Кґдлмшч улс кишгті болдг

20-05-2021, 16:10 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

- Би 1937-ч љилд єарлав, ода найн дґрвтів. Зуг Сиврт намаг комиссь кеєід, 1939-ч љилі гиєід бичв. Тегід бичсн цаасар болхла би ода найн хойрта болљанав, ні, тернь тґр уга, бає наста болад чигн ода біінів, гиљ Єалзна Нина Дмитриевна тууљан эклціні.
Дііні ґмн эдні ґрк-бўл Манљихні селінд билі, тер єазрнь ода Чоєра усна тогталын кґвієіс хол биш, зуг тер тґрскн хотнь тууврин хґґн уга кегдв, тўўніс хол биш Ик Буурла района Хомутниковин нерті совхоз ода бііршлљіні. Тер Манљихні хотна эзлљісн єазрин алднд тањєчиг шиніс босхсна хґґн љирдгч љилмўдт Б. Б. Городовиковин амрдг, ик кўндті гиичнрін тосљ авдг дач тосхгдла.
«Тер Манљихн селіндін эк-эцкм, эгчм, дў кўўкм біілі. 1943-ч љилин бар сарин 28-д би тавта-зурєата, цугинь ањхрдг, сііхн хальмг келті, кесг тоот меддг керсў кўўкн билів. Эцкм 1880-ч љилі кўн билі, экм тўўніс тавн љил дў біісмн. Бидн хотндан біілівидн, эцкм болхла байн улст заргдад талдан єазрт кґдлљілі, Арзєр балєсна ґґр кўўні мал хірўлљісмн. Эгчм бас эцклі хамдан йовла, тенд саальч болљ кґдлљілі, нанас долан насн ах біісмн. Тиим болв чигн школд 2-3-ч классмудт орљасмн, сул цаг єархла мана эцклі тер єазрт одад саальчин эрдм дасљала, тиигљ бичкнісн авн тер цагла арвтнр кґдлдгиг, ґрк-бўлдін туста болдгиг, тељіл олљ авдгиг дасљасмн. Тиим сін авъяс тер кемд біісмн.
Кўч-кґлснд дурта, эртіс кґдлід дассн улс дааврта, ґр-ґвч, дґњ болдг авг-бірцті біісмн, тууврин кўчр-кўндиг дављ єархд тер сурємљ ик дґњгін кўргсн болдг.
Селінд цугтан тиигљ біісмн. Тегід мана хотна туск сін тодлвр мини чеељіс ода чигн єархш. Зуг тер єазр ода эљгорсн йовдл нанд єундлта юмн болна. Яєад мадниг тґрскн хотнас, ґвкнрин єазрас кґґсмб, ямаран ўўл бидн кесмб гисн ухан ода чигн орна, зуг тўўнд хірў уга. Тґрскн хотна туск ухаєан мана эк-эцк, бидн, кўўкднь, кезі чигн чеељдін хадєлљ йовлавидн, тегід нам Сиврин тууврас ирсні хґґтк кемд чигн мана селініс ўлдсн зуг шавр гермўд біісн ова єазрт ирід, хуучн цаган, мана элгн-садан тодлљ, зул ґргід тедні санлынь тевчдг билівидн. Мана љирєл дављасн єазриг яєљ мартхв?» – гиљ Нина Дмитриевна єашудљ тодлна.
Дііні ґмн эдні селінд эклц школ ўўлдљілі, імтн хург кеєід селіні љирєлин кесг кергин тускар кўўндљісмн, районас ирдг толєачнр, дааврта кґдлічнр біірн імтнд орн-нутгт, тањєчд юн болљахинь келљ ґгід, эдні селіні љирєл яєљ дављахинь, імтн кедў мал асрљахинь хіліљісмн.
Імтн тер цагт байн биш, Нинан эк-эцк хойр нег ўкр бірљісмн, терўг сааєад тељіл кељісмн, дікід экнь хуучта кўн болад, тегід гер-малан хілієід біів. Эцкнь хол єазрас ирхлірн гер талан хуухлсн толєа-шиир, нань чигн хот-хол авч ирдмн, тиим цагла эдні герт йоста нір болдмн.
Манљихн селіні імтн Зулан, Цаєаєан кедмн. Боорцган шарад, ўсті-тоста ціієін, мах-шґлін уулдад ніірін кељісмн. «Хувцн мана цґґкн біісн болв чигн, терўг авдрас єарєад, сегсрід, єаза ноєан деер, тергн деер делгід, дееріс улм ик зґґр иртхі, мана љирєл бііхті болтха гиљ медітнр йґріљісн болдг», – гиљ Нина Дмитриевна бичкнднь тодлгдсн юм келљ ґгні.
Эдні селініс хол биш кў хілідг Лора багш біісмн, Манљихні імтн мґрн тергір тўўні герт кўрід эмнлє авчасмн.
Болв тер авъяста љирєлті цаг генткн чилв. Дін ирід Манљихні селіні, бўкл тањєчин љирєлиг догдлулв. Нинан элгн-садн залус, хотна баєчуд дарунь цергт мордв, дікід 1943-ч љилин муульта тууврин ґдр чилшго зовлњ болљ ирв. Эдні ґрк-бўл Новосибирск муљин Барабинск района Казанцево селінд туссмн. Эцкнь болхла тер Арзгирск районас туугдв, тегід ґрк-бўлін кесгтін хіієід йовљ тедниг 1948-ч љилд олљ авв, зууран Омск, Томск муљс эргід, тенд олн зўсн кґдлмш кељ йовљ, єосч болљ чигн кґдлід, комендантын ґрк-бўлд, тўўні таньл улст чигн сін єара єос-башмг уяд бийдін тељіл олљ авчав.
Тиим йовдл кесг ґрк-бўлд єарла, йосна даљрлєнас кґлті элгн-садн ик хґґннь нег-негін олљ авад ханьцв. Тенд, Казанцево селінд, 1952-ч љилд Нина кўч-кґлсні хаалєан эклід, саальчар кґдлдг болв. Сиврин біірн улс бичкн кўўкнд дґњ болад, эрдмд дасхв.
1958-ч љилд эдн ґрк-бўлтієін тањєчурн ирід, Ик Буурла района Хомутниковин нерті совхозд біідг болв. Энд Нина хґ хірўлід, шову ґскід олн зўсн кґдлмш кељісмн. Дікід баахн кўўкиг рабкоопт кґдлмшт авв. Тер бўрдіцин єардач баахн кўўкнд медрл, эрдм кергті гиєід Нинаг Пятигорск балєснд замчин курст йовулв. Цааранднь Нина хот уудг герт, дікід шиніс рабкоопт кґдлдг болв. Энд кґдлмшт ирсн баахн кґвўн Шонта Галзановла таньлдад, дуран ґгід,1960-ч љилд хірд єарсмн, эдні ґрк-бўлд хойр кўўкн, нег кґвўн єарв. Кўўкднь эрдмті, сурєульта улс болад, багшнр болљ кґдлв. Зе кўўкднь бас љирєлин хаалєан олљ авв, нег зе кўўкнь Германьд бііні. Ач кўўкнь 9-ч класс тґгсіљ йовна.
Шонта Богаевич Нина Дмитриевна Галзановихн ода ачта амрлєнд Элстд бііні, алтн хўрмін кеєід ода љирн љилдін хамдан байр-зовлњган, тўрў-зўдўєін чигн хувалцљ, ачнр-зеенрін ґскљ йовна.

ЉААХАН Бадм