Ìàíà òååãèí äóó÷

11-04-2018, 09:31 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Ê¢íäò³ óìøà÷íð, áè òàäíä õàëüìã óëñèí à÷òà áè÷³÷ Áàëàêàí Àëåêñåéèí òóñêàð êåëš òàäíà ñàíëûòí ñåðã³õ³ð ñåäš³í³â. Áè÷³÷ 1928 šèëä, ëó ñàðèí 10-ä ßíäºà Ìàöãà íóòãò Øèêðò õîòíä ò´ðñìí. Ò´ðñê³í õàðñã÷ ä³í ýêõëä Àëåêñåé àðâí ºóðâòà á³³š. Õàð ê´äëìø áຠíàñíäàí ýêëš êåñìí. Ìîòîðèñò ÷èãí, óð÷ ÷èãí, ºîñ÷ ÷èãí, çóðã öîêà÷ áîëš ÷èãí öàãòàí ê´äëš éîâñìí. Íàì ò´ìð õààëºä ñòðåëî÷íèê áîëš á³³ñìí.
Áè÷êíä³í ñóðºóëü äàñõàð, ìåäðë àâõàð èê³ð øóíäã á³³š. Êèèòí Ñèâð¢ð òóóãäñí õàëüìãóä äóíä àðâí òàâòà ê´â¢í Àëåêñåé ýêò³º³í, õîéð 䢢ò³º³í éîâñìí. Òåíä êåñã ò¢ð¢-ç¢ä¢ë³ õàðºñí áèéíü, áè÷³÷ áîëõ ê¢ñë 碢ñìí, òåð êåðãò ýí¢íä íåðò³ áè÷³÷ Ñåðãåé Ñàðòàêîâ ä´œ áîëšàñìí. Òèèãš Áàëàêàí Àëåêñåé "Êðàñíîÿðñêèé ðàáî÷èé" ãàçåòä áè÷äã áîëâ.
1957 šèëä Àëåêñåé Ãó÷èíîâè÷ õàëüìã òååã¢ðí èðâ. "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòä ëèòåðàòóðí ê´äë³÷ áîëâ. ijê³ä õàëüìã äåãòð ºàðºà÷èí ðåäàêòîð áîëñìí. "Ò¢ð¢í èøêäë" ãèäã î÷åðê³ð Áàëàêàí Àëåêñåé ëèòåðàòóðí õààëºàí ýêëñìí. 1957 šèë³ñ àâí áè÷ñí ø¢ëã¢äíü, î÷åðêñíü, ò¢¢êñíü õàëüìã áîëí îðñ êåë³ð áàðëãäíà. Ò¢ð¢í ø¢ëã¢äèí õóðàœºóíü "Ò¢ð¢í äóí" ã躳ä 1959 šèëä áàðàñ ºàðñìí. 1963 šèëä Ñîâåòñê Ñîþçèí áàº÷óäûí ò´ë³ ºàð÷àñí "Þíîñòü" æóðíàëä "ªóðâí çóðã" ãèäã ò¢¢êíü áàðëãäñìí.
Ýí ò¢¢ê äåëê³í 24 êåëíä îð÷óëàä áàðëãäñìí. ²ì³í ´ãí éîâš Áîðÿ ê´â¢í áè÷êí îðñ ꢢêèã ¢êë³ñ ºàðºñìí. Õàëüìã ê´â¢í³ ç´ðìã éîâäë îëí óìøà÷íðèí ç¢ðê àâëíà. Ýí ò¢¢ê 1994 šèë õàëüìã êåë³ð áàðàñ ºàðëà. Îðñ êåë³ð õîéð ä³êš àðâí ì蜺í òèðàæòàºàð ºàðñí áîëäã. Áàëàêàí Àëåêñåé îëí ø¢ëã¢äèí õóðàœºóí, ðîìàíìóäûí, ò¢¢êèí, ïîýìñèí áîëí íààäí-ïüåñèí ò¢¢ðâ³÷ ì´í. Óò òóðøòàí çó ºàð ¢¢ä³âð áè÷š óìøà÷íðòàí ¢ëä³ñí áîëšàíà. "Šèâðò³ áຠíàñí", "ªîëüøã äóí", "Ò¢ð¢í äóí", "Òåã-ìèíè ýê" áîëí ø¢ëã¢äèí íàíü ÷èãí õóðàœºó áàðàñ ºàðñìí. Êèèòí Ñèâðèí òóñê ò´ð³ð èèì ø¢ëã¢ä áè÷³÷ áè÷ñìí: "Õàíëò", "Àòõ ºàçð", "Ýýš, ñóðšàíàâ" áîëí íàíü ÷èãí ¢¢ä³âðì¢ä.
Áàëàêàí Àëåêñåéèí áè÷ñí êåñã ø¢ëã¢äò àéñ òîãòàãäàä, äóóíä òîõðñìí: "Áàøàíòà - ìàíà äóðí", "Çàíäà", "Áè÷êí êîñìîíàâò", "Äàðöã", "Ýëñòèí âàëüñ" ãèäã äóóäíü îëíä èê³ð òåìäãò³. "Ýëñòèí âàëüñ" ãèäã äóóã Áàëàêàí Àëåêñåé 1958 šèëä áè÷ñìí.
Ýëñòèí âàëüñ, áàº÷óäûí âàëüñ
Ýðã³ä áèèëõä òààëòà àéñ,
Ýœêð Ýëñò ç¢ðêíäì ´´ð
Ýí áàëºñí - ìèíè ç´´ð…
Ýí äóóíà òóóšíü èèì: íåã ä³êš êèíîòåàòðèí ´´ð Áàëàêàí Àëåêñåé ê´ãšì÷ ×îíêóøà Ïåòðëà õàðºíà. Ýëñòèí òóñêàð ø¢ëã-âàëüñ áè÷õ óõàºàí Àëåêñåé êåëí³. Òèèãõë³ ×îíêóøà Ïåòð áàñ ýâð³ ñàíàºàí êåë³ä, ìàœºäóðòíü ýí õîéð áèëãò³ óëñ "Ýëñòèí âàëüñ" ãèäã äó áè÷³ä ºàðºíà. Ýí äóóã îäà ê¢ðòë ³ìòí äóðëš äóóëíà. Áè÷³÷ Áàëàêàí Àëåêñåé èèì ðîìàíìóä áè÷ñí áîëäã: "Àëòí áóìá", "Çàëó-ç´ðã", "Õàâðèí õàëóí ñàëüêí", "Àðâí ºóðâí ´äð, àðâí ºóðâí šèë", "Áóóðë òååãò", "Íàðîäíûé ãåíåðàë" (Áàñàí Áàäüìèíîâè÷ Ãîðîäîâèêîâèí òóñêàð). "Áàñàí Ãîðîäîâèêîâ" ãèäã ìàðø áè÷í³, àéñèíü Ýðäíèí Àíäðåé ¢¢ä³ñí ì´í. Òåàòðèí ò´ë³ êåñã íààä-ïüåñ áè÷š ¢ëä³ñìí.
Áàëàêàí Àëåêñåé êåñã ò¢¢êñèí ò¢¢ðâ³÷, òåð òîîä "Çàðºèì ýâð³í êåòí", "Ò¢ð¢í äóðí", "Ñàãëð", " ñòåïè îðëèíîé" áîëí íàíü ÷èãí òîîò ¢¢ä³ñìí. Öóã ¢¢ä³âðì¢äèííü ºîë ò´ðíü - ò´ðñêí òåã, îëí ³ìòí. Òèèã³ä ÷èãí Àëåêñåé Ãó÷èíîâè÷èã òååãèí äóó÷ ãèš ³ìòí íåð³äí³, áèëã-ýðäìíü õóðö ãèš ìåäõìí. Öóã áè÷ñí ¢¢ä³âðì¢äíü îíö ýâð³ íåêâðò³, îëíà šèðºë³ñ èøò³ ¢¢äñí áîëäã. 1961 šèë³ñ àâí áè÷³÷íðèí Öóãñîþçí íèèö³í³ ãåø¢í áîëñìí.
Áàëàêàí Àëåêñåé - äðàìàòóðã: àðâí ä´ðâí íààäíà ò¢¢ðâ³÷. ¡ëã¢ðíü, "Ýëñòèí âàëüñ" - õàëüìã ê´ãšìèí ò¢ð¢í øîã íààäí. "Ýêèí ç¢ðêí", "Èòêë", "Ïðàâèòåëüñòâèí äààëºâð" "Ñïåöïåðåñåëåíöíð" áîëí íàíü ÷èãí ïüåñì¢ä ¢¢ä³ñìí. Áè÷³÷ - äðàìàòóðã÷èí áè÷ñí ç³ðì íààää Áàðíàóë, Óëàí-Óäý, ²³äðõí, Êàçàíü, Îìñê, Ñâåðäëîâñê, Õàáàðîâñê, À÷èíñê, Àáàêàí áîëí íàíü ÷èãí áàëºñäûí òåàòðèí ò³³ç äååð ò³âãäñìí.
1997 šèëä õóëºí ñàðèí 17-ä Ýëñòä á³³äã Áàðóíà óëñàí öóºàðàºèíü ýâð³ííü ºàçð-óñí òàë àâòîáóñàð Áàëàêàí Àëåêñåé à÷š éîâëà. Ó÷ðíü èèì áèë³:Áàðóíà íåã óò-´ðãí óóëüíöä áè÷³÷ Áàëàêàí Àëåêñåéèí íåðí ´ããäñìí. Òèèãõä òåíä áàéðèí èê ìèòèíã áîëñìí. Áàðóíà öóã ³ìòí á³³ðí êàôåä õóðàä, õîò-õîîëàí óóºàä-ýäë³ä, šèðº³ä, Àëåêñåéä õàíëòàí ´ðãñìí.
Áàðóí ñåë³íä Áàëàêàí Àëåêñåéèã óðäíü Ñèâð¢ð òóóõèí ´ìí ñó𺚠éîâñí ò¢ð¢í áàãøíü Ïîëèíà Èâàíîâíà Íîâèêîâà èðš é´ð³ëèí ¢ã êåëñìí. Òåð ¢ã³í èèãš ýêëñìí: "ß ãîðæóñü òîáîé, Àëåøà!" Òåð ñààìä Áàðóíä 1997 šèëèí îêòÿáðèí 26-ä äàëà ãèè÷íð èðñìí, òåäí äóíä ìàíà òàœº÷àñ áîëí ²³äðõí³ îáëàñòÿñ äåëåãàòíð. É´ð³ëèí ¢ã³í êåëš Áàëàêàí Àëåêñåéèã é´ð³ñìí.
Áàðóí ñåë³í - éèð ñ³³õí á³³ðí. Òåíä îëí êåëí-óëñ á³³í³: õàëüìãóä, îðñìóä, ìàœºä, õàñãóä, äàðãèíöíð áîëí íàíü ÷èãí óëñ. Àðâí-õ´ðí šèë õîîðàí Áàðóíä õàëüìãóä éèð îëí á³³ñìí, éèñí çóóíä ´´ðõí. Îäà òîíü áàºðâ ãèš êåëõ êåðãò³. Êåñãíü ýëãí-ñàäàí òåìö³ä, Õàëüìã Òàœº÷èí ºàçðò èðš á³³ðøëš³í³. "Öàã íåã³ð á³³äãî" ãèäã ¢ëã¢ðèí àøíü òåð áîëšàíà. Áîëâ áèäí ò´ðñí ºàçðàí ìàðòõøâèäí: šèë áîëºí îäàä, ºàçð-óñíäàí ì´ðãäâèäí. Òåíä ýëãí-ñàäí áàñ äàëà á³³í³. "Áàðóíàííü íåð òóóðóëš éîâõ áè÷³÷ Áàëàêàí Àëåêñåéèã áèäí êåç³ ÷èãí ìàðòøãîâèäí, îíüäèí ç¢ðêíä³í õàäºëõóâèäí", - ãèš òåäí êåëöõ³í³.
Õàëüìã óëñ êåëäã: "Ãåì³ñ ê¢í àõëš ÷àääãî". Òèèã³ä ãåìèí ó÷ðàð áè÷³÷ Áàëàêàí Àëåêñåé ñ³³º³í õ³³ñìí. ¥œãðñìí, ñ³³º³í õ³³ñìí ãèš äàâš îäñí öàãàð êåëõä éèð ê¢÷ð. Ç¢ðêí õîðñíà. ¥œãð³ä õ´ðí šèë áîëâ, àõ-䢢äíü, ýëãí-ñàäíäíü, ´œã-¢¢ðì¢äòíü áè÷³÷ Áàëàêàí Àëåêñåé ìàäí äóíä á³³ñí áîëàä á³³í³. Ìàœõàñí îâàðòà öîãöíü, çóðã áîëñí á³³äë-ç¢ñíü, èë š´´ëí õ³ë³öíü, òèíüãð ´ðãí ìàœíàíü, àòõð íèãò ¢ñíü îíüäèí ìàíà í¢äíä ¢çãä³ä á³³í³.
Èèì àõìèäí ìàíà óõàíàñ ºàðøãî. Êåëñí ¢ãíü, õîîëàñ ºàðñí ³íü ÷èêíä îäà÷í ñîœñãäàä á³³í³. Ýí ìèíè ¢íí-ñåäêë³ñí êåëñí ¢ãì¢äèã ìåäš³í³â ãèñíü ìåäõ. Áàëàêàí Àëåêñåéèí áè÷ñí òîîò - ¢¢ä³âðì¢äèã óìøñí óëñ óõàíäàí ñàíàä, ìàðòëãî éîâõ ãèš ñàíãäíà. Áè÷³÷èí ¢¢ä³âðì¢äíü óìøà÷íðò òààñãäíà, óìøõä éèð óðìäòà, êåëíü àìð. Òèèã³ä÷í ýí¢í³ ¢ëä³ñí ¢¢ä³ëòèí àëòí ç´´ðíü îëíà ç¢ðêíä á³³ë³, á³³í³, á³³õ ãèš èòêõ êåðãò³. Áàëàêàí Àëåêñåé ýâð³ííü õàëüìã òååãò³í, ³ìòíä³í, Õàëüìã Òàœº÷äàí äóðòà áèë³. Òåð äóðíü áèéäíü šèâð óðºàšàñìí.

ÎËÜÇ²Í Ñîôüÿ,
²ð³ñ³í áîëí
Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà áàãø

Видео