Âî âòîðíèê â Äîìå ïðàâèòåëüñòâà ÐÊ Èíñòèòóò êîìïëåêñíûõ èññëåäîâàíèé àðèäíûõ òåððèòîðèé ñîâìåñòíî ñ êàëìûöêèì îòäåëåíèåì Ðîññèéñêîãî îáùåñòâà ïîëèòîëîãîâ ïðîâåë "êðóãëûé ñòîë" íà òåìó "Ìîíèòîðèíã ìåæýòíè÷åñêèõ è ìåæêîíôåññèîíàëüíûõ îòíîøåíèé â Ðåñïóáëèêå Êàëìûêèÿ".  íåì ïðèíÿëè ó÷àñòèå çàììèíèñòðà êóëüòóðû è òóðèçìà ÐÊ Íèêîëàé Ñàíäæèåâ, íà÷àëüíèê îòäåëà ìèíèñòåðñòâà îáðàçîâàíèÿ è íàóêè ÐÊ Çîÿ Óáóøèåâà, ñîáñòâåííûé êîððåñïîíäåíò "Íåçàâèñèìîé ãàçåòû", êîîðäèíàòîð êëóáà ýêñïåðòîâ Íèæíåãî Ïîâîëæüÿ Àíäðåé Ñåðåíêî, ïîëèòîëîã, ãåíäèðåêòîð Ôåäåðàëüíîé ýêñïåðòíîé ñåòè "Êëóá ðåãèîíîâ" Ñåðãåé Ñòàðîâîéòîâ è äðóãèå.
"Òåìà ìåæíàöèîíàëüíîãî äèàëîãà è ìåæíàöèîíàëüíîãî ñîãëàñèÿ àêòóàëüíà äëÿ íàøåãî ñòåïíîãî ðåãèîíà, - ñêàçàë â èíòåðâüþ æóðíàëèñòàì ðåñïóáëèêàíñêèõ ÑÌÈ äèðåêòîð Èíñòèòóòà êîìïëåêñíûõ èññëåäîâàíèé àðèäíûõ òåððèòîðèé Àíäðåé Áîãóí. - Ýòîé ïðîáëåìàòèêîé òåñíî çàíèìàþòñÿ ó÷åíûå íàøåãî èíñòèòóòà è Êàëìûöêîãî íàó÷íîãî öåíòðà ÐÀÍ".  ñâîþ î÷åðåäü Ñîôüÿ Íåìãèðîâà, çàâîòäåëîì ñîöèàëüíî-ïîëèòè÷åñêèõ èññëåäîâàíèé ÈÊÈÀÒ, ñîîáùèëà, ÷òî â ýòîì ãîäó â ðàìêàõ ìîíèòîðèíãà áûëî îïðîøåíî 386 ðåñïîíäåíòîâ â øåñòè ðàéîíàõ ðåñïóáëèêè è Ýëèñòå.  ðåçóëüòàòå áûëî îòìå÷åíî íåçíà÷èòåëüíîå ñíèæåíèå ÷èñëà òåõ, êòî ñ÷èòàåò ìåæíàöèîíàëüíûå îòíîøåíèÿ â ðåñïóáëèêå áëàãîïðèÿòíûìè. Ìåæäó òåì êîíôëèêòíûìè èõ õàðàêòåðèçóþò òîëüêî 4 ïðîöåíòà ðåñïîíäåíòîâ. "Çäåñü ìû ìîæåì ãîâîðèòü î òîì, ÷òî ìåæêîíôåññèîíàëüíîé íàïðÿæåííîñòè â êàëìûöêîì îáùåñòâå íåò. Òðàäèöèîííîå ñîâìåñòíîå íàõîæäåíèå ðóññêèõ è êàëìûêîâ íà îäíîé òåððèòîðèè ãîâîðèò î òîì, ÷òî óæå äàâíî ñëîæèëèñü îòíîøåíèÿ ìåæäó äâóìÿ ýòíîñàìè, â áîëüøåì êîëè÷åñòâå ïðîæèâàþùèìè â íàøåì ðåãèîíå, è îñîáûõ ïðîáëåì â ýòîé ñôåðå íåò", - îòìåòèëà Ñ.Íåìãèðîâà. Îíà òàêæå ïîä÷åðêíóëà, ÷òî îðãàíû ãîñóäàðñòâåííîé âëàñòè ðåãèîíà ïðåäïðèíèìàþò çíà÷èòåëüíûå óñèëèÿ ïî óðåãóëèðîâàíèþ ìåæíàöèîíàëüíîé ñèòóàöèè. Çäåñü çàìåòíà ðîëü ó÷ðåæäåíèé êóëüòóðû, ïðîôèëüíûõ ìèíèñòåðñòâ, íàöèîíàëüíî-êóëüòóðíûõ öåíòðîâ, à òàêæå ïðåäñòàâèòåëåé òðàäèöèîííûõ êîíôåññèé.
Òàòüÿíà ÖÓÐÞÌÎÂÀ

Òàê ñ÷èòàåò Ä.Ñîïåëüíÿê, êîãäà ðàçãîâîð çàõîäèò î Õóëõóòèíñêîì ìåìîðèàëüíîì êîìïëåêñå â ßøêóëüñêîì ðàéîíå, ðàñïîëîæåííîì íà àâòîìàãèñòðàëè Ýëèñòà - Àñòðàõàíü. Îí âîçäâèãíóò â ïàìÿòü î òåõ, êòî çàùèùàë ýòó ïÿäü ðîäíîé çåìëè è ñäåðæèâàë íàòèñê ãèòëåðîâñêèõ âîéñê íà àñòðàõàíñêîì íàïðàâëåíèè. Ýòè ìåñòà ãóñòî ïîëèòû êðîâüþ ñîëäàò, îôèöåðîâ è ãåíåðàëîâ 28-é Àðìèè.  åå ñîñòàâå âîåâàëè ïðåäñòàâèòåëè 20 íàöèé è íàðîäíîñòåé Ñîâåòñêîãî Ñîþçà, è, ïî ðàçíûì ñâåäåíèÿì, çäåñü ïîãèáëî îò 10 äî 11 òûñÿ÷ áîéöîâ Êðàñíîé Àðìèè. Êîìïëåêñ óñòàíîâëåí â ïàìÿòü î íèõ.
Î åãî ñòðîèòåëüñòâå áûëî ïðèíÿòî ðåøåíèå Êàëìûöêèì îáêîìîì ÊÏÑÑ è Ñîâåòîì Ìèíèñòðîâ Êàëìûöêîé ÀÑÑÐ. Î òîì, êàê ýòî ïðîèçîøëî è êàê øëî ñòðîèòåëüñòâî ìåìîðèàëà ðàññêàçûâàåò Ä. ÑÎÏÅËÜÍßÊ:
-  ìàå 1977 ãîäà, ïî óñòàíîâèâøåéñÿ òðàäèöèè, îòìå÷àëè Äåíü Ïîáåäû. Ïðèåõàëî ìíîãî ãîñòåé. Ñðåäè íèõ - ó÷àñòíèêè òåõ áîåâ, ðîäñòâåííèêè ôðîíòîâèêîâ, êòî íå ñìîã ïðèáûòü ïî ñîñòîÿíèþ çäîðîâüÿ… Ñîñòîÿëñÿ ìèòèíã, ñðåäè âûñòóïàþùèõ íàõîäèëñÿ áûâøèé êîìàíäèð 248-é ñòðåëêîâîé äèâèçèè ãåíåðàë-ëåéòåíàíò Í. Âëàñþê. Èç åãî âûñòóïëåíèÿ îòìå÷ó òå ñëîâà, êîòîðûå ëåãëè â îñíîâó âîçâåäåíèÿ Õóëõóòèíñêîãî êîìïëåêñà. Íèêîëàé Çàõàðîâè÷ ñêàçàë: "Ïî÷åìó áû íå ïîñòðîèòü ìåìîðèàë, ïîñâÿùåííûé 28-é Àðìèè. Ýòî áûë áû åäèíñòâåííûé ìåìîðèàë â Ñîâåòñêîì Ñîþçå…".
Ïîñëå ìèòèíãà ïîäãîòîâèëè ïðîòîêîë îáùåãî ñîáðàíèÿ íà èìÿ Ïðåäñåäàòåëÿ ïðàâèòåëüñòâà ðåñïóáëèêè Ë. Áàäìàõàëãàåâà. Ëàã Öàãàíìàíäæèåâè÷ äî ýòîãî ðàáîòàë ïåðâûì ñåêðåòàðåì ßøêóëüñêîãî ðàéêîìà ïàðòèè è ïðåêðàñíî çíàë âñå, ÷òî áûëî ñâÿçàíî ñ 28-é Àðìèåé. Îí ïîääåðæàë íàøó èäåþ î ñòðîèòåëüñòâå òàêîãî êîìïëåêñà, êîòîðûé íàïîìèíàë áû âñåì î òîé ñòðàøíîé âîéíå, êîòîðàÿ óíåñëà ìíîãèå ìèëëèîíû æèçíåé ñîâåòñêèõ ëþäåé. Ïåðåä íàìè ñòîÿëî ìíîæåñòâî âîïðîñîâ.
-  ÷åì îíè çàêëþ÷àëèñü?
- Ïåðâîå. Ïî ïðåäâàðèòåëüíûì ðàñ÷åòàì, òðåáîâàëàñü ñåðüåçíàÿ ñóììà - 35 òûñÿ÷ ðóáëåé.  ïðîöåññå âñåé ðàáîòû îíà óäâîèëàñü äî 75 òûñÿ÷.
Âòîðîå. Äëÿ ñòðîèòåëüñòâà íóæåí áûë ìåòàëë, öåìåíò è äðóãèå ìàòåðèàëû, à ãäå èõ âçÿòü â ñòåïè? Äî Ýëèñòû è Àñòðàõàíè - ïî 150 êèëîìåòðîâ îò áóäóùåãî êîìïëåêñà.
Êóðàòîðñòâî ïî âîçâåäåíèþ êîìïëåêñà âîçëîæèëè íà çàìåñòèòåëÿ Ïðåäñåäàòåëÿ Ñîâåòà Ìèíèñòðîâ ðåñïóáëèêè À. Áàäìàåâà. Áëàãîäàðÿ Àëåêñåþ Óðóáæóðîâè÷ó, åãî òàëàíòó îðãàíèçàòîðà, óìåëîãî ðóêîâîäèòåëÿ è èñêóñíîãî ïåðåãîâîðùèêà, ìíîãèå âîïðîñû ðåøàëèñü ñâîåâðåìåííî.  òîì, ÷òî êîìïëåêñ ïîñòðîèëè ê ìàþ 1982 ãîäà (â 2009-ì åãî âíåñëè â ðååñòð îáúåêòîâ êóëüòóðíîãî íàñëåäèÿ Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ ïîä ¹ 254), - íåñîìíåííàÿ çàñëóãà Àëåêñåÿ Óðóáæóðîâè÷à. Ïî åãî ïîðó÷åíèþ ìíå ïðèõîäèëîñü ïîñòîÿííî âûåçæàòü íà ñîãëàñîâàíèå ðàçëè÷íûõ âîïðîñîâ, ñâÿçàííûõ ñ âîçâåäåíèåì êîìïëåêñà, â ã.ã.Àñòðàõàíü, Ñòàâðîïîëü è ò.ä.  ýòèõ ïîåçäêàõ íàõîäèëñÿ ïî÷òè íåäåëÿìè, íà ýòî óøëî ìíîãî ñèë… Íî ãëàâíîå - êîíå÷íûé ðåçóëüòàò, èì ñòàë Õóëõóòèíñêèé ìåìîðèàëüíûé êîìïëåêñ.
- Âñïîìíèòå òåõ, êòî ïîìîãàë âàì â âîçâåäåíèè êîìïëåêñà…
- Íåïðîñòîé âîïðîñ. Ïðîøëî ïî÷òè ïîëâåêà ñ òåõ äíåé, è ìíå òðóäíî êîãî-ëèáî âûäåëèòü, õîòÿ òàêèõ ëþäåé áûëî ìíîãî. Âñïîìèíàåòñÿ íà÷àëüíèê èñïðàâèòåëüíî-òðóäîâîé êîëîííû ¹ 2 ÌÂÄ ÊÀÑÑÐ Å. Ñàâèöêèé. ÈÒÊ äîëæíî áûëî âåñòè íà îáúåêòå âñå ìîíòàæíûå è èíûå ðàáîòû. Èõ áðèãàäû òðóäèëèñü â ÷åòûðå ñìåíû. Âñÿ íàãðóçêà ïî ñáîðó, íàëàäêå, óñòàíîâëåíèþ êîíñòðóêöèé è äðóãèõ ðàáîò ëåãëà íà êîëëåêòèâ Åâãåíèÿ Àëåêñàíäðîâè÷à. Íå ìîãó íå âñïîìíèòü äîáðûì ñëîâîì áûâøåå ðàéîííîå ïðåäïðèÿòèå "Ñåëüõîçòåõíèêà", êîòîðóþ âîçãëàâëÿë Âèêòîð Íèêîëàåâè÷ Ðîñèíñêèé, îòâå÷àâøåå çà ñâîåâðåìåííóþ äîñòàâêó ñòðîèòåëüíûõ è äðóãèõ ìàòåðèàëîâ.
Êàæäóþ ñóááîòó ïðîâîäèëè "ïëàíåðêó", íà íèõ îáñóæäàëèñü èòîãè ïðîøåäøåé íåäåëè è íàìå÷àëèñü î÷åðåäíûå "ïëàíû".  ýòîì ìíå áîëüøóþ ïîìîùü îêàçûâàë ïðåäñåäàòåëü Õóëõóòèíñêîãî ïîñåëêîâîãî ñîâåòà Àëåêñàíäð Ñàíãàäæèåâè÷ Öåáåêîâ.
- Äìèòðèé Åìåëüÿíîâè÷, íàçîâèòå àâòîðñêèé êîëëåêòèâ ìåìîðèàëüíîãî êîìïëåêñà.
- Ïðîåêò êîìïëåêñà ñîçäàí êîëëåêòèâîì àðõèòåêòîðîâ Êàëìûöêîãî ïðîåêòíîãî èíñòèòóòà, ñîñòîÿâøèì èç ÷ëåíîâ Ñîþçà àðõèòåêòîðîâ ÑÑÑÐ Íèêîëàÿ Áîðàåâà, Âëàäèìèðà Ãèëÿíäèêîâà, Ñåðãåÿ Êóðíååâà è Ýðäíè Ëèäæè-Ãîðÿåâà. Òàëàíòëèâîé ãðóïïîé àðõèòåêòîðîâ ðóêîâîäèë èçâåñòíûé ãëàâíûé àðõèòåêòîð ðåñïóáëèêè Ìèíãèÿí Ïþðâååâ. Ìîæíî ñ ãîðäîñòüþ ñêàçàòü, ÷òî êîìïëåêñ - ýòî èõ äåòèùå, íàøà ãîðäîñòü è äîñòîÿíèå Êàëìûêèè, îí íà äîëãèå â å ê à…
- Ïîæàëóéñòà, íåñêîëüêî ñëîâ î ñàìîì êîìïëåêñå.
- Îí ðàñïîëîæåí íà àâòîìàãèñòðàëè Ýëèñòà - Àñòðàõàíü, ïðèìåðíî â 150 êèëîìåòðàõ îò ýòèõ ãîðîäîâ. Íàõîäèòñÿ íà åñòåñòâåííîé âîçâûøåííîñòè, åãî âûñîòà ïðèìåðíî 13 ìåòðîâ, è íà íåé âîçâåäåí ñàì êîìïëåêñ. Îí ñîñòîèò èç äâóõ ïèëîíîâ ïî 15 è 15,4 ìåòðà, óñòðåìëåííûõ ââûñü, ê íèì âåäóò 85 ñòóïåíåé ñ øåñòüþ ñìîòðîâûìè ïëîùàäêàìè. Ïèëîíû - ñèìâîë íåïîáåäèìîñòè, ñòîéêîñòè è ãåðîèçìà ñîâåòñêîãî íàðîäà.
Ìåæäó íèìè - àæóðíûé êàñêàä èç äâåíàäöàòè ìåòàëëè÷åñêèõ êîëåö. Îíè ñèìâîëèçèðóþò âå÷íîñòü ÷åëîâå÷åñêîé ïàìÿòè î ïîãèáøèõ. Íà ïîðòàëå èç êðàñíîãî ãðàíèòà íà êàëìûöêîì è ðóññêîì ÿçûêàõ âûñå÷åíû ñëîâà: "Àñõðñí öóñíü çàëÿð ì´œêðš àëòí áóëãàð òååãò ïàäðíà…" ("Çà Îò÷èçíó ïðîëèòàÿ êðîâü íàâåêè â ïàìÿòè ñâÿùåííà"). Àâòîð ýòèõ ñòðîê - íàðîäíûé ïîýò Êîíñòàíòèí Ýðåíäæåíîâ. Íàì íàäî áûòü äîñòîéíûìè ïàìÿòè òåõ, êòî îòäàë æèçíè, ïðîëèë êðîâü ðàäè íàñ. Ýòî íàäî æèâûì è ïîäðàñòàþùåìó ïîêîëåíèþ.
- Êàêèå åùå ïàìÿòíèêè è îáåëèñêè èìåþòñÿ íà ÿøêóëüñêîé çåìëå?
- Èõ áîëåå äåñÿòêà. Ýòî - îáåëèñêè â ÷åñòü âîèíîâ 28-é Àðìèè, "Áåçûìÿííàÿ âûñîòà. Ïàìÿòíèê áîéöàì ïðîòèâîâîçäóøíîé îáîðîíû", ìåñòî ãèáåëè è çàõîðîíåíèÿ êàïèòàíà Â. Øèðÿåâà è ò.ä. Íàïîìíþ, ÷òî îâëàäåíèå ã. Àñòðàõàíüþ ãèòëåðîâñêîå êîìàíäîâàíèå ñ÷èòàëî "äåëîì âðåìåíè". Âåäü îíè âèäåëè ñåáÿ íà âîëæñêèõ áåðåãàõ ñòàðèííîãî ðóññêîãî ãîðîäà â êîíöå àâãóñòà 1942 ãîäà. Íî âñå ïîøëî íå òàê, êàê îíè ïëàíèðîâàëè, êàê è âåñü õîä âñåé Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû. 16-ÿ íåìåöêàÿ ìîòîðèçèðîâàííàÿ äèâèçèÿ áîëåå 2,5 ìåñÿöà íàõîäèëàñü íà òåõ æå ðóáåæàõ (ðàéîí Õóëõóòû), íà êîòîðûõ èõ îñòàíîâèëè â êîíöå àâãóñòà - íà÷àëå ñåíòÿáðÿ 1942 ãîäà êðàñíîàðìåéöû 28-é Àðìèè.
Âðàã íå ïðîøåë, áëàãîäàðÿ ãåðîèçìó è ìóæåñòâó ñîâåòñêèõ ñîëäàò, ïîêðûâøèõ ñåáÿ íåóâÿäàåìîé ñëàâîé. 4 ñåíòÿáðÿ 1942 ãîäà ïîâòîðèë ïîäâèã Íèêîëàÿ Ãàñòåëëî â ðàéîíå Õóëõóòû ëåò÷èê êàïèòàí Âñåâîëîä Øèðÿåâ. Ãîðÿùóþ ìàøèíó îí íàïðàâèë íà êîëîííó òàíêîâ, àâòîöèñòåðí, ãðóçîâèêîâ ñ ïåõîòîé. Ïîñìåðòíî óäîñòîåí çâàíèÿ Ãåðîÿ Ñîâåòñêîãî Ñîþçà.
 áîþ ñìåðòåëüíî ðàíèëî ñàíèíñòðóêòîðà Íàòàøó Êà÷óåâñêóþ. Åé ôàøèñòû ïðåäëîæèëè ñäàòüñÿ, íî îíà ïðåäïî÷ëà ñìåðòü, ÷åì ïëåí. Ïîäîðâàëà ãðàíàòîé ñåáÿ è ãèòëåðîâöåâ.  1997 ãîäó Óêàçîì Ïðåçèäåíòà ÐÔ åé ïîñìåðòíî ïðèñâîåíî çâàíèå Ãåðîÿ Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè. Ôàøèñòû çàæèâî ñîæãëè òÿæåëî ðàíåííîãî ìëàäøåãî ïîëèòðóêà Èâàíà Çèíîâüåâà. Ãâàðäèè ëåéòåíàíò êîìñîìîëåö Èâàí Çàáóðîâ âî âðåìÿ áîÿ ãðóäüþ çàêðûë àìáðàçóðó âðàæåñêîãî äçîòà. Çà òàêîé æå ïîäâèã â ôåâðàëå 1943 ãîäà ðÿäîâîé Àëåêñàíäð Ìàòðîñîâ ñòàë Ãåðîåì Ñîâåòñêîãî Ñîþçà.
Óñòàíîâëåííûå ïàìÿòíèêè è îáåëèñêè - ýòî ïðèìåðû ãåðîèçìà âîèíîâ 28-é Àðìèè, èõ âåðíîñòè Ðîäèíå è ïðèñÿãå.  çàêëþ÷åíèå ïðèâåäó íåñêîëüêî ñòðîê èç ñòèõîòâîðåíèÿ "Ïîä Õóëõóòîé" Ñ. Äîáðîâîëüñêîãî:
Òóò ïðîâîäèòü áû ëèøü ïàðàäû.
Ðàâíèíà - âçîð, êóäà íè êèíü.
Ëîæèëèñü ïðÿìî â öåëü ñíàðÿäû,
Ëþäåé êîñèëè, êàê ïîëûíü.

Ñîëäàòû íàøè âåðíû äîëãó,
Îò÷èçíå, ïàðòèè ðîäíîé!
Îðäå ôàøèñòñêîé ïóòü íà Âîëãó
Çàêðûëè çäåñü, ïîä Õóëõóòîé!

Àíäðåé ÄÀËÀÅÂ

P.S. Ñîïåëüíÿê Äìèòðèé Åìåëüÿíîâè÷ ñ 1992 ãîäà - íà çàñëóæåííîì îòäûõå, ïîëêîâíèê âíóòðåííåé ñëóæáû â îòñòàâêå, áûë çàìåñòèòåëåì ìèíèñòðà âíóòðåííèõ äåë ÊÀÑÑÐ.  íàñòîÿùåå âðåìÿ - ÷ëåí Ñîâåòà ñòàðåéøèí ïðè Ãëàâå Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ.
Ðàíåå, ñ 1973 ïî 1983 ãîäû, ðàáîòàë â ßøêóëüñêîì ðàéîíå: âòîðûì ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏÑÑ, ïðåäñåäàòåëåì ðàéèñïîëêîìà è â ÌÂÄ ÊÀÑÑÐ.  1973 ãîäó áûë íàãðàæäåí îðäåíîì "Çíàê Ïî÷åòà", à òàêæå - ìåäàëÿìè, ãðàìîòàìè è îòìå÷åí áëàãîäàðíîñòÿìè.

Åæåãîäíî â äåêàáðå â Êàëìûêèè îòìå÷àåòñÿ íàöèîíàëüíûé ïðàçäíèê Çóë. Îáû÷íî â ýòîò äåíü â äîìàõ çàæèãàþò ëàìïàäû. Îäíîé èç òðàäèöèé ÿâëÿåòñÿ î÷èùåíèå äóøè è æèëüÿ: âñå ñòàðàþòñÿ âñòðåòèòü ïðàçäíèê äîáðûìè äåëàìè.  ýòîì ãîäó æèòåëè ñ. Âåñ¸ëîå Ãîðîäîâèêîâñêîãî ðàéîíà ïî èíèöèàòèâå Âèêòîðà Çàëüâàíîâà ðåøèëè îáíîâèòü ñòóïó Ïðîñâåòëåíèÿ, îñíîâàííóþ â 2009 ãîäó.
Ñòóïà èìåëà êèðïè÷íîå, íåîáëèöîâàííîå îñíîâàíèå, ñ ïðîñòîé èçãîðîäüþ. Èíèöèàòîðàìè âîçâåäåíèÿ ñòóïû Ïðîñâåòëåíèÿ áûëè æèòåëè ñåëà: Àáóøèíîâû, Øàóëüäèíîâû, Äåëüäþãèíîâû, Øàðàïîâû è äðóãèå. Ÿ ïîñòðîèëè íà ïîæåðòâîâàíèÿ ñåëü÷àí. Æèòåëè ïîñåëåíèé Äðóæíåíñêîãî ÑÌÎ ñ îäîáðåíèåì îòêëèêíóëèñü íà èíèöèàòèâó, äîáðîâîëüíî è ïî âîçìîæíîñòè ïîìîãëè ìàòåðèàëüíî. Íå îñòàëîñü â ñòîðîíå ðóêîâîäñòâî ìåñòíîé àäìèíèñòðàöèè. Íà ñîáðàííûå äåíüãè ïðèîáðåëè öåìåíò, ïåñîê, êðàñêó, ìåòàëëè÷åñêèå îïîðû, ýëåêòðîäû è äðóãèå íåîáõîäèìûå ìàòåðèàëû. Ïîñèëüíóþ ïîìîùü îêàçàëè îäíîñåëü÷àíå, íûíå æèâóùèå â ã.Ýëèñòå, çà ÷òî èì íèçêèé ïîêëîí. Êîãäà ïðîâîäèëè ðåìîíò è îáíîâëåíèå ñòóïû, ïîãîäà áóäòî áûëà ñ íàìè çàîäíî: ñòîÿëè ñîëíå÷íûå, ò¸ïëûå äíè, ÷òî ïîçâîëèëî ïîêðàñèòü, çàøòóêàòóðèòü ñòóïó è çàáåòîíèðîâàòü âîêðóã íåå äîðîæêè. Íå çàáûëè ïðî áëàãîóñòðîéñòâî òåððèòîðèè: áûëè ïîñàæåíû ðîçû. Ðóêîâîäñòâî ìåñòíîé àäìèíèñòðàöèè çàêàçàëî â Ãîðîäîâèêîâñêîì õóðóëå ôëàãè ñ ìîëèòâåííûìè òåêñòàìè. Îñîáóþ áëàãîäàðíîñòü âûðàæàåì ëàìå Ãîðîäîâèêîâñêîãî õóðóëà çà ïîääåðæêó è áëàãîñëîâåíèå íà ñâÿòîå äåëî.
Ïîñëå ðåìîíòà ñòóïà Ïðîñâåòëåíèÿ ïðèîáðåëà èíîé âèä, è ëàìîé áûë íàçíà÷åí äåíü îñâÿùåíèÿ ñòóïû. Ñîáðàëèñü æèòåëè ïîñåëåíèé, ïðèíåñëè ñ ñîáîé áîðöîêè, ñëàäîñòè, ñâàðèëè êàëìûöêèé ÷àé. Ëàìà ïðî÷èòàë ìîëèòâó è ïðîâ¸ë îáðÿä. Æèòåëè ñåë Âåñ¸ëîå è Äðóæíîå âñòðåòèëè Çóë ñ îáíîâë¸ííîé ñòóïîé Ïðîñâåòëåíèÿ. Óâåðåí, ÷òî òàêîå çíàìåíàòåëüíîå ñîáûòèå ïðèâíåñåò â æèçíü ñåëü÷àí ïðîñâåòëåíèå, ðàäîñòü è áëàãîïîëó÷èå. Ìû áóäåì è äàëüøå ñëàæåííî è äðóæíî òðóäèòüñÿ, âîñïèòûâàòü ìîëîäîå ïîêîëåíèå â äóõå ëþáâè ê Ðîäèíå, å¸ èñòîðè÷åñêèì òðàäèöèÿì è âåðîèñïîâåäàíèþ.
Õî÷åòñÿ íàçâàòü èìåíà òåõ, êòî ñ äóøîé îòí¸ññÿ ê ñâÿòîìó äåëó, ïîìîãàë îáíîâèòü ñòóïó Ïðîñâåòëåíèÿ. Ýòî æèòåëè íàøèõ ïîñåëåíèé: Í.Â.Äçþáà, Ä.Â.Ñàðàíîâ, À.È. Àçäîðîâ, Á.Ï. Íàñòèíîâ, À.Í. Ìàíæèêîâ, ñåìüè Àðñëàíîâûõ, Íîõàøêèíûõ, Êàäàåâûõ, À.Í. Äåëüäþãèíîâ, À.Ñòðåëüöîâ, Âëàäèìèð Êó÷åðîâ ñ ñûíîì, À.È. Ìàíæèêîâ, Ã.È. Ìàíæèêîâà, Ä.Àëèìîâ, Â.Ìàíöèíîâ, Å.Äîðæèíîâ, Ï.Ñ. Áóäæàëîâ, Â.Áàäìàåâ, Ë.Ñàíäæèåâà, Î.Äàêèíîâ, Þðèé è Ìàðèÿ Ëûñåíêî, È.Ñ. Áàñàíãîâ. Áîëüøîå ñïàñèáî âàì è âàøèì ñåìüÿì, æåëàþ ñ÷àñòüÿ è Áåëîé äîðîãè âñåì îäíîñåëü÷àíàì â íîâîì 2019 ãîäó.

Íèêîëàé ÊÀÊÈÍÎÂ,
ãëàâà Äðóæíåíñêîãî
ñåëüñêîãî ìóíèöèïàëüíîãî îáðàçîâàíèÿ

Ïðèáëèæàåòñÿ çëîâåùàÿ äàòà äëÿ íàøåãî íàðîäà - äåíü äåïîðòàöèè.
Ñ òåõ ïîð ìèíóëî óæå 75 ëåò. 28 äåêàáðÿ â ðåñïóáëèêå - ýòî Äåíü ïàìÿòè.
ß õî÷ó ðàññêàçàòü î òîì, êàê ïîòðÿñëî ìîþ òåòþ Äóñþ òåàòðàëèçîâàííîå ïðåäñòàâëåíèå ëåòîì ýòîãî ãîäà ó ïàìÿòíèêà "Èñõîä è Âîçâðàùåíèå".
Ò¸òÿ Äóñÿ, ñåé÷àñ åé áîëüøå 80-òè ëåò, âî âðåìÿ âûñåëåíèÿ êàëìûêîâ æèëà ñî ñâîåé ìàìîé. Ïàïà áûë íà ôðîíòå. Ÿ ìàìà çà íåñêîëüêî äíåé äî âûñåëåíèÿ óøëà ïåðåãîíÿòü êîëõîçíûé ñêîò, ïîýòîìó äåïîðòàöèÿ çàñòàëà èõ â ðàçíûõ ìåñòàõ. Äåâî÷êà ïëîõî ïîìíèò, ñ êåì îíà åõàëà â ïîåçäå â Ñèáèðü. Îíà âñå âðåìÿ ïëàêàëà è èñêàëà ìàìó. Êîãäà â ïðåäñòàâëåíèè ò¸òÿ Äóñÿ óâèäåëà êàðòèíó, â êîòîðîé ïëàêàëè è êðè÷àëè æåíùèíû è äåòè, îíà ñòàëà êðè÷àòü è ïëàêàòü. Ïîçæå ðàññêàçàëà î òîì, ÷òî òàê îíè èñêàëè äðóã äðóãà. Äåâî÷êà êðè÷àëà: "Ìàìà, ÿ çäåñü!", - à ìàòü íå ìîãëà ðàçîáðàòü, îòêóäà îíà ñëûøèò ãîëîñ äî÷åðè. Îíà ñòîëüêî äíåé èñêàëà, êðè÷àëà, ÷òî ïîäóìàëà, ÷òî ýòî åé òîëüêî êàæåòñÿ, ìåðåùèòñÿ.
Êîãäà ìû âîçâðàùàëèñü äîìîé ïîñëå ñïåêòàêëÿ, òåòÿ Äóñÿ áûëà ïîä âïå÷àòëåíèåì îò óâèäåííîãî. Îíà âñå âðåìÿ ïîâòîðÿëà: "Òàê è áûëî, òàê è áûëî".
Ìíå êàçàëîñü, ÷òî ÿ çíàþ âñå î äåïîðòàöèè êàëìûêîâ: íå ðàç ñëóøàëà âîñïîìèíàíèÿ ðîäèòåëåé, î÷åâèäöåâ, íî â ìþçèêëå, êîãäà ïîäúåõàëà ìàøèíà, ÍÊÂÄ-øíèêè ñòàëè âûãîíÿòü èç âàãîíîâ ñòàðèêîâ, äåòåé, æåíùèí, çàëàÿëè ñîáàêè, îò óâèäåííîãî çàïëàêàëà è ÿ. Ïðîèñõîäèëî äåéñòâèå, íàïîìèíàþùåå êàðòèíó, êîãäà ôàøèñòû ïðèâîçèëè â êîíöëàãåðÿ î÷åðåäíóþ ïàðòèþ çàêëþ÷åííûõ. Ñëóøàòü - ýòî îäíî, à âèäåòü - ñîâñåì äðóãîå. Ýòî ïîòðÿñàåò, óæàñàåò, ñæèìàåò ÷åëîâåêà â êîìîê, íåâîëüíî ëüþòñÿ ñëåçû.
ß îòíîøóñü ê òîìó ïîêîëåíèþ, êîãî íàçûâàþò "äåòè Ñèáèðè". Íî ìû íå âèäåëè, íå ïåðåæèëè íè÷åãî èç òîãî, ÷òî âûïàëî íà äîëþ íàøèõ ñîïëåìåííèêîâ, âûñåëåííûõ èç ðîäíûõ ìåñò. Åæåãîäíî íà ìèòèíãàõ ãîâîðÿò î òîì, ÷òî "âûñåëåíöåâ ñòàíîâèòñÿ ìåíüøå, îíè óõîäÿò, ãîäû áåðóò ñâî¸". À ÷òî ìû äåëàåì äëÿ íèõ? Âåäü îíè ÷àñòü ìèçåðíîé ïåíñèè îòäàþò çà êîììóíàëüíûå óñëóãè, íå èìåÿ íèêàêèõ ëüãîò îò ãîñóäàðñòâà. Ñîöèàëüíûå âûïëàòû íå âûäàþòñÿ ïî íåñêîëüêî ìåñÿöåâ ïîäðÿä.
Ïîæèëûå ëþäè, åùå æèâóùèå ðÿäîì ñ íàìè, î÷åíü õîòÿò òîãî, ÷òîáû èõ æèçíü ñòàëà õîòü íåìíîãî ëåã÷å, à ìåäèöèíà - áåñïëàòíîé.
Âàëåíòèíà Áîðèñîâíà Òåìåðæàíîâà

Äîðîãàÿ ðåäàêöèÿ ãàçåòû "Õàëüìã ¢íí", õî÷ó â ïðåääâåðèè íàñòóïàþùåãî Íîâîãî ãîäà âûðàçèòü îãðîìíóþ áëàãîäàðíîñòü çà îêàçàííóþ ìîðàëüíóþ è ìàòåðèàëüíóþ ïîìîùü ëþäÿì, êîòîðûå ïåðåæèâàëè ñî ìíîé òðóäíîå è äîëãîå äëÿ ìåíÿ âðåìÿ òÿæåëîé áîëåçíè, è ïîæåëàòü èì êðåïêîãî çäîðîâüÿ è âñåõ áëàã: êîëëåêòèâàì ÌÒÌ, àâòîïàðêà è êîíòîðû ÎÀÎ "Ï/ç. èì.Àðàøè ×àï÷àåâà", àäìèíèñòðàöèè Ì×Ñ ñ.Òðîèöêîå, ãäå ðàáîòàåò ìîÿ äî÷ü, ñåìüå Ý.Î. Êàêèøåâûõ, ñîñåäó Ï.Ì. Ýðåíäæåíîâó, ðîäñòâåííèêàì Á.Ï. Àêàåâó, Ä.Ý. Õîíèíîâîé, ñåñòðåíêå Áàé÷õå, áðàòüÿì Ãîäæóðîâûì, Ìàíöàåâûì, ñåñòðàì Êàçàíêèíîé, Ýäëååâîé, ïëåìÿííèöå Ãåëÿíå Æàãèíîâîé, Ýëüâèðå è Îêñàíå Ýðäíèåâûì, ìîåé ñåìüå, äåòÿì, ïîäðóãàì ñóïðóãè è äî÷åðè Ýëüçû, ìîåé îäíîêëàññíèöå Ãàëå Äîðäæèåâîé, à òàêæå âñåì, êòî ìåíÿ çíàåò è ïîääåðæèâàë â òðóäíûé ïåðèîä.
Ñ óâàæåíèåì æèòåëü ï.Àëöûíõóòà
Àíàòîëèé Áîðèñîâè÷ Áóäæàåâ

26 äåêàáðÿ èñïîëíèëîñü áû 80 ëåò Ãàëèíå Èâàíîâíå Ðóäåíêî.
Êàêîé îíà áûëà? Ã.È.Ðóäåíêî îñòàâèëà î ñåáå ïàìÿòü, êàê îá îäíîì èç îðãàíèçàòîðîâ áèáëèîòå÷íîãî äåëà â ðåñïóáëèêå. Òðóäîâàÿ áèîãðàôèÿ Ãàëèíû Èâàíîâíû íà÷àëàñü â 60-å ãîäû: ïîñëå îêîí÷àíèÿ Àñòðàõàíñêîãî áèáëèîòå÷íîãî òåõíèêóìà ðàáîòàëà â Ëåíèíñêîé ñåëüñêîé áèáëèîòåêå Öåëèííîãî ðàéîíà, çàòåì - â Ðåñïóáëèêàíñêîé áèáëèîòåêå èì. À. Ì. Àìóð-Ñàíàíà, äèðåêòîðîì íàó÷íîé áèáëèîòåêè Êàëìûöêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà. Ñ 1976 ãîäà - äèðåêòîð Ðåñïóáëèêàíñêîé þíîøåñêîé áèáëèîòåêè. Ãëàâíàÿ öåëü â îðãàíèçàöèè òàêîé áèáëèîòåêè - îêàçàòü ïîìîùü ìîëîä¸æè â ðåøåíèè æèçíåííî âàæíûõ ïðîáëåì îáðàçîâàíèÿ, ïðîôåññèîíàëüíîãî âûáîðà, ôîðìèðîâàíèÿ ãðàæäàíñêîé ïîçèöèè, íðàâñòâåííûõ, ýñòåòè÷åñêèõ, õóäîæåñòâåííûõ âêóñîâ è äîñóãîâûõ èíòåðåñîâ. Çà ãîäû äåÿòåëüíîñòè þíîøåñêîé áèáëèîòåêè áûëè ñîçäàíû íåîáõîäèìûå ôîíäû, ïîäãîòîâëåíû êâàëèôèöèðîâàííûå êàäðû, îðèåíòèðîâàííûå íà ðàáîòó ñ ìîëîäûìè ÷èòàòåëÿìè.  êàíóí ïðàçäíîâàíèÿ þáèëåÿ áèáëèîòåêè â 1985 ãîäó Ðåñïóáëèêàíñêîé þíîøåñêîé áèáëèîòåêå áûëî ïðèñâîåíî çâàíèå èì. 60-ëåòèÿ Êîìñîìîëà Êàëìûêèè, à äèðåêòîð áûëà íàãðàæäåíà Ïî÷¸òíîé ãðàìîòîé Îáêîìà êîìñîìîëà.
Ðóäåíêî Ãàëèíà Èâàíîâíà îáëàäàëà âîëåâûì õàðàêòåðîì, áûëà óìåëûì îðãàíèçàòîðîì, òðåáîâàòåëüíà ê ñåáå è ê ñîòðóäíèêàì. Êàê ìåòîäè÷åñêèé öåíòð, ðàáîòàþùèé ñ ìîëîä¸æüþ, ðàáîòíèêè áèáëèîòåêè, â òîì ÷èñëå ñåëüñêèõ, èìåëè âîçìîæíîñòü âûåõàòü â äðóãèå ãîðîäà ïî èçó÷åíèþ îïûòà ðàáîòû: â Ìîñêâó, Âîëãîãðàä, Íàëü÷èê, Êóéáûøåâ.  ýòè ãîäû â êîëëåêòèâ âëèëèñü ìîëîäûå ñïåöèàëèñòû, âûïóñêíèêè èíñòèòóòîâ êóëüòóðû èç Ìîñêâû, Óëàí-Óäý, Êðàñíîäàðà, Êóéáûøåâà, Êàçàíè, Ïåðìè.
Êàê ðóêîâîäèòåëü, Ã. È. Ðóäåíêî âñåãäà ñòàâèëà ñâåðõçàäà÷è è ñàìà âîîäóøåâëÿëà íà èõ ðåøåíèå.  áûòîâîì ïëàíå ïîìîãàëà ðåøàòü æèëèùíûå ïðîáëåìû, âîïðîñû ñåìåéíîãî õàðàêòåðà. Äëÿ ìîëîäûõ ñïåöèàëèñòîâ áèáëèîòåêà ñòàëà âòîðûì äîìîì, ãäå îòìå÷àëèñü âñå ïðàçäíèêè, êîëëåêòèâ ïðèíèìàë àêòèâíîå ó÷àñòèå â îáùåñòâåííîé æèçíè ãîðîäà.
Ãàëèíó Èâàíîâíó Ðóäåíêî îòëè÷àëî ïîðàçèòåëüíîå ÷óâñòâî âðåìåíè. Îíà ñëîâíî ïðåäâèäåëà èçìåíåíèÿ îáùåñòâåííîé ñôåðû ãîäà íà òðè âïåð¸ä, ðåàëèçîâûâàëà èäåè, êîíòóðû êîòîðûõ åäâà âûðèñîâûâàëèñü. Áèáëèîòåêà äëèòåëüíîå âðåìÿ îñòàâàëàñü íîâàòîðîì â ïîääåðæêå ìîëîä¸æíîãî äâèæåíèÿ. Îíà äîáèëàñü âûäåëåíèÿ öåëåâûõ îáÿçàòåëüíûõ ýêçåìïëÿðîâ êíèã èçäàòåëüñòâà "Ìîëîäàÿ ãâàðäèÿ" äëÿ Ðåñïóáëèêàíñêîé þíîøåñêîé áèáëèîòåêè è ðàéîííîé, êàê áèáëèîòåê, îáñëóæèâàþùèõ ìîëîäûõ ñòðîèòåëåé Âñåñîþçíîé óäàðíîé êîìñîìîëüñêîé ñòðîéêè ïî îñâîåíèþ Ñàðïèíñêîé íèçìåííîñòè â Îêòÿáðüñêîì ðàéîíå.  àïðåëå 1978 ãîäà áûëà ïðîâåäåíà ïåðâàÿ êîíôåðåíöèÿ ïî ñîâìåñòíîé ðàáîòå áèáëèîòåê è êîìñîìîëà. Íà áàçå áèáëèîòåêè ïðîõîäèëè ÷åñòâîâàíèÿ êîìñîìîëüöåâ - óäàðíèêîâ ïðîèçâîäñòâà, ó÷àñòíèêîâ Îëèìïèéñêèõ èãð â Ìîñêâå (1980 ã.), òîðæåñòâåííî ïðèíèìàëè þíîøåñòâî â êîìñîìîë.
Íàñòóïèëè 90-å - ýòî ãîäû ýêîíîìè÷åñêîãî êðèçèñà è íåñòàáèëüíîñòè â îáùåñòâå, ñìåíà èäåîëîãèè â íàøåé ñòðàíå. Ðåçêîå ñîêðàùåíèå áþäæåòíîãî ôèíàíñèðîâàíèÿ ñòàëî îäíîé èç ïðè÷èí çàêðûòèÿ áèáëèîòåêè â 1993 ãîäó.
Ðåñïóáëèêàíñêàÿ þíîøåñêàÿ áèáëèîòåêà - îäíà èç çíà÷èìûõ ñòðàíèö â èñòîðèè áèáëèîòå÷íîãî äåëà ðåñïóáëèêè - îñòàëàñü â ïàìÿòè ÷èòàòåëåé è áèáëèîòå÷íîãî ñîîáùåñòâà. È ýòî ñâÿçàíî, ïðåæäå âñåãî, ñ èìåíåì Ðóäåíêî Ãàëèíû Èâàíîâíû, êîòîðàÿ â òå÷åíèå 17 ëåò áûëà å¸ áåññìåííûì äèðåêòîðîì.

Çèíàèäà ÄÎÐÄÆÈÅÂÀ,
âåòåðàí áèáëèîòå÷íîãî äåëà

Äîì Ñîâåòîâ
Ãëàâíûé êîðïóñ Êàëìûöêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà çíàþò âñå. Ýòî àðõèòåêòóðíûé ïàìÿòíèê, îõðàíÿåòñÿ ãîñóäàðñòâîì. Óíèêàëüíîå çäàíèå ïîñòðîåíî ïî ïðîåêòó àðõèòåêòîðà Èëüè Ãîëîñîâà (1928-1933 ãã.). Ðàíüøå ýòî áûë Äîì Ñîâåòîâ. Çäàíèå ïîñòðîåíî èç ìåñòíûõ ìàòåðèàëîâ. Òîãäà íå èñïîëüçîâàëèñü ïîäúåìíûå êðàíû. Ñòðîèòåëè âñ¸ äåëàëè âðó÷íóþ.  òî âðåìÿ ïåðåä íîâûì çäàíèåì íà ãëàâíîé ïëîùàäè áûë âîçäâèãíóò ïàìÿòíèê Â.È. Ëåíèíó.
 Äîìå Ñîâåòîâ íà ïðîòÿæåíèè ìíîãèõ ëåò ïðîâîäèëèñü çíà÷èìûå ìåðîïðèÿòèÿ.  ïåðâîå âðåìÿ íàø äðàìòåàòð ñòàâèë òàì ñïåêòàêëè.  Äîìå Ñîâåòîâ áûë áîëüøîé çàë çàñåäàíèé (500 ìåñò). Åãî èñïîëüçîâàëè ñ ïîëüçîé äëÿ íàðîäà.
 âîåííîå âðåìÿ ýòî çäàíèå ãîðåëî, è ïîýòîìó áûëî ðàçðóøåíî.  òå÷åíèå 17 ëåò ((1943-1960 ãã.) íå áûëî âîçìîæíîñòè åãî âîññòàíîâèòü. Òîëüêî â 1960 ãîäó ýòî óäàëîñü îñóùåñòâèòü.  íàñòîÿùåå âðåìÿ ìû ñìîòðèì íà ýòî óäèâèòåëüíîå çäàíèå è ðàäóåìñÿ. Ìû âñåãäà áëàãîäàðíû àðõèòåêòîðó Èëüå Ãîëîñîâó.

Æèâîé ìèêðîñêîï
Ó÷åíûå ïðè ïðîâåäåíèè ýêñïåðèìåíòà ïåðåä 29- ëåòíèì õóäîæíèêîì Äæîäè Îñòðîéòîì ïîëîæèëè êóñî÷åê ìÿñà è ëèñòèê ðàñòåíèÿ. Ðÿäîì ñòîÿë îáûêíîâåííûé ýëåêòðîííûé ìèêðîñêîï. Äæîäè ïàðó ìèíóò âíèìàòåëüíî ðàçãëÿäûâàë ïðåäìåòû íåâîîðóæåííûì ãëàçîì, ïîñëå âçÿë ëèñò áóìàãè è èçîáðàçèë èõ âíóòðåííþþ ñòðóêòóðó. Çàòåì ó÷åíûå ïîñìîòðåëè òå ïðåäìåòû ÷åðåç ìèêðîñêîï. Îíè óáåäèëèñü, ÷òî Äæîäè óâåëè÷èë ìàñøòàá, íî íè÷óòü íå èñêàçèë ñóùíîñòü èçîáðàæàåìîãî.
"Ýòîò äàð ïðèø¸ë êî ìíå íå ñðàçó, - ãîâîðèò Äæîäè. - Âíà÷àëå ÿ ñòàë ñêðóïóëåçíî ðèñîâàòü ðàçíûå ïðåäìåòû: äåðåâüÿ, ìåáåëü, æèâîòíûå. Ïîçæå ñòàë âèäåòü áîëåå ìåëêèå äåòàëè, íåóëîâèìûå îáû÷íûì ãëàçîì. Ñêåïòèêè ãîâîðÿò, ÷òî ÿ ïîëüçóþñü ìèêðîñêîïîì. Íî ãäå ìíå âçÿòü ýëåêòðîííûé ìèêðîñêîï?!".
Äæîäè Îñòðîéò âèäèò ìåëü÷àéøèå êëåòêè âåùåñòâà, êàê áû ôîòîãðàôèðóåò èõ. Çàòåì îí ïåðåíîñèò âñ¸ íà áóìàãó ñâåðõòîíêèìè êèñòÿìè è êàðàíäàøîì. Âû ìîæåòå äàæå óâèäåòü "ôîòîãðàôèþ" ñåëåçåíêè êðîëèêà èëè öèòîïëàçìû ýâêàëèïòà.
"Òàêîé äàð íóæåí ó÷åíîìó. Çà÷åì ìíå åãî äàëè?! Ïîêà ìîè êàðòèíêè ðàñêóïàþò, íî òàê áóäåò íå âñåãäà",- ïîäåëèëñÿ ñâîèìè ìûñëÿìè òàëàíòëèâûé õóäîæíèê.
²ìä ìèêðîñêîï
Øèíšëëò êåš³ñí ñààìä íîìòíð õ´ðí éèñò³ çóðà÷ Äæîäè Îñòðîéòûí ´ìí íåã ç¢ñì ìàõ áîëí óðºìëûí õàìòõàñ ò³ââ. ¥´ðíü éèðèí ýëåêòðîíí ìèêðîñêîï áèë³. Äæîäè õîéð ìèíóòûí ýðãöä ´ìííü ò³âñí ïðåäìåòì¢äèã ýâð³í õ³ë³š øèíšëâ, äàðóíü íåã öààñ àâàä òåð¢í³ äîòðê ñòðóêòóð çóðâ. Äàðóíü íîìòíð òåð ïðåäìåòì¢äèã ìèêðîñêîïàð õ³ë³â. Äæîäè ïðåäìåòì¢äèã êåñã õîëâàíä èêä¢ë³ä çóðš, áîëâ òåð¢í³ äîòðêèíü õ¢âð¢ëñí óãàºèíü ýäí ìåäâ.
"Ýí áèëã íàíä òåð äàðóíü èðñí óãà. Ò¢ð¢ë³ä áè éèð ñ³³í³ð îëí ç¢ñí ïðåäìåòì¢äèã - ìîääûã, ìåáåëèã, àœºóäûã çóðóâ. ijê³ä áè õàìãèí áè÷êí-áè÷êí äåòàëüìóä ¢çäã áîëóâ, òåäíèã éèðèí ê¢í í¢ä³ðí ¢çøãî. Ñêåïòèê¢ä íàìàã ìèêðîñêîï îëçëíà ãèí³. Áè àëüäàñ ìèêðîñêîï àâõóâ?!",- ãèš Äæîäè êåëâ.
Äæîäè Îñòðîéò þìíà êëåòêñèí õàìãèí ¢¢ðìã òîîòûíü ¢çí³, òåäíèã í¢ä³ðí öîêš àâñí áîëíà. Äàðóíü õàìãèí í³ðõí áèèð³ð (êèñòî÷êà) áîëí êàðàíäàøàð öààñíä áóóëºíà. Òàäí íàì áèø ÷èíäºí³ äåë¢í³ (ñåëåçåíê), ýâêàëèïòèí öèòîïëàçìèí "çóðã" ¢çš ÷àäõò.
"Èèì áèëã íîìòíðò êåðãò³. Íàíä ýí¢ã þóíè ò´ë³ ´ãñìá?! Îäà äååð³í ìèíè çóðãóäûã ³ìòí õóëäš àâ÷àíà. Áîëâ ýíòí îíüäèí òèèì áîëøãî",- ãèš áèëãò³ çóðà÷ óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöâ.

"Ðóññêèé Ðàôàýëü" èç ñòåïíîãî óëóñà
Ïî ñëîâàì ñîòðóäíèêà Íàöèîíàëüíîãî ìóçåÿ ÐÊ èìåíè Í.Ïàëüìîâà Èðèíû Íîâîìëèíîâîé, Àëåêñåÿ Åãîðîâè÷à Åãîðîâà íàçûâàëè "âåëèêèì ðóññêèì ðèñîâàëüùèêîì". Ýòîò ÷åëîâåê ñ ðóññêîé ôàìèëèåé áûë èç íàøåãî ñòåïíîãî óëóñà. Êîãäà êàëìûêè ñ áåðåãîâ Âîëãè óñòðåìèëèñü ê êèòàéñêèì çåìëÿì, À.Åãîðîâó áûëî 5 ëåò. Êàçàêè, êîòîðûå èõ äîãîíÿëè, çàáðàëè åãî. Ñíà÷àëà îíè ïîìåñòèëè åãî â ìîñêîâñêèé âîñïèòàòåëüíûé Äîì. À â 1782 ãîäó - â Àêàäåìèþ õóäîæåñòâ. Òàì, áëàãîäàðÿ ïðîôåññîðàì Ã.Óãðþìîâó, È. Àêèìîâó, ìàëü÷èê ïîëó÷èë ãëóáîêèå çíàíèÿ. Çäåñü îí íà÷àë ðèñîâàòü. 1795 ãîäó åãî âïåðâûå íàãðàäèëè ñåðåáðÿíîé ìåäàëüþ.
Ïîñëå îêîí÷àíèÿ Àêàäåìèè õóäîæåñòâ (1798 ã.) À. Åãîðîâ ïîëó÷èë ïðàâî ñîâåðøåíñòâîâàòü ñâî¸ ìàñòåðñòâî â äðóãèõ ñòðàíàõ. ×åðåç ãîä îí áûë ââåäåí â àêàäåìè÷åñêèé øòàò è íàçíà÷åí ó÷èòåëåì ðèñîâàíèÿ. 1800 ãîäó À.Åãîðîâó ïðåäîñòàâèëè âîçìîæíîñòü ðèñîâàòü êàðòèíû íà çâàíèå àêàäåìèêà. 1803 ãîäó õóäîæíèê âìåñòå ñ æèâîïèñöåì Âàñèëèåì Øåáóåâûì îòïðàâëÿåòñÿ â Ðèì (Èòàëèÿ). Òàì îíè ïðîñëûëè òàëàíòëèâûìè õóäîæíèêàìè.  Èòàëèè Àëåêñåÿ Åãîðîâà íàçûâàëè "ðóññêèì Ðàôàýëåì". Êîãäà îí âåðíóëñÿ èç Èòàëèè (àïðåëü 1807 ãîä), åìó ïðèñâîèëè çâàíèå àêàäåìèêà.
Âñÿ æèçíü À.Åãîðîâà ñâÿçàíà ñ Ïåòåðáóðãîì. Íåñëó÷àéíî áîëüøàÿ ÷àñòü òâîð÷åñêîãî íàñëåäèÿ õðàíèòñÿ â Ñàíêò-Ïåòåðáóðãå.  Êàëìûêèè íàõîäÿòñÿ 7 ðàáîò íà áèáëåéñêèå òåìû. "Ñâÿòîå ñåìåéñòâî" ÿâëÿåòñÿ ñàìîé öåííîé êàðòèíîé, îíà âûïîëíåíà êàðàíäàøîì. Ýòî èíòåðåñíîå è ãëóáîêîå ïðîèçâåäåíèå âîñõèùàåò ëþäåé.
À. Åãîðîâ ìíîãî ëåò ðàáîòàë â Àêàäåìèè õóäîæåñòâ. Íåîäíîêðàòíî íàãðàæäàëñÿ. Áûëè è çâàíèÿ. Íàïðèìåð, îí áûë çàñëóæåííûì ïðîôåññîðîì I ñòåïåíè. Òàëàíòëèâûé õóäîæíèê, ãðàâ¸ð, ó÷èòåëü À.Åãîðîâ óìåð 1851 ãîäó â Ïåòåðáóðãå, ïîõîðîíåí íà Ñìîëåíñêîì êëàäáèùå.
"Îðñ Ðàôàýëü"
òååãèí óëóñàñ
Í.Ïàëüìîâèí íåðò³ Õàëüìã êåëí-óëñèí ìóçåéèí ê´äë³÷ Èðèíà Íîâîìëèíîâàí êåëñ³ð, Àëåêñåé Åãîðîâè÷ Åãîðîâèã "àëäð îðñ çóðà÷" ãèš íåð³ääã á³³ñìí. Ýí îðñ íåð-óñòà ê¢í ìàíà òååãèí óëóñàñ á³³š. Õàëüìãóä Èšëèí ê´â³º³ñ êèòäèí ºàçðóð òåìöš éîâñí öàãò À.Åãîðîâ òàâí íàñòà áèë³. Òèèãõä ýäíèã ê¢öõ³ð ñåäš éîâñí õàçãóä ýí¢ã àâñí á³³š. Ò¢ð¢ë³ä ýí¢ã ìîñêîâñê ñóðºìšèí Ãåðò îðóëš. 1782 šèëä - çóðà÷èí Àêàäåìüä. Òåíä ýí ïðîôåññîðìóä Ã.Óãðþìîâèí, È. Àêèìîâèí íèë÷³ð ã¢í ìåäðë àâñìí. Ýíä çóðãóä ýêëš çóðñìí. 1795 šèëä ýí ò¢ð¢í áîëš öàºàí ì´œãí³ ìåäàëÿð à÷ëãäñìí.
Çóðà÷èí Àêàäåìü ò´ãñ³ñí³ õ´´í (1798 š.) À.Åãîðîâ òàëäàí îðí-íóòãóäò ìåðãšëò³í ´´äë¢ëõ ç´â àâñìí. Íåã šèë äàâñíà õ´´í àêàäåìè÷åñê øòàòä îðóëãäâ, çóðà÷èí áàãøò áàòëãäâ. 1800 šèëä À.Åãîðîâä àêàäåìèêèí öîë 碢õèí ò´ë³ øèøëœ çóðãóä çóðõ ç´â ´ããäâ.
1803 šèëä ýðãíäê éèðòìš çóðäã Âàñèëèé Øåáóåâëà õàìäàí Ðèì (Èòàëü) îðíà. Òåíä ýäí ñ³í çóðà÷íð áîëš íåð ºàðíà. Èòàëüä Àëåêñåé Åãîðîâèã "îðñ Ðàôàýëü" ãèš íåð³ääã á³³ñìí. Òåíä³ñ çóðà÷ õ³ðš èðñí öàãò ( 1807 šèëèí àïðåëü ñàð) ýí¢íä àêàäåìèêèí öîë 碢â.
À.Åãîðîâèí íàñí-šèðºë Ïåòåðáóðã áàëºñíëà çàëºëäàòà á³³ñìí. Ýí¢í³ ¢¢ä³ã÷ ç´´ðèí èê çóíü Ñàíêò-Ïåòåðáóðã áàëºñíä õàäºëãääãíü ó÷ðòà. Õàëüìãò À.Åãîðîâèí áèáëåéñê ò´ðì¢ä³ð çóðñí äîëàí ¢¢ä³âð á³³í³. "Ñâÿòîé ñåìåéñòâî" ãèäã çóðãíü õàìãèí ¢íò³ ç´´ð áîëšàíà. Ýíòí êàðàíäàøàð çóðñí çóðã. Ñîíüí áîëí ã¢í ¢¢ä³âð îëí ³ìòí³ ñåäêë àâëíà.
À.Åãîðîâ çóðà÷èí Àêàäåìüä îëí šèëä³í ¢¢ëäë³. Êåñã ä³êš à÷ëãäëà, îëí ç¢ñí öîë 碢ë³. Êåëõä, ýí 1-÷ äåâñœãèí à÷òà ïðîôåññîð áèë³.
Áèëãò³ çóðà÷, ãðàâ¸ð, áàãø À.Åãîðîâ 1851 šèëä Ïåòåðáóðã áàëºñíä ñ³³º³í õ³³ë³, Ñìîëåíñê ¢ê³ðò îðøàãäëà.

Õðàáðîìó êàëìûöêîìó îôèöåðó, òàëàíòëèâîìó ðóêîâîäèòåëþ è ëèäåðó, âåòåðàíó Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû, êàâàëåðó äâóõ îðäåíîâ Êðàñíîé Çâåçäû, îðäåíîâ Îòå÷åñòâåííîé âîéíû I è II còåïåíåé, øåñòè áîåâûõ ìåäàëåé, áûâøåìó ïåðâîìó ñåêðåòàðþ ßøêóëüñêîãî ðàéêîìà ïàðòèè, çàâåäóþùåìó îòäåëîì Êàëìûöêîãî îáêîìà ÊÏÑÑ Öåáåêó Áóäàåâè÷ó Óëþìäæèåâó 20 äåêàáðÿ 2018 ãîäà èñïîëíÿåòñÿ 100 ëåò. Åãî óæå íåò ñðåäè íàñ, íî îñòàëèñü ñîâåðøåííûå äåëà, âîåííûå ïîäâèãè, ïðîÿâëåííûé ãåðîèçì, íà êîòîðûå åãî âäîõíîâëÿëè ôðîíòîâàÿ çàêàëêà è ïðèðîäíàÿ ñìåëîñòü è îòâàãà. Ýòî ïîìîãëî åìó è â ìèðíîå âðåìÿ ðóêîâîäèòü, ñîçèäàòü è ñòðîèòü. Îí âíåñ áîëüøîé âêëàä â ñîöèàëüíî-ýêîíîìè÷åñêîå ðàçâèòèå ßøàëòèíñêîãî è ßøêóëüñêîãî ðàéîíîâ, âñåé ðåñïóáëèêè. À âñå íà÷èíàëîñü â ñóðîâûå ãîäû âîéíû.
Âîò êàê Öåáåê Áóäàåâè÷ Óëþìäæèåâ âñïîìèíàåò î áîÿõ çà îñâîáîæäåíèå Êðûìà: " íà÷àëå ôåâðàëÿ 1942 ãîäà ÷àñòè íàøåé 157-é ñòðåëêîâîé äèâèçèè ñòàëè âíîâü ãîòîâèòüñÿ ê îïåðàöèè ïî îâëàäåíèþ óçëîâîé æåëåçíîäîðîæíîé ñòàíöèåé Äæàíêîé, ÷åðåç êîòîðóþ íåìöû ïåðåáðàñûâàëè ñâîè âîéñêà â Êðûì. Íàñòóïëåíèå íà÷àëîñü 23 ôåâðàëÿ 1942 ãîäà, â äåíü Ñîâåòñêîé àðìèè. Âî âòîðîé ïîëîâèíå äíÿ ñèëüíûå è òÿæåëûå áîè ðàçãîðåëèñü ñåâåðî-âîñòî÷íåå âûñîòû 66.3, â êîòîðûõ ïðèíèìàëè íåïîñðåäñòâåííîå ó÷àñòèå ïåðâûé áàòàëüîí 633 ÑÏ è íàøà ðîòà, êîìàíäèðîì ïåðâîãî âçâîäà áûë ÿ, ìîëîäîé ñåðæàíò Öåáåê Óëþìäæèåâ.
Îáîðîíà ïðîòèâíèêà íà òîé âûñîòå îêàçàëàñü çàðàíåå óêðåïëåííîé, ìåñòíîñòü ïðèñòðåëåíà âñåìè âèäàìè îãíåâûõ ñðåäñòâ. Ìû îêàçàëèñü â îòêðûòîé ìåñòíîñòè, ãäå íåò íè ëåñîâ, íè îâðàãîâ è âîçìîæíîñòè óêðûòüñÿ è õîòü íåìíîãî ïåðåäîõíóòü. Êðóãîì áûëà íåïðîëàçíàÿ ãðÿçü, íàøè òàíêè è àðòèëëåðèéñêèå îðóäèÿ ïðèîòñòàëè è íå èìåëè âîçìîæíîñòè ìàíåâðèðîâàòü.
Áàòàëüîí ïîòåðÿë â ýòîì áîþ 60 ïðîöåíòîâ ëè÷íîãî ñîñòàâà, ïîëó÷èë ðàíåíèå êîìàíäèð áàòàëüîíà ñòàðøèé ëåéòåíàíò Çèí÷åíêî, êîìàíäèð ðîòû ëåéòåíàíò Êîçëîâ, íà ìîèõ ãëàçàõ ïîãèáëè ìîé ñâÿçíîé Âàñèëèé Áëîõèí èç ãîðîäà Ñëàâÿíñêà Êðàñíîäàðñêîãî êðàÿ, Áîëüøàêîâ, Íåñòåðîâ, Ïîëÿêîâ, Óâàðîâ, Êóçüìåíêî èç Ñàðàòîâñêîé îáëàñòè è ìíîãèå äðóãèå. Òåì íå ìåíåå, íåñìîòðÿ íà çíà÷èòåëüíûå ïîòåðè â ëè÷íîì ñîñòàâå, íàì óäàëîñü íî÷üþ 24 ôåâðàëÿ îâëàäåòü âûñîòîé.
Ñ ðàññâåòîì íåìöû, ïîäòÿíóâ ñâîè ñèëû, ïîä ïðèêðûòèåì òàíêîâ ïåðåøëè â íàñòóïëåíèå, è â õîäå ýòîãî áîÿ ÿ áûë ðàíåí â ãîëîâó. Âðàæåñêàÿ ïóëÿ ïðîøëà ñêâîçü êàñêó è øàïêó-óøàíêó, ïðîáîðîçäèâ ãîëîâó ñ ïðàâîé ñòîðîíû, âûøå óõà. Ïðèøëîñü ñ ïîìîùüþ ñîñåäà îêàçàòü ñåáå ïîìîùü è ïðîäîëæàòü áîé äî êîíöà, ïîêà íå îòáèëè àòàêó ïðîòèâíèêà. Íî÷üþ ìåíÿ ýâàêóèðîâàëè â ìåäñàíáàò, à çàòåì â ãîñïèòàëü ¹42-43, äèñëîöèðîâàâøèéñÿ â ãîðîäå Êåð÷è.
Ïîñëå áîÿ, êàê âñåãäà, óòî÷íÿåòñÿ ñïèñî÷íûé ñîñòàâ, â õîäå ïðîâåðêè ïîñ÷èòàëè, ÷òî ñåðæàíò Óëþìäæèåâ Öåáåê Áóäàåâè÷ ïîãèá è ïîõîðîíåí íà âûñîòå 66, 3. Çà ýòó îïåðàöèþ ÿ áûë ïðåäñòàâëåí ê îðäåíó Êðàñíîé Çâåçäû, êîòîðûé, ìîæåò, èùåò õîçÿèíà",- ïèñàë â ñâîèõ âîñïîìèíàíèÿõ Öåáåê Áóäàåâè÷. Êðûì è Ñåâàñòîïîëü îêîí÷àòåëüíî áûëè îñâîáîæäåíû â ìàå 1944 ãîäà, ãåðîè÷åñêàÿ îáîðîíà Ñåâàñòîïîëÿ èçâåñòíà âñåì: çà îñâîáîæäåíèå êðûìñêîé çåìëè ïîãèáëè ñîòíè òûñÿ÷ ñîâåòñêèõ ñîëäàò ìíîãèõ íàöèîíàëüíîñòåé.
È íà ðîäèíó Öåáåêà Óëþìäæèåâà â ñåëî ×èëãèð ßøêóëüñêîãî ðàéîíà ïðèøëà ãîðüêàÿ âåñòü î ãèáåëè èõ ñûíà, ðîäèòåëè áûëè áåçóòåøíû, íî íàäî áûëî ðàñòèòü äâóõ äî÷åðåé, äóìàòü î áóäóùåì. Ìàéîð Öåáåê Óëþìäæèåâ ïîñëå äîëãèõ ïîèñêîâ íàøåë îòöà òîëüêî ÷åðåç 12 ëåò â ñåëå Ñóðãóò (òåïåðü èçâåñòíûé ãîðîä íåôòÿíèêîâ) Òþìåíñêîé îáëàñòè. Îòåö íå âåðèë ñâîèì ãëàçàì, ïîäóìàë äàæå, ÷òî ÷óæîé ÷åëîâåê õî÷åò âûäàòü ñåáÿ çà èõ áëèçêîãî ðîäñòâåííèêà. Íî Öåáåê ñóìåë åãî óáåäèòü. À ìàòü òàê è íå óâèäåëà ñûíà: îíà íå âûäåðæàëà òÿãîò ïóòè â ñèáèðñêóþ ññûëêó.
Åñëè ðàññêàçûâàòü î ñàìîì Öåáåêå Áóäàåâè÷å, òî îí ðîäèëñÿ â ñåëå ×èëãèð 20 äåêàáðÿ 1918 ãîäà.  íåïîëíûå 16 ëåò íà÷àë òðóäèòüñÿ ó÷åò÷èêîì â êîëõîçå "Ïðîëåòàðñêàÿ ïîáåäà". Îí ëþáèë è ïðåêðàñíî èñïîëíÿë êàëìûöêèå íàðîäíûå ïåñíè è òàíöû. Ìîæåò áûòü, è ïîýòîìó âûáðàë äëÿ äàëüíåéøåé ó÷åáû Àñòðàõàíñêèé òåõíèêóì èñêóññòâ, êóäà ïîñòóïèë â 1935 ãîäó. Ïîñëå óñïåøíîãî åãî îêîí÷àíèÿ ðàáîòàë â Êàëìûöêîì äðàìàòè÷åñêîì òåàòðå. Ìîëîäîé àðòèñò ïîëüçîâàëñÿ áîëüøèì àâòîðèòåòîì ñðåäè ìîëîäåæè, îòëè÷àëñÿ õîðîøèìè îðãàíèçàòîðñêèìè ñïîñîáíîñòÿìè. Åãî çàìåòèëè è íàïðàâèëè â ßøêóëüñêèé ðàéêîì êîìñîìîëà, ãäå îí ñòàë ïåðâûì ñåêðåòàðåì, âîæàêîì ìåñòíîé ìîëîäåæè.  1940 ãîäó óøåë â àðìèþ, ó÷èëñÿ â ïîëêîâîé øêîëå, çàòåì ñëóæèë â Ñåâåðî-Êàâêàçñêîì, ïîòîì - â Îäåññêîì âîåííîì îêðóãàõ.  1943 ãîäó áûë íàïðàâëåí íà êðàòêîñðî÷íûå îôèöåðñêèå êóðñû â Áóéíàêñêîå âîåííî-ïåõîòíîå ó÷èëèùå.
Íàø çåìëÿê êîìàíäîâàë âçâîäîì, ðîòîé, ó÷àñòâîâàë â âîåííûõ îïåðàöèÿõ â ñîñòàâå Þæíîãî ôðîíòà, Çàêàâêàçñêîãî âîåííîãî îêðóãà, I è II Óêðàèíñêîãî ôðîíòîâ. Çàêîí÷èë âîéíó â çâàíèè ìàéîðà. Äåìîáèëèçîâàëñÿ â 1956 ãîäó. Çàòåì îí ðàáîòàë â ïàðòèéíûõ îðãàíàõ - â ßøàëòèíñêîì è ßøêóëüñêîì ðàéêîìàõ , çàâåäóþùèì îòäåëîì îáêîìà. Öåáåê Áóäàåâè÷ ïðèäàâàë áîëüøîå çíà÷åíèå ðàçâèòèþ íàðîäíîãî îáðàçîâàíèÿ, êóëüòóðû, çäðàâîîõðàíåíèÿ, ñîöèàëüíîé ñôåðû.  òå÷åíèå øåñòè ëåò îí âîçãëàâëÿë ßøóëüñêèé ðàéîí.
Êàê ãîâîðÿò åãî ñîðàòíèêè, îí ïðîâîäèë ïðîäóìàííóþ êàäðîâóþ ïîëèòèêó: öåíèë äåëîâûå êà÷åñòâà. Îí íå ðóáèë ñïëå÷à, íå ãðîçèëñÿ âûãíàòü ñ ðàáîòû, ïîìîãàë êîëëåãàì, ïîýòîìó è òðóäîâûå êîëëåêòèâû äîáèâàëèñü çàìå÷àòåëüíûõ óñïåõîâ. Çà äîáðîñîâåñòíûé òðóä, õîðîøèå îðãàíèçàòîðñêèå ñïîñîáíîñòè îí íàãðàæäåí îðäåíàìè Òðóäîâîãî Êðàñíîãî Çíàìåíè è "Çíàê Ïî÷åòà".
Åãî ñâÿçûâàëà áîëüøàÿ äðóæáà ñ Áàñàíîì Ãîðîäîâèêîâûì, áîåâûì ãåíåðàëîì è ðóêîâîäèòåëåì ðåñïóáëèêè. "Îêàçûâàåòñÿ, ìû ñ Áàñàíîì Áàäüìèíîâè÷åì ÿâëÿåìñÿ ó÷àñòíèêàìè áîåâ çà îñâîáîæäåíèå Êðûìà, øëè ãäå-òî ðÿäîì, íî âñòðåòèòüñÿ íàì íå ïðèøëîñü. Òàê ÷àñòî áûâàåò íà âîéíå. Âñòðå÷à íàøà ñîñòîÿëàñü â1952 ãîäó íà Äàëüíåì Âîñòîêå, íà òåððèòîðèè ×óêîòñêîãî íàöèîíàëüíîãî îêðóãà. Áàñàí Áàäüìèíîâè÷ áûë òîãäà íà÷àëüíèêîì áîåâîé è ôèçè÷åñêîé ïîäãîòîâêè Äàëüíåâîñòî÷íîãî âîåííîãî îêðóãà, îí ïðèåõàë ê íàì â áóõòó Ïðîâèäåíèÿ âî ãëàâå êîìèññèè èíñïåêòèðîâàòü âîéñêà 14-é àðìèè",- ïèøåò Öåáåê Áóäàåâè÷ â ñâîèõ âîñïîìèíàíèÿõ. Òàì æå ñëóæèë è îí ñàì. Ïîñëå ñòðåëüá ê íåìó ïîäîøåë Áàñàí Áàäüìèíîâè÷ è ñïðàøèâàåò: "Òîâàðèù êàïèòàí, âû êòî ïî íàöèîíàëüíîñòè, áóðÿò èëè êàçàõ? Öåáåê Áóäàåâè÷ îòâåòèë, ÷òî îí íå áóðÿò è íå êàçàõ, à êàëìûê. Òîãäà ãåíåðàë-ëåéòåíàíò ñïðîñèë ïî-êàëìûöêè: "×è õàëüìãâ÷?" Òàê íà îãíåâîì ðóáåæå íà÷àëàñü èõ äîëãàÿ áåñåäà î æèçíè, ñåìüå, äåòÿõ. Êàïèòàí ðàññêàçàë î ñûíîâüÿõ Âëàäèìèðå è Îëåãå, ñóïðóãå Òàòüÿíå Ôåäîòîâíå, êîòîðàÿ âñåãäà áûëà íàäåæíûì òûëîì äëÿ íåãî.
Äàëåå Öåáåê Áóäàåâè÷ ïèøåò: "ß óáåäèëñÿ, ÷òî Áàñàí Áàäüìèíîâè÷ -íàñòîÿùèé ðóêîâîäèòåëü, äóìàþùèé íà ïåðñïåêòèâó, çàáîòÿùèéñÿ î êàæäîì ÷åëîâåêå, î áëàãå ëþäåé. Äëÿ íåãî èíòåðåñû îáùåñòâà, Ðîäèíû - ïðåæäå âñåãî. Îí óâàæàë ëþäåé îáúåêòèâíûõ, äèñöèïëèíèðîâàííûõ è ïîðÿäî÷íûõ. Íå òåðïåë ñåáÿëþáöåâ, ïðåíåáðåæèòåëüíî îòíîñèâøèõñÿ ê îñòàëüíûì. Ìíå áû î÷åíü õîòåëîñü, ÷òîáû íàøè ñîâðåìåííûå ðóêîâîäèòåëè èçó÷àëè áû ñòèëü è ìåòîäû ðàáîòû Áàñàíà Ãîðîäîâèêîâà, åãî ãîðÿ÷óþ, âåðíóþ ëþáîâü ê ëþäÿì". Òå æå ñëîâà ìîæíî ñêàçàòü è î ñàìîì Öåáåêå Áóäàåâè÷å, ñâåòëîì ÷åëîâåêå è ñëàâíîì ñûíå êàëìûöêîãî íàðîäà. À åãî äóõîâíîå çàâåùàíèå ïðåäñòîèò âûïîëíÿòü ìîëîäîìó ïîêîëåíèþ, åãî âíóêàì è ïðàâíóêàì.
Ãóíà ÒÞÐÁÅÅÂ