Ода мана таңһчд хамгин ик төр ямаран гихлә, хамгин түрүнд олн-әмтнә төлә көдлмшч ормс бүрдәх кергтә гиҗ санҗанав. Эн туст ода тогтсн бәәдлиг урдк җилмүдин бәәдллә әдлцүлҗ болшго. Мини бичкндк болн баһ цаг 70-80-ч җилмүдт давла. Тиигхд мана «Западный» совхозин Целинн дунд сурһульд дундлад 500-550 күүкн-көвүн сурдг бәәсмн. Мана селәнд хара бәәдг күн уга билә. Тиигхд совхозд гараж, селәнә эдл-ахун техникиг ясдг мастерскоймуд, хөд кирһдг бәәрн, тосхлһна әңг, мал бордлһна комплекс, өдмг болһдг гер, промышленн эд-таврин, эдл-ахун чигн лавкс, бәәрн эмнлһн, пошт, дегтрин саң, селәнә сойлын Гер, зуни кинотеатр болн нань чигн күч-көлсч, сойлын болн социальн бүрдәцс үүлдҗәлә. Тер цагт совхозд 40 миңһн һар хөн, 7 миңһн шаху толһа бод мал билә. Келхд, тиигхд таңһчин эдл-аху болһн мана селәнлә әдл сәәнәр бәәсн болдг.
Одахн би дәкнәс төрскн селәнүр эгчдән золһхар одад ирләв. Түрүн хәләцд аршанбулгихн му бишәр бәәнә. Советин цагла Элст-Аһш һол хаалһас селән тал татсн хату девскртә 16 дууна хаалһин чинрнь ода бийнь му биш. Келхд, хату девскртә хаалһ уга бәәсн цагла бәәрн әмтн яһҗ муулян эдлсн болх гиһит. Хур-чиг орсн кемд Элст аль района төв күртл күрдг арһ тасрдг бәәсмн. Өвдгцә гишң бальчгт булхад, машид дор ормдан кесгтән зогсдмн. Ода баһчуд тер цага мана зовлңгиг медхш. Советин цагла тосхсн хаалһар эврә машиһәрн нааран-цааран хурдлад бәәнә.
Цааранднь урдк җилмүдән санхла, намаг дунд сурһульд сурчахд газ гидг юмна тускар меддго биләвидн. Бешән модар болн хар нүүрсәр түләд хот кедг цаг бәәсмн. Зуни кемд болхла керогаз деер хотан кедмн. Мадниг, бичкдүдиг, кероси авхулхар эк-эцкнр долан хонгт нег дәкҗ түләнә станц тал илгәдмн.
Усна тускар келхлә, мана селәндә худгудт усн әмтәхн билә. Тегәд хаалһин, газин болн усна туст ө-һундл учрхш, зуг харм төрхд, оңдан халхар төр дала.
Ода поселкд бәәдг әмтнә ик зунь көдлмш уга, тегәд өрк-бүлмүдән асрхар Элстүр, таңһчин һатц чигн бәәдг балһсд орад тенд көдлҗәнә. Аршан Булгт болхла көдлҗәсн бүрдәцсәс зуг дунд сурһуль, бичкдүдин сад, дегтрин саң көдлҗәнә. Эмнлһн хаалһата. Долан хонгт нег дәкҗ района төвәс эмч ирәд кү хәләнә. Бас долан хонгт нег дәкҗ пошт көдлнә.
Селәнә әмтн давсн җилин така сарас авн эврә малан үвлд белдсн хотар асрҗана. Яһад гихлә 2020-ч җилд һаң халунас көлтә теегин өвсн нарнд шатад, малыг кеер хәрүлдг арһ тасрв. Эн төр эгчим бас икәр үүмүлҗәнә. «Ода дулан күртл яһҗ бәәхв? Хавр ирхлә, теегт өвсн һархий?», – гиҗ Галя эгчм икәр зовад бәәнә.
Урднь ниргәд шуугад бәәдг хойр давхр ДК-д ода ә-чимән уга, тагчг. Кесг җил хооран сойлын Герт түүмр болад, түүнәс нааран эн көдлдгән уурв. Келхд, 2018-ч җилин зунар Хальмг Таңһчин правительствин сүүрт РФ-н Президентин сойлын туск Зәрлгин туст күүндвр һарсмн, 2019-ч җилд Хальмг Таңһчин зуульчллһна болн сойлын министерствин эрлһнәс иштә таңһчин зәрм селәдт, тер тоод Аршан Булг поселкд, сойлын Гер тосхгдхмн гисн шиидвр батлҗ авгдла. Зуг, харм төрхд, селәнә әмтнә төлә ик чинр зүүҗәдг тер правительствин тогтавр урдк кевәрн цааснд үлдв яһв?..
Одахн Аршан Булгт шин ФАП тосхгдв. Терүнә төлә цуг өлг-эд хулдҗ авад бел кечксн бәәнә. Удл уга бидн эврә ФАП-та болхвидн гиһәд эгчм байрта зәңгәрн нанла хувалцв.
Дәкәд нег төрнь: Элстүр аль района төв күртл әмтиг зөөдг автобус поселкд уга. Урднь бәәрн күн эврә ГАЗеләр аршанбулгихнә улсиг зөөдг билә, зуг көлгнь эвдрснәс авн селәнә әмтн эн төрән яһҗ хаһлхан медҗәхш.
Тегәд ода таңһчин селәдиг яһҗ босххмн? Мана газетин умшачнр, нег үлү селәдт бәәдг әмтн, эн туст ямр тоолврта бәәхинь медхд соньн болхмн билә.
ШААКУН Василий

Әрәсән социальн даатхлһна саңгин Хальмг Таңһчар үүлддг әңг йилһсн мөңгәр таңһчин предприять-бүрдәцс көдләчнриннь күч-көлс харлһна керг-үүлдврмүд күцәнә. Давсн җилд эн мөңгиг көдләчнриг коронавирусн гемәс хөрлһнә керг-үүлдвр күцәлһнд олзлх зөв өггдв. Тиигәд Хальмгин предприятьмүд эн кергт 1,4 сай арслң олзлв.

Эн җилин эклцәр кесн то-дигәр, мана таңһчд 96 баахн эк нег дәкҗ өгдг 30 миңһн арслңга демин мөңг авхмн. Эн мөңгн «Демография» гидг келн-улсин төсвин «Үрнь төрҗ һарсн цагт өрк-бүлмүдт дем күрглһн» гидг таңһчин төсвин медлд өггднә. Терүг 2019 җилин туула сарин 1-әс авн 2024 җилин бар сарин 31 күртл цаһан төр болсн 25 нас күрәд уга баахн экнр авч чадҗана.

Хальмг Таңһчин социальн делгрлтин, күч-көлснә болн көдлмшәр тетклһнә министерствин зәңглсәр, «Демография» гидг келн-улсин төсвин «Үрнь төрҗ һарсн цагт өрк-бүлмүдт дем күрглһн» гидг таңһчин төсвин керг-үүлдврмүдин медлд 97 өрк-бүл экин региональн сертификатын мөңгиг олзлв. Ут тоодан терүгәр эдн 6,4 сай арслң олзлв.

Мана тањєчин делгрлтд, бачм болн кўнд кесг тґр хаєллєнд Ірісін правительствин Ахлач Михаил Мишустині ирлєн ик нилчін кўргід бііхнь лавта. Яєад гихлі энўні кґдлмшч йовлєна кемд Элстиг болн райодыг цевр усар тетклєні тґрмўдт єол оньг ґггдв.

Эклц класст сурхд бичкдүдт таалта болна. Эклц класст бичкдүд эрк биш сәәнәр сурхар седнә, му темдг авхасн эдн ичнә. Делкәд медрлин күчн хамгин ик гиҗ эдн иткнә, чидл, йосн болн мөңгн делкәд цугинь залхар седдгинь эдн медәд уга, иргчдән тиим му тоот уга кеһәд уурулх гиҗ бичкдүд тоолна, тиим санан эднд сурһульднь дөң болна. Болв ода бидн хамгин түрүнд сурһуль-эрдмин тускар келҗәнәвидн.

Давсн җил мана таңһчин төлә йир күнд болв. Ниднәһә ирсн хальдврта гем коронавирусин тускар би келҗәхшв. Ковидәс көлтә ода цуг нарт делкә муулян эдлҗәнә. Би оңдан төрин тускар келхәр бәәнәв. Өңгрсн җил мана селәнә эдл-ахун төлә нег үлү күнд болснь маһдго. Урднь үзгдәд уга һаңнас көлтә зуни кемлә цуг мана теегт малын идг шатҗ одв. Тегәд чигн хөөчнрт болн үкрчнрт үвлд хоршасн хотан малдан зуни дундк сарас гилтә өгх кергтә болв.
Яһад гихлә мал гисн юмн хальмгудын төлә хамгин үнтә зөөр мөн. Эн учрар әмтн зальврад деед-бурхдас хур сурад бәәсмн. Зуг зуни кемлә теңгрәс мана һазрур нег чигн дусал унсн уга. Ода күртл мана теегт сән хур орад уга. Болв хойр дәкҗ икәр цасн орв. Эннь бас сән, яһад гихлә цасн – бас уснлм. Түрүн болҗ цасн давсн җилин үкр сард орла. Хөөннь цасн одахн гишң сәәнәр орв. Ода һазр усар ивтрәд, өвсн урһад, малын төлә идг сән болх гиһәд бидн цугтан орсн цаснд теңкән угаһар байрллавидн.
Харм төрхд, Элстд цасн хәәлснә дарунь балһсна уульнцар боомтг угаһар йовдг арһ тасрв. Яһад гихлә әмтн йовдг хату девскртә хаалһс хәәлсн усар дүүрәд, элстихнд ик гидг төр үүдәв. Үлгүрнь, би өдр болһн серүн аһарар киилхәр эврә Клыковин нертә уульнцар йовхдан дуртав. Зуг цасн хәәлснә хөөн әмтн йовдг хату девскртә хаалһар йовн ядв. Хамаран эс хәләввчн эңдән шуугатаһар гүүҗ йовсн усн билә. Йосндан муулян эдлв. Ода усн һазрт ивтрәд уга болв. Яһад гихлә һаң халун, хур-чиг хатяр регионмудт усн түргәр һазрт ивтрнә.
Зуг тер бийнь балһсна һардврт эн туст эврә сурврмудан өгх санатав. Миниһәр болхла, эдн иим төр болхнь урдаснь медх зөвтә бәәсмн. Әмтн йовдг хату девскртә хаалһс усар бичә дүүртхә гиһәд ю кехнь балһсна һадврин специалистнр меддгнь лавта. Зуг Элст балһсна мэрий энүнә тускар ухалсн уга бәәдлтә. Цадхлң күн өлн күүг меддго гидг үлгүр бәәдг биший? Яһад гихлә Элст балһсна толһачнр маднла әдл йовһар йовдмн бишлм. Тедн цуһар цергллтин гиигн машиһәр йовналм. Эн төриг яһҗ хаһлхнь кесг эв-арһ бәәхнь маһд уга. Үлгүрнь, хату девскртә хаалһас усн баһ кемҗәтә цувгудар тогталд гүүһәд тендән хоршагдх зөвтә. Тогталд хоршагдсн усар олн зүсн туста керг күцәҗ болхмн.
ШААКУН Василий

Бидн эврәннь хотл балһсндан йоста келн-улсин онч зүүх зөвтәвидн. Сүл җилмүдт эн туст баһ биш көдлмш кегдсмн. Элстд «Бурхн Багшин алтн сүм», «Долан хонгин бумб», «Бортха» булг, «Сити чесс», Көглтин Даван Гер-музей, «Мөр унсн алтн дәәч» болн нань чигн сәәхн гермүд болн бумбс җил болһн хотл балһснд ирсн миңһәд зуульчин оньг авлна. Зуг эн туст кех көдлмш ода чигн дала.

Пандемий эклсн цагас авн социальн көдләчнрин даавр кесг холванд икдв гиҗ келхлә үнн болх. Эдн хәләвртнь бәәдг медәтнрт, гемтә-шалтгта улст коронавирусн гем түгҗәх цагла онц оньган тусхаҗ, килмҗән өгч дөңгән күргхәр шунна. Нег үлү һанцарн бәәдг медәтнрт социальн кодләчнр хот-хоолынь хулдҗ авч, герин көдлмшинь кеҗ, эндрк бәәдл-җирһлин тускар күүндҗ, хальдврта гемәс саглуллһна тускар цәәлһвр огнә.

Шин җилин өмн өргнд Элстд бәәдг хойр баахн өрк-бүл гер-бүүрин таал ясруллһнд сертификат авв. Ирина Дюдишева болн олн үртә Иван Марина хойр Кулик шаңһас авсн мөңгәр патьр хулдҗ авч шин бүүртә болхмн.