Хальмг автономийин 100-ч љилин ґґнд. КЎНД ЦАГЛА СУРЄУЛЬ-ЭРДМИН ХАЛХИГ ЄАРДЛА

17-05-2020, 23:41 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

1957-ч љилин хулєн сарла Хальмг автономн мўљин кўч-кґлсчнрин депутатнрин хўўвин єурвдгч сессьт 45-ті Сањєљин Павел Хальмгин сурєуль-эрдмин толєачд шиидгдсмн. Келхд,тиигхд Павел Дорджиевич хойрдад эн ўўлиг даасмн. Дііні ґмн, 1939 -ч љилд, эн Хальмг АССР-ин сурєуль-эрдмин Улсин комиссарин дарукт шиидгдлі, тер љилин бийднь 27-та баахн кґвўг ХАССР-ин сурєуль-эрдмин Улсин комиссарт батлсмн. 1942-ч љилд Сањєљин Павел партин обкомин кґдлмшт илгігдсмн.
Cањєљин Павел 1912-ч љилд Эрктні улуст эгл ґрк-бўлд єарла. Школын хґґн багшнрин Хальмг техникум тґгсієід, улустан дунд сурєулин директорар, дарунь ХАССР-ин Долбанск района РОНО-н толєачар ўўлдлі.
1957-ч љилд хальмгуд сиврин тууврас тґрскн теегўрн кўцц ирід уга билі. Тер бийнь тањєчин газемўдин зіњглсір, 1957-ч љилин чилгчір автономн мўљид біідг імтні тонь 100 мињєн кўўнд кўрсмн. Дарук љилд мўљид 219 дунд сурєуль ўўлдљілі, тенд 19 мињєн сурєульч сурчала.
Тиигхд сурєуль-эрдмин халх «Дунд сурєуль болєнд – сурєульчнрин производственн бригад!» гидг партин дуудвр кўцієід кґдлљілі. Келхд, Сањєљин Павел сурєуль-эрдмин толєачд шиидгдсні урд Элст балєсна ДК-д крайин (тиигхд мўљ Сарпулин крайин медлд орљала) сурєуль-эрдмин кґдлічнрин селвлцін давла. Терўнд крайин дунд сурєуль болєнд производственн бригадмуд бўрдіхин туск тґр хілігдсмн. Селвлціні кемљіні чинринь зґвір ґґдін билі, яєад гихлі терўні кґдлмшт крайин єардачнр бас орлцсмн. Єол зіњглєиг крайин сурєуль-эрдмин іњгин толєач А. А. Черников кесмн. Терўні келсір, 1955-ч љилд Сарпулин крайин Ново-Александровск района «Ірісі» гидг колхозд СССР-т тўрўн болљ сурєульчнрин производственн бригад бўрдігдлі. Эн седвіриг КПСС-ин ЦК дґњнід, цуг орн-нутгт тархаљана гиљ Черников омгтаєар келсмн. Баєчудын кґдлмшин ашин тускар ціілєљ ґгід, эн крайин мўжин сурєуль-эрдмин халхин єардвриг Сарпулин крайин дунд сурєуляс ўлгўр авад, седвіриг дґњнхнь дуудсмн.
Сањєљин Павел ўўлдін орн эн тґрин арднь орад, мўљин дунд сурєульмудын єардачнрт ґріл сарин болзгт сурєульчнрин производственн бригадмуд бўрдіх даалєвр ґгсмн. Эн кґдлмш ямаран кевір кўцігдљіхин тускар мўљин газетмўд болн радио зіњглід біісн болдг. Сангаджиевин заквр сіінір болн тўргір кўцігдљілі. Ўлгўрнь, толєач Яшалтан района «Новый мир» гидг колхозд одад, тенд яєљ кґдлмш кўцігдљіхнь бўртксмн. Эдл-ахуд сурєульчнрин производственн бригадын тґлі кўч-кґлсні болн амрлєна сін таал тогтагдсн билі. Кґвўд болн кўўкд сііхн боодгин кґвід бііршлљісн герт біідг бііљ. Тедн ґдрин туршт єурвн дікч шимті, імтіхн халун хотар теткгдлі. Баєчудын тірсн тірінь механическ эв-арєар услгдсмн. Сурєульчнр ГАЗ-51 гидг машиті біісмн. Сурєульчнрла хамдан тер герт багшнр, селіні эдл-ахун специалистр біідг билі, тедні нилчір, селвгір болн дґњгір баєчуд тірічнрин кґдлмшт дасла. Кґдлмшин хґґн кўўкд шуугатаєар болн байртаєар сул цаган давулдг. Тедн гармуль баян хойрта біісмн. Ахрар келхд, Сањєљин Павел тер бўртклєніс хансн седклтієір хірлі.
Дарунь єардач мўљин оњдан райодт одад, тенд сурєульчнрин производственн бригадмуд яєљ бўрдігдљіхнь бўрткід , хансмн. Яєад гихлі нурєлљдан кґдлмш йир шунмєаєар дављала. Болв дуту-дундс хая-хая болвчн харєла. Ўлгўрнь, Элст балєсна 2-ч тойгта дунд сурєулин директор А. А. Мешковский Ленині нерті колхозин ахлач Гончаренко сурєульчнрин производственн бригад бўрділєнд харшлљана гиєід Сањєљин Павелд зіњглсмн. Тиигхлі мўљин сурєуль-эрдмин халхин толєач Гончаренкола харєад кўр кев. Терўні ашт дунд сурєуль колхоз хойр хоорндан нґкцлдг болсмн. Келхд, тиим ўлгўр дала.
Тер хоорнд «Сурєульчнрин производственн бригадмуд – дунд сурєуль болєнд!» гисн КПСС-ин ЦК-н дуудвр СССР-т ўргір тархагдад, кўч авчала. Энўні тускар газетмўд болн радио зогсл угаєар зіњглід біілі. 1958-ч љилин туула сарла «Правда» газетд КПСС-ин Сарпулин обкомин сеглітр Лебедевин ик статья барлгдла. Тўўрвіч Сањєљин Павлан кґдлмшиг йир ґґдінір ўнлсмн. Газетд мўљин сурєульчнрин производственн бригадмуд сіінір кґдлљіні гиљ зіњглгдљілі. Ўлгўрнь, Бурєст селіні долан љилі дунд сурєулин производственн бригад шовуд ґскдг фермд гўљрљ кґдлљіні гиљ бичіті билі. Тер мет Приозерн (ода Кґтчнрі) района сурєульчнрин бригадын тускар бўлін ўг келгдсн болдг, яєад гихлі «кўўкд 1957-ч љилин хаврар хґ кирєдг агрегатмуд шинљлід, зуни кемд 5 єар мињє хґ кирєід,эдл-ахудан ик нґкд болсмн» гиљ Лебедев зіњглсмн. Тер мет давсн љилд Приютна района 10-ч классин сурєульчнр сўл шўўврин хґґн эврі эдл-ахустан ўлдід, кґдлх шиидвр авсмн гиљ статьяд темдглгдљілі.
СССР-ин ах газетд барлгдсн статья Сањєљин Павлаг урмдулснь лавта. Юњгад гихлі тер дарунь Элст балєснд болсн партин конференцдт эн тооцаєан ґгід, орлцачнрин оньгиг селіні сурєульчнрин политехническ сурєуль-эрдмин тґрт тусхасмн. Терўні келсір,1957-ч љилд мўљид 100 єар сурєульчнрин производствен бригад ўўлдљілі, тенд 5 єар мињєн кўн кґдлљілі, ах классин сурєульчнр урєц тірлєнд, хуралєнд, малд шўрўн хот белдлєнд орлцад, эдл-ахустан нґкд болла гиљ Сањєљин Павел келсмн. Производственн кґдлмш олна кўч-кґлсч сурєуль-сурємљиг болн сурєулян даслєиг ґґдлўлід, олн зўсн кичілиг улм гўўнір дасхиг урмдулна гиљ толєач бас онц темдглсн болдг.
Павел Дорджиевич сурєульчнр цевр аєарт производственн бригадт кґдлхдін дурта гиљ келв. Тенд кґвўд болн кўўкд йир соньнар цаган давулна, болв бригадын тонь кемљіті. Тегід бригадын ханьд хамгин сін гисн сурєульнр бидн авнавидн, яєад гихлі эннь улм сіінір сурєулян сурхиг, олна кґдлмшт шунмєаєар орлцхиг урмдулна гиљ толєаљ келв.
Партин конференц мўљин сурєуль-эрдмин іњгин кґдлмшиг сіінд тоолсмн.
1958-ч љилин така сарла Хальмг автономн мўљ СССР-ин Деед Советин Президиумин шиидвріс ишті Хальмг автономн советск социалистическ тањєчд хўврсмн. Эн учрар Сањєљин Павлан зўўљіх ўўл бас хўврсмн, тер цагас авн эн ХАССР-ин сурєуль-эрдмин министр болв. Эн ўўлін Павел Дорджиевич 1959-ч љилин єаха сар кўртл дааљала.
Сањєљин Павел мана тањєчд сурєуль-эрдмин халхиг йир кўнд цагла єардла. Хальмгуд сиврин тууврас шињкін ирљіх цаг билі. Біідг гер, кґдлмш, ґрк-бўлін асрдг мґњгн эс кўртчілі. Тер бийнь Сањєљин Павлан кўчір тањєчд ахр цагин болзгт дунд сурєулин халх бўрдігдід, сурєуль сурх таал теткгдсмн. Зуг 1957-1958 –ч љилмўдин эргцд мўљид дарунь тањєчд долан љилин болн дунд сурєулин тґлі 10 гер тосхгдсмн, эклц классмудын сурєулин тґлі болхла 20 гер біргдлі. 1958-ч љилин то-дигір зуг біірн бюджтіс сурєуль-эрдмин халхин тґлі 42215 мињєн арслњ йилєгдсн болдг. Тер цагар болхла йир ик мґњгн мґн.
1959-ч љилин єара сарла КПСС-ин Хальмг обкомин шиидвріс ишті Сањєљин Павел партин обкомин сеглітрт шиидгдсмн.
1967-ч љилин бар сарла эн ХАССР-ин Министрмўдин Советин Ахлачин дарукт батлгдсмн. 1973-ч љилин така сарла пенсьтін єарсмн.
1986-ч љилин ўкр сарин 12-т Сањєљин Павел сіієін хіісмн.

ШААКУН Василий

Хальмг автономийин 100-ч љилин ґґнд. КЎНД ЦАГЛА СУРЄУЛЬ-ЭРДМИН ХАЛХИГ ЄАРДЛА

На фото: Дни калмыцкой культуры в Москве. Кремлевский Дворец съездов. Т.О. Бембеев, А.Г. Балакаев, С.К. Каляев, Б.О. Джимбинов, П.Д. Сангаджиев, Б.Б. Санагджиева, А.И. Сусеев (слева направо)

Видео