ААВм – мини БАХМҖ

01-06-2021, 16:01 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

Хальмг Таңһчин Улсин шиидврәс иштә мана таңһчд 2017-ч җиләс авн үкр сарин 17-д 110-ч мөртә Хальмг онц дивизин салдсмудын санлд нерәдсн керг-үүлдвр давулгдна.

Эн дивизь 1942-ч җилин хөн сарас авн Ар Кавказин фронтын 51-ч Әәрмин ханьд орад Тең һолын алднд Багаевская Семикаракорская хойр селәнә хоорнд 58 дууна участкд Советин әңгүдин цухрлһиг немшнрәс харсх заквр авсмн. Шунмһа дәәлдән така сарин 18-д эклсмн. Немшнр самолетас мана дивизин салдсмуд деер бомбс хаяд, эргин батлвриг товмудар хаһад бәәв. Така сарин 21-д Пухляковская күүтрин өөр танксар хадг бууһин әңгин командир Делгә Эрднь немшнрин 3 бронетранспортер, салдсмудта 3 маши уга кеһәд баатр кевәр әмнәсн хаһцсмн. Эн баатрльг йовдлас көлтә әмнәсн хаһцсна хөөн хальмгудас түрүн болҗ Делгә Эрднь Советин Союзин Баатрин нер зүүсмн. Тең һолын төлә болсн дәәлдәнд 1942-ч җилин така сарин 18-әс авн така сарин 25 күртл 110-ч мөртә Хальмг дивизь немшнрин 4 батальон, 30 танк, 55 бронетранспортер, 45 миномет, 20 тов болн 38 пулемет уга кесмн. Дивизь бас һарута тер дәәлдәнәс һарла, 600 күн әмнәсн хаһцла, 700 салдс шав авсмн. 100-ч дивизин ханьд дәәлдсн аавм Чонан Сергә гем-шалтг угаһар тер дәәлдәнәс һарла.ААВм – мини БАХМҖ
Чонан Сергә Сарпан улусин Шевнр хотнд 1922-ч җилд угатя хальмг өрк-бүлд һарла. Тиигхд хальмг теегт маальг гем аврлт угаһар бүкл өрк-бүлмүдәр хорад бәәсмн. Гемәс көлтә 7-та Сергә өнчәр үлдсмн. Өөрхн садн уга болад терүг өнчн бичкдүдиг асрдг Баһ Дөрвдә Герт авсмн.
Үүрмүдин дунд аавм цугтаһаснь сурһулян сәәнәр сурдг билә. Олна шунмһа көдлмшәр чигн Чонан Сергә ончрдг бәәсмн. Аавм сәәнәр дуулдг, биилдг, шүлг умшдг билә.
1938-ч җилд 7 класс төгсәһәд эн Башанта селәнә эдл-ахун техникумин мал эмндг әңгд орсмн.
1941-ч җилин бар сард Москва балһсна төлә ик гидг дәәлдән болҗах кемлә эн техникуман төгсәсмн. Тер дарунь терүнд цергә комитетәс Әәрмд мордх цаасн ирв. Иигәд 19-тә аавм 110-ч дивизин салдс болсмн, Ростов балһс немшнрәс сулдхҗаһад, шав авад ончрсмн, “Залу-зөрмгин төлә” медаляр ачлгдсмн.
Шаван эдгәчкәд аавм Улан Одта 6-ч Забайкальск мөрнә корпуст тусад, цааранднь дәәлдв. Эн әңгин ханьд Смоленск балһсиг сулдхла. Дарунь Чонан Сергә Украинә 1-ч фронтын дивизьлә Деед Украинә балһсд, тедн дунд Дубна, Луцк болн нань чигн сулдхла, 1944-ч җилд сүл дәәлдәнд эн орлцла. Дарунь терүг келн-улсин учрар фронтас буулһад Сиврүр йовулсмн.
Түрүләд аавм Новосибирск муҗд бәәһәд, дарунь Алтайск край тал нүүһәд тенд малын эмчәр көдллә. Сәәнәр көдлсн төлә эн кесг дәкҗ мөңгнә мөрәсәр болн Күндллһнә һашгудар ачлгдсн болдг.
1957-ч җилд төрскнүрн нүүҗ ирәд, Сарпан района Аршан Зелмн совхозд дәкнәс малын эмчәр көдлсмн. 1965-ч җилин бар сарин 31-д эн бәәрн багш Цевгә Александрала ханьцв. 1974-ч җиләс авн ачта амрлһндан һартл аавм Баһ Дөрвдә махна болн үснә станциг толһалсн болдг. Кесг җил хооран аавм сәәһән хәәсн бийнь, бидн энүг мартҗахшвидн. Терүнә кесн сән кергүд, келсн туста үгмүд ода күртл мана седклд бәәнә. Тер мет наснаннь туршт авсн ачлврнь бас мана өрк-бүлд әрүнәр хадһлгдҗана.
Келхд, Б.Б.Бадмаевин нертә Баһ Дөрвдә гимназин музейд мини аавд нерәдсн экспозиц бәәнә.Түүнд аавин ачлврмуд, тедн дунд “Залу-зөрмгин төлә” медаль, Төрскән харсгч Алдр дәәнә 1-ч девсңгин орден, күч-көлснә халхар чигн авсн ачлврмуд бәәнә.
ЧОНАН Дарина,
ач күүкнь

Видео