Òåã - ø¢ëã÷èí ò³âñí õ´â

13-03-2018, 09:33 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Ê¢í áîëºíä ýâð³ îäí á³³äã ãèš êåëãäí³. Òåðíü îðòà÷í áèç. Ñ´´ºèí òåœãðèí ýœ-çàõ óãà àºóä øàòí ãèëâêš³õ îääûã øèëòš º³³õõë³, îëí ç¢ñí ãåðë ºàðàä, îää äååð³ñ "õ³ë³š àâ" ãèñí á³³äëò³º³ð ÷èðìš áèé³í áàðäìííà. Àâàä òîîëõëà, ê¢¢í³ šèðºë áàñ òèèì áîëš ìåäãäí³. dzðì ê¢¢í³ šèðºë, óðœ-óðœ ãèš ³ð³ ãåðëòí³. Íààäêèííü áîëõëà, àäºì óãàºàð ê¢÷ àâ÷, ýâð³í ñ³í ºàðèí îäœøœ ãèëâêñí äååð³í ´´ð á³³ñí óëñòàí ãåðë, äóëà ´ã÷ áèé³í äàõóëàä, "ºàëûíü õàäºëóëš" óõàí ñåäêë³ðí, ¢¢ëäâð³ðí îëíä îìã îðóëíà. Òèèì ê¢¢í³ íåãíü - Íóóðà Âëàäèìèð.
Íåðíü òóóðñí áè÷³÷ Ýðíåñò Õåìèíãóýéÿñ "Þí ó÷ð äååð³ñ ê¢í áè÷³÷ áîëäâè?" - ãèš ñóðñíä: "Ìó çàÿòà áຠíàñíà öàãàñ ê´ëò³…", - ãèš õ³ð¢ ´ãñì. Áຠíàñíäàí äàëà çîâëœ ¢çñí-ìåäñí ê¢í, êåíä áîëâ÷í ñàíàºàðí çîâäìí. Òåã³ä÷í èèì ꢢí³ñ áè÷³÷ ò´ðõíü ìàºä óãà ãèš êåëš áîëõìí. Íóóðà Âëàäèìèð àõ-ä¢ óãà, ýêò³º³í õîþðí ä³³í³ ê¢÷ð-ê¢íä öàãò ò¢ð¢-ç¢ä¢ ¢çš ´ññí ê¢í. Ò¢ð¢í ¢¢ä³âðì¢ä³í áè÷š, áàðëõàñ óðä, ýí áຠíàñòà áè÷³÷ ç´â³ð ê¢íä šèðºëèí õààëºàð éîâš, èê áè÷êí³ñí ê¢÷ð ò¢ð¢-ç¢ä¢ ¢çš éîâñí ê¢í. Òåã³ä ýâð³ õàð ê´ëñ³ðí, áàòðàä óãà ºàðàðí îëñí ´äìãèí àìòíü áîëí ¢íðíü òàëäàí áîëäã ó÷ðèã ýðò³ñí ìåäñí õóäë áèø. Áè÷êí³ñí ê´äëìøèí ê¢íäë³ õàðºš, á´ä¢í óëñèí êåõ, ê¢ö³õ õàìãèã òåñ³ä êåš, èê óëñëà ³äë ´äìã îëäã áîëñíäàí áàõòš, áàéðëš éîâñíü òåð. Òåã³ä ÷èãí "ê¢÷-ê´ëñí ãèäãèã, ê¢¢í³ êåë³ð ìåäñí óãàâ", - ãèš ýí¢í³ êåëñíü îðòà.
Íóóðà Âëàäèìèðèí ò¢ð¢í áîëš äàññí ýðäìíü - òðàêòîðèñòèí ýðäì áèë³. Õàëüìã óëñ ò´ðñêí ºàçð-óñàí òåìö³ä ºàðõèí ´ìí ìîäíà ê´äëìøò éîâëà. Òåð öàãò ìîäíà ê´äëìøò éîâäã ³ìòí öóºàðàºàñíü èê ê´ëñ øèœã³äã á³³š, ºóðâí êóáîìåòð ìîä ê´ð³äõë³, ºó÷í àðñëœ ´ãäã á³³ñìí. Àðâí í³³ìò³ ê´â¢í ñàðäàí ì蜺í àðñëœ îëäã áîëâ. ªàçðòàí èð³ä îëñí ì´œã³ðí ààâäàí ãåð òîñõàä, íåã ¢êð õóëäš àâàä, áèéíü ñóðºóëüä éîâíà.
Áèëãèí õààëºàð
Íóóðà Âëàäèìèð - òååãèí ¢ðí: "òååãèí ºàðºñí ê´â¢í áîëäóâ, òåð êåâ³ðí ¢ëäõ³ð ñåäí³â", - ãèš êåëñíä õóäë óãà. Èê ´ðãí, ê´ãøí áóóðë òååãèí, òåãø íåã ´œöãò ᢢðëñí Áóºó ãèäã õîòíä (íàéí) šèë õîîðàí áàãøèí ´ðê-á¢ëä ò´ðñí ¢ðí. Êåí ê¢í áîëºíä ºàçð äååð íåã ýœêð øóºó-áóëœ á³³äã, òåðíü - ò´ðñí ýâð³ ºàçð-óñí.
Áóºó ç¢ðêèì áàòàð á¢ñë³ä,
Áóëãíü ³ìä ñóäöàð öîêíà.
Ò´ðñêí³ ¢í𠢜ã³ð äàìšàä,
Ò´ðõ³ð³ ìèíè öóñíä ¢ëäë³.
Íóóðà Âëàäèìèðèí ýí ø¢ëã - Áóºó ãèäã õîòíà ìàãòàë. Ýêèííü îìàºàñ ýíä ê´ðñò³ ºàçð äååð óíàä, ê¢í áîëõ õààëºàí ýíä ýêëñìí. "Öàºàí èøê³ ãåðò ò´ð³ä, õàâðèí íîºàíä äåë¢ðñí òååãèí ê´êèíü øèìš, òåòêë àâëàâ", - ãèš ø¢ëã÷ áè÷í³. Ø¢ëã÷èí ñàíàí òîäðõà: ò´ðñí õîòí ýê õîéð õîëâàòà. Òèèì áîëõ ç´âò³: ýíòí ø¢ëã÷èí ýœêð ºàçð-óñí, ¢¢íä ò´ð³ä,





´ñ³ä, ê¢í áîëñìí.
×ååš óóäóëàä ñàðóëäóëñí, îìã áàõìš ¢¢ä³ñí ò´ðñí ºàçðàí ìàãòë óãà á³³š áîëøãî. ¥âêíðèí ç¢ðêíè òààëûã ãåð³ñëš àâñí ýâð³ õîòí, áóëãàí ¢çš, òåð¢í³ñ èø àâ÷ ýêë³ä èèì ¢ã³ð ìåä¢ëí³:
¥ëç³ò³ ´ð¢º³í ýíä òîññí,
¥ð÷³ñ õ´´ºøãî ñåäêë îëñí,
Íàíä ´ëã³í äó äóóëñí
Íàðòà õîòí - ìèíè îäí.


×ååšèí ³ð¢í òîäëâð
ij³í³ ´ìí áàãøàð ê´äëš éîâñí ýöêíü öåðãõä ìîðäõä Íóóðà Âëàäèìèð äîðàí íåã 䢢ò³ á³³ñìí. Óäëãî ä³í ýêëâ, ýí ýöê³í ä³êš ¢çñí óãà. "ij³í³ ´ìí ýöêì íàíä óëàí ´œãò³ ºîñ àâ÷ èðñèã ñ³³õí òîäëíàâ. "Ê´â¢íä³í ñ³³õí ºîñ àâ÷ èð¢â", - ã躳ä ê´ëäì ´ìñêš³ñíü ñ³³õí òîäëãäâ, íàíü þì ìåäõøâ", - ãèš äàœãèí ýí êåëí³.
Õàëüìã óëñèã Ñèâð¢ð òóóõèí ´ìí ãåìèí 碢ë³ð ºàíöõí ä¢ ê´â¢íü ´œãðâ. Íóóðà Âëàäèìèð ýêò³º³í Îìñê îáëàñòèí Ëåñïðîìõîçä òóñíà. Ñèâðèí êèèòíä ýäí êåä¢ ìóóëÿí ýäëñí áîëõ? Èð³ä óäàí áîëñí óãà, ýêíü ê¢íä³ð ãåìòâ. Òèèãõä çàêàí éèð ÷àœº áèë³, ýñ ê´äëõë³, êåìš³º³ð ´ãäã 200 ãðàìì ´äìã øàœ ´ãäã³í óóðâ. ×èí³íü àëäðàä èðõë³, ýêíü áè÷êí ê´â¢º³í àäó÷àð ê´äëš³ñí Äîðšèí Ñàíš ãèäã ꢢí¢ð éîâóëíà. Ýí àäó÷ - ìèíè ààâ, õ´´ííü Ê¢÷-ê´ëñí³ Ãåðîéèí íåð 碢ñí, ³ìòí äóíä ê¢íäò³, òàœº÷èí íåðò³ ìàë÷ áîëâ. "Äîðšèí Ñàíš öàºàí ñåäêëò³ ê¢í áèë³, õàâäðëñí íàìàã ¢çí: "Àñõí íåã ìèøã àâàä ê¢ð³ä èð, àðâà ´ãí³â", - ãèâ. Àñõí èðõë³, ýí ìèøãèí ´ð³ëö³ àðâà êåš ´ã³ä, øóëóí ãèäã³ð éîâ ãèâ. Êåìð ê¢í ¢çõë³, Äîðšèí Ñàíšèã 7-8 šèë³ð ò¢¢ðìä ñóóëºõíü þìí áèø. Íàíä áîëõëà òåð àðâàºàí ¢¢ðäã ÷èí³í-÷èäë óãà. Òåã³ä ³ð³ ãèš ãåðò³í àâ÷ èðë³â, òåð àðâàºàð òåš³ë ê庳ä ìàäí ³ìä ºàðëàâèäí", - ãèš Íóóðà Âëàäèìèð äàœãèí êåëí³. Ýí éîâäë ø¢ëã÷èí ÷ååšèí òîäëâðò ¢ëäâ. Õ´´ííü íåðò³ ø¢ëã÷ ´ëí ¢êë³ñ ºàðºñí Äîðšèí Ñàíšä "¥ã³íè ¢ëã¢ð" ãèäã ø¢ëã³í íåð³äí³:
…Óœºí ìåò èíöõ³š 㢢º³ä,
Óõàºàí ì´ðíä ìåä¢ëõèíü ãèí³â.
Ñàíšèí ä¢ð íàíä ì´œêèí
Ñàíõíü - ´ã³íè ¢ëã¢ð áîëíà, - ãèš áè÷ñìí.

"Òååãì - ìèíè
ò³âñí õ´â..."
Íóóðà Âëàäèìèðèí äåãòðì¢ä óìøõëà, òååãò³í äóðëëºí - ºîë ò´ð áîëíà. Òååãèí ¢ðí áîëñíäàí øóëã÷ õàëüìã òååãèã ìàãòš ¢ç¢ëí³, òååã³ðí áàõòíà, òååã³ðí îìãëíà. Ýœêð ò´ðñêí òååã³í ýâð³ííü ø¢ëã¢äò³í ìàãòíà "òååã³ñì þìí ñà뺚 ÷àäøãî…" ãèš ø¢ëã÷ êåëí³:
Íàìàã õîðòí áèø - ¢êë
Íàðòà òååã³ñ ñà뺚 ÷àäøãî.
Ò´ðñêí äóðãî áîëõ éîâäë
Ò´ð¢ö ýí íàñíäàí ºàðºøãîâ…
Ø¢ëã÷ àíäºàð ´ã÷³õ ìåò èèì ø¢ëã áè÷ñìí. Êèøãíü, ³ìíü òååãò³ õîëâàòà, òåã³ä÷í ø¢ëã÷ òååã³í ìàãòíà, áóóëüíà, àìí ¢ã³í ´ã÷, àíäºàð ò³âš³í³.
Ê¢í ê¢ðñò³ ºàçð äååð á³³äã, ºàçð äååð ³ìëäã éîñòà. Êåí ê¢í áîëºíä ýí ºàçð äååð íåã ýœêð áóëœ á³³äã - òåðíü ò´ðñí ºàçð-óñí. Ýâð³ ò´ðñí ºàçð-óñíà øèì-ø¢¢ñí³ ê¢÷³ð, - àºàð êèèëš áîîšàä, ´ñ³ä, "… ºàðíü ºàœçºä, ê´ëíü ä´ð³ä ê´ð³ä", ê¢í áîëäã:
Ò´ðñí, ´ññí ºàçðì - òåã
Ò´ðë-ñàäì, ¢ðäì-ýíä.
Ýäí³ñ ýœêð þìí íàíä
Ýí äåëê³ äååð óãà,.. - ãèš³í³.
Ýí¢íä õóäë óãà, õàëüìã ê¢¢í³ ýœêð ºàçðíü - ýœ-çàõ óãà ´ðãí òåã.
Òååãèí ä¢ðèã ýâäõìí áèø, òååãèí á³³äëèã ³ð¢í³ð îëçëõìí, òååã³í õ³³ðëõìí ãèñí óõàí-òîîëâð ìàäíä îðíà.
Ýâð³ àéñòà ø¢ëã÷
Íóóðà Âëàäèìèð õàëüìã ëèòåðàòóðò øèøëœ îðìàí ýçë³ä, ýâð³ éîñí àéñòà ø¢ëã÷ áîëñíü ìàäí ìåäí³âèäí. Ýí¢í³ ¢¢ä³ñí ¢¢ä³âðì¢ä ÷èíð³í êåç³ä÷í ãååøãî, à÷-òóñàí ê¢ðã³ä éîâõ ãèš ñàíšàíàâ.
Óóë õàëüìã êåëí³ ñåäâ Íóóðà Âëàäèìèðèí ø¢ëãë³íä èê îðì ýçëí³. Ò´ðñêí êåëí - ´âêíðèí óóë êåëí, ýêèí êåëí áîëäã, òåã³÷í ò´ðñêí êåëí - õàëüìãèí ¢í óãà áèëã. Ò´ðñêí êåëí-óëñèí õàìãèí ýœêð, õ³³ðò³ èê áàéí ç´´ð. Êåëí ãèñí àõð áîëâ÷í, ã¢í óòõòà, êåñã ÷èíðò³ áàéí ¢ã. Ýâð³ ¢íäñí êåëí óãà áîëõëà, êåëí óëñ ÷èãí óãà áîëõ, òåã³ä÷í ø¢ëã÷ ýâð³ííü ø¢ëãò³í êåë³í õàäºëõ êåðãò³, êåëèã ÷èê³ð îëçëõ êåðãò³, çààâð ´ã÷³í³. Êåëí ê¢ìíä ÿìàðàí òóñòà, îëçòà, ÿìàðàí íèë÷ò³ áîëäãèã ø¢ëã÷ ìåä¢ëš á³³í³:
Êåë ìåäëºí - íóòã ñåêëºí,
Êå-ñ³³õí³ð áèé³í òåòêëºí.
Îöë òîîòûí îðìèíü èëì,
Î÷ð ÷îëóíàñ äàâó ìåðãí.
Óóë êåë³í ìàðòñí ê¢¢í³ ñåäêë ñåðã³õ êåðãò³ ãèš ø¢ëã÷ ñåëâã ´ã÷³í³.
Ì´ðí³ííü õóðäí, òîõìà öåâðèíü
Ìåäš, ýöê àðäàí ¢ëä³ë³.
Òåä¢ ìåò³ð êåëí³ õóðöûíü
Ò´â, ñåíð ø¢ëãò³í õàäºëíàâ.
²ì ´ãñí ýê, òåš³ë ´ãñí ºàçð, ´âêíðèí áèëã áîëñí ýêèí êåëí - ýí ºóðâí Íóóðà Âëàäèìèðèí óðí áèëãèí ºîëëã÷ ñåäâ ãèš êåëš áîëõìí.
Òåœãðèí îäí á´êõèííü ´ìí óäàí òàòàñ òåœãðò ¢ëä³í³. Òåð ãåðëíü óíòðñíàííü õ´´íí õààëºèíü îëíä ìåä¢ëí³. Íóóðà Âëàäèìèð èí ¢¢ä³ñí ¢¢ä³âðì¢äíü áèëðøãî õ³³ðò³ òàòàñí áîëš ¢ëäõ ãèš ñàíšàíàâ.
Êàíóð ÄÎÐÄÆÈÅÂ,
Ñîöèàëèñòè÷åñê Ê¢÷-ê´ëñí³ ãåðîéèí
Äîðäæèåâ Ñàíšèí à÷, ÊàëìÃÓ-í îþòí

Видео