Ноха сарин 22-с авн Хальмг Таңһчин РМО-син балһсдын болн селәдин, хотл Элст балһсна муниципальн бүрдәцс социальн чинртә төсвсин марһаст эрлһән орулҗ чадҗана гиҗ таңһчин Залврин барин цергллт зәңглҗәнә. Эн марһанд йилһгдҗ авсгдсн төсвсин медлд 2023 җилд әмтнә седвәрәр муниципальн бүрдәцд селәнә эс гиҗ балһсна делгрлтд туслх керг-үүлдврмүд күцәгдхмн.

Күүнә амнас һарчах үг болһн эврә тууҗ-түүктә болна. Зуг, зәрм үгмүдин үүсл-һарлнь мартгдад, күүнд эс медгдәд бәәнә, зәрм үгмүдин тууҗиг болхла, хуучн цагин цаас уудлҗ хәәхлә, тодрха болҗ һарад ирдг. Мана келнә «хууль» гидг үг нег тиим үг болна. Эннь хуучрсн үгмүдин тоод орв чигн, өдгә цагин келнд сергәд орхла, үлү болх биш.

Этно-электро-панк көгҗмиг татдг баг Элстд үүдсинь көгҗмд дурта улс сән меднә. Өдгә цага көгҗм татдг баһчуд одахн «Нүүдл улсин дун» гидг нарт-делкән фестивальд орлцсн зәңг чигн һарла. Улан Удэ балһснд болдг көгҗмчнрин ик марһанд ирсн олн улс дунд ик тааслт «Хагрин» олв. Делкәд чинртә билгтнрин хәләврт тиигҗ түрүн орлцснасн авн тааслт олснь өргмҗтә болҗана. Бүрдәд дала цаг болад уга баг тиигәд нарт-делкәд чинртә фестивалиг секх зөвтә болв. Олн хәләһәчнр хальмг баһчудын көгҗмиг тассан альх ташлһарн медүлҗ, эднә нердиг медҗ авв.

2022-ч җилд зуульчллһна халхар Хальмгт зөвәр ик ишкдл кегдв. Бамб цецгин фестиваль болҗ, ик керг-үүлдврт хүврв. Терүг бүрдәлһнд таңһчин әмтн цугтан орлцснь пандемийин зовлңгиг мартх таал учрав. Гемәс саглад, әмтн гер-гертән бәәснь ик уудьврта болснь маһд уга. Хаврин цагла теегиг кеерүлдг цецгәс һарсн серҗңсн салькта хаврин серүн сард олн улс таңһчд ирҗ, цуг әмтнлә хамдан эн кеермҗлә таньлдҗ, теегин сенр аһар киилҗ амрв. Хальмгт ирсн әмтн дунд кесгнь түрүн болҗ, теегин һазрт ирсн болҗана. Европин өмн үзгт бәәршсн азаиатск республикд ирҗ, ке-сәәхн болн өвәрц архитектурла, олн бумбсла таньлдҗ эдн бийдән шин делкә секв. Европд һанцхн болгч ик болн дүүвр сәәхн Бурхн Багшин Алтн сүмд орҗ, мөргүлд орҗ, цуг улсин эрүл-мендин төлә зальврад, хотл балһсна һәәхмҗтә ормсиг эргҗ хәләсн әмтнд Хальмг һазр таасгдв.

Энүнә өмнк һарцдан нертә номт, дипломат болн зуульч Ян Потоцкий Иҗл һолын дор һазра болн Ар Кавказар йовсн цагтан хальмгудын тускар бичснә тодлвраснь эклҗ барллавидн. Ода бидн умшачнрин оньгт тер тодлврас цаарандкинь барлҗанавидн. Ян Потоцкий тодлвран 1798-ч җилд бичсинь медхд чигн өврмҗтә. 230 һар җил болад, өдгә цага умшачнрт польск номт бичсн тоотыг орчулҗ, хальмг келәр барлҗанавидн. Тер кезәңк цагт бас ноха сард үзсн тоотан Ян Потоцкий цааснд буулһҗ үлдәснь йир соньн гих кергтә.

Өрк-бүлд нег күн болв чигн эрк биш эмчин эрдмтә болхла ямаран сән. Нег үлү өдгә цагт өрк-бүлд эрүл-менд харлһна көдләч бәәхлә, тер цуг өөрхн улстан түрүн дөң күргҗ, ханя-тому учрхла дарунь эдгәҗ авна. Элст балһснд бәәдг Хальмг Таңһчин ачта эмч Саңһҗин Борис эрүл-менд харлһна халхд дөч һар җилдән үнн-чик седклтәһәр көдләд, дорас өсч йовх кесг бичкдүдин әм аврсн күн болна. Эндр Борис Михайлович ачта амрлһнд һарсн бәәнә, болв эрүл-менд харлһна төрәр эн урдк кевәрн соньмсна, байн дамшлтарн болн мергҗлтәрн хувалцна. Тернь учрта, энүнә Хоңһр болн Савр көвүднь, Саглр бернь, Манҗ ач көвүнь Альбина авальтаһан эрдмәрн эмчнр болна, тегәд эднд эцкин болн аавин сүв-селвг кергтә болна.

Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Батун седвәрәр долан хонгин туршарт Лаганя районд болсн бадм цецгин фестиваль байрин бәәдлд төгсв. Өдр болһн фестивалин йовудт болсн олн зүсн керг-үүлдврт таңһчин әмтн бәәтхә, мана орн-нутгин кесг һазрас олн гиичнр терүнд орлцснь темдгтә болн кесгтән тодлгдх йовдл болв. Москва, Санкт-Петербург, Сарпуль, Магадан, Пермь, Краснодар болн талдан балһсдас ирсн олн гиичнр хальмг улсин сойлла, авъясла таньлдв. Фестиваль юуһарн соньн болсна тускар маднд Лаганя района «Приморские известия» газетин ах зәңгч Манҗин Светлана тодрхаһар келҗ өгв.

Мана таңһчд Хальмг мөртә 110-дивизь бүрдснә 80 җилә өөн темдглгдҗәнә. Төрскән харсгч Алдр дәәнә хамгин күнд җилмүдт Тең һол деер немш-фашистк хортыг бәрҗ зогсасн зөргтә хальмг дәәчнрин эндрк үйин баһчуд дивизин дәәч хаалһар мөр унҗ йовв. Үйнрин залһлданд, дәәч зөргин ул деер баһчудт төрскнч сурһмҗ өглһнд ик чинр зүүҗәдг керг-үүлдвриг бүрдәсн улст Ханлтын бичгүд шидр бәрүлҗ өггдв.

Хальмгуд тал, Иҗлин, Көк теңгсин көвәһәр, Кавказин һазрт әмтнүр кесн зуульчллһна туск материалмуд дунд Ян Потоцкин үүдәврмүд онц орман эзлнә. Эн зуульчин болн бичәчин, терүнә үүдәврмүдин тускар эндрк һарцд келҗ өгхәр бәәнәвидн. Ян (Иван) Осипович Потоцкий (1761- 1815) Әәдрхнә теегүр болн Кавказур кесн зуульчллһна тускар «Путешествие в степи Астрахани и на Кавказ» гидг үүдәвртнь келгдҗәнә.

Хальмг Таңһчин социальн делгрлтин, күч-көлснә болн көдлмшәр тетклһнә министр Өлзәтин Марина таңһчин әмтнә социальн харслтын, көдлмшәр тетклһнә, олн үртә өрк-бүлмүдиг болн медәтнриг дөңнлһнә туст күцәгдҗәх керг-үүлдврмүдин тускар келәд, эн җилин түрүн өрәлд кеҗ-күцәсн көдлмшин аш диглв.