ßíâàðèí 11-ä áèäí ²ð³ñ³í çàïîâåäíèê¢äèí áîëí êåëí-óëñèí ïàðêñèí ¥äð òåìäãëí³âèäí. Ýí ñ³í ´äðë³ Õàëüìã Òàœº÷èí ýðãíäê éèðòìš õàðëºíà ñèñòåìèí ê´äë³÷íðèã òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ é´ð³â. "Éèðòìšèí ç´´ðèã õàðëºíä šèðºë³í íåð³äñí óëñèã ýí ´äð áèäí é´ð³š, òåäíä ê¢íäë뺳í ìåä¢ëí³âèäí.

¥öêëä¢ð Ýëñòä áàéðòà éîâäë ó÷ðâ. Õîòë áàëºñíà öóòõëœä, òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ó÷ðåæäåíüñèí ê´äë³÷íð öóãëðâ. Ýíä "áà÷ì ä´œãèí" øèí ê´ëãí³ ò¢ëê¢ðèíü ýìíëºí³ ó÷ðåæäåíüñò áàéðèí á³³äëä á³ð¢ëš ´ãâ.

Øèí šèëèí ´ìí ´ðãíä Öåëèíí ðàéîíà Àðøàí Áóëã ñåë³íä ýí ºàçðà à÷òà ê¢í, Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ âåòåðàí Á¢¢ð÷èí Ï´ëš³í ñàíëä íåð³äãäñí "Æèòü òàê, ÷òîáû è ïîñëå ñìåðòè íå óìèðàòü" ãèäã àñõí áîëâ. Òåð¢ã Àðøàí Áóëãèí ñîéëûí Ãåðèí áîëí á³³ðí øêîëûí ê´äë³÷íð á¢ð䳚 äàâóëâ. ªóíäë ò´ðõä, ýâð³ííü 90 šèëèí ´´íä³í ìåä³ò ê¢ðñí óãà. 2012 šèëä ýí 89-³í ñ³³º³í õ³³â.

Øèí šèë áè÷êä¢äèí õàìãèí äóðòà áàéð ì´í. Áàéðèí ´äðì¢äò ýäí ¢âëèí àìðëºíä ºàðàä, öàãàí áèéä³í òààñòàºàð äàâóëíà. Ê¢¢êäèí ò´ë³ áè÷êä¢äèí ñàäìóäò áîëí øêîëìóäò ê´ê ºàöóð ò³âš, ýí¢ã êååð¢ëš, í³ð-íààä á¢ðä³í³. Øèí šèëèí áàéðò Êèèòí Ààâ áîëí Öàñí Ê¢¢êí èðš, áè÷êä¢äò áåëã¢ä àâ÷ èðš, ýäíë³ õàìäàí íààäàä, í³³ðëš, ýäíèã šå ãèòë³í áàéðëóëíà.

Òàœº÷èí õîòë áàëºñíä Øèí šèëèí ´ìí ´ðãíä ñîéëûí áîëí àìðëºíà "Èíüãëëò" ïàðê ÿñš øèíð¢ëñí³ õ´´í áàéðèí á³³äëä ñåêãäâ. "Áàëºñíä òààëìšòà á³³äë òîãòàëºí" ãèäã ýðêí ÷èíðò³ ïðîãðàììèã áîëí "Áè÷êí áàëºñäûí ïàðêñ" ãèäã "Åäèíàÿ Ðîññèÿ" ïàðòèí ò´ñâèã ê¢ö³ëºí³ éîâóäò ýíä øèíð¢ëš ÿñðóëëºíà ê´äëìø ò´ãñ³ãäâ. Ïàðêä 50 šèë õîîðàí òîñõãäñí áèèºèí òàëâœãèã öóöëàä, ýí¢í³ îðìä ´äã³ öàãèí íåêâðë³ èðëöš³õ òààëòà, àéòà ãèñí àìðëºíà á³³ð òîñõš. Ýíä îëí óëñ õóðàä, öóºàðí áàãòàä, àìðàä, ñ³í òààëä ñóë öàãàí äàâóëš ÷àäõìí. ¥´ã¢ðíü ñêàìåéêñ, õîã-áîã õàéäã óðíñ ò³âš, õàðœºóðñí êåìä ãåðë ´ãäã øàì ÷èãí á³³í³. Òåð ìåò ³ìòí éîâäã šèì õààëºñèã ÿñš øèíð¢ëš. "Ýíòí 2017 šèëä "Áàëºñíä òààëìšòà á³³äë òîãòàëºí" ãèäã ýðêí ïðîãðàììèí éîâóäò ê¢ö³ñí ñ¢ë îáúåêò. Öóã çóðàëñí ê´äëìøèã šèë ÷èëòë ò´ãñ³õ äààëºâð òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ ´ãñí áèë³. Òèèã³ä ýí¢í³ êåëñèã àðº-÷èäë³í ºà𺚠ê¢ö³ââèäí. Øèí šèëèí ´ìí ´ðãíä ßøàëòàä áàñ îáúåêòñ ýäëâðò îðóëãäâ. 2018 šèëä ýí ïðîãðàìì öààðàíäíü òîõðàãäõìí. Þœãàä ãèõë³ "Áàëºñíä òààëìšòà á³³äë òîãòàëºí" ãèäã ýðêí ïðîãðàìì 2022 šèë ê¢ðòë ¢¢ëäõ. Òàœº÷èí òàëäàí ÷èãí öóòõëœ ñåë³ä ýí ïðîãðàììä îðàä, îëí ïàòüðòà ãåðì¢äèí ýðãíäê ºàçðèã áîëí îëí óëñ õóðàä, àìðäã îðìñ ÿñðóëëºíà ê´äëìø êåãäõ. Ýëñòä ñîéëûí áîëí àìðëºíà "Èíüãëëò" ïàðêèã á³³äë øèíð¢ëëºí³ òóñò êåõ ê´äëìø äàëà. Òåã³ä ÷èãí õîòë áàëºñíà àäìèíèñòðàö ýí ïðîãðàììèí éîâóäò ïàðêèí êåö-òààëûíü øèíð¢ëõìí. Èðã÷ä³í "Èíüãëëò" ïàðê ýëñòèõí³ áîëí õîòë áàëºñíà ãèè÷íðèí ò´ë³ õàìãèí ñ³í àìðëºíà îðì áîëõ", - ãèš òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâ òåìäãëâ.
2017 šèëä Ýëñòä 10 îëí äàâõð ãåðì¢äèí ýðãíäê ºàçðíü ÿñðóëãäâ. Òåð ìåò "Èíüãëëò" ïàðê áîëí Ñ.Ðàäîíåæñêèéèí ñêâåð øèíð¢ëãäâ. Ýëñò áàëºñíà àäìèíèñòðàöèí òîëºà÷ Îêîí Íîõàøêèåâèí êåëñ³ð, "Èíüãëëò" ïàðêä ÿñðóëëºíà ê´äëìø öààðàíäíü ÷èãí êåãäõ. Ýíä áè÷êä¢äèí òàëâœãóä òîñõõàð, àòòðàêöèîíìóä ÿñõàð çóðàëšàíà. Ïàðêèí ºàçðèí àºóíü èê, òåã³ä ÷èãí ÿñðóëëºíà ç¢ñí 碢ë ê´äëìø êåãäõ, òåð ìåò ýí êåðã ê¢ö³õèí ò´ë³ äàëà öàã ÷èãí êåðãò³.
Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ

Äåêàáðü ñàðèí 27-ä Ýëñòä, ïðàâèòåëüñòâèí ãåðèí êîíôåðåíö-çàëä, Õàëüìã Òàœº÷èí Îëíà ïàëàòûí ñ¢¢ð áîëâ. Ýíä 2017 šèëèí àø äèãëãäâ. ªîëëã÷ èëäêëèã Îëíà ïàëàòûí àõëà÷ Áàëüšð Áàðûêîâà êåâ. Äàâñí šèë Îëíà ïàëàòûí íèë÷³ð îíüã íåêš³õ êåñã õóðö ò´ð õàºëãäâ, èðñí ³ìòí³ íåêâðì¢äò õ³ð¢ ´ããäâ, èíâàëèäì¢äò, áຠòåòêâðò³ ´ðê-á¢ëì¢äò ä´œ ê¢ðããäâ, ÆÊÕ-í õàëõàð êåñã ò´ð õàºëãäâ. Òàœº÷èí îëíà îðãàíèçàöñëà õàìäàí êåñã êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³ãäâ, òåð òîîä òàœº÷ä òîãòóðòà ñ³í á³³äë õàäºëëºíà, òàœº÷ä á³³äã êåëí óëñèí èíüãëëòèã, ñ³í-ñ³³õí á³³ëºèã áàòðóëëºíà õàëõàð îëíà õàðºëòñ, ôåñòèâàëüìóä áîëâ ãèš Á.Áàðûêîâà òåìäãëâ.
Òåð ìåò êîììåð÷åñê áèø îðãàíèçàöñò ñóáñèäü ´ãëºèã èêä¢ëõìí ãèš Îëíà ïàëàòûí àõëà÷ ñåëâã³í îðóëâ. ²ð³ñ³í Îëíà ïàëàòûí ãåø¢í Ëåâ Ìóõëàåâ òàœº÷èí ÎÏ-í ¢¢ëäâðèã ´´ä³í³ð ¢íëš îëíà îðãàíèçàöñëà á³ðäã çàëºëäàã, èðãí³ îáùåñòâèã äåëãð¢ëëºí³ òààëûã ´ð㚢ëõìí ãèš òåìäãëâ. Ìîñêâàä áîëñí Îëíà ïàëàòûí àøëã÷ ñ¢¢ðèí òóñêàð êåëš òåíä õ³ë³ñí îëí ò´ðèã ö³³ëºâ.

Äàâñí šèëèí ÷èëã÷³ð ²ð³ñ³í Ïðåçèäåíò Âëàäìèð Ïóòèí "Äîáðîâîëåö Ðîññèè-2017" ãèäã öóã³ð³ñ³í ì´ð³ áàº÷óäò á³ð¢ëš ´ã÷³º³ä 2018 šèë âîëîíò¸ðèí áîëí ñ³í ñàíàòà í´êäíðèí šèë áîëõìí ãèš çàðëâ. Òèèì øèèäâð øóíëòòà áàº÷óäûí-âîëîíò¸ðìóäûí šèñ³ã öààðàíäíü äåëãð¢ëõä èê íèë÷³í ê¢ðãõ ãèš ýêñïåðòì¢ä òîîëšàíà. Òèèì êåâ³ð ýí šèñ³í³ àêòèâèñòíðèí áîëí éîñíà îðãàíìóäûí õîîðíä óëì ñ³í çàëºëäà á¢ðä³õ à𺠴ãõìí.

- Øèí šèëèí ´ìí ãåðèí ýçí òåëåôîºàð ꢢíäš³í³:
- Àëëî, ýíòí äààòõëºíà (ñòðàõîâàÿ) êîìïàíèé? Ìàíà ãåðèã òåëåôîºàð äààòõëš áîëšàíó?
- Óãà, áîëøãî. Îäà áèäí ýâð³ííü àãåíò³í éîâóëíàâèäí, òåð òàäíëà áîîöà áàòëõ.
- ͳ ñ³í, çóã øóëóºàð èëã³òí, ÿºàä ãèõë³ ìàíà åëê øàòš î÷, êåâñ³ñ áîëõëà óòàí ºàð÷àíà!
* * *
Äåêàáðèí 31-ä àñõëàä ê´â¢í ýê òàëàí ´´ðä³ä êåëš³í³:
- Ñ´, 12 ÷àñ ê¢ðòë ´ð³ë ÷àñ ¢ëäõë³:"Øèí šèë èðâ³, øèí šèë èðâ³!"- ã躳ä õ³³êðèé.
- Þóíà ò´ë³ òèèãš õ³³êðš³õìá?
- Øèí šèë ìàíà ãåðò òåäí³ñ ýðò èðâ ãèš ìàäíëà õàì-õîøà á³³äã ³ìòí ñàíòõà.
* * *
ÃÈÁÄÄ-í ê´äë³÷ ìàøè çîãñàšàíà, òåðíü äåãä øóëóºàð éîâñí á³³š.
- Òà òèèãš àëüäàðàí à亚 éîâõìáòà?-ãèš ýí ìàøè çàëà÷àñ ñóðšàíà.
- Ãåð òàëàí à亚 éîâíàâ. Áèäí ¢¢ðì¢äò³º³í Øèí šèë òîñëàâèäí, áè òåäí³ä íåâ÷ê óäàí á³³â¢â.
- Þí ãèíò³? Îäà ìàðò ñàð ºàçà èðñí á³³í³ëì.
- ͳ, òåã³ä áè à亚 éîâíàëì!

Áàëºñíà îëí äàâõð ãåðèí íåã ïîäúåçää á³³äã Ñàíë áîëí Äåë³ø êåñã³ñ íààðàí íåã-íåãíä³í äóðãî á³³ñìí. Ñàíàëûí íîõàíü ìåë Äåë³øèí ïàòüðèí ¢¢äí³ ´ìí ºàð÷ èðäìí. Íåã ä³êš Ñàíë õîã-áîã 䢢ðœ ïàêåò àâ÷, ºàçàðàí ºà𺚠õàéõàð éîâëà. ¥´ã¢ðíü ijë³ø äàâš ºàðñí êåìä òåð ïàêåòíü ç´ðö êåâò³ øóóðàä, õîòûí ¢ëäë ꢢêí³ ñ³í ºàðà ºîñíäíü ñ³³õí òóñàä, ºîñèíü ëàøíà. Èðëöí㢠éîâäëìóä êåñã ä³êš ó÷ðäã á³³ñìí.

Øèí šèë ãåðò³í òîñõàð á³³õ óëñ èê óðäàñíü ¢ãö³ä, ì´œãèíü ´ã³ä, àâòîáóñò îðì áèéä³í áàòëš àâäã éîñòà. Áîëâ Ìîñêâàä ê´äëš³ñí Ãèë³í ê´äëìøò³í äàðãäàä, óðäàñíü àâòîáóñò áèë³ò àâõ öîë áîëñí óãà. Òèèã³ä ýí Øèí šèëèí ´ìí ´ðãíä ò´ìð õààëºèí âîêçàëä ÷ååð¢äò çîãñàä, ò¢ëêëä³ä, Àºø ê¢ðòë ïîåçä³ð ê¢ðõ áèëåò ýí¢íä ³ð³ ãèš ê¢ðòâ. Ò´ð óãà, ïîåçä³ð Àºøóð ê¢ð³ä èðõë³, öààðàíäíü Ýëñò ê¢ðòë ÿºàä áîëâ÷í ê¢ð÷ áîëõìí ãèš ýí ñàíâ. Ê´ãøí ýê-ýöê³í êåñã³ñ íààðàí ¢ç³ä óãà Ãèë³í ýäí³í šå ãèòë³í ñàíàä á³³â.