Улсин тууҗ болн сойл хадһлҗ йовна

15-05-2021, 12:01 | Зіњг, Сойл

2021-ч җилин ончта өөнин дунд Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейин 100 җилин өөн ик чинр зүүҗәнә. 1921-ч җилин мөрн сарин 21-д тууҗан эклсн музейин үүлдврин тускар энүнә һардач Муучан Ирина мана зәңгчлә күүндҗәнә.
– Ирина Ивановна, мөрн сард кесн мана ахр күүндврт тууҗин халхиг сергәсн биләвидн. Болв чигн ода өөнин байр темдглх цагнь ирсн кемлә музей секгдснәс авн кесн делгрлтин хаалһиг олнд тодлулҗ келх цаг ирв.
- 1921-ч җилин мөрн сарин 25-д Хальмгин улсин сурһуль-эрдмин заллтын закврар Хальмг угсатни музей секгдсн болдг. Зун җилә үүлдвриннь туршарт Хальмг музей делгрлтин кесг девсң давҗ һарсмн. Бүрдсн цагас авн угсатни музей болҗ үүлдәд, дарунь төрскн һазр-ус медлһнә музей болсмн. 1968-ч җилд музейд Н. Пальмовин нер зүүлһгдсмн. Тууҗин эн ик болзгин йовудт музейин көдләчнр хальмг улсин тууҗин болн сойлын зөөриг хадһлҗ, шинҗлҗ, олн дунд цәәлһҗ, үзүлҗ, тархалһна һол көдлмшән арднь орҗ күцәҗ йовна.
- Ончта өөнд белдәд, музейин коллектив күцәҗәх керг-үүлдврмүдин тускар олн умшачнрт келҗ медүлхмн.
- Таңһчин сойлын болн зуульчллһна министерствлә хамдан музейин көдләчнр 100 җилә өөнд нерәдсн кесг төсвиг олнд күргҗ медүллһәр зөвәр ик көдлмш кеҗәнә. Олн-әмтн дунд темдгтә болснь «Тег - әмдрлин аһу» («Степь - как жизненное пространство») гидг төсв. Кезәнк цагас авн XIX зун җил күртл хальмг улсин тууҗиг үзүлҗәх эн төсв күцәлһнд музейин көдләчнр олн җилдән белдврин ик көдлмш кесмн. Төсвин кемҗәнд үүлдҗәдг ик һәәхүл ямаран болхин тускар номтнрла болн зурачнрла нөкцҗ үүлдәд, аһу ик зураһан бәәдл-җирһлд тохрасн биләвидн. Хальмгт түрүн болҗ иим чинртә болн цагин некврлә ирлцсн һәәхүл секгдсмн. Йирин авъясар көдлсн деерән музейин көдләчнр өдгә цагин технологийин эв-арһ өргнәр олзлҗана. Эннь тегәд ик кемҗәтә, тууҗин чинртә болн шин цага экспозиц тогтахд туста болв.
- Музейин коллектив «Сойл» гидг келн-улсин төсвин көтлвриг өргнәр олзлҗахинь меднәвидн.
- Эн төсвин «Цифровая культура в 2020-2021-х годах» гидг әңгин көтлврәр музейин көдләчнр «Виртуальный тур Национального музея РК им. Н. Пальмова. Визитная карточка» гидг төсв белдҗ олн хәләһәчнрин оньгт тусхав. Нег сарин туршарт тавн миңһн һар күн музейин залмудт үзүлгдҗәх һәәхүлмүдлә болн нань чигн тоотла таньлдна.
«Сойл» гидг келн-улсин төсвд «Үүдәгч улс» гидг әңг бәәнә. Тер әңгин үүлдврт орлцад, музейин көдләчнр “Хальмгуд зурачнрин билг-эрдмд”, Әрәсән һоллгч музеймүдин хураңһуһас авгдсн үүдәврмүд» гидг виртуальн һәәхүл белдгдв. XVIII-XIX зун җилмүдт орс болн һазадын орна зурачнрин үүдәврмүд үзүлгдҗәнә. Теднд хальмгуд тодлгдсарн һәәхүл мана улст соньн мөн. Тиигәд талдан музеймүдин көрңд бәәдг тер үүдәврмүдлә эн һәәхүлд орсн әмтн таньлдҗ чадна.
- Хотл балһсна әмтнәс болн гиичнрәс нань музейин үүлдврлә райодын, селәдин әмтн бас таньлдна.
- Эндр мана музейин әңгүд Лагань болн Городовиковск балһсдт үүлднә. Музейин өөнин өдрмүдлә Ик Буурлд дәкн нег әңг секгдҗәнә. Әңгин үүлдвр Әрәсән ачта зурач Көкән Очрин һәәхүләр эклҗәнә.
- Элстд өөнин өдрмүдлә ямаран һәәхүллә әмтн таньлдҗ чадҗана?
- «Мир Давида» нертә регионмудын хоорндк марһа давулҗ, терүгән Көглтин Даван 100 җилин өөнд нерәдҗәнәвидн. Келн-улсин төрәр үүлддг федеральн агентствлә нөкцҗ, эн ик керг-үүлдвриг музей күцәҗәнә. «Көглтин Даван шүлгләни дүрмүд» гидг марһанд хальмг улсин сойлын зөөриг болн авъясмудыг марһанд орлцҗах зурачнр, оютнр болн сурһульчнр күцц кевәр үзүлх зөвтә. Хальмгин, Әәдрхнә, Сарпулин, Кабардино-Балкарин зурачнрин Ниицәс, сойлын болн билг-эрдмин колледжмүд, нань чигн билг-эрдмин заведеньс аһу ик үүлдврт орлцҗана.
- Ирина Ивановна, өөнин керг-үүлдврмүд цааранднь чигн җилин туршарт болх, тиим эсий?
- Зун җилә өөн гисн энтн ик чинртә болн олн халхта йовдл болҗана. Тегәд цааранднь музейин коллектив «Угсатни калейдоскоп» гидг өөнин ик альбом барт белдәд, олнд медүлх зурата. Музейин тууҗла, кен, кезә музейин үүлдвриг залҗ йовсна тускар, номин көдләчнр белдсн төсвсин болн олн нань чигн тоотын тускар альбомд келгдхмн. Терүнд олн зургуд болн материалмуд орулгдв.
Эн җилин һаха сард «Төрскнләрн харһлһн» гидг һәәхүлин төсвин кемҗәнд дарани соньн харһлт болхмн. Хальмг нойн Алексей Федорович Дондуковин зург авч ирҗ, музейд үзүлгдхмн. Беларусь Республикин Келн-улсин художественн музейин хураңһуһас эн зург таңһчд авч иргдҗәнә. Немш зурач Фридрих Гартман Баризьен зурсн зургла таньлдх таал таңһчин әмтнд учрҗана.
Һаха-үкр сармудт болхла сурһульчнрт нерәдгдсн «Музейный код, Я – главный хранитель» гидг сойлын болн гегән-герлин көтлвр цаарандан көдлмшән кехмн. Музейин көдләчнр ноха-һаха сармудт “Угсатни калейдоскоп” гидг альбомин ул деер виртуальн тур белдхмн. Келн-улсин музейин 100 җилин өөнд нерәдсн төсв таңһчин меҗәг давад, Цугәрәсән кемжәнд һәәхүлин ни-негн аһу тогтах зөргтә шиидвр үүдсн бәәнә.
Келхәс, кех тоотнь олн, зураһар күцәгдх. Музейин көрңд бәәдг үүдәврмүдиг шинрүллһәр, тер тоод Мәәдр Гегәнә дүртә үүдәвриг шинрүлҗ яслһна көдлмш кегдҗәнә. Әмтн мана үүлдврәр соньмсҗ, музейин заалмудыг дүүргҗәхнь маднд урмд өгнә.
Тиигәд сар-сарар музейин көдләчнрин үүлдвр улсин сойлын зөөриг хадһлҗ, шинрүлҗ, немҗ, олн әмтнлә терүг таньлдуллһна көдлмшән кеһәд йовна.

Күүндснь ХӨӨЧИН Галина

Видео