Зюнгар. В эти весенние дни степь здесь, как и всюду, просыпается после зимней спячки и расцветает на глазах. Только вчера серыми «боками» угнетали взор овражки и промоины, а сегодня уже покрылись изумрудным ковром. Скоро степь украсят подснежники и тюльпаны, наполняя воздух необыкновенным ароматом. Целый месяц я дышал воздухом этих мест в такие же весенние дни ровно 27 лет назад, будучи студентом на сакмане. А недавно побывал здесь вновь. Такая же необъятная степь, только поселок стал ещё меньше.

×åðåç òðè ãîäà ìû áóäåì îòìå÷àòü 130-ëåòíèé þáèëåé èçâåñòíîãî ó÷åíîãî-ÿçûêîâåäà, äîêòîðà ôèëîëîãè÷åñêèõ íàóê, ïðîôåññîðà, çàñëóæåííîãî äåÿòåëÿ íàóê ÐÑÔÑÐ Áîðèñà Êëèìåíòüåâè÷à Ïàøêîâà (1891-1970). Îí âíåñ áîëüøîé âêëàä â èññëåäîâàíèå è ðàçâèòèå êàëìûöêîãî ÿçûêà, âîñïèòàíèå íàó÷íûõ êàäðîâ äëÿ Êàëìûêèè. Áîðèñ Ïàøêîâ áûë ñïåöèàëèñòîì ïî ÿçûêàì è êóëüòóðàì íàðîäîâ Äàëüíåãî Âîñòîêà, ìàíü÷æóðèñòèêå, ïî êàëìûöêîìó, áóðÿòñêîìó, êèòàéñêîìó, ÿïîíñêîìó è êîðåéñêîìó ÿçûêàì, èññëåäîâàòåëåì êèòàéñêèõ äèàëåêòîâ.
Áóäóùèé ó÷åíûé ðîäèëñÿ 8 èþëÿ 1891 ãîäà â êðåñòüÿíñêîé ñåìüå, â äåðåâíå Åðìîëîâêà Ïåíçåíñêîé ãóáåðíèè, îêîí÷èë Ïåíçåíñêóþ äóõîâíóþ ñåìèíàðèþ. Çàòåì ïðîäîëæèë ó÷åáó â Âîñòî÷íîì èíñòèòóòå â ã. Âëàäèâîñòîêå îäíîâðåìåííî íà äâóõ îòäåëåíèÿõ: ìàíü÷æóðñêî-êèòàéñêîì è ÿïîíñêî-êèòàéñêîì, ïðîøåë ïîëíûé êóðñ ìîíãîëüñêî-êàëìûöêî-êèòàéñêîãî îòäåëåíèÿ è ïðîñëóøàë êóðñ ëåêöèé ïî êîðåéñêîìó ÿçûêó.
 1919 ãîäó áûë ïðèãëàøåí íà ðàáîòó â Èðêóòñêèé óíèâåðñèòåò, ãäå ïîëó÷èë çâàíèå ïðîôåññîðà. Çäåñü îí âîçãëàâëÿë êàôåäðû êèòàéñêîãî è ÿïîíñêîãî ÿçûêîâ, îðãàíèçîâàë êàôåäðó ìîíãîëüñêîãî ÿçûêà, íà áàçå ýòîé êàôåäðû âïîñëåäñòâèè áûë ñîçäàí Áóðÿò-ìîíãîëüñêèé ïåäàãîãè÷åñêèé èíñòèòóò. Òàê íà÷àëàñü åãî êàðüåðà, êàê ñïåöèàëèñòà ïî âîñòî÷íûì ÿçûêàì.
 Äàëüíåâîñòî÷íîì óíèâåðñèòåòå (1923-1926) ðóêîâîäèë êàôåäðîé êèòàéñêîãî ÿçûêà.  1922, 1925 ãîäàõ îí äâàæäû áûâàë â êîìàíäèðîâêàõ â Êèòàå, ãäå îâëàäåë æèâûì ðàçãîâîðíûì ÿçûêîì áàéõóà. Ñ êîíöà 1926-ãî ïî 1928 ãîä, çàòåì ñíîâà (ñ 1937 ïî 1940 ãîä) ðàáîòàåò â Ìîñêâå â äîëæíîñòè ïðîôåññîðà êèòàéñêîãî ÿçûêà â Ìîñêîâñêîì èíñòèòóòå âîñòîêîâåäåíèÿ (ÌÈÂ).  1927-1931 ãîäû - íàó÷íûé ñîòðóäíèê Èíñòèòóòà ýòíè÷åñêèõ è íàöèîíàëüíûõ êóëüòóð íàðîäîâ Âîñòîêà. Ðàáîòàë â Èíñòèòóòå âíåøíåé òîðãîâëè.
 1929 ãîäó Áîðèñ Ïàøêîâ ïðèåõàë â ã.Ñàðàòîâ äëÿ îêàçàíèÿ ïîìîùè â ðàçðàáîòêå íîâîãî àëôàâèòà äëÿ êàëìûöêîãî ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà, èìåííî ñ ýòîãî âðåìåíè íà÷èíàåòñÿ åãî çíàêîìñòâî è óñòàíîâëåíèå îáùåíèÿ ñ ó÷åíûìè, àñïèðàíòàìè è ñòóäåíòàìè èç Êàëìûêèè.  1930 ãîäó ïî íàïðàâëåíèþ Íàðêîìïðîñà ÐÑÔÑÐ îí ñíîâà ïðèåõàë óæå â êà÷åñòâå ðóêîâîäèòåëÿ êàôåäðû êàëìûöêîãî îòäåëåíèÿ ïðè ïåäàãîãè÷åñêîì ôàêóëüòåòå Ñàðàòîâñêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà èìåíè Í. Ã.×åðíûøåâñêîãî, ãäå ïî ðåêîìåíäàöèè ìåñòíîãî êðàéêîìà ïàðòèè áûëè îòêðûòû îòäåëåíèÿ ÿçûêà è ëèòåðàòóðû, èñòîðèè è ýêîíîìèêè.
Çäåñü ïðèãîäèëèñü åãî îïûò ðàáîòû â Èðêóòñêîì, Äàëüíåâîñòî÷íîì óíèâåðñèòåòàõ. Îí óìåëî íàïðàâëÿë ïðàêòè÷åñêîå îâëàäåíèå ñòóäåíòàìè ðîäíûì ÿçûêîì, âìåñòå ñ íèìè àíàëèçèðîâàë ÿçûêîâûå îñîáåííîñòè, è îíè âìåñòå ñîçäàâàëè ó÷åáíèêè, ó÷åáíûå ïîñîáèÿ. Ñïîñîáíûå ìîëîäûå ëþäè áûëè íå ïðîñòî ó÷åíèêàìè, îíè ñòàíîâèëèñü äëÿ íåãî êîëëåãàìè, ñîàâòîðàìè. Îäíèì èç òàêèõ òàëàíòëèâûõ ñòóäåíòîâ áûë áóäóùèé ïðîôåññîð Êàëìûöêîãî ãîñóíèâåðñèòåòà Áàòà Áàäìàåâ, ñîàâòîð ìíîãèõ åãî ó÷åáíèêîâ è ïîñîáèé.
 íà÷àëå 30-õ ãîäîâ äëÿ óñòàíîâëåíèÿ íîðì ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà ïîä ðóêîâîäñòâîì çàâåäóþùåãî êàôåäðîé êàëìûöêîãî ÿçûêà è ëèòåðàòóðû ïðè Ñàðàòîâñêîì ïåäàãîãè÷åñêîì èíñòèòóòå Á.Ê.Ïàøêîâà áûëà îðãàíèçîâàíà äèàëåêòîëîãè÷åñêàÿ ýêñïåäèöèÿ íà òåððèòîðèè Ëàãàíñêîãî è Ñàðïèíñêîãî ðàéîíîâ. Ïðèìîðñêèé (Ëàãàíñêèé) ðàéîí áûë âûáðàí êàê íàèáîëåå ìîùíûé â ýêîíîìè÷åñêîì è íàèáîëåå õàðàêòåðíûé â ÿçûêîâîì îòíîøåíèÿõ. Îí áûë ïðèâëåêàòåëüíûì è ïî ÷èñëåííîñòè íàñåëåíèÿ, è ïî ðàçíîîáðàçèþ õîçÿéñòâåííîé äåÿòåëüíîñòè (ðûáîëîâåöêîå, ñêîòîâîä÷åñêîå è çåìëåäåëü÷åñêîå õîçÿéñòâà). Ýêñïåäèöèåé áûë ñîáðàí áîãàòûé ëåêñè÷åñêèé ìàòåðèàë.
Äàëåå â 1932-1934 ãîäû ïðåïîäàâàë â Ñàðàòîâñêîì, â 1934-1935 ãîäû ðàáîòàë â Àñòðàõàíñêîì ïåäèíñòèòóòàõ è â 1941-1942-å ãîäû â Êàëìûöêîì ãîñóäàðñòâåííîì ïåäàãîãè÷åñêîì èíñòèòóòå. Áëàãîäàðÿ åãî íàó÷íîé è ïðåïîäàâàòåëüñêîé äåÿòåëüíîñòè â Ñàðàòîâå, Àñòðàõàíè, êàëìûêè õîðîøî çíàëè ó÷¸íîãî è, ïðèåçæàÿ ïî äåëàì â Ìîñêâó, ÷àñòî îñòàíàâëèâàëèñü ó ïðîôåññîðà Ïàøêîâà. Èç-çà ýòîãî ó íåãî îñëîæíèëèñü îòíîøåíèÿ ñ ñóïðóãîé.
Íî Áîðèñ Êëèìåíòüåâè÷ íàøåë âûõîä èç ïîëîæåíèÿ. Âñêîðå â Ïîäìîñêîâüå, â Áàáóøêèíî, åìó âñòðåòèëàñü æåíùèíà, ó êîòîðîé áûë ó÷àñòîê çåìëè. Îí ñ íåé äîãîâîðèëñÿ, ÷òî ïîñòðîèò äîì è åé âûäåëèò îäíó êîìíàòó ñ îòäåëüíûì âõîäîì. Òàê îí è ñäåëàë: ïîñòðîèë äîì, ãäå ïðèíèìàë âñåõ ïðèåçæèõ êàëìûêîâ, è ñàì âñþ íåäåëþ æèë òàì, òîëüêî íà âûõîäíûå äíè åçäèë äîìîé, â ñåìüþ.  ýòîì äîìå îí ïðèíèìàë àñïèðàíòîâ, äèññåðòàíòîâ ïî ðàçíûì âîñòî÷íûì ÿçûêàì.
 ãîäû âîéíû, êîãäà Áîðèñ Ïàøêîâ ó÷àñòâîâàë â ïåðåãîíå ñêîòà èç Êàëìûêèè â Êàçàõñòàí, ÷òîáû íàêîðìèòü âñåõ êîðîâ, îí òàê äåðãàë ñåíî èç ñêèðäû, ÷òî ïîðåçàë âñå ïàëüöû íà ðóêàõ. È ïîñëå ýòîãî îíè îñòàëèñü ñêðþ÷åííûìè.
Âî âðåìÿ âîéíû ðàáîòàë â îòäåëå íåðóññêèõ øêîë Íàðêîìïðîñà, ñ 1943 ãîäà - â Èíñòèòóòå ÿçûêà è ïèñüìåííîñòè ÀÍ ÑÑÑÐ, ïîçäíåå - â Èíñòèòóòå âîñòîêîâåäåíèÿ ñòàðøèì íàó÷íûì ñîòðóäíèêîì äî ïîñëåäíèõ äíåé ñâîåé æèçíè.  èíñòèòóòå, â æóðíàëå ïîñåùåíèÿ,íàïðîòèâ ôàìèëèé óêàçûâàëèñü ñïåöèàëüíîñòè ñîòðóäíèêîâ, ïðîòèâ ôàìèëèè Ïàøêîâà ñòîÿëà ïîìåòêà - óíèâåðñàë.
Ïîñëå âîçâðàùåíèÿ èç äåïîðòàöèè êàëìûêîâ â 1957-1958 ãîäû îí âîçðîäèë Êàëìûöêèé íàó÷íî-èññëåäîâàòåëüñêèé èíñòèòóò ÿçûêà, ëèòåðàòóðû è èñòîðèè (ÊÍÈÈßËÈ) è ðàáîòàë åãî äèðåêòîðîì. Îáùåèçâåñòíî, ÷òî Á.Ê.Ïàøêîâ ïðèíèìàë àêòèâíîå ó÷àñòèå â ñîçäàíèè íîâûõ ïèñüìåííîñòåé (ñíà÷àëà íà îñíîâå ðóññêîé, çàòåì - ëàòèíñêîé, ïîòîì ñíîâà íà ðóññêîé ãðàôè÷åñêîé îñíîâå), íîâûõ îðôîãðàôèé, ïðîãðàìì, ó÷åáíèêîâ, â ïîäãîòîâêå ìîëîäûõ ïåäàãîãè÷åñêèõ, íàó÷íûõ êàäðîâ. Òðóäíî íàçâàòü âñåõ åãî ñàðàòîâñêèõ, àñòðàõàíñêèõ, êàëìûöêèõ ñòóäåíòîâ, íî íåêîòîðûå åãî ó÷åíèêè ñòàëè ïåðâûìè êàëìûöêèìè ó÷åíûìè: Áàòà Áàäìàåâ, Óòàø Î÷èðîâ, Äîðäæè Ïàâëîâ, Áåìáÿ Ìóíèåâ, Ñàíäæè Êàëÿåâ, Ñàíäæè Êåíçååâ è ìíîãèå äðóãèå, êîòîðûå ñîñòàâèëè îñíîâó êàëìûöêîé èíòåëëèãåíöèè.
 1957 ãîäó â Ñòàâðîïîëüñêîì ãîñóäàðñòâåííîì ïåäàãîãè÷åñêîì èíñòèòóòå îòêðûëè êàëìûöêîå îòäåëåíèå, ãäå çàâåäóþùèì êàôåäðîé, îòäåëåíèåì áûë åãî âûïóñêíèê Áàòà Áàäìàåâè÷ Áàäìàåâ, ïðåïîäàâàòåëÿìè ñíîâà ñòóäåíòû Á.Ê.Ïàøêîâà - âûäàþùèåñÿ çíàòîêè ñâîåãî äåëà: Óòàø Óëàçãàíîâè÷ Î÷èðîâ, Ñàíäæè Êàëÿåâè÷ Êàëÿåâ, Ñàíäæè Àëåêñååâè÷ Êåíçååâ, àñïèðàíòêà Èíñòèòóòà âîñòîêîâåäåíèÿ Êåðìåí Íàìûñîâíà Áóêàåâà, Àíàòîëèé Øàëõàêîâè÷ Êè÷èêîâ. Êîíå÷íî, ïðåïîäàâàë Áîðèñ Êëèìåíòüåâè÷ Ïàøêîâ, ñòàðøèé íàó÷íûé ñîòðóäíèê Èíñòèòóòà âîñòîêîâåäåíèÿ ÀÍ ÑÑÑÐ.
Òîãäà â ïåðâîì íàáîðå ó÷èëèñü: Àíäðåé Áàäìàåâ, Áåëëà Ëèäæèåâà, Íàäåæäà Ìóñîâà, Ðàèñà Äæàìáèíîâà, Âàëåíòèíà Äàðáàêîâà, Ïîëèíà Áîðëûêîâà, Ëèäèÿ Áåðäåíîâà, Âàëåíòèíà (Ãþíçüìÿ) Ìàíäæèåâà, Íèíà Ìåíêåíîâà, Ãðèãîðèé Ïþðáååâ, Àëåêñàíäð Êàëÿåâ, Íèêîëàé Óáóøàåâ, Òàìàðà Áîñõàåâà, Àëåêñàíäðà Òåìèðîâà, Âàëåíòèíà Ìàíäæèêîâà, Êëàâäèÿ Ìàíäæèêîâà, Âèêòîð Ìàíäæèêîâ, Ëîïàñàí è Ñåðãåé Áàðòóíîâû, Èííà Äîëäóíîâà, Íàäåæäà Øàðìàíäæèíîâà è äðóãèå.
Áîðèñ Êëèìåíòüåâè÷ ïðåäëàãàë íåêîòîðûì êàëìûöêèì ñòóäåíòàì ïðîäîëæèòü îáó÷åíèå â àñïèðàíòóðå, ìíîãèõ ïðèãëàøàë ê ñåáå â Ìîñêâó â ãîñòè, îáåùàë îïëàòèòü (òóäà è îáðàòíî) äîðîãó è îáåñïå÷èòü òðåõðàçîâûì ïèòàíèåì (óòðîì - ÷àé, â îáåä - ÷àé, âå÷åðîì - ÷àé). Ýòî áûë î÷åíü óäà÷íûé íàáîð èç ñèáèðñêèõ âûïóñêíèêîâ. Ìíîãèå ñòàëè ó÷åíûìè, îïûòíûìè ïðåïîäàâàòåëÿìè ðîäíîãî è ðóññêîãî ÿçûêîâ, çàñëóæåííûìè ó÷èòåëÿìè. Èç íèõ âûøëî 3 êàíäèäàòà íàóê, 5 äîêòîðîâ íàóê.
Êàê óæå ãîâîðèëîñü, õîçÿéêà ó÷àñòêà çåìëè â äîìå Ïàøêîâà çàíèìàëà îäíîêîìíàòíóþ êâàðòèðó. Ñûí ýòîé æåíùèíû - ó÷àñòíèê âîéíû, êîíòóæåíûé, âñåãäà íàõîäèëñÿ â ãîñïèòàëå, íî ìàòü èíîãäà åãî áðàëà äîìîé. Êîãäà îí íàïàäàë íà ìàòü ñ òîïîðîì, îíà óåçæàëà â Ìîñêâó ê äî÷åðè. Ñûí, îñòàâøèñü îäèí, â ïîèñêàõ äåíåã âñåãäà ðûëñÿ â êíèãàõ ïðîôåññîðà Ïàøêîâà, èìè áûëè íàáèòû ÷åðäàê è êîðèäîðû.
Îäíàæäû â ôåâðàëå 1963 ãîäà, íè÷åãî íå íàéäÿ ïîñëå î÷åðåäíûõ ïîèñêîâ, ñèëüíî ðàññòðîèâøèñü îò ýòîãî, îí ïîñðåäè ñâîåé êîìíàòû ðàçâåë êîñòåð è ïîëèë âñå êåðîñèíîì, è áîëüøîé äåðåâÿííûé äîì ñãîðåë, êàê ïîðîõ. Òàê Áîðèñ Êëèìåíòüåâè÷ Ïàøêîâ â 72-ëåòíåì âîçðàñòå îñòàëñÿ áåç äîìà, áåç êâàðòèðû. Ïîòîì, ïîñëå äîëãèõ õëîïîò, îí ïîëó÷èë îäíîêîìíàòíóþ êâàðòèðó, è äî êîíöà ñâîåé æèçíè ðàáîòàë â Èíñòèòóòå âîñòîêîâåäåíèÿ ÀÍ ÑÑÑÐ. Ïðîôåññîð ðóêîâîäèë àñïèðàíòàìè, êîíñóëüòèðîâàë äèññåðòàíòîâ, ïèñàë ðåöåíçèè, îòçûâû ïî êèòàéñêîìó, ÿïîíñêîìó, êîðåéñêîìó, ìîíãîëüñêîìó, áóðÿòñêîìó, êàëìûöêîìó ÿçûêàì. Òàê äëèëîñü äî 1970 ãîäà, êîãäà Áîðèñ Êëèìåíòüåâè÷ íà 79-ì ãîäó ïîêèíóë ýòîò ìèð.
Á.Ê.Ïàøêîâ îïóáëèêîâàë îêîëî 60 ðàáîò, èç êîòîðûõ áîëüøèíñòâî ñâÿçàíî ñ ðåøåíèåì âîïðîñîâ ÿçûêîâîãî è êóëüòóðíîãî ñòðîèòåëüñòâà â ñòðàíå. Çàíèìàëñÿ ñîçäàíèåì íîâîé ïèñüìåííîñòè, óñîâåðøåíñòâîâàíèåì îðôîãðàôèè, óíèôèêàöèåé òåðìèíîëîãèè è íîðìèðîâàíèåì êàëìûöêîãî ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà. Èì íàïèñàíû ñòàòüè ïî ïðèêëàäíîìó ÿçûêîçíàíèþ íà ìàòåðèàëàõ êàëìûöêîãî, áóðÿòñêîãî, êèòàéñêîãî è êîðåéñêîãî ÿçûêîâ; ñîñòàâëåíû ó÷åáíèêè è ó÷åáíûå ïîñîáèÿ ïî êèòàéñêîìó è êàëìûöêîìó ÿçûêàì. Ðÿä ðàáîò ïîñâÿùåí êèòàéñêîé ëèòåðàòóðå.  ïîñëåäíèå ãîäû èíòåíñèâíî çàíèìàëñÿ èññëåäîâàíèåì ìàíü÷æóðñêîãî ÿçûêà. Ìíîãèå êàïèòàëüíûå òðóäû îñòàëèñü íåîïóáëèêîâàííûìè. Çà íàó÷íî-ïåäàãîãè÷åñêóþ è îðãàíèçàöèîííóþ äåÿòåëüíîñòü åìó áûëî ïðèñâîåíî ïî÷åòíîå çâàíèå çàñëóæåííîãî äåÿòåëÿ íàóêè ÐÑÔÑÐ. Íàãðàæäåí ìåäàëÿìè ÑÑÑÐ.
Ñðåäè åãî íàó÷íûõ òðóäîâ ñëåäóåò îòìåòèòü íåêîòîðûå ðàáîòû, êàñàþùèåñÿ êàëìûöêîãî ÿçûêà, â òîì ÷èñëå íîâîãî ëàòèíèçèðîâàííîãî àëôàâèòà â Êàëìûöêîé àâòîíîìíîé îáëàñòè, êàëìûöêîé ëèíãâèñòè÷åñêîé ýêñïåäèöèè, ìåòîäèêè ïðåïîäàâàíèÿ ãðàììàòèêè êàëìûöêîãî ÿçûêà â íà÷àëüíîé øêîëå, à òàêæå èññëåäîâàíèå ó÷¸íûì âåëèêîãî ýïîñà êàëìûöêîãî íàðîäà "Äæàíãàð". Îí èçäàë ïîñîáèå ïî ðóññêîìó ÿçûêó äëÿ ó÷èòåëåé êàëìûöêèõ øêîë. Ñîõðàíèëèñü åãî òðóäû ïî èññëåäîâàíèþ ñòàðîêàëìûöêîé ïèñüìåííîñòè, îí íàçûâàë åå âûäàþùèìñÿ êóëüòóðíûì íàñëåäèåì êàëìûöêîãî íàðîäà.
Ñâåòëàÿ ïàìÿòü îá ýòîì óäèâèòåëüíî ïðåêðàñíîì ÷åëîâåêå, ó÷åíîì øèðî÷àéøåãî è âûñî÷àéøåãî êëàññà íàâå÷íî ñîõðàíèëàñü â äóøàõ ëþäåé, êîòîðûå åãî çíàëè èëè õîòÿ áû îäèí ðàç âñòðå÷àëèñü ñ íèì. Ðàäè äðóãèõ ëþäåé îí ãîòîâ áûë îòäàòü æèçíü. Êîãäà ïîñëå Ñèáèðè ïî âñåé Êàëìûêèè îäíîâðåìåííî øëà ñòðîéêà, âîçðîæäåíèå ñåë è ãîðîäîâ, îí ïîìîãàë ñâîèì áûâøèì ñòóäåíòàì, òåïåðü óæå èçâåñòíûì ïèñàòåëÿì, ó÷åíûì. Êàëìûêè åãî âñåãäà áóäóò ïîìíèòü õîòÿ áû çà òî, ÷òî îí ðàäè íèõ óøåë èç ñîáñòâåííîé ñåìüè, ïîñòðîèë äëÿ íèõ â Ìîñêâå äîì è âñå ñâîè íàêîïëåíèÿ îòäàâàë íà âîçðîæäåíèå Êàëìûêèè. Òåïåðü â Ýëèñòå åñòü óëèöà èìåíè Á.Ê.Ïàøêîâà, çíà÷èò, îí âñåãäà ñ íàìè, êàëìûêàìè, ñ Êàëìûêèåé.
Íèêîëàé ÓÁÓØÀÅÂ,
ñòàðøèé íàó÷íûé ñîòðóäíèê
ÊàëìÍÖ ÐÀÍ,
äîêòîð ôèëîëîãè÷åñêèõ íàóê, äîöåíò,
îòëè÷íèê íàðîäíîãî ïðîñâåùåíèÿ,
çàñëóæåííûé äåÿòåëü íàóêè ÐÊ

Íà ñòàðîé àâòîäîðîãå Ýëèñòà-Âîëãîãðàä â þæíîé ÷àñòè ïîñåëêà Êåò÷åíåðû âîçâûøàåòñÿ àðêà. Îíà ïîñòðîåíà â 1959 ãîäó è ïîñâÿùåíà 350-ëåòèþ äîáðîâîëüíîãî âõîæäåíèÿ êàëìûöêîãî íàðîäà â ñîñòàâ Ðîññèéñêîãî ãîñóäàðñòâà.  òî âðåìÿ êàëìûêè òîëüêî ÷òî âåðíóëèñü èç íåçàêîííîé ññûëêè â Ñèáèðü. Ïîñåëîê Ñóõîòà, íûíå Êåò÷åíåðû, äî äåïîðòàöèè êàëìûêîâ ïðåäñòàâëÿë ñîáîé íåñêîëüêî äåñÿòêîâ ãëèíîáèòíûõ çåìëÿíîê, ïðèâîëüíî ðàçáðîñàííûõ ïî áåðåãàì ðå÷óøêè Àìòà-Áóðãóñòà.
 òî âðåìÿ êàòàñòðîôè÷åñêè íå õâàòàëî æèëüÿ. Ñòðîéìàòåðèàëû àâòîìàøèíàìè äîñòàâëÿëèñü èç Ñòàëèíãðàäà, ñ æåëåçíî-äîðîæíûõ ñòàíöèé Àáãàíåðîâî è Äèâíîå Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ. Èõ äîñòàâëÿëè íà ñêëàä ïëåìçàâîäà "Ñóõîòèíñêèé", îòêóäà ðàçâîçèëè ãóæåâûì òðàíñïîðòîì - íà ëîøàäÿõ, áûêàõ è âåðáëþäàõ íà ñòðîÿùèåñÿ îáúåêòû â ï. Ñóõîòà (Êåò÷åíåðû), íà ôåðìû Øèí-Ìåð, Áóðãñóí, Ãàøóí-Áóðãóñòà è æèâîòíîâîä÷åñêèå ñòîÿíêè. Ýíòóçèàçì íàñåëåíèÿ áûë î÷åíü âûñîêèé. Ëþäè ðàáîòàëè, íå ïîêëàäàÿ ðóê, âåñü ñâåòîâîé äåíü, áåç âûõîäíûõ è ïðàçäíè÷íûõ äíåé â ñåëüñêîì õîçÿéñòâå, æèâîòíîâîäñòâå è ñòðîèòåëüñòâå. Íåâçèðàÿ íà íåõâàòêó ñòðîéìàòåðèàëîâ, áûëî ðåøåíî âîçâåñòè àðêó.

Òàœº÷ä øàð øàší äåëãð³ä éîâíà. "Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ì" ãèäã Öóòõëœãèí õóðë ÷èíðò³ êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³í³. Áààõí ê´â¢ä Ýíòêã (Èíäèÿ) îðí-íóòãò øàð øàšíà ñóðºàëü äàñš, ã¢í ìåäðë àâíà. Ìàíà õóðëûí ëàìíð áàº÷óäëà ñ³í äàìøëòàðí õóâàëöíà. Òàœº÷èí áîëí òàëäàí ºàçðèí áààõí ãåëœã¢ä ìàíà õóðëä áóðõí-øàšíà àâúÿñìóä áîëí çàœøàëìóä ìåäš àâöõàíà. Õàëüìã Òàœº÷èí øàší ëàì Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å áàñ ýäíë³ õàðºàä, èë êåðã¢ä³ðí áîëí ñåëâã¢ä³ðí í´êä áîëíà. Ìàíà õóðë áóðõí-øàšíà îëí ç¢ñí êîíôåññüì¢äë³ áàò í´êöëò á³ðš, ýäíë³ õàìöó ¢¢ëäí³.


Ýëñò áàëºñíà Î÷ðà Íîìòûí íåðò³ 8-÷ òîéãòà äóíäûí øêîëä áàãøíð Ãàëèíà Àíäðååâíà Øåâ÷åíêî, Ïàâåë Êóçüìè÷ Ïîãðåáíîé, Âàëåíòèíà Î÷èðîâíà ×åòûðîâà îëí šèëä³í ñ³³í³ð ê´äëë³. Ýäí ꢢêä-ê´â¢äò ñ³í ìåäðë, ñóðºìš ´ãë³.
ÐÔ-í îëí äóíäûí áîëí àõ ñóðºóëü-ýðäìèí ê¢íäò³ ê´äë³÷, Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà áàãø Äåíèñëàâ Ýíÿåâè÷ Áóõàåâèí ºàðäâðò ýí øêîëûí êîëëåêòèâ ê¢ö³ìšò³º³ð ¢¢ëäš éîâëà. Ýäí³ êîëëåêòèâ ÓÄÅ ´ðã³ð îëçëäã á³³ñìí. 1996, 1997, 1998 šèëì¢äò "²ð³ñ³í šèëèí øêîë" ãèäã íåð 碢ñìí.


ÐÔ- íîìèí à÷òà ¢¢ëä³÷, ²ð³ñ³í Ïðåçèäåíòèí ì´ð³í ëàóðåàò, Õàëüìã Òàœº÷èí Ãåðîé, ÐÀÎ-í àêàäåìèê, ìàíà óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð Ï¢ðâ³ Ìó÷êàåâè÷ Ýðäíèåâèí šèðºëèí, íîìèí-ïåäàãîãè÷åñê ¢¢ëäâðèí òóñêàð ìàíà ãàçåò áè÷ë³. Àêàäåìèêèí ¢¢ä³ñí ÓÄÅ òåõíîëîãèé áè÷êä¢äò èê òóñàí ê¢ðãš³õèíü öóºàð ìåäí³. Ï¢ðâ³ Ìó÷êàåâè÷ (çóðãò) øêîëìóäò îäàä, ñóðºóëü÷íðëà áîëí áàãøíðëà õàðºíà. Íîìò ꢢíäâðèí éîâóäò ꢢêä-ê´â¢ä ÿºš ñóð÷àõèíü, ýñâ³ð ´ãäã á¢ðòêëºí³ ê´äëìøèã ýäí ÿºš ê¢ö³äãèíü ìåäš àâíà. Òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí ê´äë³÷íð áîëí áè÷êä¢ä ´â³ðö òåõíîëîãèé ¢¢ä³ñí íîìòä èê õàíëòàí ´ðãí³.

ß ðåøèëà ïîäåëèòüñÿ âîñïîìèíàíèÿìè îá èñòîðèè ñîçäàíèÿ êàôåäðû èíîñòðàííûõ ÿçûêîâ â Êàëìûöêîì ãîñóäàðñòâåííîì óíèâåðñèòåòå. Ýòî êàê äîáðàÿ ïàìÿòü î ïåðâûõ åå ñïåöèàëèñòàõ, òåõ, êòî âëîæèë ìíîãî ñèë è ýíåðãèè â ñâîå äåëî. Âûïóñêíèêè ÊàëìÃÓ óñïåøíî òðóäÿòñÿ íå òîëüêî â Ðîññèè, íî è âî ìíîãèõ ñòðàíàõ ìèðà. Ìîÿ æèçíü òîæå íåîòäåëèìà îò óíèâåðñèòåòà.
Ëþáîâü ê ïðåäìåòó ìíå ïðèâèëà ó÷èòåëüíèöà àíãëèéñêîãî ÿçûêà Äóáðîâèíà Âåðà Ô¸äîðîâíà, êîãäà ÿ ó÷èëàñü â ñðåäíåé øêîëå ¹ 71 ãîðîäà Íîâîñèáèðñêà. Ñ ïåðâûõ óðîêîâ, à ýòî áûëî â ïÿòîì êëàññå, ìíå áûëî èíòåðåñíî èçó÷àòü ÿçûê. Èíîãäà ïðèíèìàëà ó÷àñòèå â ãîðîäñêîé îëèìïèàäå, òàê ÿ óòâ¸ðäèëàñü â ñâîåì ðåøåíèè ñòàòü ó÷èòåëåì àíãëèéñêîãî ÿçûêà.
Ïî îêîí÷àíèè äåñÿòîãî êëàññà, à ýòî óæå áûëî â Ýëèñòå, â 1960 ãîäó ÿ ïîñòóïèëà â Ïÿòèãîðñêèé èíñòèòóò èíîñòðàííûõ ÿçûêîâ è îêîí÷èëà åãî â 1965 ãîäó ïî ñïåöèàëüíîñòè "ó÷èòåëü àíãëèéñêîãî è ôðàíöóçñêîãî ÿçûêîâ". Òàêèõ ñïåöèàëèñòîâ â òî âðåìÿ áûëî ìàëî â ðåñïóáëèêå, êîòîðàÿ òîëüêî ÷òî íà÷àëà âîçðîæäàòüñÿ ïîñëå âîçâðàùåíèÿ èç Ñèáèðè. Ïåðâûìè íàöèîíàëüíûìè êàäðàìè ïî íåìåöêîìó ÿçûêó áûëè: Áàäóãèíîâà Ç. Ä., Áèòêååâà Ã. Ñ., Áàäìàåâà Í.Ñ. è äðóãèå, à ïî àíãëèéñêîìó ÿçûêó - Àøèëîâà Ð. Î., Ìàêñèìîâà Ñ. Ô., Ìàíäæèåâà Ê. Ó. è äðóãèå.

Õàëüìã Òàœº÷èí íåã áèëãò³ ãèñí æóðíàëèñò áîëí áè÷³÷ Íàðàí Èëèøêèí ä´÷ ºàð šèëèí òóðøàðò "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòèí ðåäàêöëà áàò çàëºëäà á³ðš éîâëà. Ê¢÷-ê´ëñ³ðí,áèëã³ðí, çàëó-ç´ðìã³ðí íåð³í òóóðóëñí óëñèí áîëí òàœº÷èí òóóšèí òóñêàð ýí¢í³ êåëâðì¢ä, î÷åðêñ, áîëí çóðöñ óìøà÷íðèí îíüã àâëäã á³³ñìí.
1995 šèëä ò´ðñêí êåë³ð ºàðäã ãàçåòä íîéí Ñåðáåäæàá Òþìåíÿ áîëí ýí¢í³ ýëãí-ñàäíà òóñê ñîíüí ìàòåðèàë áàðëãäñìí. Ìàòåðèàëûã äàõóëàä õàòí Íèìåí Äåëèê Òþìåíÿ çóðã óìøà÷íðèí îíüãò òóñõàãäñí áîëäã. Òþìåíü íîéíà ´ðê-á¢ëèí ýë÷íð ãðàæäàíñê ä³³í³ éîâóäò ºàçàäûí îðíóð í¢¢š ºàðñìí. ²ð³ñ³ä çóã õàòí Íèìåí Äåëèê Òþìåíü, øòàá-ðîòìèñòð Áàòûê Òþìåíÿ ꢢêíü ýí á³³ñìí. Áàòûê ýâð³í áîëõëà íåð òóóðñí Ñåðáåäæàáèí à÷ ê´â¢íü á³³ñìí. Íèìåí Äåëèê Áîäüñàä Åêàòåðèíàí îðäåí³ èê òîîìñðòà ó÷èëèùä ñóðºóëü ñóðñìí. Õ´´ííü Ìîñêâàä ºàçàäûí êåëí³ ôàêóëüòåò ÷èë³ñìí.
Çóã ýâð³ííü áèëã³í ¢ç¢ëõ àðºèã ê´äëìø÷íðèí áîëí êðåñòüÿíìóäûí ò¢ð¢í ãîñóäàðñòâ ýí¢íä ´ãñí óãà. Õ´´ííü ýí¢ã Ñèâð¢ð òóóâðò éîâóëëà. Õàëüìãèí õàòí Íèìåí Äåëèê Áàòûêàåâíà Òþìåíü (Áîñõîìäæèåâà) Íîâîñèáèðñê îáëàñòèí Óáèíñêîå ñåë³í³ ´´ð îðøàãäñí á³³í³ ãèš Íàðàí Èëèøêèí áè÷ñìí.


Êàëÿí Ñàíš - Õàëüìãèí õ³³ðò³ íåã ¢ðíü, õàëüìã óóºí áè÷³÷èí íåãíü. Ìåðãí áèëãò³, í³ðí øèíšò³ óðí çîêúÿë÷ õàëüìã óëñèí ñîéë, óðí ¢ãèã õàäºëš äåëãð¢ëëºí³ êåðãò èê à÷-òóñàí ê¢ðãñí ¢¢ëä³÷ áîëš íåð³í ì´œêð¢ëñìí. 2005 šèëä öîêñí çóðãò òàäí òàœº÷èí íåðò³ áè÷³÷íðèã áîëí æóðíàëèñòíðè㠢皳í³ò. Äèãò³ ýí šèë Êàëÿí Ñàíšèí ò´ðš ºàðñíà 100 šèëèí ´´íèã òàœº÷ä ´ðã³ð òåìäãëñìí. Òàœº÷èí íåðò³ áè÷³÷íð áîëí æóðíàëèñòíð Êàëÿí Ñàíšèí àâàëü Ìàðèÿ Òðîôèìîâíàä çî뺚, ýí¢í³ ãåðòíü ãèè÷ëñìí. Òèèãõä ýäí ºàçàðàí ºàðàä, ãåðèííü õàøàä àëüìíà ìîäíà ´´ð õàìäàí çóðãàí öîêóëñí áîëäã.

Õàëüìã Òàœº÷èí íåã áèëãò³ ãèñí æóðíàëèñò áîëí áè÷³÷ Íàðàí Èëèøêèí ä´÷ ºàð šèëèí òóðøàðò "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòèí ðåäàêöëà áàò çàëºëäà á³ðš éîâëà. Ê¢÷-ê´ëñ³ðí,áèëã³ðí, çàëó-ç´ðìã³ðí íåð³í òóóðóëñí óëñèí áîëí òàœº÷èí òóóšèí òóñêàð ýí¢í³ êåëâðì¢ä, î÷åðêñ, áîëí çóðöñ óìøà÷íðèí îíüã àâëäã á³³ñìí.
1995 šèëä ò´ðñêí êåë³ð ºàðäã ãàçåòä íîéí Ñåðáåäæàá Òþìåíÿ áîëí ýí¢í³ ýëãí-ñàäíà òóñê ñîíüí ìàòåðèàë áàðëãäñìí. Ìàòåðèàëûã äàõóëàä õàòí Íèìåí Äåëèê Òþìåíÿ çóðã óìøà÷íðèí îíüãò òóñõàãäñí áîëäã. Òþìåíü íîéíà ´ðê-á¢ëèí ýë÷íð ãðàæäàíñê ä³³í³ éîâóäò ºàçàäûí îðíóð í¢¢š ºàðñìí. ²ð³ñ³ä çóã õàòí Íèìåí Äåëèê Òþìåíü, øòàá-ðîòìèñòð Áàòûê Òþìåíÿ ꢢêíü ýí á³³ñìí. Áàòûê ýâð³í áîëõëà íåð òóóðñí Ñåðáåäæàáèí à÷ ê´â¢íü á³³ñìí. Íèìåí Äåëèê Áîäüñàä Åêàòåðèíàí îðäåí³ èê òîîìñðòà ó÷èëèùä ñóðºóëü ñóðñìí. Õ´´ííü Ìîñêâàä ºàçàäûí êåëí³ ôàêóëüòåò ÷èë³ñìí.
Çóã ýâð³ííü áèëã³í ¢ç¢ëõ àðºèã ê´äëìø÷íðèí áîëí êðåñòüÿíìóäûí ò¢ð¢í ãîñóäàðñòâ ýí¢íä ´ãñí óãà. Õ´´ííü ýí¢ã Ñèâð¢ð òóóâðò éîâóëëà. Õàëüìãèí õàòí Íèìåí Äåëèê Áàòûêàåâíà Òþìåíü (Áîñõîìäæèåâà) Íîâîñèáèðñê îáëàñòèí Óáèíñêîå ñåë³í³ ´´ð îðøàãäñí á³³í³ ãèš Íàðàí Èëèøêèí áè÷ñìí.


Êàëÿí Ñàíš - Õàëüìãèí õ³³ðò³ íåã ¢ðíü, õàëüìã óóºí áè÷³÷èí íåãíü. Ìåðãí áèëãò³, í³ðí øèíšò³ óðí çîêúÿë÷ õàëüìã óëñèí ñîéë, óðí ¢ãèã õàäºëš äåëãð¢ëëºí³ êåðãò èê à÷-òóñàí ê¢ðãñí ¢¢ëä³÷ áîëš íåð³í ì´œêð¢ëñìí. 2005 šèëä öîêñí çóðãò òàäí òàœº÷èí íåðò³ áè÷³÷íðèã áîëí æóðíàëèñòíðè㠢皳í³ò. Äèãò³ ýí šèë Êàëÿí Ñàíšèí ò´ðš ºàðñíà 100 šèëèí ´´íèã òàœº÷ä ´ðã³ð òåìäãëñìí. Òàœº÷èí íåðò³ áè÷³÷íð áîëí æóðíàëèñòíð Êàëÿí Ñàíšèí àâàëü Ìàðèÿ Òðîôèìîâíàä çî뺚, ýí¢í³ ãåðòíü ãèè÷ëñìí. Òèèãõä ýäí ºàçàðàí ºàðàä, ãåðèííü õàøàä àëüìíà ìîäíà ´´ð õàìäàí çóðãàí öîêóëñí áîëäã.

Íà ýòîé íåäåëå â ðåãèîíàëüíîì Öåíòðå ñïîðòèâíîé ïîäãîòîâêè ñáîðíûõ êîìàíä îïðåäåëèëèñü ïîáåäèòåëè ôèíàëüíûõ ñîðåâíîâàíèé ðåñïóáëèêàíñêîãî òóðíèðà ïî áàñêåòáîëó "Ëîêîáàñêåò-Øêîëüíàÿ ëèãà" ñðåäè ó÷àùèõñÿ îáùåîáðàçîâàòåëüíûõ øêîë (þíîøåé è äåâóøåê) 2000 ã.ð. è ìëàäøå.

Ïîòîìêè ãåðîÿ èùóò ðîäíûõ åãî äðóãà
Ñâÿùåííà ïàìÿòü î Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíå, óí¸ñøåé ìíîãèå æèçíè. Îíà ïåðåäàåòñÿ èç ïîêîëåíèÿ â ïîêîëåíèå âîò óæå áîëåå 70 ëåò. Ìû ïîìíèì, êàêîé öåíîé çàâî¸âàíî ñ÷àñòüå…

Â÷åðà âïåðâûå ðàñøèðåííîå çàñåäàíèå êîëëåãèè ìèíèñòåðñòâà ñåëüñêîãî õîçÿéñòâà ðåñïóáëèêè ñîñòîÿëîñü íà ïëîùàäêå àãðàðíîãî ôàêóëüòåòà Êàëìûöêîãî ãîñóíèâåðñèòåòà èì. Á.Á. Ãîðîäîâèêîâà. Âåäü íà ñåãîäíÿøíèé äåíü óíèâåðñèòåò ÿâëÿåòñÿ îïîðíûì âóçîì ðåñïóáëèêè è ñòðàíû, êóçíèöåé êàäðîâ ÀÏÊ.