Тґрскн келні чинринь ґґдлўлљ

28-09-2021, 13:18 | Таңһчин зәңгс » Сурєуль-эрдм

Хальмг Тањєчин Толєачин зірлгір эн љил «Келни билг» мґрін лауреатнр йилєгдв. Тер тоод Элстин 21-ч тойгта СОШ-ин хальмг келні болн утх-зокъялын багш Кема Алексеевна Кукуева йовна. Хальмг ик сурєуль тґгсісні хґґн хґрн љил хооран бає наста багш 21-ч тойгта сурєульд ирсмн. Кичіл болєниг соньнар давулхин тґлі Кема Алексеевна девшлтті кесг эв-арє болн шин технологий олзлна. Хальмг келнд ґгсн дурн-седклірн цуг сурєульчнран чигн кўндті багш урмдулна.

- Кема Алексеевна, сурєульчнр тґрскн келін сіінір медхин тґлі багш кўн ю кељ чадљана?
- Ода, єундл тґрхд, хальмгар кўўнддг, хальмг кел меддг улс йир ховр, тегід тґрскн келін сурєульчнр єаза чигн, гертін чигн соњсхш. Тиим біідлиг мана тањєчин, райодын, хотл балєсна єардвр сольх арє хііх зґвті, улм икір олна хургуд, олна керг-ўўлдвриг, нір-наадыг хальмг келір давулх кергті.
Тиигхлі бичкдўдт, сурєульчнрт, баєчудт тґрскн кел дасхд невчк амр болх гиљ сангдна. Бидн, хальмг келні багшнр, эвріннь кичілмўдт келлє ґргљўллєні кґдлмш давулнавидн, нам цґґкн ўг медід, келхір седсинь дґњнід омг ґгч урмдулхар шуннавидн.
Тґрскн келндін дуран ґгдг бўкл классмуд бііні. Ўлгўрнь, 7-ч «а» классин сурєульчнр герин даалєвран йир сіінір кені, келдг, бичдг арєан делгрўлхір седні. Тиим сурєульчнрла кґдлхд амр. Тегід эн классин ул деер би ил кичілмўд, мастер-классмуд ґгнів. Тґрскн эс гиљ єазадын кел даслєна технологий кґвўд-кўўкдин медрлинь гўўдўлхд дґњ болна.
- Эк-эцкнр таднд ямаран дґњ кўргні?
- Хальмг кел даслєнд бидн тедниг орлцулнавидн. Тедні тґлі бидн тґрскн кел дасхар седљіх улсин «Сін билг» клуб секлівидн. 2015-ч љиліс авн 2020-ч љил кўртл би тер клубин кґдлмшиг єардљ йовлав. Эк-эцкнрт тґрскн келін дасх седкл бає биш бііні, зуг тедниг дґњнљ ціілєвр ґгід бііх кергті.
Эн љил 11-ч класс тґгсісн арвтнр ик шунлттаєар тґрскн келін дасчала, хальмг ду дуулад, би биилід олнд тааста ґврмљті тоот ўзўлљ йовсмн. Эдні ээљнр олна хургудт, классин част хальмгар келн-улсин авъясмудын тускар келљ ґгчілі. Тиигљ багшин болн сурєульчнрин, тедні эк-эцкнрин, ээљ-аавнрин седкл ниилхлі, тґрскн келін сіінір дасљ болхмн.
– Хальмг грамматик ціілєхд кўнд болну?
– Тер ціілєвриг би амрар кехір седнів. Грамматик угаєар кел дасљ болшго. Тегід би нам хальмг утх-зокъялын кичілд тиим ціілєвр ґгнів. Тернь мини дамшлтын єоллгч зґґр, йир сін эв-арє болљана. Ўлгўрнь, утх-зокъялын кичілд бидн хальмг шўлг эс гиљ тууль, келврин тасрха орс келнд орчулнавидн. Медљ авх ўгмўдиг самбрт бичід, терўг ціілєнів, ўндсинь, суффиксинь сурєульчнрин дґњгір чигн йилєљ ґгнів. Ўгин ўндсинь медхлі, тўўні ул деер бўрдсн талдан чигн ўгмўд амрар медгдні, сурєульчнрт бас тиим зокал таасгдна, эдн тиим кевір олн ўг тодлљ авна.
- Хальмгар келсн ўгиг тедн медљ авну?
- Тиим эв-арєиг делгрўлхин тґлі би шин текстиг теднд умшљ ґгнів, зірм ўгинь медљ авад, юуна тускар келгдљіхинь эдн йилєні. Ґрк-бўлд хальмгар кўўндљісн болхла тер эв-арєиг тўргір болн амрар дасххмн билі, зуг тиим ґрк-бўл ода ховр. Тегід бичічнрин келврмўдин, тўўкин тасрхаг маднд хальмг кел сіінір меддг улс умшљ ґгід, шишлњ дґњцл кесн болхла тернь ик туста болх біісмн.
- Тана сурєульчнр кичілдін мобильн телефо, планшет олзлну?
- Тиим боллго, бидн 21-ч зун љилд біінівидн. Ўлгўрнь, бичкдўд болн арвтнр телефондан орс-хальмг толь орулад авчкљ, тер тоот келін невчк амрар дасхд эднд дґњ болна. Би чигн кичілдін тер шин тоотыг олзлхар седнів, нег ўлў шин технологий тиим арє ґгні.
- Хальмг келні тањєчин болн балєсна олимпиадт тана сурєульчнр бас диилічнр болна, теднлі та онц кичілмўд давулдг болхговт?
-Тиим, тедниг иим чинрті марєанд белдхин тґлі онц кґдлх кергті. Хамгин тўрўнд 9-11-ч классмудын арвтнр олимпиадмудт болн тањєчин, Цугірісін талдан чигн марєаст орлцљ мана сурєулин нер дуудулна. Тер мет 5-6 классмудын сурєульчнр эклід дамшлт хоршана, хґґннь эдн ах ўўрмўдин ормд марєанд билгін ўзўлх.
Квест нааднд эдн дурта. Ўлгўрнь, хальмг бичічнрин ўўділтд болн амн ўгин зґґрт нерідсн «Одта агчм» керг-ўўлдврт, талдан сурєульчнрла хамдан шўлгўд умшлєна марєанд орлцна. Йґрілин бичг бичлєні марєанд мана сурєульчнр дурта, хальмг йґрілмўд эдн дасна, 5-ч классас авн бидн эн марєаг эклнівидн.
Тиигљ мана сурєульчнр тґрскн келндін итклті, дурта улс болљ ґстхі гиљ бидн эднлі хамдан школын, балєсна болн тањєчин кесг марєаст орлцнавидн. Ода тўгдг геміс кґлті кўнд цаг ирід, олн кў орлцулљ ик кемљіті ўўлдвр бўрдігдхш, болв мана бичкдўд болн арвтнр медрлін гўўдўлљ тґрскн келін улм сіінір медхір шунна.
Кўн болєн тґрскн келін медх зґвті, нег ўлў медіті улс хальмгар келљ баєчудт ўлгўр ўзўлхлі туста болх. Сурєульчнртан ґгсн тґрскн келні медрл хґґннь чигн терўг дасхд, мартсан тодлхд кезі чигн дґњ болад бііх гиљ бидн багшнр саннавидн, тер тоот маднд урмд ґгні.
Кўўндснь ТЎРВІН Єуна