Уданд мартгдшго илвтә зуульчллһн

05-09-2024, 10:34 | Общество, Таңһчин зәңгс, Зіњг, Күн болн җирһл

Нутг дундан номтань сәәхн.
гиҗ кезәнә келчксн үлгүр бәәдг, тедү мет багш күүнә эрдм йириндән чигн күндтә болдг, олн дунд, тер дотр сурһульчнр дунд, тоомср олсн гидг. Эн тоотыг бурушаҗ болшго. Баһ цагтнь кен-негнднь минь иим багшнр медрл зааҗ, сән сурһмҗ өгч, хөөннь җирһлин чик хаалһднь орулснь бас лавта болх. Өсәд-босад, күн болсн мана умшачнрин ик зунь чигн седклән өгч сурһсн, эврә цагтан нүдн-амн болҗ йовсн багшнран мартлго, бат залһлда бәрҗ, медәрх наснднь арһ-чадсарн дөңнҗәдг йовдлмудын тускар соңсад даңгин бахтнач. Цецн ухата, басл тоолврта улс эдн, гиҗ саннач. Эн туст одахн гилтә учрсн ирлцңгү нег йовдл эндрк мана баһчуд багшиннь кеҗ-күргсн тусинь медҗ, ачинь хәрүлхәр зүткдгнь дәкнәс бахтад-байрлх седкл үүдәв гиһит. Зуг цугинь даранднь келҗ үзхмн.
Целинн района Троицкое селәнә дунд сурһульд олн җилдән күцәмҗтәһәр багшлҗ йовсн Антона Павлын тускар урднь мана газетд барлгдсн билә, мөчн сард болхла, медәт ончта өөнән өргнәр темдглснь бас соңсгдла. Давсн зун җилин найдгч җилмүдт Хальмг ик сурһулиг төгсәсн баахн мергҗлт хальмг келнә багшар экләд көдлв. Бийнь эврә һазр-усндан цань уга дурта, төрскнч седклтә Павел Санджиевич билгтә бичкдүдиг цуглулад, бииһин ансамбль бүрдәх шиидвринь сурһулин һардврнь дөңнсн бәәҗ. Тиигәд удл уга Целинн района «Булһн» нертә (Урднь Троицкое селән минь иим нер зүүҗ йовсмн-Ш. Л.) бичкдүдин бииһин ансамблин тускар таңһчд зәңг һарад, энд-тенд билг-эрдмән үзүлҗәхнь соңсгдад бәәв.
-Энтн далн тавдгч җилд һарсн күүкд-көвүд болҗана, һардачар көдлсн мини түрүн классин сурһульчнр мөн. Келхд, 1989 җилд улсин ансамбль болад, кесг марһаст орлцҗ, өөдән ачлвр авсинь күүкдм ода күртл мартхш. Һундл төрхәс, эдн дунд сурһулян төгсәснә дару ансамбль чигн үүлдврән зогсав. Зуг билгнь геедрсн уга, ода чигн нәр-наадн һарсн кемд хальмг бииһәрн кен-негнәннь седкл авлҗ, кецү сәәхн бәәдл тогтадгнь мел үнн, -гиҗ багшнь бахтҗ келнә.
Шунлттаһар, седвәртәһәр көдлдг, өмәрән зөрдг седклтә, бийнь сәәнәр футбол нааддг багш Антона Павел йирдгч җилмүдин эклцәр болхла, селәнә сурһульчнриг футболар соньмсулад, дәкнәс «Булһн» нертә команд бүрдәҗ. Сул цаган олзта-тустаһар давулҗ, чаңһ-чиирг, эвтә-довта баһчуд өстхә, гиҗ ухалад, иим сән керг бүтәхәр тиигсн бәәдлтә. Сурһулян сәәнәр сурад, ирлцңгү сурһмҗ авсн көвүдин кедү эк-эцкнь багштан ханлтан өргҗ, кеҗ-күцәҗәхинь цуг халхарнь дөңнҗ йовсн болх гинәт! Таңһчд бүрдәгддг марһаст булһнахн нүүрт һарч, нерән дуудулҗ йовсинь багш-дамшачнь ода бийнь бахмҗтаһар тодлна.
Багшиннь өөнд нерәдәд
Тиигәд күч-көлсч җилмүд кезәһүр давснь нам медгдсн уга, насн ирәд, ачта амрлһнд һарх кем өөрдв. Зуг насни турштан дорас өсч йовдг үйнриг сурһмҗллһна сәәхн цагиг агчмин зуур мартҗ болдв, урднь сурһҗ йовсн күүкд-көвүдлә бәрдг залһлдан геедрх бәәтхә, нам җил ирвәс батрад йовхнь медәтлә күүндсн кемд дәкнәс иткүлгдәд бәәв.
Деер келгдсәр, эн җилин мөчн сарин 13-д Павел Санджиевич далн җилин өөнән темдглсн билә. Тегәд эн байрта йовдл өөрдҗ йовхинь урдаснь медҗәсн сурһульчнрнь нег дәкҗ гиичд ирәд, седклин санаһарнь соньмсхлань, -кесгәс нааран ах-дү болҗадг Бурятин болн Моңһлын һазрт күрхәр седләв, -гиҗ келсн бәәҗ. Тиигхлә эдн һазадын орн-нутг орх бәрмт цаасан белдхинь даалһчкад, ончта өөнин байрт харһх болҗ үгцсн болна.
Энүнәс нань баһ цагтан багшнь футбол наадад, эдниг чигн спортд орлцулсинь үнләд, сурһульчнрнь мөчн сарин 12-т, дигтә Әрәсән байр темдглгджәсн кемд, өөнинь угтҗ, эврә райондан футболар марһа бүрдәх шиидвр авч. Эн керг-үүлдврт орлцсн зурһан командын гешүд болн олн хәләһәчнр иим сән керг бүтәҗ, үнтә мөрәс чигн белдсн баһчудт зүркни ханлтан өргсн деерән багшин ач-тусинь онц темдглсн болдг. Зөвтә үгд седкл хандг гиһәд, эн кемд медәтә багш зөвәр үүмҗ, яһҗ бахтсн болх гинәт!
Эн өдрин маңһдуртнь болсн өөнин нәәрт ирсн энүнә сурһульчнр олна нүүрт дәкн нег ачта багшан йөрәҗ, Бурятин болн Моңһл нутгин эргндк бәәдлиг һәәхҗ, соньнар амрхин төлә шишлң цаас бәрүлҗ өгснь цуглрсн улст ик өврмҗ болв. Дурндан амрад, одх һазртан күрәд, сән –сәәхнәр цаган давулхин төлә деернь 90 миңһн арслң һартнь бәрүләд, медәтә багшин седклинь йосндан урсхаһад, нульмс асхрулад чигн авв! Юуһинь нуухв, энүг үзсн кен-негнь дотран сән санаһарн чигн энүнд үлү үзсн болх, гиҗ сангдна.
Күргсн ач-тусиг минь иим кевәр хәрүлдг йовдл нег үлү эндрк амр биш цагт кенднь чигн сурһмҗта болхмн эсий? Павел Санджиевич болхла, эврә сурһульчнртан бат медрл өгсн деерән кен-негинь җирһлин чик хаалһднь орулҗ, күн болхин төлә арһ-чидлән нөөлго үүлдҗәсиг эннь лавтаһар герчлжәнә, гих кергтә. Насн ирәд, чидл хәрҗ йовх кемд кенднь чигн дөң-түшг кергтә болну эсий, тедү мет багшин сурһульчнрин ханлтта керг сән йорта минь иим йовдлд хүврсинь чигн өөдәнәр үнлхмн. «Сурһульд сурчасн цагтан байрин өдрмүдт эдн намаг йөрәхәр седхләнь, -айдҗатн, өсәд-босад, эврә хар көлсәрн олсн мөңгәрн авсн белгән нерәдснәс даву мини төлә нань үнтә юмн уга болх, -гиҗ сурһульчнран хөрдг биләв. Ода эдн цугтан эврә өркән өндәлһсн улс болв, зәрмнь орн-нутгин ик балһсдт чигн үлгүр-үзмҗтәһәр көдлҗ йовна, багшан мартлго даңгин җиңнүлнә. Амрлһндан болхла, золһҗ ирәд, мендим меднә»,-гиҗ Павел Санджиевич йосндан бахтна. Ода энүнә келсн деер ю немхв, сән сурһмҗ өгәд, ухата-тоолврта баһчудыг өскәд, олнд туста керг күцәввт, гиҗ медәтә багшин байринь хувалцвидн.
Бурят Жамьянла болсн харһлт
Тегәд така сарин 7-д эклсн соньн зуульчллһна тускар тодрхаһар келсн күүндврин йовудт Антона Павел зогсл уга мел эврә сурһульчнртан ханҗ-байрлад, эднән бууляд-магтад бәәв. Элстәс авн Моңһлын хотл Улан Баатр күртл, дәкәд хәрҗ ирх хаалһин цуг мөңгиг даңцасн сурһульчнрин негнь эврә багшан Москвад тосад, гертән бәәлһәд, хойр өдртән гиичлүләд, Улан Удэ балһснур һарһҗ йовулсн бәәҗ.
Түрүн болҗ Бурятьд нисч ирсн медәт кезәнәс авн үүрлҗ йовдг Жамьян Биликтуевла аэропортд дәкнәс харһснь бас ик байр үүдәв, гих кергтә. Хөрн шаху җил хооран Жамьян Ростовск мүҗин Новочеркасск балһснд цергә әңгин командир болҗ церглҗ йовсн бәәҗ. Тер кемд цергт мордсн Павел Санджиевичин зе көвүнь дигтә энүнә әңгд церглдг болна. Нег дәкҗ Росгвардин халхар болсн Өмн үзгин цергә әңгүдин хоорндк марһанд орлцхар һардачнь Элстүр йовҗахин тускар зень наһцхдан зәңгләд, энүг тосад гиичлүлхинь сурсн болна. Минь тиигхд бурят залу күүнлә түрүн болҗ харһсан медәт тодлна.
Кен-негнләнь ээлтә, үгтә-күүртә, эврә келн-улсин сойл-авъясан сәәнәр меддг Антона Павел гиичлә тер дарунь гилтә үгән олҗ күүндәд, өөрхнәр таньлдад, хөөннь үүрлдг чигн болсмн. Келхд, бурят Жамьянд мана таңһч, энд бәәдг сән седклтә улс тедү мет таасгдад, 2020 җилд эн өрк-бүләрн дәкнәс гиичлҗ ирсн бәәҗ. Һурвн өдрин эргцд Павел Санджиевич эднд хальмг һазрин һәәхмҗтә ормс үзүлҗ, чееҗинь девтәҗ, седклинь халулснд ханад, медәтиг бас гиичд дуудсн билә. Өдгә цагт болхла, Жамьян Биликтуев цергә үүлдврән төгсәһәд, эврә нутгтан бәәдгчн. Тегәд сән таньл-үзл болсн медәт Моңһл орҗ йовад, дамҗад һархинь соңсчкад, ик гидгәр байрлҗ тосад ирҗ.
-Намаг тевчҗ күндләд, гертән бәәлһәд, хойр өдртән Бурятьд зуульчлснь кесгтән мартгдшго юмн болв. Нег үлү Иволгинск дацңд дахулад, шаҗна әрүн кесг тоот эврә нүдәрн үзҗ, ик мөргүлд орлцад һарснь седклим үүмүләд бәәв. Кезә нег цагт иигәрән күрхв, гиҗ уханд уга юмн. Жамьянла хамдан нань чигн кесг экскурсьт одвидн, соньн олн тоотла таньлдх саам бас учрв, -гиҗ Антона Павел бурят нәәҗдән ик ханлтта бәәхән медүлв.
Моңһлын һәәхмҗтә һазрт
Эн җилин така сарин 11-әс авн 15 күртл Моңһлын хотл Улан Баатрт олн дунд ик соньмслт үүдәдг Наадм давулгдсн бәәҗ. Тегәд Павел Санджиевич тиигәрән зуульчлхан, дигтә тер кемд Наадм болхинь медчкәд, һәәхмҗтә эн нәр-наадыг эврә нүдәрн үзх саната йовҗ. Салькнла марһлдҗ нисдг хурдн арнзлмудын урлдан, залу болн күүкд улсин, бичкдүдин дунд чигн болдг бөк бәрлдән, саадгар халһн кениг эс өврүлнә гиһит!Наадмд Моңһлын Президент бийнь орлцдгиг, эн керг-үүлдвр болҗасн кемд орн-нутгт әмтн амрдгиг тоод авхла, эннь ямр ик чинртә болҗахинь медтн. Зуг Наадмд орлцхин төлә әмтн ик эртәснь шишлң цаас авдг болв, тиигчкәд энүнә үннь зун миңһн арслңд күрдгчн, гиҗ медәт һундхв. Энүнәс нань эн керг-үүлдврт орлцдг хәләһәчнрин то зөвәр өсәд, бас дашката болдгчн. Тер бийнь зурһан өдртән Моңһлын хотл балһснд гиичлснь хальмг зуульчнрин седкл хаңһаҗ, зүрк авлв, гиҗ багш келдгнь чигн мел орта болв яһв…
Нег цусн-нег махн болсн, ахнр-дүүнр улсла харһснь манахсиг йосндан үүмүлв. Эврә һазр-уснас зөвәр холд бәәхнь нам медгдсн уга, төгәлңдән зуг нег чирә-зүстә улс бәәсн болв, нег үлү сән хальмг келтә багш Бурятьд чигн, Моңһлд чигн бәәрн улсла амрар күүндәд йовв. Хәрнь, энүнлә хамдан зуульчлсн хальмг күүкд улс эврә келән эс меддгтән зөвәр зовлңшад бәәв. Тегәд төрскн келән һазалад, эврәһәрн күүнддг арһ уга болҗахнь нег таларнь тиим ичртә, талдан халхаснь болхла, җаңһрта йовдл учрадгинь медх кергтә, гисн санан эн кемд үүдв.
‑Өндртән эң-зах уга чилгр көк теңгрин бәәдл мадниг йосндан авлв. Моңһлын тег мана һазрла әдлхн гиҗ урднь сандг биләв. Зуг зуни сармудт у-өргн теегт шавшад нигтәр урһҗадг көк өвсиг, цегән уста һолмудын көвәһәр дала-нала болсн малмуд идшлҗ йовхинь үзчкәд, нег талд нам зөвәр өврәд-живрәд бәәвүв, хальмг улсин алдр «Җаңһр»дуулврт үзүлгдсн бәәдл ода минь эн болҗ медгдв. Теегт урлдҗ йовдг то-тоомҗ уга арнзлмудыг үзҗ бахтх саам бас учрв. Сааҗ авсн гүүнә үсәр энд чигә кедгнь ода мадна төлә кезәнә мартгдҗ одсн, нег талд нам өвәрц йовдл болҗахнь басл һундлта тоот мөн. Талдандан болхла, моңһл келн-улсин хотнь сенр, зөвәр шимтә бәәҗ, цугинь амсад, сәәнәр тоогдад һарвидн, -гиҗ Павел Санджиевич ханлтта бәәнә.
Чиңһс хаана бумблвин кемҗәнь, моңһл һазрин йиртмҗин бәәдл, Улан Баатрин һәәхмҗтә ормснь манахсин төлә ик өврмҗтә болв. Моңһлчуд бийснь тевчңгү седклтә, төвшүн заңта улс болҗ медгдв. Уульнцд харһсн цагтан альдас ирсинь медчкәд, теврәд үмсәд, эврә ахнр-дүүнрән үзжәх мет һаринь атхҗ мендлснь хальмгудын зүркинь йосндан хәәлүлсн бәәдлтә.
Хол һазрас хәрҗ ирхләрн, Павел Санджиевич эңкр аваль Анна Очировнад (Темдглхд, өдгә цагт ачта амрлһндан бәәдг Антона Анна бас насни турштан Целинн района сурһульмудт багшлҗ йовсмн. -Ш. Л.), хойр күүкндән, көвүн-бердән, альхн деерән бәрәд өскчәдг алтн болсн һурвн ач-зеедән делкәд нертә моңһлын шеемг альчурмуд, келн-улсин нань чигн үнтә кегдлмүд белглв. Келхд, Антоновихнә отхн күүкнь эк-эцкиннь үлгүрәр ирлцңгү эрдм шүүҗ авад, ода Троицкое селәнә дунд сурһульд багшлҗахнь медәтнрин төлә бас ик бахмҗ болна. Төрскн отг-әәмгиннь делгрлтд ик тәвцән орулсинь өөдәнәр үнләд, эн җилин хөн сард улсин эрдм-сурһулин йилһән сән көдләч Антона Павел Целинн района күндтә иргнә нер бас зүүв. «Туслң мини төлә ачлвр гиснтн зөвәр өвәрц медән болна, юңгад гихлә медәрх насндм намаг күн гиһәд күндлҗ-тевчәд, эврә цагтан күргсн ач-тусиг мини сурһульчнр тиигҗ өөдәнәр үнлснәс даву нань талдан ачлвр кергтәй, ухаллт», -гиҗ багш келсиг бурушадг зөв уга, гиҗ сангдв.
Иигәд туульшң болсн зуульчллһн төгсв, зуг үзәд-соңссн хамг тоот уханас һарчахш. Урднь зуг зүүднд орҗасн илвтә йовдл лавта болад, иим үнтә белг белглсн эврә сурһульчнртан медәтә багшнь цань уга икәр байрлҗ, цугтан эврә өөрхн улстаһан хамдан эрүл-менд, байрта-бахта, сән-сәәхн бәәхинь дурдв.

ШАГҖИН Любовь
Өрк-бүлин альбомас авсн зургудт: Антона Павел (барун таласнь) Жамьян Биликтуевла дацңд одсн кем; футболар «Булһн» командд орлцачнрла
Уданд мартгдшго илвтә зуульчллһн

Видео