр меддг бәәсмн. Болв чигн тедн дунд әвртә сәәхн хальмг келтә Ченкалин Бадм ончрдмн. Тегәд чигн арвад оютн дунд түрүн хальмг профессор Бадмин Бата терүнд онц оньган тусхаһад, «Хальмг үннә» һардвр терүг көдлмшт автха гиһәд сүв-селвгән өгсмн. Келхд, тиигхд эн «Хальмг үннд» Калян Санҗла, Дорҗин Басңла, Инҗин Лиҗлә, Бембин Тимофейла, Балакан Алексейла болн нань чигн билгтә хальмг бичәчнрлә хамдан көдләд, теднә бичсн зурцс умшад зәңгчин эрдм дасла.
Дарунь газетд көдлн бәәҗ Хальмг радиод бас көдлдг болв. Дарунь таңһчд хальмг телеүзл секгдсн кемд эн цаг зуур телеүзлин түрүн дикторар үүлдсмн. «Акад юмн, альдас чидл һарад бәәв, зуг радиод болн телеүзлд кех көдлмшән би цаглань кеһәд өгчкдг биләв. Хатрад гүүһәд бәәдг баһ цаг гисн юмн эн бәәҗ», – гиҗ Ченкалин Бадм өңгрсн цаган тодлдмн.
Давсн зун җилин 80-ч җилмүдт би Уралын ик сурһуль төгсәһәд герүрн көдлхәр ирсн цагла Борис Манджиевич дәкнәс «Хальмг үннд» көдлҗәлә. Ченкалин Бадм Эрднин Андрей хойр ах редакторин даруксар үүлдҗәсмн. Намаг болхла газетин дааврта сегләтрин үүлд шиидсмн. Тер цагла Ченкалин Бадмла өөрхнәр таньлдлав. Кедү дәкҗ бидн сөөннь өрәл, зәрмдән нам өрүн күртл көдлмштән газетән һарһснь тоолхд күчр. Деерәс телетайпар ирдг материалмуд оратхла, цәәһән ууһад, шатр наадад, инәдтә йовдлмудын тускар нег-негндәд келәд, цаган давулдг биләвидн. Темдглхәс, инәдтә йовдлмудын тускар Ченкалин Бадмла әдлцҗ тедү мет шоглҗ келдг күн уга билә. Йир билгтә келмрч, йоста артист бәәсмн эн!
Нег дәкҗ нан тал ирәд, кесгтән күүндләвидн. Нурһлҗдан эврәннь баһ цаган, экиннь тускар тодлҗ келлә. «Экм Бурхн Багшт йир икәр сүзглдг билә. Кемр суулһта уснд нег хорха үзхлә, әрәхнәр терүг альхн деерән авад, һазр деер тәвәд сулдхчкдмн. Әмтә юмиг алдмн биш гиҗ келснь мартгдхш», – гиҗ тиигхд келсн болдг.
Ченкалин Бадм Маныческ улусин Балзна Санҗин зәәсңгин әәмгт 1935-ч җилд эгл адучин өрк-бүлд һарла. Балзна Санҗин зәәсң байн күн билә. Эн Балзна Санҗин көвүн Балзна Цернлә үүрлдҗ йовла. Терүнлә хамдан төрсн һазртан ирәд, элгн-садтаһан харһад күүндхдән дурта бәәсмн.
Тер сүл харһлтд Ченкалин Бадм Сиврт Балзна Санҗ зәәсңлә учрсн нег соньн йовдлын тускар келҗ өглә: “Нег дәкҗ көгшн зәәсң сиврин селәнә уульнцар йовҗ йовхла, терүг комендант зогсаһад хурһарн дуудв. Зәәсңгүдиг тиигҗ дууддмн биш. Тегәд Балзна Санҗ талдан күүг дуудҗана гиҗ санад цааранднь йовв. Тиигхлә комендант орсаһар: «Эй, куда ты пошел? Я тебя зову!», – гиһәд хәәкрхлә, зәәсң бийән зааһад: «Чи намаг?», гихләнь – «Да, тебя, тебя!», – гиҗ модьрунар хәәкрхлә, зәәсң комендант тал өөрдәд, һартан бәрҗәсн күнд тайгарн комендантыг толһаһарнь цокад уңһачкад, эс медсн болад цаарандан йовҗ одна. Дарук өдрт милиц ирәд, зәәсңлә күүндвр тогтасмн. Даруһас эдн, – эн күүнлә күүндҗ болшго, тас юм медҗәхш. Намаг хурһарн дууддмн биш гиһәд давтад бәәнә. Донта күүнәс ю авхмч, – гиһәд одта улс йовҗ одсмн”.
Ченкалин Бадм кен-негнләнь ээлтә, буйнч седклтә, инәдтә-наадта, шулун-шудрмг күн билә. Терүнә сәәхн дүр мана санлд мөңкинд үлдхмн.
ШААКУН Василий

Видео