Авсн насндан байрлад, әрүн сана зүүнә

21-08-2021, 17:01 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

Эн өдрмүдт Лаганя района Улан Хол селәнә сурһульд дөчн һар җилдән орс келнә багшар көдлҗ йовсн Евдокия Идрисовна Сангаджиева ончта өөнән темдглҗәнә. Эндр эн ачта амрлһнд бәәнә, Николай Манджиевич авальтаһан хамдан күүкдиннь болн ачнриннь кишгт багтҗ, сән-сәәхн бәәнә. Мана ах үйин улсин җирһлин хаалһд кесг түрү-зүдү учрв, тегәд чигн Евдокия Идрисовна баахн цагтан дәәнә болн тууврин зовлң үзсмн. Болв тер бийнь эн делкә мини гисн седклтә, цаһан саната, уралан зүткдг, гейүрдго төләдән цугинь дааҗ, олна хормад багтҗ йовна.Авсн насндан байрлад, әрүн сана зүүнә
Эцкнь, Идрисов Лиҗ-Һәрә Катунович сурһульта, арһта күн бәәсмн. Эн дәәнә өмн партийн сурһуль төгсәсмн, дән эклхд түрүн зергләнд хортна өмнәс дәәлдхәр фронтд одв. Болв дигтә хальмг улсиг цааҗла харһулхин өмн эн шав авад, цергәс бууҗ ирсмн. Экнь Лиджи-Горяева Цаһан Улюмджиевна сурһуль уга бәәсн болв чигн һартан өөтә, бәрсән кедг, шулун-шудрмг күүкд күн бәәсмн. Эн тавн үрндән хувц-хунр уйҗ, герин чимг болҗ күүкдән арднь орҗ хәләдг билә. Хальмг улсиг хол Сиврүр йовулхла эднә өрк-бүл Новосибирск мүҗд тусв. Эцкнь сурһульта күн болад, мал асрдг эдл-ахуд эдниг йовулхиг сурв. Тиигәд, эднлә хамдан йовсн цөөкн өрк-бүл мал эд-бод кедг совхозд тусад, тенд төрскн һазрурн хәрҗ иртлән бәәв.
– Тенд би сурһульд орв. Мадниг Екатерина Ивановна Алешенкова сурһдг болв. Эн бас цааҗла харһсн украин күүкд күн билә. Цаһан седклтә, тевчңһү, ээлтә, сәәхн заң-бәрцтә бәәсмн, тегәд бидн терүг бурхнла әдл тевчҗ күндлдг биләвидн. Түрүн багшиннь үлгүрәр би бас багш болхар шиидв. 1957-ч җилд бидн төрскн селәндән хәрҗ ирвидн. Сурһулян төгсәһәд, би Сарпуль балһснд институтд орад, орс келнә багшин эрдм даслав. Мадниг тоомсрта багшнр Бадмин Бата, Очра Уташ, Мацга Иван сурһдг бәәсмн. Хальмг оютнр сурһулян йилһән сәәнәр сурдг билә, мадниг талдан баһчудт үлгүр тәвдг бәәсмн, – гиҗ баһ цаган тодлҗ Евдокия Идрисовна келнә.
1966-ч җилд баахн багш төрскн Улан Хол селәнә сурһульд күч-көлснә хаалһан эклв. Тер цагт тенд Ли Константин Васильевич директор бәәсмн. Эн ик дааврта, чадмг болн кергән сәәнәр меддг, ямр чигн керг-төриг бүрдәмҗтәһәр болн арднь орҗ күцәдг һардач бәәсмн, тегәд хамдан көдлдг үүрмүднь болн сурһульчнр терүг күндлҗ тевчдг билә. Тер җилмүдт селәнд өрк-бүл болһн өнр-өсклң бәәсмн, тегәд сурһульчнрин то класс болһнд ик билә. Селәнә сурһульд 30-40 багш көдлдг билә, цуһар нег өрк-бүл кевтә ниитә кевәр үүлддг билә гиҗ Евдокия Идрисовна тодлна. Баахн багшнр селәнә сурһульд ирҗ көдләд, кесгнь насн-җирһлән Улан Хол селәнд давулв. Тиигәд, Армавир балһснас ирсн Вера Григорьевна Лушникова, Краснодарск крайин Горячий ключ балһснас Валентина Семеновна Конюхова бичкн хальмг селәнд иҗлдәд, энд өрк-бүлән өндәлһәд, мана таңһчла җирһлән бат кевәр залһв. Хамдан көдлҗ йовсн Янка Болдыревна Ивановаг, Денис Харинович Очировиг, Басан Егорович Анкрановиг медәт эндр чигн бүләнәр тодлҗ, өгсн сүв-селвгинь баахн багшд урмд өгдг бәәсиг темдглнә.
Евдокия Идрисовнан келсәр, Улан Хол селәнә әмтн нег-негндән дөңгән күргҗ, ямр нег төр учрхла цуһар негдәд, байр-зовлңган әдләр хувалцдг бәәсмн. Дәәнә болн тууврин зовлңгиг дааҗ һарсн улс өр-өвч, цаһан седклтә болдмн, тегәд бәәсәрн хувалцҗ, уга-яду улст цуһар дөң күргдг билә. Кен негнь гер тосххла, көвүһән кү кехлә, селәнәхн цуһар демән күргҗ дөң болдмн. Багшнриг болхла цуһар тевчҗ, күндлдг билә, сурһульчнр бәәтхә, эк-эцкнр чигн келсн үгинь соңсдмн. Саңһҗин Евдокия селәнә олна бәәдл-җирһлд шунмһаһар орлцҗ, суңһврин комиссин гешүн болҗ үүлдҗ йовла, билг-эрдмән үзүлҗ, байрин керг-үүлдврмүдт бас нүүрт йовдмн. Дурта багшиннь үлгүрәр зәрм сурһульчнрнь бас сурһуль-эрдмин көдләчнр болв.
Дөчн һар җилдән нег сурһульд көдлҗ йовсн Евдокия Идрисовна ик санан уга, йирин күн болдгиг энүнд өөдән цол уга бәәхнь ил үзүлҗәнә. Эн насн-җирһлиннь туршарт дурта эрдмәрн үнн-чик седклтәһәр көдлҗ, дорас өсч йовх баһ үйд чик сурһмҗ болн гүн медрл заахар зүткҗ йовсмн. Сурһульчнрнь эндр өдр чигн ямаран бәәхинь медҗ, халун менд илгәдгнь, өлзәтә сән улс болҗ, эрдмтә болн күндтә улс болснь багшд байр-бахмҗ болна.
Евдокия Идрисовна болн Николай Манджиевич көвүн-бертәһән хамдан бәәнә. Аав-ээҗ хойр ачнртан хаврин нарн болҗ, эднән эңкрүлнә. Энкира ач күүкнь келсәр, ээҗнь энүнә түрүн үр болҗ, олн зүсн төрәр селвг өгнә, энүнлә ямаран чигн нуувчарн хувалцҗ болхмн. Дәкәд ээҗ ач күүкн хойр хамдан лавк одҗ, хулд кехдән дурта болна, Евдокия Идрисовна ямаран хувцн күүкнд зокхинь сәәнәр меднә. Медәт сул цагтан сад-һаруд тәрҗ, олн зүсн цецгә урһахдан дурта. Улан Хол селәнд бәәсн цагтан эднә герин һаза олн зүсн зер-земшин модд урһдг бәәсмн. Сүл хөр шаху җилдән эднә өрк-бүл Элстд бәәнә, тегәд энд чигн эднә герин һаза олн зүсн модд болн цецгүд нүд авлҗ урһҗана. «Өрүн эрт босад, һазаран һарад, би цогц-махмудан батрулҗ зарядк кенәв, цецгә-моддыг услад, цаган тустаһар давулнав. Олн җилдән би «Хальмг үнн» газетин шунмһа умшач болнав, тегәд таңһчин зәңгслә таньлдад, альд-юн болсинь медҗ авнав. Өдр болһн би олн әмтнә тускар ухалад, цуһар эрүл-менд бәәтхә гиҗ зальврнав. Цаһан сана зүүҗ, чик авг-бәрцәр бәәҗ, зуг уралан зүткх кергтә, тер цагт эрүл-менд, чаңһ-чиирг болн заглюн болхвидн», – гиҗ Евдокия Идрисовна келнә.

ДАВАН Наталья

Видео