Îäàõí Õàëüìã óíèâåðñèòåòä ðåêòîð Ãåðìàí Áîðëèêîâèí ñàíëä íåð³äñí àñõí áîëâ. Äåêàáðèí 20-ä Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷ 74 íàñ 碢õ á³³ñìí. Ýí éîâäëä íîìòíðèí áîëí îþòíðèí õàðºëò íåð³äñìí. Ýí¢íä Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷èí àâàëíü Ãàëèíà Âèêòîðîâíà, îëí šèëä³í óíèâåðñèòåòä õàìäàí ê´äëš³ñí ´´ðõí ¢¢ðì¢äíü, îþòíð áîëí áàãøíð îðëöâ.
Àñõíà ýêëö³ð "Ãàäàíüå íà áàðàíüåé ëîïàòêå" ôèëüì ¢ç¢ëâ, Ãåðìàí Áîðëèêîâèí áîëí òåð ¢éèí óëñèí áè÷êí³ íàñíä áàñ òèèì éîâäë ó÷ðšàñíü ëàâòà. ijê³ä àõð í¢ð ¢ã³í Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ êåëâ. Áèäí ýðê áèø Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷èí òóñê ñàíëûíü õàäºëõ ç´âò³âèäí, ÿºàä ãèõë³ ìàíà ê¢íäò³ ðåêòîð Áîðëèêîâ óíèâåðñèòåòèí äåëãðëòèí ò´ë³ áຠáèø ¢¢ëäâð ê¢ö³ñìí, ýí¢í³ ºàðäâðò ôàêóëüòåòì¢äèí áîëí îáùåæèòüñèí ´äã³ öàãèí øèí ãåðì¢ä òîñõãäëà.
Òèèã÷ê³ä Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷ áàãø áîëºíä îíüãàí ´ã³ä, äèññåðòàö õàðñëºíä, ïàòüðàð òåòêëºíä ä´œ áîëšàñìí, òåð¢í³ ºàðäšàñí öàãò ïðîôåññîðìóäûí òîíü ç´â³ð ´ñâ, òèèì êåâ³ð óíèâåðñèòåòèí ò´ë³ ´´ä³í ìåðãšëòò³ êàäðìóä áåëäëºíä ýí ºîë îíüãàí ´ã÷³ñìí. Îþòíðèí êåñã êåðã¢äò ðåêòîð Áîðëèêîâ áàñ øóíìºàºàð îðëöšàñìí.
Óäë óãà 2019 šèëä áèäí Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷èí 75 šèëèí îí÷òà ´´íèã Ýëñòä, Òðîèöêä áîëí Öàºàí Íóð ñåë³íä ´ðã³ð òåìäãëõâèäí ãèš ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ òåìäãëâ.
Öààðàíäíü àâàëüíü Ãàëèíà Âèêòîðîâíà òîäëâðàðí õóâàëöâ: "Óíèâåðñèòåò òåð¢í³ õîéðäã÷ ãåðíü á³³ñìí, áèäí õîéð áàñ óíèâåðñèòåòä òàíüëäëàâèäí. Ê¢íä³ð ãåìòñí³ õ´´í Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷ ´äã³ öàãèí àïïàðàòóðò ýð¢ë-ìåíä³í øèíšëë³, àøíü ñ³í áèë³, òåã³ä àâàëüì öààðàíäíü øóíëòòàºàð ê´äëõ ñàíà 碢š³ñìí, éèðä³í îíüäèí øóíëòòà, óðìäòà ê¢í á³³ñìí. Õîë éîâëºíàñ ñ´´íè ´ð³ëë³ èðñí áèéíü ´ð¢íäíü ê´äëìøò³í ºàðäìí”.
Ýäí³ Ãàëèíà ꢢêíü ºàçàäûí îðäóäò, òåð òîîä ßïîíÿ áîëí Àâñòðàëèí âóçìóäò ê´äëš, áèîëîãèí õàëõàð øèíšëëò êåí³. Ê´â¢íü Äàíçàí ýê-ýöêä³í îíüäèí êèëìš³í ´ã÷ éîâñìí. Áè÷³÷èí, ëèòåðàòîðèí áèëãò³ áîëàä ýí õàëõàð ê´äëš³í³. Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷ ÷èãí ꢢêí, ê´â¢íä³í îíüãàí ´ã÷ éîâñìí. Äååðëêõ, îíö ç´â, îíö ñ³í òààë áèéèííü ò´ë³ õ³³äìí áèø, ïàëàòêä ýñ ãèš ãèè÷ë¢ðèí "ëþêñò" á³³õìí ãèš éè뺚³ñìí óãà.
- Áèäí Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷ë³ íåã âóçä - Íîâî÷åðêàññê ïîëèòåõíè÷åñê èíñòèòóòä, ñóðëàâèäí, õàìäàí ê´äëš³ë³âèäí, õàìãèí ò¢ð¢íä èíæåíåðèí ôàêóëüòåòèã õàäºëš, òåð¢ã ´ð㚢ëõ ê¢ñë ò³âš³ë³âèäí. Ïðèêàñïèéñê âóçìóäûí àññîöèàöèã áèäí õàìäàí òîãòàšàëàâèäí, òåð¢í³ òóñêàð ²³äðõí³ òåõíè÷åñê óíèâåðñèòåòèí ðåêòîð Þðèé Ïèìåíîâ ÷èãí Ãåðìàí Áîðëèêîâëà õàìäàí ¢¢ëäš³ë³âèäí ãèš òîäëšàëà, - ãèš ¢¢ðíü, äîöåíò Ñåìåí Âàñëÿåâ òîîëâðàí êåëâ.
Öààðàíäíü Ñàíàë Áàäìàåâ ꢢíäâðò îðëöâ. Ö´´êí ¢ã íàìòðèí òóñêàð ýí êåëâ.Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷ 1971 šèëä àññèòåíò áîëš Õàëüìã ÃÓ-ä èðš ê´äëâ, òàœº÷èí áຠíàñòà íîìòíðèí ñîâåòèí àõëà÷ á³³ñìí. 1990-÷ šèëì¢äèí ýêëö³ð ðåêòîð áîëñìí.
-Áè Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷èí 20 ¢éèíü ìåäí³â, ýäí öóãòàí òàœº÷äàí òîîìñðòà ³ìòí á³³ñìí, òåð ìåò ðåêòîð Áîðëèêîâ Õàëüìã ÃÓ-í áîëí òàœº÷èí äåëãðëòä èê ò³âö³í îðóëš ìàíà ãåðëò³ èðã÷èã ÷èãí éè뺚 òîãòàš éîâñìí,-ãèš òîîëâðàí ïðîôåññîð Ïåòð Áèòêååâ êåëâ. - Ãåðìàí Áîðëèêîâëà õàìäàí ê´äëš³ñí ¢¢ðì¢äíü, áàãøíð òåð¢í³ ¢¢ëäâðèíü 䴜횳ñìí, òåã³ä õàìöó ê¢÷í-÷èäë³ð óíèâåðñèòåòä àñïèðàíòóð, äèññåðòàö õàðñäã ñîâåò, äîêòîðàíòóð òîãòàãäñìí.
Öààðàíäíü ïðîôåññîðìóä Ëàã Áàäìàõàëãàåâ, Âëàäèìèð Óáóøàåâ áîëí íàíü ÷èãí áàãøíð òîîëâðàðí õóâàëöâ. Éîñòà ºàðäà÷ áîëñí äååð³í Ãåðìàí Ìàíäæèåâè÷ óíèâåðñèòåòä íîìèí øèíšëëòèí, ñóðºóëèí ê´äëìøèí, ìåðãšëò³í ´´äë¢ëõèí ò´ë³ ñ³í òààë òîãòàñìí, ýí¢í³ ò³âñí óë-ñ¢¢ð³ð ò¢øã êåš Õàëüìã óíèâåðñèòåò ²ð³ñ³í äåëãðëòò³ âóçìóäûí òîîä îðšàíà.
Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Êåç³í³ øàòð èê- áè÷êí óãà íààääã á³³ñìí. XIX çóí šèëèí ýêëö³ð õàëüìã í¢¢äë ºàçð ò´ã³ëš éîâñí íîìò-øèíšë³÷ Â.Áåðãìàíà áè÷ñ³ð, øàòðò áàÿ÷óä, ãåëœã¢ä áîëí ýãë óëñ ÷èãí äóðòà áèë³. 1852 šèëä ìàíà ºàçðò èðñí îðñ ýòíîãðàô Ï. Íåáîëüñèí èèãš áè÷ñìí: "Õàëüìãóäûí õàìãèí òààñòà íààäí - øàòð".
Øàòð íààäëºíà êåìä õàëüìãóä ã¢í óõàºàí ìåä¢ëäã á³³ñìí. Íåð ºàðñí îðñ øàòð÷ Àëåêñàíäð Ïåòðîâèí òîäëâðò èèãš êåëãäš³í³: "1821 šèëä íàíä ãåíåðàë Ïàñêåâè÷ë³ òàíüëäõ àðº ó÷ðëà. Òåð õàëüìã íîéíëà øàòð íààäš. Šèðºëäì ò¢ð¢í áîëš òèèì ê¢÷ò³ øàòð÷ õàðºâ ãèš õàëüìãèí òóñêàð ýí êåëë³".
Øàòð îëí äóíä ´ðã³ð òàðõãäñìí. Õàëüìã óëñò èèì ¢ëã¢ð á³³í³: "Øàòð íààääã äàñëºíä àëòí ÷èãí õàðì áèø". Õàëüìã øàòð ýâð³ êåëí-óëñèí çîêàëìóäòà. Òåäí³ íåð³äëºí, êåâ-ÿíç ìàíà í¢¢äë óëñèí á³³äë-šèðºë, àâã-á³ðö, àâúÿñ-çàœøàë ìåä¢ëí³. Êåëõä, "êîðîëü" õàëüìãàºàð "õàí", ýíòí àëâòûí ¢çìšò³ ýçí, îëíà àëäð ¢¢ëä³÷ áîëšàíà. "Ôåðçü" - "áåðñí", ýíòí öåðã³ õóâö-õóíðòà, çåð-çåâò³ ºàðäà÷. "Ñëîí" - "çàí". Õàëüìãóä ä´ðâí ç¢ñí ìàë, òåð òîîä òåì³, ´ñêí³. Çàí (ñëîí) õàëüìãóäûí á³³äë-šèðºëä îëçëãäõø. Òåã³ä ìàíà øàòðò ýíòí "òåì³íä" ñîëüãäñìí.
"Ëàäüÿ" - "òåðãí". Êåç³í³ õàëüìãóä öóã òîîòûã òåðã³ð ç´´äã á³³ñìí. Ýíòí îäà ÷èãí ìàë÷íðò èê òóñàí ê¢ðãí³. "Ïåøêè" -"ê´â¢í". Õàëüìãóä áè÷êí øàòðèã (ïåøêè) õîøò á³³õ äàëà ìàëìóäëà 䢜ö¢ëäã á³³š. Áîëâ ýäí ýí¢ã "ê´â¢í" ãèš íåð³äš. Ìàíà ´âêíð øàòðèã ³ð¢í³ð õàäºëäã áèë³. Òåäí òåð¢ã áóëàð êåñí ò¢œãðöãò ò³âäã á³³š.
Øàòðèí áåòê (øàõìàòíàÿ äîñêà) ìîäíàñ êåãääìí, òåð¢ã õàëüìã çååã³ð êååð¢ëäã á³³ñìí. Êåç³í³ øàòðèí ôèãóðìóä õàìãèí ¢íò³ ìîääàñ, ÿñíàñ, ´âð³ñ êåãääã áèë³. Ýäí öóºàð õóäîæåñòâåíí êåâ-ÿíçòà áîëäìí.
Õàëüìã øàòðò "õàí" éèð øóíìºà. Áîëâ ìàíà øàòðò "õààíà" ðîêèðîâêèí çîêàë óãà. Ýí øàòðèí áåòêèí 8-÷ ãîðèçîíòàëüä ÿìàðàí ÷èãí ºóðâí ïîçèöàñ éîâõ àðºòà áîëšàíà. Õàëüìã øàòðò á³³õ 8 "ê´â¢í³ñ" (ïåøêè) çóã íåãíäíü ãîðèçîíòàëüí òàòàñ äàìšàä, ýâð³ îðìàñí ê´íäð³ä éîâõ ç´â ´ããäí³.
Ìàíà øàòðò öàºàí ôèãóðìóä ýðêš³í óãà öàºàí êëåòêä ò³âãäí³, õàð ôèãóðìóä -õàð êëåòêä. Ýíòí äîðä ¢çãèí óëñèí õ³ë³öë³ èðëöí³.
ÁÎÑÕÌŠÈÍ Âàëåíòèíà

Îêòÿáðü ñàðèí ÷èëã÷³ð áààõí Äìèòðèé Àëäàêèìîâ ýâð³ êåðã³ðí Ýëñò³ñ Ñòàâðîïîëü áàëºñíóð éîâñí áèë³. Ñ´´º³ð õààëºä ºàð÷ éîâñí ó÷ðàð ýí ìóóðàä, í´´ðò³í äàðãäàä, ýðã-ä¢ðã ãèš³º³ä óíòâ. Ãåíòêí ýí ³ìòí³ øóóãàíä ñåð³ä, "Àâòîáóñò ýì÷íð á³³í¢? Ýíä ꢢêä ꢢíä ìó áîëâ", - ãèš çàëó ê¢í õ³³êðš³õèã ñîœñâ. Ñóóñí îðìàñí áîñàä, Äìèòðèé äàðóíü òåð ꢢêä ꢢíä ò¢ðãí ä´œ áîëõàð àäºâ.
- Íàìàã ´´ðäš èðõë³, ꢢêä ê¢í óõà-ñåã³í óãà áèë³. ²ìòèã ñóðàä, áèäí õàìäàí òåð¢ã àâòîáóñûí ïîë äååð êåâò¢ë³ä, äàðóíü ç¢ðêíäíü ìàññàæ êåâ¢â. Àðâí-àðâí òàâí ìèíóòäàí ò¢ðãí ä´œ ê¢ðãñíü íàíä á¢êë ÷àñ äàâñí áîëš ìåäãäâ. Äàðóíü ò¢ðãí ä´œ ê¢ðãñí³ àøò ꢢêä ê¢í êè躳í àâàä, í¢ä³í ñåêâ. Ê¢¢êä ê¢í äèàáåò³ð ãåìò³ á³³š, êåðãò³ ýì³í ãåðò³í ìàðòš. ²ìòí ³ì àâðëºíà öåðãëëòèí òîéãàð šèœí¢ë³ä, ꢢêä ꢢíä ò¢ðãí ä´œ êåðãò³ ãèš ýì÷íðò 糜ãëâ. Íåã ñåë³í³ ´´ð ìàäíèã ò¢ðãí ä´œ ê¢ðãëºí³ ê´ëãí-ê¢÷í ê¢ë³š, ýì÷íð ꢢêä ꢢã áîëüíèöä ê¢ðãâ. Êåëõä, ýì÷íð äàðóíü áîëí ÷èê³ð ä´œ ê¢ðãñèã òåìäãëâ,- ãèš Äìèòðèé êåëí³.
Ä.Àëäàêèìîâ çàðºèí-ìåäèöèíñê øèíšëëòèí òàœº÷èí áþðîä ýêñïåðòèí í´êä áîëš òàâí šèëä³í ê´äëš³í³. Õàìäàí ê´äëš³õ àõ ¢¢ðì¢äèííü êåëñ³ð, Äìèòðèé ýí¢íë³ èèì éîâäë ó÷ðñíà òóñêàð ýäíä êåëñí óãà. "Äìèòðèé öàºàí ñåäêëò³, ³ìòíë³ ýýëò³, îíüäèí ³ìòíä ä´œ áîëõàð ç¢òêäã ê¢í. Ýí äàëà ¢ã óãà, íîìºí áààõí ê¢í áîëíà, òåã³ä áèäí ñîöèàëüí ñåòüä Äìèòðèé íåðò³ ê¢í Ñòàâðîïîëü ê¢ðòë éîâñí àâòîáóñò ꢢêä ê¢¢í³ ³ì àâðñíà òóñêàð óìø÷êàä, ýí ìàíà Äìèòðèé Àëäàêèìîâ áîëõ ãèš ñàíâèäí. Ìàäíèã "÷è áèë÷?" - ãèš ñóðõëà, ç´âø³ðâ. Áèäí ìàíà ¢ð ¢ëã¢ð áîëã÷ éîâäë ºàðºñíä áàéðëšàíàâèäí, - ãèš ó÷ðåæäåíÿ ºàðäà÷èí ¢¢ë öàã çóóð äààšàõ Ñàãëàð Áîñõîìäæèåâà êåëâ.
Äìèòðèé Àëäàêèìîâ çàðºèí-ìåäèöèíñê øèíšëëòèí ýì÷ Âàñèëèé Ãàðÿåâèí ºàðäâðò ê´äëí³. Âàñèëèé Ãåííàäüåâè÷ ýí¢í³ òóñêàð áàñ á¢ë³í³ð êåëš, Äìèòðèé ê´äëìøò³í äààâðòà, äààëºñí êåðãèã ¢íí-÷èê ñåäêëò³º³ð ê¢ö³í³, ÿìð íåã ò´ð³ð ñîíüìñš ñ¢â-ñåëâã ´ãõèã ñóðíà ãèš òåìäãëí³.
Òåð àâòîáóñò éîâñí ꢢêä ê¢¢í³ ýëãí-ñàäíü ñîöèàëüí ñåòüä ýí éîâäëûí òóñêàð áè÷³ä, Õàëüìã Òàœº÷èí íåã ìåäèöèíñê ó÷ðåæäåíüä ê´äëäã Äèìà çàëó ꢢã õ³³ñìí. "Ìàíà ýýšèí ³ì àâðñíä áèäí èê õàíëòàí ´ðãš, Äèìàã îëš àâõàð ñåäë³âèäí. Ýýšìäí ãåì óãà á³³í³, Äèìàã îëš àâõèã ñóðšàíà", -ãèš ýëãí-ñàäíü áè÷ñìí. Ýí ꢢêä ê¢í Àñòðàõàíñê îáëàñòüä á³³äã÷í.
- Áè ç´ðìã éîâäë ºàðºâ ãèš òîîëšàõøâ. Ê¢¢êä ꢢíä ò¢ðãí ä´œ ê¢ðãñíä³í áàéðëšàíàâ, ýí¢íë³ õà𺚠ꢢíäõë³ ñ³í áîëõìí áèë³. Þœãàä ãèõë³ áè íåðèíü ÷èãí ñóðñí óãàâ. Íàíä ìåäèöèíñê ñóðºóëü óãà, áè ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ê´äë³÷ áèøâ, áè ýðäì³ðí ýêîíîìèñò áîëíàâ. ÎÁÆ-í áàãø Ñåðãåé Èâàíîâè÷ Ãóëåâñêèéä õàíëòàí ´ðãõ³ð ñåäë³â. Öåëèíí ðàéîíà Îâàòà ñåë³í³ øêîëä ñóðõäì áàãø ìàäíä ò¢ðãí ä´œ ê¢ðãëºí³ òóñêàð ö³³ëºš, ã¢í ìåäðë ´ãâ. Áàãøèí çààñí ìåäðë êåðãò³ áîëâ,- ãèš Äìèòðèé êåëí³.
¥öêëä¢ð Õàëüìã Òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòð Þðèé Êèêåíîâ Äìèòðèé Àëäàêèìîâëà õàðºàä, ýí¢íä õàíëòûí áè÷ã á³ð¢ëš ´ãâ.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
ÇÓÐÃÒ: Äìèòðèé Àëäàêèìîâ ê´äëìøò³í

2017 šèë³ñ àâí ìàíà òàœº÷ä "Áàëºñíä ñ³í êåö-òààëòà á³³äë òîãòàëºí" ãèäã ýðêí ÷èíðò³ ò´ñâ á³³äë-šèðºëä òîõðàãäšàíà. Ýí ýðêí ò´ñâ 2022 šèë ê¢ðòë ê¢ö³ãäõ. 2017 šèëä ýí ò´ñâä ºóðâí ìóíèöèïàëüí á¢ðä³ö: Ýëñò, Èê Áóóðëà áîëí ßøàëòàí ÐÌÎ-ñ îðëöñí áîëäã. Óò òîîäàí îëí äàâõð ãåðì¢äèí 13 õàøà-õààöèí á³³äë, îëí óëñ õóðäã 4 ºàçð ÿñðóëãäâ. 2018 šèë áîëõëà 6 ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öä: Ýëñòä, Ëàãàíüä, Ãîðîäîâèêîâñêä, Èê Áóóðëä, Ïðèþòíä áîëí ßøàëòàä ýí ò´ñâ ê¢ö³ãäâ.
Ýí šèë Ýëñòä îëí äàâõð ãåðì¢äèí 10 õàøà-õààöèí êåö-òààëûíü ÿñðóëãäâ áîëí îëí óëñ õóðäã ºàçð, ýííü "Èíüãëëò" ïàðêèí, òåð ìåò "Ïîáåäà" ïàðêèí á³³äë øèíð¢ëãäâ.
Óðš ´äð òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ, òàœº÷èí ÆÊÕ-í áîëí ýíåðãåòèêèí ìèíèñòð Íåëëè Òêà÷åâà, Ýëñò áàëºñíà àäìèíèñòðàöèí òîëºà÷ Îêîí Íîõàøêèåâ, ÎÍÔ-í ºàðäà÷ Áààòð Ìåðãóëü÷èåâ àõòà õîòë áàëºñíà îëí äàâõð ãåðì¢äèí ýðãíäê á³³äëèíü ÿñðóëëºíà ê´äëìø êåñí³ àøèíü á¢ðòêš õ³ë³â. Ò¢ð¢ë³ä ýäí 7-÷ ìèêðîðàéîíà 5-÷ òîéãòà îëí äàâõð ãåðèí ýðãíäê á³³äëèã ÿºš ÿñðóëñèíü øèíšëš õ³ë³â. Ýí îëí äàâõð ãåðèí õàøà-õààöèí ýðãíäê ºàçðèí àºóíü õàìãèí èê áîëàä, òåã³ä ýíä ÿñðóëëºíà ê´äëìø êåëºíä 7 ñàé àðñëœ ºàðºãäâ. Ýíä áè÷êä¢ä íààääã ´äã³ öàãèí íåêâðë³ èðëöš³õ òàëâœ, ñïîðòèâí òàëâœ, ñêàìåéêñ á³³í³, òðîòóàðìóä òîñõãäš. Óéí íàñòà áàº÷óä ôóòáîë, áàñêåòáîë, âîëåéáîë ÷èãí íààäàä öàãàí ñ³³í³ð äàâóëš ÷àäšàíà. ¥´ðíü óãëš ò³âãäñí ñêàìåéêñò ýê-ýöêíð, ýýšíð-ààâíð ꢢêä³í, à÷íð-çååíð³í õ³ë³š, àìðäã àðºòà áîëâ.
Äàðóíü òàœº÷èí Òîëºà÷ áîëí íàíü ÷èãí ÿìòà óëñ Þ.Êëûêîâèí óóëüíöä 81-÷ "Ã" òîéãòà îëí äàâõð ãåðèí õàøà-õààöèã ÿºš ÿñðóëñèíü øèíšëš õ³ë³â. Ýíä áàñ áè÷êä¢äèí ò´ë³ àéòà ãèäã òàë✠òîñõš, òåð ìåò ñïîðòèâí òàë✠÷èãí êåš. Òåã³ä ꢢêä-ê´â¢ä ºàçà íààäàä, öàãàí ñ³³í³ð äàâóëõ àðºòà áîëâ. Òàøð ýí ãåðò áààõí ´ðê-á¢ëì¢ä îëàð á³³í³, áè÷êí ꢢêä äàëà. Ýíä áàñ á³³ðí ³ìòí áàéðòà ñåäêë³í ìåä¢ëš, õàíëòàí ´ðãöõ³â. Ýí ãåðèí ýðãíäê ºàçðèã ÿñðóëëºíà êåðãò 3 ñàé øàõó àðñëœ ºàðºñìí.
Òîñõëòûí îðãàíèçàöñ îëí äàâõð ãåðì¢äèí ýðãíäêèã ÿñðóëëºíà ê´äëìøèí éîâóäò éîâºí óëñèí ò´ë³ òðîòóàðìóä òîñõš, ê´ëã çîãñàäã á³³ð êåš, øèí ïàíðìóä, ñêàìåéêñ ò³âš. Ýí šèë Ýëñòä óò òîîäàí 10 ãåðèí õàøà-õààöèí á³³äëèã ÿñðóëñìí. Ýí êåðãò 22,2 ñàé ºàð àðñëœ ºàðºãäâ.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ

Îäàõí, äåêàáðèí 18-ä, Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòä òóóšèí íîìèí äîêòîð, ïðîôåññîð, Ëîìîíîñîâèí íåðò³ ÌÃÓ-í ïîëèòîëîãè÷åñê ôàêóëüòåòèí äåêàí Àíäðåé Øóòîâëà õàðºëò áîëâ. Òåð ìåò ýí ôàêóëüòåòèí ñîöèàëüí-ïîëèòè÷åñê ñóðºàëèí òóóšèí êàôåäðèí ºàðäà÷, òóóšèí íîìèí äîêòîð Àëåêñàíäð Øèðèíÿíö ꢢíäâðò òîîëâðàðí õóâàëöâ. Ýí êåðã-¢¢ëäâðò Õàëüìã ÃÓ-í ôàêóëüòåòì¢äèí ºàðäà÷íð,áàãøíð, àñïèðàíòíð áîëí îþòíð îðëöâ.
Õàðºëòûí ´ìí ê¢íäò³ ãèè÷íð Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí îáùåæèòüñèã, ëàáîðàòîðüìóäûã õ³ë³º³ä, ºàçàäûí îðíà áîëí ìàíà îðí-íóòãèí òàëäàí ðåãèîíàñ èðñí îþòíðëà õà𺚠ꢢíäâ. ijê³ä í¢ð ¢ã³í ïðîôåññîð Àíäðåé Øóòîâ êåëš, ýí¢íä Õàëüìã óíèâåðñèòåòä ãèè÷ëëºí èê òààñìšòà áîëíà ãèš ýí òåìäãëâ. Óðäíü ïðîôåññîð àïðåëü ñàðëà áàìá öåöãèí ôåñòèâàëüä èðš Õàëüìã ÃÓ-í º³³õ¢ë õ³ë³š, áàãøíðëà áîëí îþòíðëà ꢢíäñìí, îäà õîéðäàä èðš³õ êåì áîëšàíà.
- Õàëüìã ÃÓ-ä íè-íåãí, îëçòà-îðóòàºàð ê´äëäã êîëëåêòèâ ¢ç¢â, ýäí ýâð³ ëèäåðò³, ñòðàòåãè÷åñê äåëãðëòèí äèãò³-äàðàòà çóðà ýäíä á³³í³, çàëâðèí õàìãèí øèí ýâ-àðºèã ýäí ýâð³ííü ¢¢ëäâðò³í îëçëíà. Òåã³ä òàíà óíèâåðñèòåòë³ ê´äëõä³í áåëí á³³í³â, ÿºàä ãèõë³ òàäí ñ³í àøò ê¢ðõèí ò´ë³ õàìöó êåâ³ð ê´äëš ÷àäíàò, - ãèš ïðîôåññîð Øóòîâ ꢢíäâð³í ýêëâ.
ªàçàäûí îðíà îþòíðëà ꢢíäñí éîâäë ýí¢íä áàñ öàíü óãàºàð òààñãäâ. ߺàä ãèõë³ ýäí áàñ öóãòàí á³³äë-šèðºë³í çóðàëíà, èðã÷ä³í þ êåõ³í, ÿìàðàí ê¢ñëä ê¢ðõ³í ìåäí³. Ìåäðë³í 㢢ä¢ë³ä, öààðàíäíü ²ð³ñ³í èðãí áîëàä, Õàëüìã ÃÓ-ä ê´äëõ³ð ñåäš³í³. Ýäí öóãòàí áèëãò³, ìåäðëò³ áàº÷óä. Óðäíü òèèì óõàòà îþòíðèã Àìåðèêèí óíèâåðñèòåòì¢ä áèé òàëàí óœºàºàä, ýâð³ííü ºàçðòàí ¢ë䳺³ä éîâñìí. 1990-÷ šèëì¢äò ÌÃÓ-í ìåõàíèêèí áîëí ìàòåìàòèêèí, õèìèéèí, áèîëîãèéèí á¢êë øêîëìóäûí íåðò³ íîìòíðèã áîëí áèëãò³ áàº÷óäûã Àìåðèêèí Ñòýíôîðä, Ãàðâàðä áîëí íàíü ÷èãí óíèâåðñèòåòì¢äò îðóëš àâñìí.
Îäà áîëõëà Õàëüìã óíèâåðñèòåò òèèì ïîëèòèêèã ê¢ö³š³í³, òåðíü éèð ñ³í. Òàëäàí óíèâåðñèòåòì¢äò òèèì þìí óãà. Òåð òàíà šèñ³í³ áîëí ñ³í äàìøëòûí òóñêàð áè ²ð³ñ³í Ïðåçèäåíòèí àäìèíèñòðàöä áîëí àõ ñóðºóëèí ìèíèñòåðñòâä êåëš ´ãí³â. Òàíà áàº÷óä ÿìàðàí ê¢ñëä³í ê¢ðõ³ð á³³õ³í ìåäí³, õîòë áàëºñíä áîëõëà šèëâò³ îëí òîîò á³³í³, òåäí èðã÷èí òóñê óõàí-òîîëâðàñ õàšèëºí³. Òåã³ä òàíà òîãòóðòà šèðºë èëâò³ òóóëüëà ³äë þìí áîëšàíà.
Ýí ꢢíäâðò ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ îðëöàä, Õàëüìã ÃÓ-ä šèë áîëºí øèí ýðäì, øèí ñïåöèàëüíîñòü ñåêãäí³, ãèš òåìäãëâ. ¡ëã¢ðíü, îäàõí "Íàðò-äåëê³í õ³ðëö³í", "òåõíîñôåðèí ³³ìøã óãà á³³äë" áîëí íàíü ÷èãí ç´ð¢ëëò ñåêãäë³. Óäë óãà, 2020-2021 šèëì¢äò "ïîëèòîëîãèé" ãèäã ýðäì³ð ìåäðë àâ÷ áîëõìí ãèš çààâ.
- Áèäí ýí õàëõàð ÌÃÓ-í ïîëèòîëîãèí ôàêóëüòåòë³ ´ðã³ð í´êöëòš ÷àäõâèäí, õàìãèí ò¢ð¢íä íîìèí êàäðìóä áåëäëºí³ áîëí äèññåðòàöñ õàðñëºíà ò´ð³ð, - ãèš Áàäì Êàòèíîâè÷ íåìš êåëâ.
- Ïîëèòîëîãèé ãèñíòí ´äã³ öàãèí íîì, ÿºàä ãèõë³ îëí ç¢ñí øèí òîîòûã éîñíä ö³³ëºš ´ãí³, éîñí áîëõëà ê¢ö³ìš á³ðõèí ò´ë³ îáùåñòâ³ñ ò¢ðã³ð äåëãðõ ç´âò³.
Òåã³ä ïîëèòîëîãèí òåîðèéèí óë ìàäíà ò´ë³ èê ÷èíð 碢í³. Ïîëèòèêèí òóñê íîìèí õàëõàð îäà 䢜ö¢ëã÷ øèíšëëò êåëºí, ýòíîïîëèòèê îäà èê ÷èíð 碢š³í³. Èèì íîì äàñëºíä Õàëüìã ÃÓ-ä ìàíà íîìòíð èê ä´œã³í ê¢ðãš ÷àäšàíà. Òàäí á³³äã Êàñïèéñê ðåãèîíä ãåîïîëèòèêèí êåñã í³ðí ò´ð á³³í³. Îäàõí ÌÃÓ-ä Òåãåðàíà óíèâåðñèòåòèí 5 ïðîôåññîð èðë³, ýäí Êàñïèéñê ðåãèîíàð ñîíüìñšàíà. Òåã³ä Ýëñòä Òåãåðàíà óíèâåðñèòåòë³ õàìäàí ýí ò´ð³ð íàðò-äåëê³í êîíôåðåíö êåš áîëšàíà,- ãèš Àíäðåé Þðüåâè÷ ñåëâã³í îðóëâ.
Õàðºëòûí ÷èëã÷³ð ïðîôåññîð Àíäðåé Øóòîâä Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòèí ê¢íäò³ ïðîôåññîðèí öîë 碢ëºãä³ä èðëöœã¢ äèïëîì áîëí ìàíòèé, ìàõëà á³ð¢ëš ´ããäâ. Òèèì êåâ³ð ïîëèòîëîãèé íîìèí øèíšëëòä ÌÃÓ-í ïðîôåññîðèí îðóëñí èê ò³âöíü ´´ä³í³ð ¢íëãäâ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Øèäð "Êàëìûêèÿ" ÐÈÀ-í òàëâœä äàðàíè áðèôèíã áîëâ. Æóðíàëèñòíð Ýëñòèí áîëí Õàëüìãèí àðõèåïèñêîï Þñòèíèàíëà õàðºâ. Áðèôèíãä ãåëœ Àëåêñèé Ãðèùåíêî áîëí ïðîòîèåðåé Þðèé Êîòèíîâ áàñ îðëöâ.
Ê¢íäò³ ãèè÷, àðõèåïèñêîï Þñòèíèàí, äàâšàõ šèëä åïàðõèí êåñí ¢¢ëäâðèí òóñêàð êåëâ. Ýí šèëä Ãîðîäîâèêîâñê áàëºñíä öåñàðåâè÷ Àëåêñèéèí ÷îíš ê¢öö òîñõãäâ áîëí ³ð¢ñëãäâ. Ýíòí îëí ç¢ñí öààšëà õàðºàä, ³ìí³ñí õàºöñí óëñò áóìá áîëšàíà.
2018 šèëä õîéð ºàøóòà éîâäë: îðñ õààíà (Íèêîëàé II) ´ðê-á¢ëèã àëñíà 100 šèë áîëí õàëüìã óëñèí öààšëëºíà 75 šèë áîëšàíà. Òåð ´äð ïðîòîèðåé Þðèé Êîòèíîâ ³âð³ ¢ðäë³ õàìäàí êåñí "Äîðîãà â âå÷íîñòü" ãèäã ïàíîðàìí ýêñïîçèöñèã îëí ³ìòí³ îíüãò òóñõàâ. Ýí¢í³ ýêíü öóã õàëüìã óëñ ìåò öààšëà õàðºëà. Òåã³ä ýíòí òåäíä íåð³äãäâ.
"Îðñ áîëí õàëüìã óëñ îíüäèí ä´ðâí öàãò áàéð-çîâëœãàí õóâàëöš, íåã-íåãíä³í òóñàí ê¢ðãí³. Ìàíà ñ³í õ³ðëö³í³ òóñêàð áè÷êä¢äò, áàº÷óäò äàœãèí êåëõ êåðãò³. Òèèãõë³ ìàíà óëñèí èíüãëëò óëì áàòðàä éîâõ", - ãèš ãèè÷ êåëâ.
Ãîðîäîâèêîâñêä ÷îíš ³ð¢ñëš³ñí öàãò Ýëñòä Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ òàœº÷èí Êåëí-óëñèí ìóçåéä õàëüìã óëñèã öààšëà õàðºóëàä, ê¢¢í³ ºàçðóð òóóñí éîâäëä øèøëœ ýêñïîçèö ñåêãäë³. Ýëñòä ³ð¢í Êèðèëëûí áîëí Ìåôîäèéèí Êàôåäðàëüí ÷îíš òîñõãäšàíà. Ãèè÷èí êåëñ³ð, ÿíâàðü ñàðèí 6-ä, îðñ áóðõí-øàšíà áàéðèí ´ìí ´ðãíä (Ðîæäåñòâî) òîñõãäšàõ ÷îíšèí õàìãèí äîð äàâõðò (öîêîëüíûé ýòàæ) ³ð¢í Ñîôèÿä íåð³äãäñí íîì óìøõ ê¢ñë á³³í³.
Àðõèåïèñêîï ýí ÷îíšä ì´œã öóãëóëš í´êä áîëñí òàœº÷èí óëñò èê õàíëòàí ´ðãâ. Ãèè÷ Õàëüìãèí øàší ëàì Òýëî Òóëêó ðèíïî÷åí èê òóñòà ¢¢ëäâðèíü øèøëœ òåìäãëâ. Äàðóê šèëä ÷îíšèí òîñõëòûí ê´äëìø óëì øóíìºàäóëãäõ ãèš àðõèåïèñêîï í³³ëš³í³.
2019 šèëä åïàðõèé áàñ äàëà áóéíòà êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³õ³ð á³³í³. Áðèôèíãèí ÷èëã÷³ð Ýëñòèí áîëí Õàëüìãèí àðõèåïèñêîï òàœº÷èí óëñèã øèí šèëèí áàéðëà öàºàí ñåäêë³ñí é´ð³º³ä, ýäíä ýð¢ë-ìåíä, õ´âò³ šèðºë äóðäâ. Æóðíàëèñòíðò áàñ á¢ë³í ¢ã êåëš, áåëã¢ä íåð³äâ.

¥öêëä¢ð "Áè÷êä¢äèí ¢¢ä³ëòèí á³³øœ" ãèäã íåìð ñóðºóëèí ó÷ðåæäåíü êàïèòàëüí ÿñâðèí õ´´í áàéðèí á³³äëä ñåêãäâ. Ýí ó÷ðåæäåíÿ ê´äë³÷íðèí, íààðàí èðäã áè÷êä¢äèí áîëí ýäí³ ýê-ýöêíðèí áàéð õóâàëöõàð Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ, òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí íîìèí ìèíèñòð Íèêîëàé Ìàíöàåâ, Ýëñò áàëºñíà àäìèíèñòðàöèí òîëºà÷ Îêîí Íîõàøêèåâ áîëí íàíü ÷èãí ãèè÷íð èðâ. ÄÄÒ-í äèðåêòîð Ëþäìèëà ×óðáàíîâà ê¢íäò³ ãèè÷íðèã òîñàä, êàïèòàëüí ÿñâðèí õ´´í ÿìàðàí òààë òîãòàãäñèã ¢ç¢ë³ä, ýíä ¢¢ëäš³õ íåãäëòñèí áîëí ñåêöñèí ê´äëìøë³ òàíüëäóëâ.

Ýí ´äðì¢äò õàëüìã ´ðê-á¢ë áîëºíä Ñèâðò òóóâðò äàâóëãäñí àðâí ºóðâí šèëì¢äèã òîäëš, ìàíà ààâ-ýýšíð ÿìàðàí èê çîâëœ ¢çñí³ òóñêàð äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áè÷êä¢äò êåëš ìåä¢ëš³í³. ßøêóëèí ðàéîíà Óëàí Ýðã ñåë³íä á³³äã Öàºàí Áàèðîâíà Áàäìàåâà òåð ºàøóòà šèëì¢äèí òóñêàð îëí à÷íð-çååíðò³í êåëš, òèèì çîâëœ ýäíä áè÷³ ¢çãòõ³ ãèš äîòðàí çàëüâðíà. Éèðí çóðºàòà ýýšèí šèðºëèí õààëº àäðóòà á³³ñìí, ýí ä³³í³ áîëí òóóâðèí çîâëœ äààš ºàðñìí.
Öàºàí Áàèðîâíà 1922 šèëä Àñòðàõàíñê îáëàñòèí Äîëáàíñê ðàéîíà ×èìáÿ ñåë³íä ò´ðš ºàðñìí. Ýöêíü, Áóëäóðóí Êåíçååâè÷ Ìåíê-Áàèðîâ ãðàæäàíñê ä³³í³ öàãò Ñåìåí Áóäåííûéèí áîëí Îêà Ãîðîäîâèêîâèí ºàðäâðò Íåãäã÷ ì´ðí ³³ðìä öåðãëš éîâñìí. Õ´´ííü ýöêíü "Ïóòü êîììóíèçìà" êîëõîçä ê´äëš éîâëà, ýêíü ꢢêä³í àñðàä, ãåð³í õ³ë³äã áèë³. Áè÷êí Öàºàí 4-÷ êëàññ ò´ãñ³ñí³ õ´´í óìøëºíà ãåðò áèáëèîòåêàðü áîëš ê´äëâ, òåð¢í³ õ´´í ýí êîëõîçä áè÷êä¢äèí ñàä ºàðäâ. Òåð öàãò 4 êëàññ ò´ãñ³ñí ꢢêí ñóðºóëüòà áîëí ìåäðëò³ ãèš òîîëãääã á³³ñìí, òåã³ä ýí¢íä ìåä³ò³ êîëõîçíèê¢äò òî áîëí ¢çã äàñõõ äààëºâð ´ããäâ. Õîéð šèëèí ýðãöä Öàºàí ãåðò³í áè÷êä¢äèã àñðšàõ ꢢêä óëñèã áàñ ñóðºñìí. 1939 šèëä Öàºàí ýí êîëõîçä òîî÷àð ê´äëš³ñí áààõí ê´â¢íä õ³ðä ºàðâ, áîëâ ñàð äàâàä òåð öåðãò ìîðäàä, ä³í ýêëõë³ ç³œã-ç³ óãà ãååäðâ. ijí ýêëõë³ àðâí éèñò³ áààõí Öàºàí Óëàí ²³ðìèí öåðã÷íðò äóëàí õóâö óéÿä, ²³äðõí - Êèçëÿð ò´ìð õààëºèí òîñõëòûí ê´äëìøò îðëöàä, õîðòûã ꢢ÷š äèèëõèí ò´ë³ áîëì ò³âö³í îðóëñìí.
1943 šèëèí äåêàáðü ñàðä ñ´´º³ð ýäí³ ñåë³í¢ð ñàëäñìóä èðš, öóã õàëüìã óëñèã ò´ðñêí ºàçðàñíü í¢¢ëºâ. Ñåë³í³ ñîâåòèí ãåðèí ´´ð á³³ðí óëñèã öóãëóëàä, ìàøèíä à÷àä, ò´ìð õààëºèí ñòàíöä ê¢ðãâ. ²ìòí ¢¢ì³ä, ýëãí-ñàäàí áîëí òàíüë-¢çë óëñèã õ³³š, àëüäàðàí ýäíèã àâ÷ éîâõàð á³³õèíü ìåäëãî á³³â. Õîë õààëºä Öàºàí ºàð äååð³í áè÷êí ê´â¢º³í òåâð³ä áîëí õàäì ýê³í äàõóëàä ºàð÷ éîâñìí. Íåã ñàëäñ ýäíä ñåäêëíü çîâàä, õ´ ºàðºàä, ìàõèíü õààëºäàí àâòí ãèš ñåëâã ´ãâ. Òåð ìàõàð ýäí õààëºäàí òåš³ë êåâ, áîëâ òåð áèéíü ê¢÷ð çîâëœãèã ºóíòà ê´â¢íü äààš ÷àäñí óãà. Õààëºäàí ýí ´œãðâ, ýêíü ýíäð ´äð ê¢ðòë îðøàãäñí ºàçðèíü ýñ ìåäš³õä³í çîâíà, òåðíü ç¢ðêí³ ´âäê¢ð áîëí ÷ååšèí êèë³ñí áîëš ¢ëäâ.
- Ýð¢ë-ìåíä áîëí øóëóí-øóäðìã ê´â¢í êèèòí âàãîíä öàðöàä, õàëó ä´ð³ä ãåìòâ. "Äðàãóí" ãèäã ñòàíöä ìàäíèã ïîåçäàñ áóóëºàä, áîëüíèöä ê¢ðãâ. Áîëâ òèèã³ð³í ìàäíèã àâ÷ èðñí³ õ´´í ê´â¢ì ÿìàðàí á³³õèã êåí ÷èãí êåëš ö³³ëºâð ´ãñí óãà. Íåã ìåä³ò³ ñàíèòàðê íàíä çîâàä, áîëüíèöèí àðä êåñã ê¢¢í³ öîãö á³³í³, òåäí äóíä áè÷êä¢ä ÷èãí îëí ãèâ. Ê´ê ê´íšë³ð îðàëºàòà áè÷êí ê´â¢í á³³í¢ ãèš ñóðõëàì, á³³í³ ãèâ. Áîëâ ê´â¢º³í õ³³š àâõ àðº íàíä ´ãñí óãà, áóóòà ñàëäñìóä îðš èð³ä, íàìàã òóóâðèí ºàçðóð éîâóëâ. Òèèã³ä áè Õàíòûìàíñèéñê îêðóãä òóñâ,- ãèš Öàºàí Áàèðîâíà òåð ºàøóòà öàãèã òîäëíà.
Òåíä õàëüìã óëñ ìîä áåëäëºí³ õàð ê´äëìøò êåâ. Öàºàíèã ñóðºóëüòà áîëí îðñ êåëò³ºèíü ìåä³ä, çàºñ÷íðèí áðèãàäò îðóëâ. ¥äðèí äóóñí ýäí êèèòí óñíä çîãñàä, çàºñ àœíš, òåð¢ã öåâðë³ä ýä-áîä êåäã á³³ñìí. Ê´äëìøèí õ´´í õ³ðš èðõë³, õóâö-õóíðíü ÷èèãò³ áîëäìí, ê´ë-ºàðíü êèèòíä ê´ëä³ä ñ´´äíü çîâàäã áèë³. Ýêíü, õàäì ýêíü áîëí Øóðà ä¢ ê¢¢êíü ÿìàðàí éîâíà ãèš ýí çîâàä, ñ´´äíü í´ð ê¢ðäãî áèë³. ¥ð¢íäíü áîëõëà ä³êí ê¢íä ê´äëìøò ºàð÷ éîâäìí. ¥´ðõí óëñòàí ñåäêëíü çîâàä Öàºàí áèéíü á¢òí õîò óãà áîëâ ÷èãí, ýäíä ´ãäã á³³ñí ´äìã áîëí çàºñ òåäíä³í èëã³äã áèë³. Áîëâ ýêíü áîëí õàäì ýêíü òåð ê¢÷ð çîâëœãèã äààš ÷àäëãî ê¢¢í³ ºàçðò ì´œêèíä ¢ëäâ.
1946 šèëä Ãîîãà ýã÷íü ÍÊÂÄ-í îðãàíìóäàñ ç´â àâàä, Öàºàí áîëí Øóðà ä¢ ê¢¢êä³í áèé òàëàí Îìñê îáëàñòèí "Èðòûøåâñêèé" ñîâõîçóð àââ. Õàðì ò´ðõä, ýã÷íü ãåìò³ á³³ñìí, òåã³ä Öàºàí òåð¢ã³í õ³ë³º³ä, àñðäã áîëâ. 1947 šèëä ýã÷íü ãåìèí óðøãàð ñ³³º³í õ³³º³ä, àâàëÿí áîëí õîéð ê´â¢º³í ´í÷ð¢ëâ. Õîéð çååä³í ýê áîëš àðäíü îðš Öàºàí Áàèðîâíà àñðâ. Äîðš-ª³ð³ Áàäìàåâëà ýí õàíüöàä, äîëàí ¢ð ºàðºàä, ò´ðñêí ºàçðóðí Ñèâð³ñ õ³ðš èðñìí.
Ãåðèí ýçí áàñ ñóðºóëüòà, äààâðòà áîëí ê´äëìøò³í ºàâøóí ê¢í á³³ñìí. Ñèâðò ýí Îìñê îáëàñòèí Óñòü-Çàîñòðîâñê ñåëüïîí àõëà÷èí äàðóê, Âîðîøèëîâèí íåðò³ êîëõîçèí òîî÷ áîëš ê´äëš éîâñìí. 1950 šèë³ñ àâí 1959 šèë ê¢ðòë Ä-Ã.Áàäìàåâ Óëüÿíîâñê ðàéîíà "Èðòûøñêèé" ñîâõîçèí òîî÷, õ´´ííü àõ òîî÷èí äàðóê áîëš ê´äë³ä, ñ³í òîîä éîâëà. Ò´ðñêí ºàçðóðí èðñí öàãò ýí "Îëåíè÷åâñêèé" ñîâõîçä àõ òîî÷èí äàðóê, õ´´ííü Ýëñòä "Ñîâõîçìóäûí òðåñòä" á¢ðòê³÷-òîî÷, Öåëèíí ðàéîíà "Ëåíèíñêèé" ñîâõîçä àõ òîî÷ áèë³. Óò òîîäàí Äîðäæè-Ãîðÿ Àâãàíîâè÷ ºó÷í äîëàí šèëä³í ¢íí-÷èê ñåäêëò³º³ð ê´äë³ä, òàœº÷èí äåëãðëòä èê ò³âö³í îðóëñìí.
Ýíäð ãåðèí ýçí óãà, Öàºàí Áàèðîâíà àðâí éèñí à÷-çååä³í áîëí ºó÷í šè÷-çååí÷ðò³í í¢äí-àìí áîëš éîâíà. Ê¢¢êäíü ´ñ³ä-áîñàä, öóºàð ñóðºóëüòà óëñ áîëâ, ýäí òààñòà ýðäì³ðí ê´äë³ä, îëí ³ìòí äóíä òîîìñð áîëí ê¢íäëëº îëâ. Ààâ-ýýš õîéðíü áຠ䢢âð öàãòàí èê çîâëœ ¢çñèã à÷íð-çååíðíü ìåäí³, ýäí³ šèðºëèí õààëº ê¢íä áîëí àäðóòà áîëâ ÷èãí ýäí íåð³í ´´ä³í á³ðš éîâñàð áàõìš êåí³.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ

¥öêëä¢ð "Ãàçïðîì ãàçîðàñïðåäåëåíèå Ýëèñòà" àêöèîíåðí íèèö³í³ ê¢ö³ã÷ äèðåêòîð Àëè Ñèäàêîâ òàœº÷èí æóðíàëèñòíðë³ õàðºàä, êîìïàíÿ ¢¢ëäâðèí òóñêàð êåëš ´ãâ. Õàìãèí ò¢ð¢íä ýí šèëèí éèñí ñàðèí ¢¢ëäâð îëçòà-îðóòà áîëñèã Àëè Àìåðáèåâè÷ òåìäãëâ. Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí ä´œ-òóñàð ßøêóëèí ðàéîíà Ìîëîäåæíûé áîëí Õóëõò ñåë³äò ãàç îðóëãäâ, ýí ¢âë³ð ñåë³í³õí³ ãåðì¢äò äóëàí áîëõ. Ýí šèë 4200 àáîíåíò êîìïàíÿ òåòêâðò îðñíü áàñ òåìäãò³ éîâäë áîëñèã ºàðäà÷ çààâ.
Íèäí "Ãàçïðîì ãàçîðàñïðåäåëåíèå Ýëèñòà" õîòë áàëºñíä íåãäñí ðàñ÷åòí öóòõëœ ñåêâ, îäà ³ìòí íåã îðìä öóã ò´ð³ð ö³³ëºâð ´ã÷, îëçëñí ãàçèí ì´œã³í ´ã÷ ÷àäšàíà. Óäë óãà Ýëñòä Ãåðàñèìåíêîí íåðò³ óóëüíöä ä³ê³ä íåã öóòõëœ ñåêãäõìí, òåíä ãåð äîòð óãëš ò³âãäñí îáîðóäîâàíèã ³³ìøã óãàºàð îëçëëºíà áîëí îëçëñí ãàçèí ì´œãèã ´ã÷ áîëõìí. Òåð ìåò òàœº÷èí ïðåäïðèÿòüì¢äèí ò´ë³ ñ³í òààë òîãòàš, áàñ èèì íåãäñí ³œã òîãòàãäâ. Òåð ìåò ðàéîí áîëí ïðåäïðèÿòü áîëºíä êóðàòîðèã éè뺚, ýëåêòðîíí ïîøòàð êåðãò³ äîêóìåíòñ áîëí áîîöà éîâóëš áîëõìí. Òàœº÷èí ðàéîí áîëºíä ãàçèí ó÷àñòîê ñåêëºí³ ò´ð áàñ õàºëãäšàíà.
Õàðºëòûí éîâóäò À.Ñèäàêîâ ãàçèí îáîðóäîâàíèã ³³ìøã óãàºàð îëçëëºíà, îëí äàâõð ãåðì¢äò àâòîíîìí ò¢ë³í³ îáîðóäîâàíü óãëš ò³âëºí³, îëçëñí ãàçèí ì´œãèã öàãëàíü ´ãëºí³ äèã-äàðà ê¢ö³ëºí³ áîëí íàíü ÷èãí ò´ðì¢ä³ð ö³³ëºâð ´ãâ. Òèèã³ä, õîéð ñàðèí ýðãöä îëçëñí ãàçèí ì´œã³í ýñ ´ãñí óëñ øèøëœ êîìèññüò ýð뺳í îðóëš, ´ð³í äàœöàëºíà ò´ðèã õàºëš ÷àäšàíà. Êåìð ýçíü ê´äëìøèí êåðã³ð àëü òàëäàí ó÷ðàð ãåðò³í óäàí öàãòàí á³³øãî áîëõëà, êîìïàíÿ ñïåöèàëèñòíðèã äóóäàä, òàìº ò³âš ÷àäšàíà. ÂÄÃÎ (ãåð äîòð óãëš ò³âãäñí ãàçèí îáîðóäîâàíü) òåòêëºí³ òóñò ³ìòí áîîöà áàòëš, ýâð³ííü ³³ìøã óãà á³³äëèí òóñêàð óõàëõ ç´âò³ ãèš À.Ñèäàêîâ áàñ òîäëóëâ. Îäà äååð³í 3 ì蜺í àáîíåíò òåõíè÷åñê òåòêâðèí áîîöà áàòëàä óãà.
- Êåìð ÿìð íåã ò´ð ³ìòèã ¢¢ì¢ëš³äã áîëõëà, 6-28-02 ãèäã òîéãòàð šèœí¢ëš ÷àäšàíà. ²ìòí³ñ îðš èðñí ñóðâðìóäò áè ýâð³í ö³³ëºâð ´ã÷, öóã ò´ðì¢ä³ð ä´œ-òóñàí ê¢ðãõä³í áåëí á³³í³â, - ãèš Àëè Àìåðáèåâè÷ êåëâ.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ

Óðš ´äð, äåêàáðèí 17-ä, Ýëñòä Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòèí íîìèí áèáëèîòåêä, Êîíôóöèéèí íåðò³ èíñòèòóòûí òåòêëºí³ ñîâåòèí ñ¢¢ð áîëâ, òåð¢íä Õàëüìã ÃÓ-í áîëí Êèòäèí ¥âð Ìëûí óíèâåðñèòåòèí ºàðäâð îðëöâ.
- Õàìãèí ò¢ð¢íä áèäí íàðò-äåëê³í õ³ðëö³ã äåëãð¢ëõ³ð ñåäš³í³âèäí, òåð òîîä ²ð³ñ³í íîìèí øêîëûã íàðò-äåëê³í íîìèí àºóä óëì ´ðã³ð îðóëõ ê¢ñë ò³âš³í³âèäí. Òåð ìåò ìàíà Õàëüìã óíèâåðñèòåòä ºàçàäûí îþòíð îëàð ñóðòõà ãèº³ä ¢¢ëäâð³í ´ð㚢뚳í³âèäí.
Öààðàíäíü áîëõëà áèäí íàðò-äåëê³í ïðîãðàììñèí îðëöà÷íð áîëš, òàëäàí îðí-íóòãóäûí âóçìóäëà í´êöëò³í ´ð㚢ëš, òåäí³ ò´ñâñèã òîõðàëºíä ºîëëã÷ íèë÷³í ê¢ðãõ³ð á³³í³âèäí ãèš ñ¢¢ðèã ñåêš³º³ä Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòèí ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ òåìäãëâ.
Îíö îíüãàí ýäí Êèòäèí âóçìóäëà í´êöëòëºíä ´ãõ³ð á³³í³. ߺàä ãèõë³ ´äã³ öàãò Êèòäèí áîëí ²ð³ñ³í õîîðíä ýêîíîìèêèí áîëí ñîéëûí, íîìèí, ñóðºóëü-ýðäìèí ïðîãðàììñèí õàëõàð ´ðãí í´êöëò ê¢ö³ãäš³í³, ìàíà õîéð îðí-íóòãèí ëèäåðì¢ä õîîðíäàí í´êöëòš³í³.
Äåêàáðèí 2-ñ àâí 8 ê¢ðòë Êèòä îðí-íóòãò Êîíôóöèéèí íåðò³ èíñòèòóòûí øòàá-ïàòüðò šèë áîëºí áîëäã ñ¢¢ð áîëâ, òåð êîíôåðåíö ò¢ð¢ë³ä ×îìäî, ä³ê³ä Ñèíèí áàëºñíä áîëâ. Êåëí-óëñèí Öèíõàéñê óíèâåðñèòåòë³ áèäí îþòíðèí áîëí áàãøíðèí ñîëüëöà á¢ðä³ë³âèäí, ýíä îðñ êåëí³ ³œã ñåêëºí³ òóñêàð áàñ ꢢíäâð áîëâ. Òèèì êåâ³ð äàâñí šèëä áຠáèø ê´äëìø ê¢ö³ãäâ, ¥âð Ìëûí óíèâåðñèòåò ìàíà í´êöëòèí èöãò³ îðëöà÷ áîëí êèòä âóçìóäëà õàìöó ê´äëìø ê¢ö³ëºíä õàìãèí èê ä´œ ê¢ðãš³õ âóç áîëš ¢¢ëäš³í³.
Ýíäð ìàíà òàë ê¢íäò³ ãèè÷íð èðâ, òåð òîîä ¥âð Ìëûí óíèâåðñèòåòèí ïðîðåêòîð, Êîíôóöèéèí èíñòèòóòûí òåòêëºí³ ñîâåòèí àõëà÷èí äàðóê Ýýðõåíáàÿð, Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí óë äååð á³³äã Êîíôóöèéèí èíñòèòóòûí êèäò õàëõèí äèðåêòîð ×æàî Þí, ¥âð Ìëûí óíèâåðñèòåòèí îðñ êåëí³ áîëí ëèòåðàòóðèí ôàêóëüòåòèí äåêàí Ëè ×óàíöçèíü èðñí á³³í³. Òåð ìåò Õàëüìã ÃÓ-í ïðîðåêòîðìóä, äåêàíìóä, áàãøíð áîëí îþòíð ýí õóðãò îðëöšàíà ãèš ðåêòîð òåìäãëâ.
- Ìàíà óíèâåðñèòåòì¢ä õîîðíäê õ³ðëö³í šèë èðâ³ñ äåëãð³ä éîâíà, òèèì áîëâ ÷èãí ºîëëã÷ ïàðòíåð áîëš ¥âð Ìëûí óíèâåðñèòåò ¢¢ëäš³í³. Ýíä ò¢ð¢í áîëš îðñ êåëí³ öóòõëœ ñåêãäë³. Áèäí ìàíà í´êöëòèí õ³ðëö³ã ´´ä³í³ð ¢íëš³í³âèäí, òåð¢ã öààðàíäíü ÷èãí äåëãð¢ëõ³ð á³³í³âèäí, òèèì äåëãðëòä òåòêëºí³ ñîâåò óðìä ´ã÷³í³,- ãèš çåðã Ëè ×óàíöçèíü êåëâ.
Òåð ìåò Êîíôóöèéèí èíñòèòóòûí ¢¢ëäâð õîéð âóçèí, ²ð³ñ³ áîëí Êèòä õîîðíäê ãóìàíèòàðí í´êöëò ´ð㚢ëëºíä ò³âö³í îðóëõíü ëàâòà. Òèèì ¢¢ëäâð õîéð âóçèí í´êöëòèã 㢢ä¢ëš óëì èê êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³õ à𺠴ãõìí. Êîíôóöèéèí èíñòèòóòä óðäíü ê´äëš³ñí íîìòíðò õàíëòàí ´ðãõ êåðãò³ ãèš ê¢íäò³ ãèè÷ öààðàíäíü òåìäãëâ.
Öààðàíäíü Êîíôóöèéèí èíñòèòóòûí äèðåêòîð ×æà Þí 2018 šèëèí òóðøàðò ê¢ö³ñí ê´äëìøèí òóñê òîîöàºàí ´ãâ. ªîëëã÷ ¢¢ëäâð êèòä êåëí³ êóðñìóä á¢ðä³ëºí³ õàëõàð ê¢ö³ãäâ, óò òóðøòàí 23 òèèì áàã ñåêãäâ. Ø¢¢âð àâëºíà ¢¢ëäâð ÷èãí ´ðã³ð ê¢ö³ãäâ, òàëäàí âóçìóäàñ èðñí îþòíð áàñ òåð ø¢¢âð ´ãâ. 4-÷ êåìš³í³ ø¢¢âðèã ´ãñí îþòíð îäà êèòä âóçìóäûí áàêàëàâðèàòä äàñš ÷àäšàíà. Òåð ìåò Ðîñòîâ-íà Äîíó, Ïÿòèãîðñê áàëºñäò òèèì ø¢¢âð á¢ðä³ãäë³.
Öààðàíäíü ¥âð-Ìëûí óíèâåðñèòåòèí ïðîðåêòîð Ýýðõåíáàÿð ¢ã àâàä, õîéð âóçèí í´êöëòèã ´ð㚢ëëºí³ õàëõàð êåëâ. Òåð òîîä ýäí Èíòåðíåò-ø¢¢âð ´ãõ³ð ñåäš³õ óëñèí òîîã áàñ èêä¢ëõ³ð á³³í³. Õàâðèí áîëí çóíà öàãèí ëàãåðüì¢ä öààðàíäíü á¢ðä³ãäõ, òèèì êåâ³ð îëí ñóðºóëü÷íðèã êèòä êåë³ð ñîíüìñóëõ ê¢ñë ò³âãäš³í³. Êèòäèí ñîéëûí áîëí òóóšèí òóñê º³³õ¢ëì¢ä á¢ðä³ãäõ.
Êîíôóöèéèí èíñòèòóòûí íîìòíð êèòä êåëí³ ó÷åáíèê òîãòàõ, òåð¢í³ óë äååð îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâðèã ¥âð Ìëûí áîëí Õàëüìã óíèâåðñèòåòì¢ä á¢ð䳚 ÷àäõ. Õàëüìã îþòíð Êèòä îðí-íóòãò ñóðºóëÿí öààðàíäíü ñóðäãèí ò´ë³ Êèòäèí ïðàâèòåëüñòâèí áîëí Êîíôóöèéèí èíñòèòóòûí ñòèïåíäüñ òîãòàãäõ. Êèòä êåë äàñõšàõ áàãøíðèí ò´ë³ 1-6 ñàð áîëçãòà ìåðãšëò³í ´´äë¢ëëºí³ êóðñìóä á¢ð䳚 áîëšàíà ãèš ïðîðåêòîð çààâ. Êèòäèí áîëí ²ð³ñ³í âóçìóäûí õîîðíä í´êöëòèã äåëãð¢ëëºí³ óë-ñ¢¢ðíü Êîíôóöèéèí èíñòèòóò áîëš ÷àäšàíà. Íîìèí ò´ñâñ³ð áîëí íàíü ÷èãí òóóšèí, ñîéëûí, êåëí³ øèíšëëòñ³ð íîìòíð ñîëüëöš ÷àäõ, ñòàæèðîâêä îäõ.
Áèäí õîîðíäàí Êîíôóöèéèí èíñòèòóòûí òóñê 糜ã³ð ñîëüëöõ ç´âò³âèäí, êåìð ç³ðì ò´ðèã Õàëüìã ÃÓ ê¢ö³š ýñ ÷àäšàõëà ¥âð Ìëûí óíèâåðñèòåò (ÓÂÌ) ä´œ áîëõ. ÓÂÌ ýñ ÷àäõëà Êèòäèí ñóðºóëü-ýðäìèí ìèíèñòåðñòâèí óë äååð òåð ê¢÷ð-ê¢íäèã õàºëš áîëõìí, ýñ ãèš Êèòäèí ¥âð Ìëûí éîñíà îðãàíìóä ä´œ áîëõ. Òèèì êåâ³ð Êîíôóöèéèí èíñòèòóò ¥âð Ìëûí Àâòîíîìí ðàéîíà áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí õîîðíä ãóìàíèòàðí áîëí ñîéëûí õàëõàð í´êöëòèã ´ð㚢ëëºíä íèë÷³í ê¢ðã³ä á³³õ ç´âò³. Óäë óãà Õàëüìã ÃÓ-í óë äååð ¢¢ëäš³õ Êîíôóöèéèí èíñòèòóòûí 10 šèëèí ´´í ê¢öõ, òåð ´´íèã ´ðã³ð òåìäãëõ êåðãò³ ãèš Ýýðõåí-Áàÿð òîâ÷ëš êåëâ.
Ò¡ÐÂ²Í ªóíà