Äàâñí íàðí ´äð, äåêàáðü ñàðèí 9-ä, Ýëñòä, "Îéðàò-Àðåíà" ñïîðòèâí êîìïëåêñò áèèä äóðàí, ñåäêë³í ´ãñí óëñ öóãëðâ. Ýíä Ýëñò áàëºñíà áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí ñïîðòèâí áèèºèí èë ìàðºàí áîëâ. Ýí¢ã Õàëüìãèí ñïîðòèâí áèèºèí Ôåäåðàö á¢ð䳚 äàâóëâ. Òàœº÷èí áîëí õàì-õîøà á³³äã ðåãèîíìóäûí áèè÷íð ýâ-äîâàí, ìåðãšëò³í ¢ç¢ëš, õîîðíäàí ä´ðëäâ. Ìàðºàíä óò òîîäàí 250 øàõó ê¢í îðëöñí áîëäã.
Õàëüìãèí "Ìàximà", "Èìïåðèÿ DANCE", "Äæîìáà", "Ýñïåðàíñà" áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáìóä îðëöâ. Ýí êëóáìóä Îêñàíà Êîñòðèêèíà ºàðäšàõ òàœº÷èí ñïîðòèâí áèèºèí Ôåäåðàöä îðíà. Òåð ìåò Ýëñò áàëºñíà áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí ñïîðòèâí áèèºèí èë ìàðºàíä îðëöõàð ²³äðõí áàëºñíàñ "Ëèäåð", "Èìïåðèÿ òàíöà", Àºø áàëºñíàñ "Îëèìïèÿ" áîëí Ñàëüñê áàëºñíàñ ÷èãí áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáìóä èðâ.
Ñïîðòèâí êåðã-¢¢ëäâð ´ð¢í³ñ àâí ýêë³ä àñõí îðà ò´ãñâ. Ò¢ð¢ë³ä ´ð¢í³ñ ¢ä ê¢ðòë "Âîñõîäÿùèå çâåçäî÷êè" ãèäã ôåñòèâàëü áîëâ. Òåð¢ã "Îëí óëñ îðëöäã ñïîðò" ("Ìàññîâûé ñïîðò") ãèäã áàãèí ïðîãðàììàð äàâóëâ. Áîëâ ç³ðì ꢢêä-ê´â¢ä ýíä îðëöñí äååð³í "¥´ä³í ¢çìšèí ñïîðò" ("Ñïîðò âûñîêèõ äîñòèæåíèé") ãèäã áàãèí ïðîãðàììä áàñ îðëöš, ìåðãšëò³í ¢ç¢ëâ.
Áè÷êä¢ä íàñàðí îëí ç¢ñí áàãìóäò õóâàãäàä, ñïîðòèâí áèèºèí ôåñòèâàëüä áîëí ìàðºàíä îðëööõàâ. "Âîñõîäÿùèå çâåçäî÷êè" ãèäã ôåñòèâàëüä õàìãèí áè÷êí ãèñíü ýííü ºóíòà, ä´íò³ áîëí òàâòà ꢢêä, õàìãèí èê ãèñíü 11-13-òà ꢢêä îðëöâ. Îëí óëñ îðëöäã áàãä (ìàññîâûé ñïîðò) áè÷êä¢ä ºàíöàðí áèèëâ, ýäí ò¢ð¢ë³ä "Àäºì óãàºàð áèèëäã âàëüñ" ("Ìåäëåííûé âàëüñ") áîëí "×à-÷à-÷à" áè áèèëöõ³â. Äàðóíü ä³ê³ä íåã ºàðàä, "Âåíñê âàëüñ" áîëí "Ñàìáà" áè áèèëöõ³â. Õóâàãäñí áàã áîëºíä äóíäëàä àðâí ýñ ãèš àðâí òàâí ꢢêí áèèëâ, òåäí çààãò çóã íåã ê´â¢í ¢çãäâ. Ìàíà òàœº÷ä ê´â¢ä ñïîðòèâí áè äóðëõø êåâò³ ãèš ñàíãäíà. Áè÷êíä³í èèì áè áèèëäã äàñ÷àñí ê´â¢ä íóðºëšäàí áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáä îðäãàí õàé÷êíà, þœãàä ãèõë³ õ´´ííü ýäí ôóòáîëàð ýñ ãèš á´ê á³ðë䳺³ð ýêë³ä ñîíüìñíà. ѳ³õí á¢øì¢äò³ ꢢêä áîëí êå庳 õóâöòà ê´â¢ä áèèëš³õèã ¢çõë³, èèã³ä áèèëš ÷àääãíü ÿìàðàí àéòà þìí ãèš ñàííà÷. Áîëâ, õàðì ò´ðõä, ê´â¢ä èê çóíü èèì áè áèèëõä³í äóðãî áîëíà. Òåã³ä ýë³ä ꢢêä õîøàäàð áèèëäã áèèã ºàíöàðí áèèëš³õèã ¢çõë³ ýâãî.
¡äèí õ´´í ñïîðòèâí áèèºèí òàœº÷èí èë ìàðºàí ýêëâ. Ýíä ´´ä³í ¢çìšèí ñïîðòûí (ñïîðò âûñîêèõ äîñòèæåíèé) áàãèí îðëöà÷íð ä´ðëäâ. Òåìäãëõä, îëí óëñèí ñïîðòûí áîëí ´´ä³í ¢çìšèí ñïîðòûí áàãìóäûí îðëöà÷íð ³äë áè áèèëöõ³â. Ýäí áèèºèí åâðîïåéñê áîëí ëàòèíîàìåðèêàíñê ïðîãðàììä îðäã áè ¢ç¢ëâ. Ýííü åâðîïåéñê ïðîãðàììèí áè: "Àäºì óãàºàð áèèëäã âàëüñ", "Òàíãî", "Êâèêñòåï", "Ò¢ðãí ôîêñòðîò" áîëí "Âåíñê âàëüñ" áèèëâ. Òåð ìåò ëàòèíîàìåðèêàíñê ïðîãðàììèí áè: "×à-÷à-÷à", "Ñàìáà" áîëí "Ðóìáà" áè æþðèí îíüãò òóñõàâ.
Êåðã-¢¢ëäâðèí éîâóäò ñïîðòèâí áèèºèí òàœº÷èí Ôåäåðàöèí ºàðäà÷ Îêñàíà Êîñòðèêèíàëà ꢢíäõ àðº ó÷ðâ. Ýí óéí öàãàñí àâí ñïîðòèâí áè躳ð ñîíüìñ÷, ýí êåðãë³ šèðºë³í çàëºâ. Õîðåîãðàôèéèí ýðäì³ð Ýëñòèí èñêóññòâèí ó÷èëèù áîëí Êðàñíîäàðñê ñîéëûí èíñòèòóò ò´ãñ³ñìí. "Èìïåðèÿ DANCE" ãèäã áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáä áè÷êä¢äèã áèèëäã äàñõíà. Ýí¢í³ êåëñ³ð, "Ìàximà" ãèäã áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáä îðäã Ëàçîðñêèé Ìèõàèë áîëí Ãàéâîðîíñêàÿ Ïîëèíà, Øóðã÷èåâ Ìàêñèì áîëí ßìàíîâà Ïîëèíà, "Èìïåðèÿ DANCE" Êîðíèåíêî Àíàòîëèé áîëí Àðèíà Äîðäæèåâà, Âàñèëüåâ Åâãåíèé áîëí Êðèñòèíà Êîñòðèêèíà àõòà ¢çìšò³º³ð, îí÷òà êåâ³ð áèèëí³. Èðã÷ä³í ýäí ´´ä³í ê¢ö³ìšä ê¢ðõ ãèñí í³³ëâð á³³í³ ãèâ.
Ìàðºàí á¢ðä³ìšò³º³ð äàââ. Öóã îðëöà÷íð ç¢ñí-碢ë ñ³³õí áè áèèëš, áèëã³í ¢ç¢ëš, öóãëðñí óëñò áàéð ¢¢ä³â. Õàìãèí äàìøëòòàíü, ìåðãšëòò³íü äèèëâð á³ðâ.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ
Á.Êîëäàåâèí öîêñí çóðã

Áàãø ê¢í îíüäèí þí áîëñàð ñîíüìñàä äàñ÷êñí óëñ. Òåäí äóíä õàëüìã êåëí³ áàãøíð õàëüìã êåë³ð áàðëñí þìíä îíüãàí ´ãí³, ãèš êåëõë³, õóäë áîëøãî.
Áè îäàõí øèí äåãòð óìøàä, ÷ååš³í áàéðëóâ. Ýííü Õàòóåâ Íèêîëàé Ñåíÿåâè÷èí ¢¢ä³ñí ¢¢ä³âðì¢ä: ø¢ëã¢ä áîëí õîéð ïîýì, õóðàœºóí íåð³äëºíü - "Õîéð ijðêèí åâ³ë" ("Áëàãîñëîâåíèå äâóõ òàð"). Ýí äåãòð õîéð êåë³ð áè÷ãäš. Ýííü ´äã³ öàãèí íåêâð³ð ê¢ö³ñí ê´äëìø. Àìð ñ³³õí êåëíü, ó ÷ååš³ñ ºàðñí öàºàí ñåäêëíü óìøà÷èí ç¢ðê ýçëš, çàÿäàð šèâð óðºàíà. Ò¢¢ðâ³÷ ýâð³ííü ñàíñàí, ýâð³ííü òåœê³í óãà ýœêð ºàçð-óñíàííü òóóš, ´´ðõí ýëãí-ñàäíàííü, ¢ð-àìðãèííü òóñêàð òîäðõàºàð ö³³ëº³ä, ñàíàí-ñåäêë³ðí ìàäíëà õóâàëöšàíà.
Íèêîëàé Õàòóåâ - ´äã³ öàãèí ø¢ëã÷. Ø¢ëãëš áè÷ñí çîêúÿëìóäûíü îðñ êåëíä Â. ×îíãîíîâ îð÷óëš. Õàëüìã êåëò³ îð÷óëà÷ ò¢¢ðâ³÷èí ¢¢ä³âðì¢äèí ºîë ñåäâèíü, óõàºèíü, ó÷ð-óòõèíü ñîíüí êåâ³ð ¢ç¢ëš³í³. Ò¢¢ðâ³÷ îð÷óëà÷ õîéðèí òîîëâðíü íåãí ãèš ñàíãäíà.
Íèêîëàé Ñåíÿåâè÷ äåãòð³í Òàëòàõíà ³œãä³í íåð³äš³í³. "Áàãø", "Òååãèí ¢ðí Ñàòêóºà Ï¢ðâ³", "¥ð÷ä ò´´íðñí çîâëœ" ãèäã ø¢ëã¢äíü ýãë óëñèí òóñê àõð òóóšñ. Îëí äóíäàí òîîìñðòà ³ìòí³ íåðíü ì´œêðí³ ãèñí óõàí-òîîëâðòà. Ôèëîñîôñê ÷èíðò³ ø¢ëã¢äò³í ("Ýêëö - ÷èëã÷", "Ìàíà ç´´ð") ò¢¢ðâ³÷ ê¢¢í³ šèðºë éèðòìšë³ çàëºëäàòàºèíü ìåä¢ëš³í³. Õàëüìã êåëí³ ç´´ðèíü ¢íëš ÷àäëãî ò¢ðš³õ, êåë³í ÷èãí, ç¢ñ³í ÷èãí ãååš³õ ìàäí ò¢¢ðâ³÷èí ÷ååšèí çîâëœ ñ³³õí ìåäš³í³âèäí.
Ýêëöä - ÷èëã÷ä éèëºðëò õ³³õë³,
Ýðêí ö³³ëºâð ò´´ëãò îëòí.
Ò´ãðã ò´´ëãò ýêëö óãà,
Ò´ã³ë¢ë³ä õ³ë³õë³, ÷èëã÷ óãà.
("Ýêëö - ÷èëã÷")
¡ëã¢ð, äîìã, é´ð³ë,
Óóë õàëüìãèí çàœøàë,
¥âêíðèí çàÿñí êåëí -
¥äã³ öàãèí ç´´ð.
( "Ìàíà ç´´ð")
Ýí äåãòðò õîéð ïîýì îðš: "ªóðâ õàëºóëñí Ì´œê³" ("Òðèæäû ñòðåëÿíûé Ìåíêÿ"), "Õîéð ijðê" ("Äâå òàðû"). "ªóðâ õàëºóëñí Ì´œê³" ãèäã ïîýìäàí ò¢¢ðâ³÷ "¢êøãî ê¢í ¢êäãî" ãèäã òîîëâðàðí õóâàëöšàíà. Áè÷êí Ì´œê³ ä³³í³ öàãò ãåðòíü òóññí òîâèí ñóìíàñ àëäðš ºàðíà, õîéðäàä ñàìîëåòàñ óíšàõ õîðºëšíàñ ñ´ðâ àâëãî ³ìä ¢ëäí³, ºóðâäàä õàìäàí ñóðäã ê´â¢íü ýöêèííü áó àâàä õàõëàíü, Ì´œê³í ´´ð éîâñí ê´â¢í àëãäíà. Èèì ñîíüí òóóš.
"Çåòêð³ñ çóëš áîëäãî,
Çåòêð êåëš èðäãî".
"Õîéð ijðê" ãèäã ïîýìäàí ø¢ëã÷ ê¢¢í³ šèðºëä šèãò³ þìí õàðºäãèã áè÷š.
Õîéð ijðê ò¢œøš óóëüñìí,
Õàðœºó òååãò ãååäð³ä îëäñìí.
Ýýì³ñíü öóñí ÷èèõëòš ºàðâ÷í,
Åâ³ë³í îëíä òóñõàš éîâäìí.
²ð³ñ³í áè÷³÷íðèí íèèö³í³ ãåø¢í áîëñí ê¢íäò³ Íèêîëàé Ñåíÿåâè÷èã áàéðëš é´ð³š³í³â. Êåš³õ êåðã-¢¢ëòí ê¢ö³ìšò³ áîëš, öàðàíäíü ÷èãí îëí óìøà÷íðàí áàéðëóëš, îí÷òà, ñîíüí ¢¢ä³âðì¢ä áè÷š, àâñí àâàëüòàºàí, àëòí áîëñí ¢ðò³º³í àìð÷, šè𺚠éîâõèòí Äååäñ Áóðõä åⳚ ´ðø³òõ³!

Àíàñòàñèÿ ÄÀÂÀÅÂÀ,
Ñàíšðãà Áàñœãèí íåðò³
Øàðíóòà øêîëûí õàëüìã êåëí³ áàãø

Îäàõí áè òàœº÷èí ñóðºóëü÷íð äóíä çàðëãäñí "Ñëàâà òåáå, ñîëäàò!" ãèäã í³³ð¢ëš áè÷ëºí³ ìàðºàíä îðëöàä, 2-÷ îðì ýçëë³â. Ýí òàœº÷èí ìàðºàíä îðëöñíäàí áè áàéðòà á³³í³â, þœãàä ãèõë³ òåð¢íä áîñõãäñí ò´ð íàìàã èê³ð ñîíüìñóëâ. Ò´ðñê³í õàðñëºí, õàëüìãèí íåð³í ´´ä³í á³ðëºí, ´ñ³ä-áîññí ºàçðòàí äóðòà áîëëºí - ê¢í áîëºíà ê¢ñë áîëõ ç´âò³. Ìàíà áè÷êí Õîøóä ñåë³íä ª³ð³í Ïàâëûí íåðèã èê-áຠóãà öóºàð ê¢íäëš, ³ð¢í³ð õàäºëš éîâíà. Ýí¢íë³ áè õàìäàí íåã óóëüíöä ´ñ³ä-áîñëàâ, íåã øêîëä ñóð÷ éîâëàâèäí.
ª³ð³í Ïàâåë Õîøóä ³œã³, ìë àðâíà à÷ ê´â¢í á³³ñìí. Ýê-ýöêíü ìàíà ñåë³í³ øêîëûí áàãøíð áîëíà. Áîðèñ Øîðâàåâè÷ ê´ãšìèí áàãø, ²ð³ñ³í ñóðºóëü-ýðäìèí à÷òà ê´äë³÷. Âàëåíòèíà Ïàâëîâíà áîëõëà îëí šèëä³í ýêëö êëàññèí áàãøàð ê´äëñìí, îäà à÷òà àìðëºíä ºàðñí á³³í³. Áè÷êí³ñí àâí Ïàâåë öóã íààäê ê´â¢ä³ñ éèëºðäã á³³ñìí, íîìºí çàœòà, ñóðºóëüäàí ºàâøóí, ÷àœº-÷èèðã, äó-áèèä áîëí ê´ãšìä äóðàí ´ãñí áèëãò³ ê´â¢í áèë³. 1987 šèëä 1-÷ êëàññò îðàä, øêîëàí ò´ãñ³ñí³ õ´´í Ï.×îíêóøîâèí íåðò³ ê´ãšìèí ó÷èëèùä õàëüìã óëñèí çåâñã¢äèí ³œãä ñóðñìí. 2000 šèëèí áàð ñàðëà Ïàâåë öåðãò ìîðäâ. Öåðã³ ñóðºóëÿí ò¢ð¢ë³ä ²³äðõí áàëºñíä ñóðëà, äàðóíü Äàãåñòàíà Êàñïèéñê áàëºñíä òóñàä, ýöê ààâ õîéðàí äóðàºàä ìîðôëîòä öåðãèí õààëºàí ýêëñìí. Õàìäàí öåðãëš éîâñí ¢¢ðì¢äíü òîäëñàð, öåðãèí ñóðºóëüíü àìðàð äàâñí áèë³. Ãîðÿåâèõí óœã-òîõìàðí òåœãñèí ôëîòä öåðãëš éîâñìí, òåã³ä áàñ òèèã³ð³í òóññíäàí Ïàâåë áàéðòà áèë³.
Òåìäãëõ³ñ, Ïàâåë îëí ç¢ñí çåâñã òàòäã áèëãò³ á³³ñìí. Ãàðìà òàòõ, ãèòàð öîêõ, ì´ðí õóóð áîëí íàíü ÷èãí çåâñã ýí ºàðòàí àâ÷ ÿìàðàí áîëâ ÷èãí ê´ãšì íààäàä, àéñèíü ºàðºäã áèë³. Òåð ò´ë³ä öåðãëš éîâñí âçâîäòàí Ï.Ãîðÿåâ "âàëòîðíèñò" áîëš öåðã³ îðêåñòðò íàà÷ éîâñìí.
2002 šèëä Äèèëâðèí ´äðèí áàéðèí êåðã-¢¢ëäâðò Êàñïèéñê áàëºñíä öåðã³ ïàðàä áîëšàñí êåìä òåððîðèñòè÷åñê éîâäë ó÷ðñíà àøò ìàíà íåã ºàçðà ê´â¢í Ïàâåë Ãîðÿåâ ³ìí³ñí õàºöâ. Ýí çîâëœãèã êåä¢ öàã äàââ ÷èãí îëí ³ìòí, òåð òîîä Õîøóä ñåë³í³ óëñ, êåç³ä ÷èãí ìàðòøãîâèäí. Àðâí òàâí šèë õîîðàí ó÷ðñí àþë ýê-ýöêäíü, îëí òàíüë-¢çë óëñò, ýëãí-ñàäíäíü ç¢ðêí³ ´âäê¢ð áîëš ¢ëäâ.
Áຠ䢢âð íàñíäàí ñ³³º³í õ³³ñí ª³ð³í Ïàâåë ìàíà ñåäêëä ì´œêðâ, ýí¢í³ íåðèã áèäí ³ð¢í êåâ³ð õàäºëš éîâíàâèäí. 2003 šèëä ìàíà øêîëûí áàãøíð ñóðºóëü÷èííü ñàíëä íåð³ä³ä, "Äóóíä áè ì´œêðõâ!" ãèäã ñàëäñèí äóóíà ôåñòèâàëü á¢ð䳚 äàâóëâ. Òàœº÷èí îëí ñåë³ä³ñ áîëí Ýëñò³ñ êåñã ýë÷íð îðëöš, Ïàâëûí ñàíë òåâ÷š, ñàëäñèí äóóºàí ýí¢íä íåð³äñìí. Ò¢ð¢í ôåñòèâàëüä èíüã¢äíü, àõíð-䢢íðíü îëàð öóãëðš èðñìí. "Áèé ¢êäã, íåðí ¢êäãî", ãèš õàëüìã ¢ëã¢ðò êåëãääã³ð, ýí êåðã-¢¢ëäâ𠪳ð³í Ïàâëûí íåðí ìàðòãäøãîã èë ¢ç¢ëâ. Ìèíè òîîëâðàð áèäí èèì ê´â¢ä³ñ ¢ëã¢ð àâõ ç´âò³âèäí. Äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áàº÷óä ýâð³ êåðã³ðí, ò´ðñêí÷ ñåäêë³ðí ýâð³ ºàçð-óñíäàí äóðòà áîëšàõàí ìåä¢ëš, Ò´ðñê³í õàðñõä áåëí á³³õ³í ¢ç¢ëõ ç´âò³âèäí ãèš ñàíšàíàâ. Ýí àõð í³³ð¢ëš áè÷뺳í ñåäêë³ñí ºàðñí ø¢ëã³ð ò´ãñ³õ³ð ñåäë³â.
Áèëãò³ ê´ãšì÷ Ïàâåë
Áààõí íàñíäàí éîââ÷.
Á³³ðí³ñí ìîðäš öåðãë³ä,
Áààòð áîëš ì´œêðâ÷…
Õàìà éîââ ÷èãí, ¢¢ðì¢ä,
Õàëüìãèí íåð³í äóóäóëõìí!
Õ³³ðò³ Ò´ðñêíä³í öåðãëš,
Õàëüìã Òàœº÷àí äåëãð¢ëõìí!
Ñàíëûíü ´ðê-á¢ëäíü,
Ñåäêëíü š´´ëð¢ëš ¢ëäã,
ѳ³íè îðíä ò´ðš,
Ñàð áîëš ¢çãäã!
Àíäðåé ×ÀÃÐÀÍÎÂ,
Õîøóä ñåë³í³ øêîëûí 11-÷ êëàññèí ñóðºóëü÷

Ýí šèëèí äåêàáðü ñàðèí 21-ä Ýëñòä "Îéðàò-Àðåíà" ñïîðòèâí êîìïëåêñèí á³³ðíä "Ïðåðâàííûé âàëüñ" ãèäã õîðåîãðàôè÷åñê íààäí áîëõ. Ýíòí õàëüìã óëñèã öààšëà õàðºóëàä, ê¢¢í³ ºàçðóð òóóãäñíà 75 šèëä íåð³äãäš³í³.
ÐÊ-í èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ Àðêàäèé Ìàíäæèåâ ýí ñ³í ñåäâ³ð òàòàä, íààäíä (áàëëàäò) ê´ãšì ¢¢ä³ë³. Àðêàäèé Íàìèíîâè÷ ÐÈÀ-ä áîëñí áðèôèíãèí éîâóäò ýí íààäíà ò´ð³ð êåëâ. "Áàº÷óäò, áè÷êä¢äò êåç³í³ áîëñí ìàíà óëñèí ºàøóòà òóóšèã ìåä¢ëõ ñàíàí á³³í³. Ýäíèã ò´ðñêí÷ áîëäãàð ´ñêõ êåðãò³. Òèèãõë³ ýäí ýâð³ ºàçðòàí ê´äë³ä, èê òóñàí ê¢ðãõ",- ãèš áèëãò êåëâ.
Íåð ºàðñí "Áàìá öåöã" ãèäã àíñàìáëü ýí íààä ¢ç¢ëõ. Àíñàìáëèí äèðåêòîð Ò¢ðâ³ Áîñõîìäæèåâèí 糜ãëñ³ð, ýí íààäí ò¢ð¢í áîëš àðâí šèë õîîðàí ò³âãäë³. Íààäíà ºîë ä¢ðì¢ä - ä³³í³ öàãò ñàëñí õîéð ´´ðõí ¢ð-èíüã. Àíñàìáëèí í¢¢ðëã÷ àðòèñòíð Âëàäèìèð Áàìáàðûêîâ áîëí Ìàðèÿ Ìó÷êàåâà êåç³í³ áîëñí éîâäëûã ¢ç¢ëõ. ijí ýêëõë³, ꢢêä-ê´â¢ä, âàëüñàí ê¢öö áèèëëãî ñàëñìí. Êåñã šèëèí òóðøàðò ýäí çîâëœ ýäëâ. Ýí¢í³ òóñêàð áààõí àðòèñòíð êåëöõ³â. Ýäí íààäíä áåëäõä³í ºàøóòà éîâäëûí òóñêàð äàëà ëèòåðàòóð óìøñìí. Òåã³ä äåãòðì¢ä áîëí ìåä³òíðèí êåëâðì¢ä ýäíä ä¢ðì¢ä³í ñ³³í³ð ¢ç¢ëõäíü òóñëš.

ÀËÅÊÑ²Í Êèøãò³

Äåêàáðèí 6-ä òóðèñòè÷åñê ñóáúåêòì¢äèí ê´äëìø÷ ñåëâëö³í áîëâ. Õàëüìã Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòåðñòâ ñåëâëö³ã Áàñœãà Áààòðèí íåðò³ Êåëí-óëñèí òåàòðò äàâóëâ. Òóðèçìèí èíôðàñòðóêòóð ÿìàðàí á³³äëä á³³õèí òóñêàð ñåëâëö³íä ꢢíäâð áîëâ. Òåð¢í³ñ íàíü ýí ¢¢ëäâðèã äåëãð¢ëõèí ò´ë³ òóðèñòè÷åñê òóñëìš ê¢ðãëºí³ õàëõ çàêàíä ÿìàðàí øèíðëò îðñíà òóñêàð ñîœñõâð êåãäâ.
Ñ¢ë õîéð šèë èê çóóäàí òóðèçì äåëãð¢ëëºí³ òóñò äèãò³-äàðàòà êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³ãäš³í³. Òàœº÷èí ñîéëûí ìèíèñòåðñòâä ýí õàëõ ¢¢ëäâð äààëºãäñíàñ àâí á¢ðä³ìšèí, çàêàíà òóñê êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äèãëãäš, áîëçã- áîëçãàðí ê¢ö³ãäš³í³. Òóðèçì òàœº÷ä á¢ðä³ìšèí äèãò³ á³³äëä³í øèí îðšàíà, ãèš ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòð Õð Ýëüáèêîâ òåìäãëâ. Äàâñí šèëèí òóðøàðò áຠáèø ê´äëìø ýí õàëõàð êåãäâ. Áàéðèí ´äðì¢äë³ çàëºëäàòà òóðèçì äåëãð¢ëëºí³ òóñò, Õàëüìãèí êå-ñ³³õíèã îëí óëñò ìåä¢ëõèí êåðãò êåñã òîîò ê¢ö³ãäâ. Áàéðèí ´äðì¢äë³ áîëí àâúÿñ áîëã÷ ¢¢ëäâðë³ çàëºëäàòà éîâäëìóäò öóòõëœ òåëåêàíàëàñ æóðíàëèñòíðèã ñîíüìñóëñíà àøò í³³ìí òåëåñþæåò Õàëüìãèí òóñêàð ¢ç¢ëãäâ. Ýí ¢¢ëäâðò øóíš îðëöñí ¢¢ëä³÷íð áîëí ºàðäà÷íð òàœº÷èí Òîëºà÷èí áîëí òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Õàíëòûí áè÷ã¢ä³ð à÷ëãäâ. Öåëèíí ðàéîíà àäìèíèñòðàöèí ñîéëûí ³œãèí ºàðäà÷ Àííà Òèìîôååâà, Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéèí äèðåêòîð Èðèíà Ìó÷àåâà, Êåëí-óëñèí îðêåñòðèí õóäîæåñòâåíí ºàðäà÷ Ñàâð Êàòàåâ, "¥´ðäíðèí õîø" ãèäã ýòíîõîøèí ºàðäà÷ Òàòüÿíà Îçàåâà, Þðèé Ñàíãàäæèåâ, Ëþáîâü Óøàíîâà, òîðãîâî-òåõíîëîãè÷åñê êîëëåäæèí äèðåêòîð Ñàíàë Îâøèíîâ, òóðîïåðàòîð Íàäåæäà Íåñòåðåíêî à÷ëãäâ. Ìèíèñòð Ýëüáèêîâ à÷ëâðìóäûã á³ð¢ëš ´ãâ.
Òóðèçì äåëãð¢ëëºí îëí-ç¢ñí ÿíçòà ê´äëìø. Òåð¢í³ íåã ³œãíü Õàëüìãò èðš³õ óëñò ñóâåíèðì¢ä áîëí ýíä³ñ áåëã ãèš àâ÷ õ³ðõ òîîòûã áåëäëºí áîëšàíà. Òåã³ä õàëüìã óëñèí êåç³íê óðí ºàðèí ýðäìèã ä´œíõèí ò´ë³ äàâñí šèëä òàœº÷èí Òîëºà÷ ñóáñèäü ´ãõ øèèäâð àâñí áèë³. Ýí õàëõàð ¢¢ëäš³õ àðºëà÷íðò ýííü éèð ñ³í ä´œ áîëâ. Àðºëà÷ Åêàòåðèíà Àäüÿåâà ꢢêò³º³í ñóâåíèðì¢ä áåëäëºí³ òóñò êåðãò³ ýä-òàâð õóëäš àâëºíä 250 ì蜺í àðñëœ àâñí, òåð¢ã³í ÿºš îëçëñíà òóñêàð êåëš ´ãâ. Õ´´í³ íîîñíàñ, àðñíàñ, íàíü ÷èãí òîîòàñ õàëüìã êåãäëì¢ä êåš, òàœº÷ä áîëñí öóã èê êåðã-¢¢ëäâðò îðëöš õóëäñíà òóñêàð, õàëüìã êåãäëì¢ä òóðèñòíðò èê³ð òààñãääãèí òóñêàð êåëãäâ. Ýâð³ ºàðàð þì êåí³ ãèñí àìð êåðã áèø. Òèèã³ä, Áàìá öåöãèí áàéðëà êåñí òîîòàí íåãõí ´äðèí äóíä ýäí õóëäñìí. Òåã³ä ýí ¢¢ëäâð³í äåëãð¢ëõ³ð á³³õ³í ìåä¢ëâ.
Õàëüìã êåëí-óëñèí ê´ãšìèí çåâñã¢ä êåëºíä ñóáñèäü àâñí Ä. Ãîðÿåâ òåð¢ã³í òóñòà êåâ³ð îëçëàä, êåñã çåâñã ê庳ä, òåð òîîä éî÷í ãèäã çåâñã êåñìí. Òåð çåâñãèã àéñëóëš, ²³äðõí³ êîíñåðâàòîðèí îþòí Âèêòîðèÿ Êèòàåâà ê´ãšì òàòâ. Êåëõ³ñ, ýí ñåëâëö³ã Öóã³ð³ñ³í òóðèñòñê äóóíà ìàðºàíä îí÷ðñí äóó÷ äóóºàí äóóëš ´ãâ. Òèèã³ä, äóóíà, óðí-ºàðèí ýðäìèí, íàíü ÷èãí òîîòûí ä´œã³ð Õàëüìã Òàœº÷àí îëí óëñò ìåä¢ëõ êåðãò³íü, ýí òóñò ç´â³ð èøêäë êåãäš³õíü öóã ýííü ¢ç¢ëš³í³.
"Àäûê-ñòðàíà Áóìáà" ãèäã òóðèñòè÷åñê ò´ñâ ê¢ö³ëº³ð êåñí ê´äëìøèí òóñêàð àðºëà÷ Áàäìà Ìóøêàåâ êåëš ´ãâ. ÑÏÊ "Ïåðâîìàéñêèé", "Õàð ºàçð" ãèäã çàïîâåäíèê áîëí íàíü ÷èãí ýäë-àõóñëà áîëí îðãàíèçàöñëà í´êöš ¢¢ëä³ä, ä´ðâí ç¢ñí õàëõàð òóðèçì ñåë³íä³í äåëãð¢ëš³õèí òóñêàð ýí îëíä ìåä¢ëš êåëâ.
Ýëñòèí çàõä òîñãäšàõ ýòíîãèè÷ë¢ðèí òóñêàð àðºëà÷ Þ.Àóýð ìåä¢ëâ. Ä´ðâí èøê³ ãåð³ñ áîëí àäìèíèñòðàòèâí íåã èøê³ ãåð³ñ òîãòšàõ ãèè÷ë¢ðò õàëüìãóäûí óðäê öàãà á³³äëèí ´â³ðöèã ¢ç¢ëõ ñàíàòà êåãäñìí. Ýíä êåç³íê àâüÿñ áîëñí èøê³ ãåð áîëí òåð¢íä ´äã³ öàãèí öóã íåêâðì¢äò èðëöš³õ òààë òîãòšàíà, ãèš òåð ñîœñõâ. Ò´ðñí ºàçðòàí á³³š ê´äë³ä, ýâð³ ºàçðàí äåëãð¢ëõ ñàíàòà óëñò èèì ñóáñèäü éèð ñ³í ä´œ áîëšàíà ãèš Þëèÿ Âëàäèìèðîâíà èòê¢ëš êåëâ.
Ñåëâëö³íä öóãëðñí àðºëà÷íðò, òóðèçìèí õàëõàð ¢¢ëäš³õ ñóáúåêòì¢äò àëâíà õàëõàð ÿìàðàí ëüãîòìóä ´ããäš³õèí, òåð¢ãèíü ÿºš îëçëõèí òóñêàð ö³³ëºâð ´ããäâ.
Ìèíèñòð Ýëüáèêîâèí êåëñ³ð, ïðàâèòåëüñòâèí õ³ë³âðò òóðèñòñê èíäóñòðèéä ¢¢ëäš³õ ñóáúåêòì¢äò ýëåêòðîê¢÷èã îëçëëºíä ºàðºñí ì´œãí³ ç³ðì õ¢âèíü äàœöàëºíà òóñê ò´ñâèã ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòåðñòâ îðóëš ´ãâ. Ýí ÷èíðò³ ò´ñâ òàœº÷èí Òîëºà÷èí äààëºâðàð ê¢ö³ãäñìí. Á³³öèí-êîììóíàëüí, þñòèöèí ìèíèñòåðñòâä ýí ò´ñâ õ³ë³ãäâ, èðëöœã¢ íàíü ÷èãí âåäîìñòâñèí îíüãò ÷èãí òóñõàãäâ.
Èðõ 2019 šèëä îëí êåðã-¢¢ëäâð êåõ³ð òåìäãëš³í³. Áàéðèí ´äðì¢äë³ çàëºëäàòà, àâúÿñ áîëñí ôåñòèâàëüìóä êåñí äååð³í íàíü ÷èãí òîîò êåõ ñàíàí á³³í³. Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) ñ¢¢ðò áþäæåò õîéðäã÷ óìøëºíäàí äèãëãäõë³, òóðèçìèí òóñò ÿìàðàí ì´œãí éèëºãäš³õíü ìåäãäõ. Òåð öàãò èðã÷ ¢¢ëäâðèí òîäðõà çóðà öóãòàä ê¢ðãš ìåä¢ëãäõ. Ñîíüí íåã êåðã-¢¢ëäâðèí òóñêàð êåëãäâ. "Áàìá öåöã" ôåñòèâàëèí ´äðì¢äò òóóšèí ðåêîíñòðóêö ãèº³ä ¢çìšò³ èê íààäí ¢ç¢ëãäõìí. ²ð³ñ³í áàëºñäàñ ä³³í³-ñïîðòèâí ä´ðâí êëóáèí îðëöà÷íð èð³ä, ìàíà õàëõàñ äæóíãàðñê õààíà öàãà á³³ð á³ðëä³í ¢ç¢ëãäõ ãèš çóðàëãäšàíà.
Òóðèçì äåëãð¢ëš³õ ñóáúåêòì¢äò öààðàíäàí ÷èãí ì´œãí³ äåì ê¢ðããäõìí. Ãèè÷ë¢ðì¢äèí êëàññèôèêàöä îðëöëºíä áåëäëºí³, òóðèçì äåëãð¢ëëºíä êåðãò³ ºîëëã÷ òîîòûã õóëäš àâëºíà êåðãò, íàíü ÷èãí õàëõàð ä´œ áîëõ òààë òîãòàãäšàíà. Òóðèçìèã öóã õàëõàðíü äåëãð¢ëõä òåðíü òóñëõ ç´âò³.
Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ

Èèì íåðò³ âèäåîðîëèê ðåæèññåð áîëí ñöåíàðèñò Ýëëà Ìàíæååâà áåëäñìí. "Ôåäåðàöèÿ" ãèäã íåðò³º³ð êåãäñí 4-÷ Öóã³ð³ñ³í ìàðºàíä òåð¢ã³í îðóëàä, õàëüìã ðåæèññåð íåã íîìèíàöä ñ³í ãèñí³ òîîä îðâ. "Áðåíä ðåãèîíà" ãèäã íîìèíàöä Ýëëà Ìàíæååâà áåëäñí âèäåîðîëèê òèèã³ä ò¢ð¢í îðì ýçëâ.
ijê³ä áîëõëà Ìîñêâàä 8-÷ òåëåâèçèîíí ìàðºàíà àø äèãëãäâ. Ìàðºàí "Îðí-íóòã" ãèš íåð³äãäí³. Òåð¢íä "Õàìäàí" òàœº÷èí òåëåêàíàë "Åäà êî÷åâíèêà" ãèäã ôèëüì ¢ç¢ë³ä, ìàðºàíà àøëã÷ äåâñœä îðëöõ ç´â àââ. Ìàðºàíà æþðèí àõëà÷, òåëåðàäèîí õàëõèí Êåëí-óëñèí àññîöèàöèí ïðåçèäåíò Ý.Ñàãàëàåâ ºàðàí ò³âñí äèïëîì Äàíàðà Áåìáèíîâàä á³ð¢ëš ´ããäâ.

ŠÈЪËÈÍ Êåðìí

Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéä šèëèí òóðøàðò êåñã º³³õ¢ë ¢ç¢ëãäâ. 2018 šèëèã íàðò-äåëê³í ÷èíðò³ º³³õ¢ë á¢ð䳺³ä, ìóçåéèí ê´äë³÷íð øèí šèëä îðšàíà. Äåêàáðèí 4-ä ìóçåéä Êàçàõñòàí Ðåñïóáëèêèí Àòûðàóññê îáëàñòèí òóóšèí-êðàåâåä÷åñê ìóçåéèí º³³õ¢ë ñåêãäš³í³. "Óëñèí óðí ºàðèí ýðäì - êåëí-óëñèí ç´´ð" ãèš òåð íåð³äãäš³í³.
ª³³õ¢ëä èðñí óëñ õàñã ³ìòí ÿìàðàí õóâö ´ìñäã á³³ñèíü, á³³öä³í ÿìàðàí ´ëã-ýä îëçëš éîâñèíü ¢çâ. ijê³ä áîëõëà öåðã³ çåð-çåâíü ÿìàðàí á³³ñèã ¢çš áîëõìí áèë³. Óðí ýðäì÷íðèí ªàðàð êåãäñí êååð¢ë îëí ç¢ñí á³³ñèã, êåëí-óëñèí çååã³ð òåðíü êååð¢ëãäñèã õ³ë³õä éèð òààñòà áèë³. Íîîñ ýýð÷ êåñí îëí òîîò ÷èãí îíüã àâëíà. Õàñãóäûí ñîéëíü, óðí ºàðèí ýðäìíü êåñã çóí šèë³ñ àâí ýêëö³í àâñèíü ¢çš áîëõìí.
ª³³õ¢ë ñåêëºí³ êåðã-¢¢ëäâðò Àòûðàóññê îáëàñòèí òóóšèí-êðàåâåä÷åñê ìóçåéèí äèðåêòîð Ðàøèäà Õàðèïîâà, Àòûðàóññê èíüãëëòèí ãåðèí àðòèñòíð áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëâ. Ãèè÷íðèã òîñ÷, Õàëüìãò ¢¢ëääã "Æåðëåñòåð" õàñãèí ñîéëûí öóòõëœãèí ýë÷íð îðëöâ. Õàëüìã Òàœº÷ áîëí Êàçàõñòàí õîîðíäê ñîéëûí çàëºëäà áàòëëºíä º³³õ¢ë ä´œ áîëõíü ìàºä óãà.

Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéä šèëèí òóðøàðò êåñã º³³õ¢ë ¢ç¢ëãäâ. 2018 šèëèã íàðò-äåëê³í ÷èíðò³ º³³õ¢ë á¢ð䳺³ä, ìóçåéèí ê´äë³÷íð øèí šèëä îðšàíà. Äåêàáðèí 4-ä ìóçåéä Êàçàõñòàí Ðåñïóáëèêèí Àòûðàóññê îáëàñòèí òóóšèí-êðàåâåä÷åñê ìóçåéèí º³³õ¢ë ñåêãäš³í³. "Óëñèí óðí ºàðèí ýðäì - êåëí-óëñèí ç´´ð" ãèš òåð íåð³äãäš³í³.
ª³³õ¢ëä èðñí óëñ õàñã ³ìòí ÿìàðàí õóâö ´ìñäã á³³ñèíü, á³³öä³í ÿìàðàí ´ëã-ýä îëçëš éîâñèíü ¢çâ. ijê³ä áîëõëà öåðã³ çåð-çåâíü ÿìàðàí á³³ñèã ¢çš áîëõìí áèë³. Óðí ýðäì÷íðèí ªàðàð êåãäñí êååð¢ë îëí ç¢ñí á³³ñèã, êåëí-óëñèí çååã³ð òåðíü êååð¢ëãäñèã õ³ë³õä éèð òààñòà áèë³. Íîîñ ýýð÷ êåñí îëí òîîò ÷èãí îíüã àâëíà. Õàñãóäûí ñîéëíü, óðí ºàðèí ýðäìíü êåñã çóí šèë³ñ àâí ýêëö³í àâñèíü ¢çš áîëõìí.
ª³³õ¢ë ñåêëºí³ êåðã-¢¢ëäâðò Àòûðàóññê îáëàñòèí òóóšèí-êðàåâåä÷åñê ìóçåéèí äèðåêòîð Ðàøèäà Õàðèïîâà, Àòûðàóññê èíüãëëòèí ãåðèí àðòèñòíð áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëâ. Ãèè÷íðèã òîñ÷, Õàëüìãò ¢¢ëääã "Æåðëåñòåð" õàñãèí ñîéëûí öóòõëœãèí ýë÷íð îðëöâ. Õàëüìã Òàœº÷ áîëí Êàçàõñòàí õîîðíäê ñîéëûí çàëºëäà áàòëëºíä º³³õ¢ë ä´œ áîëõíü ìàºä óãà.

Õàëüìãèí ãîñóäàðñòâåíí ñèìôîíè÷åñê îðêåñòðèí 25 šèëèí ´´í øèäð ´ðã³ð òåìäãëãäâ. Êëàññè÷åñê ê´ãšìë³ îëí óëñèã òàíüëäóëäã êîëëåêòèâèã òàœº÷èí ºàðäà÷íð, ê´ãšìä äóðòà îëí ³ìòí ¢íí ñåäêë³ñí é´ð³â. Áèëã-ýðäìèí ´´ä³í ê¢ö³ìšèíü òåìäãë³ä, äàâñí öàãèí äîòð ê´ãšìä äóðòà îëí õ³ë³º³÷íðèã ´ñêñí, áèëãò³ ê´ãšì÷íðèí ñåëã³í ´ñ÷ óðàëàí èøêäë êåãäñèíü ´´ä³í ¢íëñí Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâèí é´ð³ëèí áè÷ãèã óìøš ´ã³ä, òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòð Õð Ýëüáèêîâ ñèìôîíè÷åñê îðêåñòðò öèôðîâîé ïèàíèíî áåëãëš³õ ïàñïîðò á³ð¢ëš ´ãâ.
Õàëüìã Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷ À. Êîçà÷êîí é´ð³ëèí áè÷ãèã äåïóòàò Áóëãàí Àíãèðîâà óìøš îëíä ñîœñõâ.
¥´íèí áàéðèí êîíöåðòèã "Êàðìåí- ñþèòà" ãèäã Æ. Áèçåí - Ð. Ùåäðèíà ¢¢ä³âðèã éèð ñ³³í³ð ê¢ö³â. Ìàíà îðêåñòðèã é´ð³õ³ð èðñí Àñòðàõàíñê êàìåðí îðêåñòðëà, Âîëãîãðàäñê ãîñóäàðñòâåíí ôèëàðìîíÿ óäàðí ê´ãšìèí áàãèí àðòèñòíðëà õàìäàí ê´ãšìèã òàòâ. Áèëãò³ ê´ãšì÷íð õàìöó ñ³³í³ð ¢¢ëäš, ê´ãšìèã ´â³ðö ñ³³í³ð ã¢í ó÷ð-óòõèíü ìåä¢ëš, áèëãò³ êåâ³ð ê¢ö³š, îëí ñîœñà÷íðèí èê òààñëò îëâ. Õàëüìã Òàœº÷èí èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ Ìåðãí Íàñòèíîâèí ºàðäâðò îðêåñòð èñïàíñê ò´ð³ð áè÷ãäñí ê´ãšìä õàëüìã ò¢ðãí àâöèã, òååãèí ñàëüêíà ø¢ð¢ò³ ñ³³õíèã îðóëš, Ð. Ùåäðèíà àéñèã óëì ÿíçëóëš òàòàä, íèðãñí àëüõ òàøëº îëâ.
²³äðõí³ ôèëàðìîíÿ äèðåêòîð Âàëåíòèíà ×åðíÿêîâà êîëëåêòèâèã ´´íë³íü é´ð³º³ä, îëí šèë ¢¢ä³ã÷ çàëºëäà á³ðš, ôåñòèâàëüìóäò õàìäàí îðëöš, íåã-íåã³í ä´œíš ¢¢ëäš³õèí òóñêàð êåëš, áåëã³í íåð³äâ. ²ð³ñ³í êîìïîçèòîðìóäûí Íèèö³í³ íåðí äååð³ñ Êîíñòàíòèí Ãóçåíêî îðêåñòðèí ´´íèã òåìäãëš, ê´ãšì÷íðò ê¢ö³ìš äóðäš Õàëüìãèí áîëí ²³äðõí³ ê´ãšì÷íðèã çà뺚àõ õàìöó ¢¢ëäâðèã ´´ä³í ¢íë³ä, ê´ãšìèí äåëãðëòä õàëüìã ê´ãšì÷íð îðóëšàõ ò³âöèíü ¢íëâ. Àðêàäèé Ìàíäæèåâèí "Êàëìû÷êà" ãèäã îïåð áèëãò³ ¢¢ä³âð áîëñíà òóñêàð ²ð³ñ³í êîìïîçèòîðìóäûí Íèèö³í³ ñ¢¢ðò ýí êåëâ.
Áàéðèí êîíöåðòèí õîéðäã÷ ³œãíü ç´â³ð øóóãàòà áîëí øîãòà áîëâ. Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí ì´ð³í ëàóðåàò Ýâåëèíà Ëèäæèåâà "Ôèàëêà Ìîíìàðòðà" ãèäã îïåðåòòàñ Íèíîí äóóã ñ³³õí ´ðãš äóóëâ.Ðèìñêèé-Êîðñàêîâèí "Ñàäêî"îïåðàñ Âàðÿæñê ãèè÷èí àðèéèã äóóëñí Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà àðòèñò Èãîðü Ëàçàðåâèã ³ìòí àëüõ òàøš òîñâ. Õàëüìã óëñèí áè÷³÷ Êàëÿí Ñàíšèí ¢ã³ð áîëí ê´ãšì³ð ò´ðñí "Ê¢ðãí" ãèäã øîãòà äóóã Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà àðòèñòê Àííà Î÷êàåâà ñåðãìšò³ êåâ³ð äóóëš, èê òààñëò îëâ. "Ïðîùàé Ðèì" ãèäã äó äóóëñí ²ð³ñ³í à÷òà àðòèñòê Íàäåæäà Áàðãàåâàã öóãëðñí óëñ èê á¢ë³í³ð òîñš, äóóëñí äóóºèíü òààñš ñîœñâ.
Íåðò³ äóó÷ Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí ëàóðåàò Þëèÿ ßøêóëîâà Èìðå Êàëüìàíà "Ñèëüâà" îïåðàñ Ñèëüâàí àðèéèã éèð êå êåâ³ð ÿíçëóëš, ´´ä³í ´ðãš äóóëñíü éèð ´ðãìšò³ áîëâ. Äóóíà õààëºä ýêë³ä îðšàõäàí ýí îðêåñòðèã äàõš ò³³ç äååð ºàðñí áàº÷óä, îäà íåðò³ äóó÷íð áîëâ. Ò¢ð¢í èøêäë³í êåñí îðêåñòðèã ìàðòëãî ´´íë³íü é´ð³õ³ð èð³ä, Þëèÿ ßøêóëîâà áîëí Èãîðü Ëàçàðåâ õàìäàí äóóëàä, êëàññè÷åñê ê´ãšì äåëãð¢ëëºíä ç´âò³ ò³âö³í îðóëšàõàí ¢ç¢ëâ. Â. Ìîöàðòèí îïåðàñ Äîí Æóàíà áîëí Öåðëèíàí àðèéèã ýäí äóóëâ.
À. Öåáåêîâèí íåðò³ Ãîñóäàðñòâåíí õîð îðêåñòðèã ´´íë³íü é´ð³â. Õîéð êîëëåêòèâèí äóóíà áîëí ê´ãšìèí õàìöó ¢¢ëäâðèã Ìåðãí Íàñòèíîâ áîëí Îëüãà Ñåðäþêîâà ñåëš çàëâ.
Êåëí-óëñèí îðêåñòð äîìáðèí àéñàðí ¢¢ðì¢ä³í é´ð³â. Äàðóíü ñèìôîíè÷åñê îðêåñòð øîãëàä, îðñ óëñèí ê´ãšì òàòâ. Êåëí-óëñèí îðêåñòð òåäí³ñ ¢ëäëãî òåð àéñèíü äîìáðò îðóëš, çàëûí øóóãàòà òààñëò îëâ. ijêí³ñ ê´ãšì õàëüìã õààëºäàí îðâ. Îäà õàëüìã àéñìóäûã õîéð îðêåñòð òàòâ. Ýííü èê ñåðãìš ¢¢ä³â. Êåëí-óëñèí îðêåñòðèí õóäîæåñòâåíí ºàðäà÷ Ñàâð Êàòàåâ ê´ãšì÷íðèã é´ð³š êåëâ.
Õàëüìãèí ñèìôîíè÷åñê îðêåñòðèí òóóšíü 1991 šèë³ñ àâí ýêëí³. Òèèãõä Íàäåæäà Íóðêàåâà Ýëñòèí ê´ãšìèí ó÷èëèùèí îþòíðèã áຠíàñòà ê´ãšì÷íðèã íåã êîëëåêòèâä õàìöóëàä, êàìåðí îðêåñòð á¢ðä³ë³. Šèë ýðã³ä, êîëëåêòèâ Ãîñóäàðñòâåíí îðêåñòðèí íåð 碢º³ä, îëí šèëèí òóðøàðò ñîœñà÷íðèã áàéðëóëš éîâëà. 2003 šèëèí ÿíâàðèí 20-ä Àðêàäèé Ìàíäæèåâèí ñåäâ³ð³ð òàœº÷ä Ãîñóäàðñòâåíí ñèìôîíè÷åñê îðêåñòð òîãòàãäñìí. Îðêåñòð á¢ðäñí öàãàñ àâí õóäîæåñòâåíí ºàðäà÷ áîëí àõ äèðèæåð áîëš Ìåðãí Íàñòèíîâ ¢¢ëäš³í³.
Îðêåñòðèí ðåïåðòóàðò äåëê³í áîëí îðñ ê´ãšìèí êëàññèêèí 500 ºàð ¢¢ä³âð îðšàíà. Êëàññè÷åñê ¢¢ä³âðì¢äë³ çåðãäíü êîëëåêòèâ ýñòðàäí-ñèìôîíè÷åñê áîëí ýñòðàäí-äæàçîâ ÿíçèí ê´ãšì òàòíà.Íåðò³ êîìïîçèòîðìóäëà, äèðèæåðì¢äë³ áîëí äóó÷íðëà îðêåñòð í´êöš ¢¢ëäí³. "Õàëüìãèí ê´ãšìèí íàìð", "Ïåíòàòîíèêà" áîëí íàíü ÷èãí ôåñòèâàëüìóäò îðëöš éîâíà. Ê´ãšìèí èê êåìš³ò³ áîëí îëí ç¢ñí ÿíçòà ¢¢ä³âðì¢äèã òîðêåñòðèí ê´ãšì÷íð ê¢ö³í³."Ðèòà", "Àëåêî", "Áàáèé áóíò" áîëí íàíü ÷èãí. ¥´íèí 2018 šèëä Ê. Ìîë÷àíîâèí "À çîðè çäåñü òèõèå" áîëí À. Ìàíäæèåâèí "Êàëìû÷êà" îïåðì¢äèã îðêåñòð áåëäš ò³ââ.
Ýíäð ñèìôîíè÷åñê îðêåñòð àõ ¢éèí áîëí áຠíàñòà àðòèñòíðèã íåãä¢ëš³õ áèëãò³ êîëëåêòèâ áîëšàíà. Îëí šèë îðêåñòðò ê´äëš éîâõ Þðèé Êîëãàòèí, Ñåðãåé Ñóááîòèí, Áààòð Ýðäíååâ Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Ê¢íäëëºí³ ºàøãóäàð à÷ëãäâ. Ïðàâèòåëüñòâèí Õàíëòûí áè÷ã Àëåêñàíäð Êà÷àåâä áîëí Àëåêñàíäð Êîðîëåâä á³ð¢ëš ´ããäâ.
Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòðèí äàðóê Íèêîëàé Ñàíäæèåâ îðêåñòðèí ýêëö òóóšèíü òîäëàä, ýí öàãèí äîòð êîëëåêòèâ ´ñ÷ áàòðñèíü òåìäãë³ä, àðòèñòíðò ñîéëûí ê´äë³÷íðèí ²ð³ñ³í ïðîôñîþçìóäûí Ê¢íäëëºí³ ºàøãóä á³ð¢ëš ´ãâ.
Ñèìôîíè÷åñê îðêåñòðèí àðòèñòíðèã ´´íë³íü Õàëüìã Ãîñóäàðñòâåíí ôèëàðìîíÿ ãåíåðàëüí äèðåêòîð Àðêàäèé Ìàíäæèåâ ¢íí ñåäêë³ñí é´ð³â.
Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ

Ýí šèë ìàíà îðí-íóòãò âîëîíòåðìóäûí šèë çàðëãäñí áèë³. Šèëèí òóðøàðò îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä áîëí ìàðºàñ äàâóëãäâ, âîëîíòåðñê šèñ³ äåëãð¢ëëºíä èê îíüã ´ããäâ. Òèèã³ä îäàõí âîëîíòåðìóäûí ñ³í ãèñí äàìøëò éè뺚 àâëºíà áîëí òàðõàëºíà "ѳí êåðã¢äèí ðåãèîí" ãèäã Öóã³ð³ñ³í ìàðºàí çàðëãäñí áèë³. Øèäð Ìîñêâàä ýí ìàðºàíà àø äèãëãä³ä, òåð¢íä äèèëâð á³ðñí ýë÷íðèã à÷ëâ. Äèèë³÷íðèí äóíä ìàíà òàœº÷ á³³õíü éèð áàéðòà áîëâ. ²ð³ñ³í Ïðåçèäåíòèí àäìèíèñòðàöèí ºàðäà÷èí äàðóê Ñåðãåé Êèðèåíêî Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Á.Áàäìàåâä 2053300 àðñëœãà ñåðòèôèêàò á³ð¢ëš ´ãâ.
Ýí ì´œãí 2019 šèëä ìàíà òàœº÷ä âîëîíòåðñê šèñ³ äåëãð¢ëëºíä îëçëãäõìí.Òåìäãëõ³ñ, ìàíà òàœº÷èí äàìøëò ñ³í ãèñí ãèš òîîëãäñíü õàðà áèø. Þœãàä ãèõë³ áàº÷óäûí ò´ðì¢äò ìàíà òàœº÷ä èê îíüã ´ããäí³, áèëãò³ áîëí ñåäâ³ðò³ áຠ¢éä öóã õàëõèí ä´œ ê¢ðããäí³. Ýí ìàðºàíä "Âîëîíòåðìóä-ìåäèê¢ä", "Äèèëâðèí âîëîíòåðìóä" ãèäã Öóã³ð³ñ³í âîëîíòåðñê šèñ³í³ ðåãèîíàëüí ³œã¢äèí, "Õàìäàí" ãèäã áè÷êä¢äèí àññîöèàöèí áîëí "Þíàðìèÿ" îðãàíèçàöèí ñóðºóëèí ïðîãðàììñ áîëí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ¢ç¢ëãäñí áèë³.
Ðåãèîíìóäûí äàìøëòûã áîëí á³³ðí óëñèã âîëîíòåðñê šèñ³º³ð ñîíüìñóëõèí òóñò ê¢ö³ãäš³õ ê´äëìø øèíšëš, ðåãèîíàëüí ê¢ö³ã÷ éîñíà îðãàíìóäûí áîëí îëíà îðãàíèçàöñèí õîîðíä á³³õ í´êöëòë³ òàíüëäš, äàìøëò õîðøàõä ýí ìàðºàí òóñëâ. "ѳí êåðã¢äèí ðåãèîí" ãèäã Öóã³ð³ñ³í ìàðºàíä 58 ñóáúåêò îðëöâ, ýäí³ñ 26 ýë÷ äèèë³÷íðèí òîîä îðâ. Óò òîîäàí ôåäåðàëüí áþäæåò³ñ 200 ñàé àðñëœ âîëîíòåðñê šèñ³ äåëãð¢ëëºíä éèëºãäâ. Ýí ìàðºàã ²ð³ñ³í áàº÷óäûí êåðã-ò´ðèí àãåíòñòâ “Ðîñïàòðèîò” ãèäã öóòõëœãèí ä´œã³ð äàâóëâ.

ÄÎΊÀÍ Íàòàëüÿ
ÇÓÐÃÒ: Õàëüìãèí
äåëåãàö