«Бидн нарна көвүд»

03-04-2021, 16:59 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Давсн долан хонгт Баһ Чонса хурлын өөр Цаһан аавин көшә босхгдла. Эн көшәг Лиҗихнә өрк-бүлин седвәрәр босхсн болдг. Кезәнә, Хүвсхлин өмн, Чонса һазрин медлд олн хурлмуд, Бурхн шаҗна ном сурһдг Чөөрә хурл чигн бәәсн билә. Ода чигн бас баһ биш сидтә, чинртә һазр чигн бәәнә: Маани багшин суврһ, Ноһан Дәркин өлмән мөр, зәәсң Доңдга Увш-Эмгнә хойр давхрта чолун гер болн нань чигн. Одахн бидн зүүһәр хатхад эмндг Әрәсәд нертә эмч Лиҗин Дольганла харһлавидн. Келхд, Дольган Николаевич хальмг келәр һардг ор һанцхн “Хальмг үннд” йир дурта, тегәд газетиг күндләд күүндврт орлцв.

- Мендвт, Дольган Николаевич! Тана клиникин тускар кесгәс нааран соңславидн. Ода бийиннь тускар келәд өгхитн сурҗанавидн.
- Би болхла Элстд өсч бослав, балһсна 17-ч тойгта дунд сурһульд сурлав. Олн элгн-садм, хамдан сурчасн нәәҗнрм Элстд бәәнә. Сурһулян төгсәһәд Горький балһсна (ода Нижний Новгород) эмнлһнә ик сурһульд орлав. Ик сурһульд сурсн цагт чинртә нег харһлт болв. Тенд би Вадим Вогралик багшла таньлдлав. Тер күн зүүһәр хатхад эмнлһнә тускар нанд медүләд, олн эв-арһ зааһад өгсмн. 1950-ч җилмүдт багшм Китд орн-нутгт одад, тиигхд Китдин коммуна партин ахлач Мао Дзе Дуниг эмнәд, теднә эмнлһнә ик сурһульд багшлҗ йовсмн. Тенд китд улсин улмҗллын зүүһәр хатхад эмнлһ, аккупунктура эрдм дасад авла. Тегәд орн-нутгурн хәрҗ ирхләрн, китдин хойр номт эмчнриг дахулҗ ирәд, эврә ик сурһульдан рефлексотерапийин янзар шин салвр бәәһүләд, олн шинҗллт кесмн. 1970-1980-ч җилмүдт багшм эн янзар цуг СССР-т нерән алдршсн эмч болдг билә. Тегәд нертә эмчин заасинь юман бийдән шингәҗ авад, 1983-ч җиләс авн эмчәр көдлҗ йовнав.
- Багш Вадим Вогралик таниг юуһар соньмсулв?
- Кезәнә мана хальмг-өөрдин өвкнр зүүһәр хатхад эмнлһнә, рефлексотерапийин эмнлһнә тускар йир сәәнәр меддг билә, гиҗ багшм нанд даңгин келдг билә. Хөөннь би эн халхар соньмсад, хуучн дегтрмүд умшад, олн соньн юм олҗ авув. Кезәнә мана өвкнр йосндан маш керсү, күңкл ухата бәәсмн. Тер цагт би “Зү хатхх болн тоон дарх ном” гидг нерәдлһтә төвд келнәс орчулсн Зая Пандитын судр олҗ авлав. Эннь маш соньн ном судр болҗана. Мана өвкнр зү хатхдг болн тоон дардг эмнлһиг сәәнәр меддг бәәсинь эн ном герчлҗәнә.
– Сурһулян төгсәснә хөөн хама көдлвт?
– 1986-ч җилд Хальмг Таңһчдан хәрҗ ирәд, мана таңһчин эмнлһнд көдлләв. Тенд көдлсн цагтан бас зүүһәр хатхад кү эмндг биләв. Цаг негәр бәәдмн биш, 1999-ч җилд Москва балһснд нүүвв. Тенд Москван шидрк Одинцовск районд эврә эмнлһ бәрәд көдлҗәнәв. Мини эмнлһнд Әрәсәһәс болн хәр олн һазрас, тер тоод Европас, Азияс, Энткг болн СНГ-н орн-нутгудас олн-әмтн ирҗәнә. Нан тал зү тәвүлхәр Китдәс әмтн ирҗәнә.
– Хальмг Таңһчд тиим төсв бас күцәхәр бәәнәт?
– Э, тиим. Ода болхла эн кергәр ирсн бәәнәв. Сүл тавн җилин туршарт би ик гидг төсв кеҗәнәв. Әрәсән болн СНГ-н орн-нутгудар эмнлһс бәрҗәнәв. Ода деерән тиим хойр эмнлһ бәрсн бәәнәв. Негнь – Кыргызстан орн-нутгин Тань-Шань уулын 2000 метр өндрт, наадкнь – Алтай Республикин Усть-Кокса һазрт бәәршлҗәнә. Дәкәд тиим нег эмнлһ Хальмг Таңһчд бәрхәр бәәнәвидн. Ода Хальмгт бәәдг цуг нәәҗнрән, элгн-садан хураһад тиим төсв кехәр зүткҗәнәвидн. Эннь зуульчллһна талар бас соньн нег төсв болх гиҗ санҗанав. Яһад гихлә, нааран ирсн олн-әмтн эрүл-мендән батрулсн деерән бас мана Хальмг Таңһчин тууҗин, сойлын, заң-бәрцин тускар соньмсх гиҗ нәәлҗәнәв. Эн төсв күцәхин төлә би хальмг урчнриг, хальмг авъяс-заңшал меддг эрдмтә улсиг цуглулҗанав. Одахн би хальмг ишкә гер кедг Очир-Аран Эрдньлә таньлдад, хальмг ишкә гер кехәр бәәнәвидн. Мана хальмг ишкә гер йир соньн болсн деерән, нүүдлч күүнд маш зокаста болҗана. Тегәд би эврә төсвин эмнлһнд тиим ишкә гермүд бәрх зуратав. Бас мана өвкнрин кезәнәс нааран улмҗлад ирсн цаһан идәнә хотыг бас сергәхәр бәәнәвидн. Мана хальмг чигән, тарг, ээзгә болн нань чигн үснә зүүтә хот-хол маш чинртә болдмн.
- Таниг хальмг ки чидл чаңһадг гимнастик зокаҗ аввт гиҗ соңслав. Түүнә тускар келҗ өглт.
- Хальмг энергийн гимнастик гидг нег юм үүдәвүв. Эннь бас нәрн юмн болҗана. Кезәнә мана өвкнр һурвн-дөрвн настаһасн авн мөр унад, эк-эцкдән дөң болдг бәәҗ. Тегәд мана өвкнр бичкнәсн авн бийән, цогцан батрулдг бәәсмн. Эн заң-бәрц Советин цагт мартгдад уга болҗ оч. Энүг эрк биш сергәһәд, делгрүлх кергтә. Тегәд ода би эврә нәәҗ Куберлина Олегла хамдан эн төрәр үүлдҗәнәвидн. Эн гимнастикиг “Җаңһр” дуулврас, хальмг бииһәс, бөк бәрлдәнәс иш авад кесн бәәнәв. Эннь бийд, цогцд, ки авхд маш зокаста болх гиҗ нәәлҗәнәв. Бидн хальмгуд «нарна көвүд-күүкд» гиҗ санҗанав. Төвдин шар шаҗна, Дала-Лам гегәнә гелукпа шаҗна салвриг мана өвкнр хадһлад олн улст тархасмн. Тегәд мана өвкнр маднд икл гидг тууҗан, зөөрән хадһлад үлдәсн мөн. Тер зөөриг цааранднь делгрүлх, баһчудт зааһад, олнд медүлх кергтә. Тегәд тана газетәр дамҗулад, бас нег юмна тускар келхәр седләв. Мана өвкнр маш гүн ухата, күңкл улс бәәсн төләдән, эврә хальмг эмнлһнә тускар бас дала юм меддг сәнҗ. Тегәд көгшдәс соңссн юман газетәр чигн дамҗад эс гиҗ шуд намаг олҗ авад медүлтн, келтн гиҗ мана олн-әмтиг сурҗанав. Яһад гихлә, эннь үнлҗ болшго мана зөөр болҗана. Тегәд эн зөөриг эрк биш сергәһәд делгрүлх кергтә гиҗ келхәр бәәнәв.
Күүндснь
МАНҖИН Намру

Видео