«Улан Сар» – түрүн көгҗмин наадн

22-05-2021, 15:19 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Эн җил «Улан Сар» гидг көгҗмин түрүн наадн тәвгдсн цагас авн 90 җил болҗана.
Культштурм гиһәд Хальмг теегт делгрлт авсн җисәнә йовудт күцсн хамгин ик күцәмҗнь хальмг театр бүрдәлһн бәәсмн. «Хальмг автономн областин арвн җил 1920 -1930» гиҗ нерәдгдсн, дала цаг давад шарлсн дегтрт «Келн-улсин театр» гидг әңгднь деер барлгдсн үгмүдиг умшсн биләвидн. «Улан сар» гидг наад белдҗ тәвәд, баһчуд хальмг улс ямаран билгтәһинь, ямаран сәәхн эрдмиг олнд үзүлҗ чадв гисн үгмүд тер дегтрт цааранднь умшвидн. Театральн билг-эрдмин улнь тиигҗ тәвгдсмн. Энүнә эклцнь тер цагас зөвәр урд эклснь лавта.
Давсн зун җилин хөрдгч җилмүдт «әмд газетмүд» гиһәд, өдгә цага бәәдлин тускар келҗ өгдг ахр наадд ик тааслт олҗ йовсмн. Тиигхд Долбанд, Яшкульд, Баһ Дөрвдт болн нань чигн селәдәр түрүн драмкружокмуд бүрдәснә туск зәңг бәәнә. Билгтә олн баһчудыг тер драмкружокмудын үүлдвр илдксмн.
Һурвн дәкҗ кегдсн Хальмгин әмтиг шуугулсн Олимпиадмудт эврә сән дурар үүлддг коллективсин билг-эрдм үнлгдҗ йовла. 1926-ч җилд Әәдрхнд драматическ школ секгдв. Тер школд фортепиано татдг, көгҗмин төр дасдг, олар дуулдг эрдмиг дасхҗасмн. Эн школыг төгсәсн баһчуд бәәдл-җирһлин шин бәәциг тархалһна халхар зөвәр ик көдлмш кеҗәсмн. Эдн хөөннь дамҗҗ йовдг келн-улсин театрин һол чидлнь болҗ батрад, теегәр йовҗ, аглһ бәәсн һазрт күрч, әмтнлә харһҗ, билг-эрдмән үзүлҗ йовсмн.
Коллективизацин җилмүдт хальмг көгҗмин түрүн наадн тәвгдсн билә. «Улан Сар» гиҗ нерәдгдсн наадна үгинь хальмг бичәч Калян Санҗ бичсн болдг. Көгҗминь М. Тритузин һардврт көгҗмчнрин баг нәәрүлҗ белдсмн. Хальмг улс ямаран гүн учр-утхта эрдмтәнь, сәәхн болн өвәрц билгтә болҗахинь медүлҗ чадв. Хальмгуд талдан улсас йилһрдг өвәрц сәәхн билг-эрдмтәһинь цуг улс тиигхд сәәнәр медҗ авсмн. Нааднд тер цага бәәдл, шин җирһлин төлә ямаран ноолдан болҗасинь үзүлсмн. Әмтнә заң-авцд ямаран сольвр орҗаснь чигн наадна йовудт илдҗ, артистнрин дууна, бииһин билгнь, әмтнә заң-авциг үзүлҗ чаддг арһинь чигн медүлсмн. Тер учрар наадн хальмгудын сойлын җирһлд ик чинр зүүснь лавта. Тер цагт бачм чинр зүүҗәсн нааднд 300 күн орлцсн билә. Шарту балһсна драматическ театрин режиссерск баг тер наадыг белдҗ тәвлһнд орлцсмн. Шартуд, Әәдрхнд болн Элстд наадн үзүлгдсмн. Әмтн ик өргмҗтәһәр наадыг тоссмн. Артистнрт тернь басл ик урмдта болснь лавта.
Урднь үзгдәд уга хамгин ик күцәмҗ Москвад 1932-ч җилд учрв. Орн-нутгин хотл балһснд баһ келн-әмтн тиигҗ өргмҗтәһәр, билгтәһәр улсин эрдмән янзлулҗ үзүлснь сүркә ик йовдл болсмн. Москван сойлын болн олна үүлдәчнр түрүн болҗ хальмг келн-улсин сойлла таньлдад, терүнә өвәрцинь тер дарунь темдглсмн.
Иигәд «Улан сар» хальмг сойлын цаарандк делгрлтд ик урмд өгсн чинртә йовдл болсмн. Наадн иим күцәмҗтә болснь Хальмгт профессиональн драматическ театр секлһнә төр хаһллһнд туслснь маһд уга. ВКП (б)-н Нижневолжск крайком артистнриг белдх билг-эрдмин техникум секхин туск шиидвр батлҗ авсмн. Сурһулин эн бүрдәцд медрл авсн Хальмг АССР-ин олн-әмтнә артистк Лиҗин Улан, Хальмгин ачта артистнр Мемән Бемб, Армана Анна, Наркан Уляш, РСФСР-ин ачта артистнр Эрнҗәнә Нарма болн Бальбакован Булһн эдн цуһар театрла насн-җирһлән залһв.
Сән-Белгин Хасрин «Өнчн бөк» наадар үүлдврән эклсн хальмг театр эн җил 85 җилин өөнән темдглҗәнә. Ончта өөнд нерәдҗ театрин түрүн ишкдлин, түрүн артистнрин туск дегтр барт белдгдҗәнә. Дегтр һарһлһнд туслснь театрин утх-зокъялын драматическ әңгин залач Людмила Турченко «Улан сарин» зариг олҗ авч, тер дегтртән орулҗана.

ХӨӨЧИН Галина

Видео