Иргчин бурхн Мәәдр гегән Хальмгтан ирв

12-11-2024, 16:12 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Хальмг Таңһчин оюни җирһлд ик чинртә йовдл учрв. Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейд Мәәдр гегән бурхан тосч авлһна байрта керг-үүлдвр күцәгдв.

ХIХ зун җилд үүдәгдсн бурхна дүр – Мәәдр гегәнә дүртә көшә шидр ясгдҗ шинрүлгдснә хөөн ода олна оньгт тусхагдҗана. Хальмгудын хәәртә бурхдын негнь иргч цагин бурхн Мәәдр гегән олн җилин туршарт әмтнд, цуг әмтә тоотд евәлән күртәҗ йовснь маһд уга.
Бурхна әрүн үүдәвриг ясҗ шинрүллһнә көдлмш һурвн җилдән кегдсмн. Нәрн көдлмш кегдснә хөөн бурхн төрскнүрн ирв. Чинртә эн йовдлд нерәдәд, музейд үкр сарин 8-д байрин керг-үүлдвр болв. «Мәәдр гегәнә герл» гиҗ нерәдгдсн тер үүлдврт олн улс цуглрҗ ирв. Эн әрүн бурхн музейин көрңгд 1985 җилд орҗ ирсмн. Бурхн «Шар-шаҗна билг-эрдм» гидг хураңһуд һол орм эзлҗәсмн.
Мәәдр гегәнә көшә утдан 385 болн өргндән 200 см кемҗәтә. Иим ик кемҗәтә бурхн хурлын төлә бичгдсн, хурлд олн җил кесг миңһн улсин зальврлһ соңсҗ йовснь тер бәәдләснь медгднә. Хөөннь хурлмуд тарагдсна хөөн бурхнд шүтдг әмтн терүг бултулҗ авад, гертән хадһлҗ йовсмн.
Бурхн-шаҗна дүртә үүдәврмүд дунд живописин янзар зургдсн эн әрүн шүтән өвәрц соньн үүдәвр болҗ тоолгдна. Кемҗәһәрн зөвәр ик эн үүдәвр олн җилдән хадһлгдҗ йовх хәәртә бурхн болҗахин тускар байрта йовдлыг һардҗ давулсн седкүлч Мукөвүнә Цаһан цуглрсн улст келҗ өгв. Келн-улсин телеүзлин көдләчнр белдсн видеозурц әмтнә оньгт тусхагдв. Цагин йовудт зәрм тоотнь хуучрад, ширин өңгинь герлтүлх цаг ирсн болад яслһнд тернь орулгдла. Хальмг Таңһчин Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музей Цугәрәсән И. Грабарин нертә художественн-реставрационн төвлә залһлда бәрҗ олн җилин туршарт үүлдҗәнә. Хальмгин музейн хураңһун 42 үүдәвр тенд ясгдсн билә. Тер учрар Мәәдр гегәг тенд яслһнд өгх шиидвр авгдсна тускар музейин һардач Ирина Мучаева келҗ өгв. Хальмг Таңһчин залврин дөңгәр шинрүллһнә көдлмш күцәгдсиг Ирина Ивановна темдглв.
Хальмг улсин бичәч Нуура Владимир цуглрсн улсиг Мәәдр гегән таңһчдан залрҗ ирсн байрта йовдлла йөрәһәд, олндан туслҗах бурхна әмрүлгч, урмдулгч күчинь медүлсн үгмүд келв. «Үзх зовлңган үзәд, таңһчан босхҗ авад, мадн сән җирһләр, төвкнүн бәәнәвидн. Әмд бурхндан - Дала ламин гегәнд мөргәд, терүнлә үзлцснә гисн ямаран ик кишг. Эндр болхла иргчин бурхиг Мәәдрин гегәһән тосч авч күндллһн ончта болн евәлтә йовдл болҗана. Зууһад җилмүдин туршарт итклән геелго, бурхндан зальврад йовсн аавнр-ээҗнрән санҗ, эк-эцкән күндлҗ, өсч йовх үйнрин сәәхн җирһлин төлә Мәәдр гегәндән зальврхмн» - гиҗ Владимир Дорджиевич үгән төгсәв.
Хальмг Таңһчин Улсин Хуралын депутат Михаил Кокаев хальмг келәр йөрәлин үг келәд, Улсин Хуралын (Парламентин) Ахлач Артем Михайловин йөрәлин бичг умшҗ өгв. Олн җилин туршарт таңһчин музейд музейин көрңгин зөөриг хадһлҗ харҗах әңгиг һардҗ йовсн гүн медрлтә специалист Боова Менкенова келҗ өгсәр, эн бурхн хальмгудтан йир хәәртә бурхн болдмн. Күчр күнд зовлңгиг дааҗ һархд туслҗ йовх бурхн эн һазр деер йир күнд цаг учрхла залрҗ ирх гиҗ әмтн кезәнә цагас зальврҗ йовсмн. Хойр зун җилдән хадһлгдҗ йовсн бурхиг шинрүлҗ яслһнд онц оньган музейин көдләчнр өгч йовсна тускар тодлҗ Боова Шорваевна келв. Хурлд олн җилдән миңһәд улсин зальврлһ соңсҗ йовсн бурхна көшә цагин йовудт хуучрад, торһн эднь салврад, өдр болһн өрггдҗәсн зулын һалын утан шиңгрәд, ширин будгнь өңгән гееһәд бәәсмн. Хәәртә бурхан альд, ямаран кевәр шинрүлҗ болхин тускар кесгтән күүндәд, Грабарин нертә төвд ясвр келгүлх шиидвр авгдсмн. Тенд цәәлһврин бичг бичәд, зургинь цокад йовулад, зөвәр цагт тиим күүндвр кегдв. Тенд көдлҗәх әмтнә тоолврар, йир ик болн нәрн көдлмш кергтә бәәсмн. Тиигчкәд удан кегдх керг болҗана гиҗ, бурхна бәәдлиг шинҗлҗ хәләснә хөөн мергҗлтнр тоолвран келсмн. Амр биш эн төриг хаһллһнд таңһчин залврин дөң болв. Тер бийнь музей Москван төвлә сән залһлда бәрҗәсн йовдл баһ биш нилчән күргв. Бурхна чинринь медүләд, терүг хәләһәд, нег үлү ясад тадн ик буй хураҗанат гиҗ теднд цәәлһәд, иткүләд керг ормасн көндрсмн. Ода тер эрдмчнр мадниг йоста буддистнр келгвт, - гиҗ инәлднә. Теднә кесгнь мана сойлар, шаҗар соньмсад, Хальмгт ирәд, мана һазриг таасад, сойлын зөөрт оньган өгәд, олн улсла таньлдад, хальмг хотын амтинь сән кевәр медҗ авад, цаг учрхла нааран адһҗ ирнә. Мәәдр гегәнә дөңгәр тиигәд Хальмгт ирсн улсин то икдҗәнә. Мәәдр гегәнә герл тиигәд цуг делкәһәр тархнь маһд уга.
Шинрүлгдсн Мәәдр гегәнә көшәг әрүсллһнә номиг Бурхн Багшин Алтн сүмин гецл Тубтен Цультим умшв. Цуг кергтә йосрхл күцәгдснә дару ирсн цуг улс Мәәдр гегәндән мөргҗ зальврв.
Эн өдр дәкн нег чинртә йовдл учрв. Мана һазра күн Дольган Зургадаев Мәәдр гегәнә нег тогтац әңгнь болҗах, эн бурхиг залҗ күндлхлә олзлдг нег әрүн кегдлиг (маска) музейд белглв. Ямаран евәлтә йовдл Мәәдр гегән олн - әмтндән залрҗ ирсн деерән шаҗна йосрхл күцәлһнд йир туста тоотыг экләд цуглулҗана. Мәәдр гегәнә евәл цуг маднд күрттхә, гиҗ зальврхмн.

УШКАНА Сувсн

Видео