Äàëí òàâí šèë õîîðàí öóã õàëüìã óëñèã îëí ³ìòí³ õîðòíä òîîëàä, õàð ã´ð³ð öààšëà õàðºóëàä, ò´ðñêí ºàçð-óñíàñíü õîë Ñèâðèí ºàçðóð í¢¢ëºñìí. Àðâí ºóðâí šèëèí òóðøàðò ìàíà ààâ-ýýšíð áîëí ýê-ýöêíð ê¢¢í³ ºàçðò ´ëñ³ä-ò¢ð³ä, ê¢íä õàð ê´äëìøò ê´äë³ä, êåñã çîâëœ äààš ºàðñìí. ªóíäë ò´ðõä, êåñãíü òåð öàãò ê¢÷ð-ê¢íäèã äààš ÷àäñí óãà, ´ëñ³ä-çîâàä, ãåìí³ä-äààðàä õààëºäàí ´œãðñìí. Ìèíè íàºö ýýš Õààëº áàñ õîë õààëºèã äààš ÷àäñí óãà, çóóðàí ´œãð³ä, ê¢¢í³ ºàçðò ì´œêèíä ¢ëäâ. Ýí ºàøóòà 75 šèëèí ´´íèí ´ìí ´ðãíä ä³ê³ä íåã ýœêð ýýš³í òîäëš, ýí¢í³ ÷èð³ä ê¢¢í³ ºàçðò ¢ëäñí öóã õàëüìã óëñò íåð³äš áè÷ã³í áè÷š³í³â. Ê¢íäò³ ýœêð íàºö ýýš Õààëº!
“Äàëí òàâí šèë³ óóšìàñ òàíä äóóäâð êåš óóºí Ñâåòëàíà çå ꢢêíòí ýí áè÷ã áè÷š³í³. "Ìåíäâò!" ãèš òàíä áè÷š ÷àäšàõøâ, þœãàä ãèõë³ òà íàðòà ñ³³õí îð÷ëœãàñ õîëüšàä ñ³³íè îðíä éîâíàò. Áèäí íåã-íåã³í òàíüš ìåäñí óãàâèäí, òåð áèéíü öóñàðí áîëí ³ìí-ñóäöàðí îíüäèíä õîëâàòàâèäí. Êðàñíîÿðñê êðàé òàë òåìöš éîâñí âàãîíä ¢âëèí šèœãë êèèòíä ãåìèí 碢ë³ð, ñåäêëèí ç´â¢ð³ñ ê´ëò³ ºóðâí àëòí áîëñí ꢢê³í ´í÷ð¢ë³ä ¢ëä³ââò. Àêàä þìí, éîðòà Õààëº ãèš íåð òàíä ýê-ýöêòí ´ã÷.
Ìàäíèã áè÷êí öàãò ýê-ýöêíð áîëí õàì-õîøà á³³äã ìåä³òíð òóóâðèí òóñêàð íóóâ÷èí³ð ꢢíääã áèë³. ¥äã³ öàãà á³³äë òàëäàí, áèäí òåð ºàøóòà öàãèã òîäëš, äåêàáðü ñàðèí 28-ä ñàíëûí ¥äð òåìäãëí³âèäí. Òàíà òóñêàð áè ýìã ýê³ñí áîëí ýê³ñí ñîœñš-ìåäš éîâëàâ. Õàëüìãóäûã öààšëà õàðºóëõä òà õ´ðí í³³ìò³ á³³šèò. Áè îäà òàíàñ íàñàðí õîéð õîëâàí àõâ. Èèì áຠ䢢âð, ºàë-º³³çœ, ³ìäèí šèðºëä áàéðëõ öàãòàí ´œãðšò. Òàíüš-ìåäš éîâñí óëñèí òîäëâðàð òà ê´äëìø÷, ê¢ö³œã¢, öàºàí ñàíàòà, ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ ê¢í á³³šò. Ìîõëàí Áååâ³ ãèäã ê¢¢í³ îòõí ꢢêíü áèë³ò. Èê ×îíñà àäºóä àâðíà ìàíà íàºö ààâëà ͳäâä³ Ëàðèë³ šèðºëèí íåã šèñ³íä õàðºàä, ´ðê-á¢ë³í ´íä³ëº³ä, ꢢêä³í ´ñê³ä Àðºìšèí áåë÷ð ãèäã õîòíä á³³ðøëšèò. Íàºö ààâ ì´ðä ´ñêš ñóðºäã ýâò³-äîâòà, êåëíè áèëãò³ ê¢í á³³š. Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ öàãò Òåœ ºîë äååð áîëñí á³ðëä³íä ç´ðìã êåâ³ð õîðòíëà íîîëäš éîâàä, ͳäâä³ Ëàðè ³ìí³ñí õàºöš. Àâàëüíü ´œãðñí³ òóñê èòêë öààñ àâ÷êàä, òà éèð èê³ð óðóäš çîâšèò. ²³ìøãò³ ä³³í³ öàãò ÿºš ºóðâí ꢢê³í ´ñêš ºàðèíü ºàíçºä, ê´ëèíü ä´ð³ä ê¢ðãõ¢â ãèñí ñàíàí òàíèã ¢¢ì¢ëñíü ìàºä óãà. Íåâ÷ê ç¢ðê³í áàòëàä, ꢢêä³í àñðõ-ñóðºõ àðº õ³³š³ñí öàãëà öóã õàëüìãóäûã öààšëà õàðºóëâ. Ìèíè ýê, Áîîâà ꢢêíòí í³³ìò³, Äóäëàí çóðºàòà áîëí îòõí Áîëõà ꢢêíòí ä´íò³ á³³ñìí. Àðºìšèí áåë÷ð õîòíä äàëà ñàëäñ ìàø躳ð èðš ´äðèí ´ð³ëä öóãòàºèíü Äèâíîå ñòàíöàñ ìàë ç´´äã óëàí òàñìòà âàãîäò ñóóëºàä, Êðàñíîÿðñê êðàé òàë àâàä ºàðâ.
Íàºö ýýš ìèíü, òà õóó÷òà áîëñí áèéíü ýâð³í õîò óãà ¢ëä³ä, ꢢêä³í õ³ë³º³ä, äóëàëàä êèëìš³í ´ã³ä, êèèòí âàãîíä èê³ð ãåìí³ä õààëºäàí ñ³³º³í õ³³šèò. Ìàíà ýê Áîîâà í³³ìò³ ꢢêí á³³â÷í, òåð ºàøóòà ´äðèã îäà÷í òîäëš ãåé¢ðí³. Òàíà öîãöèã íåã çîãñàëä ñàëäñìóä àâàä éîâš îäñí á³³š. Õ´´ííü ê¢¢í³ ê¢ø öóãëóëäã âàãîí á³³ñíü ìåäãäâ. ªóíäë ò´ðõä, òàíèã îðøàñí ºàçð àëüä á³³õèíü ìåääã àðº óãà, òàíà ¢ê³ðò ì´ðãš ÷àäšàõøâèäí. ¥í÷ð³ä ¢ëäñí ꢢêäèí õàäì ýã÷ ßòàí Êóóêà ´ñê³ä àââ. ªóðâí ꢢêä³ñ îòõí Áîëõà õààëºäàí áàñ ãåìí³ä Êðàñíîÿðñê êðàéèí Òþõòåñê ðàéîíà íåã ñåë³íä ´œãðâ. Áîîâà Äóäëàí õîéð óéí áຠíàñàí Ñèâðò äàâóëàä, îëíà õîðìàä áàãòš ò´ðñêí ºàçðòàí õ³ðš èðâ. Öàºàí ñåäêëò³ á³³ðí ³ìòí, à⺠×îãëîœã ãåëœ, Êóóêà ºàºà ýäí³ ò´ëšëòä èê íèë÷³í ê¢ðãñìí. Õîéð ꢢêíòí àðâòàºàñí àâí ãåñ³í òåš³õèí ò´ë³ õàð ê´äëìøò éîâñìí. Õàð ñàíàòà Ñòàëèí³ çàêâðàñ èøò³ ñóðºóëü ñóðäã à𺠢ëäâ÷í õîéð ꢢêíòí ¢ðäò³í ýðê áèø ñóðºóëü ´ãõ³ð øóíš ç¢òêš éîâñìí. "Îëí ³ìòíë³ íè-íåãí á³³òí, íåã-íåã³í õ³ë³º³ä, ÷àäñàðí í´êä áîëòí. Ñóðºóëü òàíà àëòí èðã÷ áîëõ. Èèì ´ëç³ò³ öàãëà á³³ñíä³í áàéðëõ êåðãò³" ,-ãèš ìàíà ýê Áîîâà ìàäíä áîëí à÷íð-çååíðò³í îíüäèí êåëš ñåëâã ´ãäã áèë³.
Áè áîëõëà 1957 šèëä Õàëüìã Òàœº÷ ä³êí³ñ ´ðãšš áîñõãäšàñí šèëä ò´ðš ºàðëàâ. Õàëüìã óëñèã öààšëà ýñ õàðºóëñí áîëõëà,òà íàìàã òààëš ´ñêš, ìèíè ê¢ö³ìšä áàéðëõ áèë³ò. Íàìàã ýìã ýê Õð ýœêðëš ´ñêâ, ýýšèí ñóðºìš ´ãñìí. Áຠöàãòàí òà Õðëà ¢¢ðëš éîâñí á³³šèò. Õ´´ííü Áîîâà ꢢêíòí Õðèí áåð áîëâ. Èèì ñ³³õí šèðºëèã òà ýñ ¢çñèã ñàíõëà õàðì áîëíà. Áîîâà ꢢêíòí ò´ðñêí ºàçðóðí õ³ðš èð³ä, Öåëèíí ðàéîíà "Ñòðàíà Ñîâåòîâ" ñîâõîçä ä´÷í šèëä³í ñààëü÷àð ê´äëâ. Îëí šèëä³í ¢íí êåâ³ð ê´äëñí ò´ë³ä³í êåñã à÷ëâðàð à÷ëãäš, òîîìñðòà ê¢í áîëñìí. Äóäëàòí àâàëüòàºàí "Ðîäèíà" ýäë-àõóä õ´´÷íð áîëš ê´äë³ä, áàñ ê¢íäò³ áîëš éîâñìí. Áîîâà Äóäëàí õîéðòí ýê-ýöêèííü íåðèã ºóòàëãî šèðºëèí ÿìàðàí÷í àäðóä òåñ³ä 9 çå, 14 çååíöð òàäíäàí áåëãëâ.
Ýœêð íàºö ýýšì! Òà õ´ðí í³³ìí šèë ³ìä éîâñíòí òàñ ê´ñð³ áèø. Òà ýñ ¢çñèã, ýñ ìåäñèã, ýñ áàéðëñèã òåœãð-áóðõí ìàäíä çàÿâ. Ìàäíä ê¢ðñí áàò çàœ, ó ñåäêë-³ìäðëèí öîë✠áîëš ¢çãäí³. ¥äã³ öàãò õàëüìãóä ²ð³ñ³í õàíüä íèèò³ ñ³³õí á³³í³. Òàíà îëí çååíð äååä ñóðºóëüòà, áàãøèí, ýì÷èí, ñåë³í³ ýäë-àõóí õàëõèí ýðäìò³. Îäà òàíà ꢢêäòí áèéñíü à÷íð-çååíðò³ ýýšíð áîëíà. Òà ìàíà ³ìäðëèí ýêí-ýêëö áîëí áàò óë áîëšàíàò. Šèë áîëºí äåêàáðü ñàðèí 28-ä áèäí ààâ-ýýšíðèííü áîëí ýëãí-ñàäíàííü ñàíë òåâ÷š óð-äååš³í íåð³äí³âèäí. ѳ³íè îðíä ò´ðš ìàäíäàí šèðºë çàÿõ áîëõèòí îëí Äååäñ Áóðõä ´ðø³òõ³!”
Ñâåòëàíà ÑÓÊÒÓÅÂÀ

Õàëüìãóäûã Ñèâð¢ð òóóëºñí öàãò Àëòàéñê, Êðàñíîÿðñê êðàéä, Íîâîñèáèðñê, Îìñê îáëàñòüä òåäí òóññí áèë³. Íîâîñèáèðñê îáëàñòüä 20 ì蜺í õàëüìãóä òóññíà òóñê òî-äèã á³³í³.
Íîâîñèáèðñê îáëàñòèí Óáèíñêîå ñåë³íä á³³õ êðàåâåä÷åñê ìóçåéä äåïîðòàöèí 75 šèëä íåð³ä³ä, ñïåöïîñåëåíüä á³³ñí õàëüìãóäûí òóñê ýêñïîçèö áåëäãäš³õèí òóñêàð ðåäàêöä Þðèé Ìàçóðîâ 糜ãëâ. Óáèíñêîå ðàéîíà öóòõëœ ñåë³í áîëšàíà. Ìóçåéèí äèðåêòîð Íàòàëüÿ Âàëåðüåâíà Ñîêîëîâàí êåëñ³ð, ºàøóòà òåð öàãèã ìàðòàä óãà àõ ¢éèí óëñëà õàðºàä, òåäí³ òîäëâð áè÷š àâãäšàíà. Òóóâðèí šèëì¢äò òåíä òóññí õàëüìãóä ÷èãí 糜ã³í ´ã³ä, ìóçåéèí õàéãàð áè÷ñí áîëõëà ñ³í áîëõ.
Êåëõ³ñ, Óáèíñêîå ñåë³íä íåðò³ æóðíàëèñò Íàðí Óëàíîâè÷ Èëèøêèí, ãåíåðàë Âëàäèìèð Óëàíîâè÷ Èëèøêèí, íîìò, ÊÍÈßËÈ-í äèðåêòîð Èâàí Êóçíåöîâè÷ Èëèøêèí á³³ñìí. Òàœº÷ä ýäí³ íåðäèã ñ³í ìåäí³, êåš-ê¢ö³š éîâñèíü ´´ä³í ¢íëí³. Ìóçåéä òåäí³ òóñê òîäëâð, çóðãóä, íàíü ÷èãí òîîò êåðãò³ áîëšàíà.
Èíòåðíåòä Óáèíñêîå ñåë³í³ ³ìòí³ ç³ðì òîäëâð îëíà îíüãò òóñõàãäñí á³³í³. Ãàëèíà Êîæóáàðàí òîäëñàð, ñåë³íä òèèãõä òóóâðò èðñí õàëüìãóä íîìºí, ò´âø¢í á³³ñí³, øóóãà-íèðã³ òàòëãî, çààñí ê´äëìøèã ê庳ä òîãòóí á³³ñìí. Õîë áèø á³³ñí íåã ´ðê-á¢ëèã òîäëàä, ýìãí-´âãí, áåðíü õîéð ¢ðò³º³í á³³ñèíü òåð çààš êåëí³. Ò¢ð¢í àâãòàí ꢢí³ø³ä, õîëàºóð õîîðíäàí õàðºëãî á³³ñí óëñ öàã äàâàä, íåã-íåã³í ìåä³ä, íåã ê´äëìø ê庳ä èšëä³ä, çàœ-àâöàí ìåäš àâñìí. Òèèã³ä á³³ñ³ðí õóâàëöàä, ä³³í³ áîëí ä³³í³ õ´´òê ê¢÷ð-ê¢íä šèëì¢äèã õàìäàí äààš ºàðñí áîëäã. Íåã ä³êš òåð ´ðê-á¢ë òàíüë-¢çëíü ´ãñí ìàõíàñí õóâàëöñèã òåð ꢢêä ê¢í òîäëâ.
Íèíà Ãðèãîðüåâíà Àíòóøèíàí òîäëñàð, ýäí³ñ ´´ðõíä Ìàíæèêîâèõí³ ´ðê-á¢ë á³³š. Ãåðèí ýçí Ãîñáàíêä ê´äëäã, ýã÷íü õóâö óéäã áèë³. Ê´ãøí ýêíü áàñ ºàðòàí ´´ò³ á³³ñí, õóó÷í ºîñíàñ òàïî÷ê óéñèíü òîäëíà. ij³í³ ´ëí öàã á³³ñí, ´ñ÷-áîññí ºàçðàñí ê´íäðñí, á¢òí õóâö-õóíð, õîò-õîë óãà èðñí óëñò ÿìàðàí ê¢÷ð-ê¢íä á³³ñíü ìåäãäš³í³. Êåñã õàëüìãóä çîâàä ò¢ð³ä ´œãðñí áèë³. Òåäíèã õóó÷í îðøàâðò îðøàñìí. Öàã äàâàä, 1979 šèëä ö´´êí õàëüìãóä èð³ä, òåð îðìäíü òîîñõàñ ýðñ ò³â³ä, íåðäèíü áè÷³ä, çóë ´ðã³ä, ñàíëûíü òîäëñíà òóñêàð ꢢêä ê¢í òîäëš êåëš ´ãâ. Õàëüìã àâòîíîìü øèí³ñ á¢ðä³ãäñí³ äàðó õàëüìãóä ò´ðñêí ºàçðóðí í¢¢š îäâ. Ìàíà ñåë³íä àõ ýì÷ áîëš Òèìóð Àíäðååâè÷ Áîñõîìäæèåâ ê´äëš³ë³. Îðñ ãåðãò³ ýí ê¢í Õàëüìãèí ºàçðóðí í¢¢ñí óãà áèë³. Ñåë³í³ íàíü ÷èãí ê´ãøä ýì÷ Áîñõîìäæèåâèí òóñêàð á¢ë³í ¢ãì¢ä³ð òîäëíà.
Õàëüìãóäûã Ñèâð¢ð ÿºš òóóëºñíà òóñêàð, òåäíèã òîâàðí âàãîäò à÷àä éîâóëñíà òóñêàð, õ´´ííü òåäíèã Ñèâðèí ñåë³ä³ð òàðàñíà òóñê ç´â³ð ìàòåðèàë öóãëóëñí á³³í³. "Óëóñû" îïåðàöèí òóñêàð, òóóšèí òåð öàãèí á³³äëèã, ä³³íä êåñã ì蜺í õàëüìãóä ç´ðãò³º³ð ä³³ëäš éîâñèíü ¢ç¢ëã÷ ìàòåðèàëìóä áàñ á³³í³. Ñèâðò õàëüìãóä ÿºš á³³ñí³ òóñêàð, ÿìàðàí ê¢÷ð çîâëœ ¢çñèíü ìåä¢ëš³õ òîäëâðìóä öóãëóëãäâ. Òåð öàãèí òóñê äåãòðì¢ä, ãàçåòèí ìàòåðèàëìóä ºàøóòà öàãèã òîäëóëšàíà. Òåð ìàòåðèàëìóäûã õ³³ñí ê¢í èèì íåã òîîëâðàðí õóâàëöâ. Òåð öàãà ãàçåòì¢äèã øèíšëš õ³ë³º³ä, õàëüìãóäûí òóñêàð íåã ÷èãí ¢çã ýñ îëñíäàí àëœ áîëíà. Òèèì îëí ê¢í - 20 ì蜺í ê¢í îáëàñòèí ýäë-àõóä ç´âò³ ò³âö³í îðóëš ê´äëñí³ òóñêàð ò´ð¢ö þìí óãà. Õàëüìãóä ê´äëìø÷ óëñ á³³ñìí. Íåã ¢ë¢ ìàë ´ñêëºíä, çàºñ àœíëºíä ýäí öóã óëñëà çåðãä³í ê´ëñ³í àñõàä ê´äëš éîâñíü èë þìí.
Ê¢íäò³ óìøà÷íð, Óáèíñêîå ñåë³íä òàíà ýê-ýöêíð éîâñí áîëõëà, òàäí òåð ìóçåéèí õàéãàð áè÷š ÷àäšàíàò. Íîâîñèáèðñê îáëàñòèí Óáèíñêîå ðàéîíà öóòõëœ, êðàåâåä÷åñê ìóçåéèí ºàðäà÷. Ñîêîëîâà Íàòàëüÿ Âàëåðüåâíà. Ýëåêòðîíí õàéãíü: ubinmuseum@yandex.ru
ŠÈЪËÈÍ Êåðìí

Ñ¢ë öàãò ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äèí ñóðºóëü-ýðäìèí ò´ðò èê îíüã ´ããäí³. Øàëòãòà áè÷êä¢ä ýð¢ë-ìåíä ꢢêä-ê´â¢äë³ õàìäàí äîøêîëüí ó÷ðåæäåíüñò áîëí øêîëä ñóðõèí ò´ë³ öóã êåðãò³ òààë òîãòàãäíà. Èíêëþçèâí ñóðºóëü-ýðäìèí ïðîãðàììñ òîãòàãäš, øàëòãòà áè÷êä¢äèí áèëã-ýðäì äåëãð¢ëëºí³, ýäíä ìåäðë çààš ´ãëºí³ òóñò àºó èê ê´äëìø ê¢ö³ãäš³í³. Ìàíà òàœº÷ä ýí ò´ðò áàñ èê îíüã ´ããäí³ ãèš òåìäãëõ êåðãò³. "Äîñòóïíàÿ ñðåäà" ïðîãðàììàð ñóðºóëü-ýðäìèí ó÷ðåæäåíüñò ñ³í òààë òîãòàãäš, øèøëœ áàãìóä ñåêãäš³í³. ¡ëã¢ðíü, Ýëñò áàëºñíà 12-÷ òîéãòà "Áóëã" áè÷êä¢äèí ñàäò "Íàðí" ãèäã áàãä ä¢ë³ áîëí ñîœñëºíà ì´÷ì¢äèí îëí ç¢ñí ãåìò³ áè÷êä¢äèí ò´ë³ áàã ¢¢ëäí³. Îäà òåð¢íä 16 ꢢêí-ê´â¢í îðíà, òåäí³ñíü çóðºàíü ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢ä áîëíà.
Ýí áàãèí ñóðºìšëà÷ Òàòüÿíà Ãîëîâàòåíêîí êåëñ³ð, ýíä íóðºëš ºóíòà-ä´íò³ áè÷êä¢ä îðíà. Áîëâ øàëòãòà áè÷êä¢ä òàëäàí íàñòà ÷èãí áîëíà. Ýí áàã íèäí íîÿáðü ñàðä ñåêãäâ, òåã³ä ò¢ð¢í šèëèí àø äèãëš áîëšàíà. Õàìãèí ò¢ð¢íä ýíä øàëòãòà áè÷ê¢äèí ò´ë³ êåðãò³ òààë òîãòàãäñìí. "Ìàíà áè÷êä¢äèí ñàä "Äîñòóïíàÿ ñðåäà" ïðîãðàììä îðëöàä, 2 ñàé àðñëœãà ãðàíò ø¢¢š àâñí áèë³. Òåð ì´œã³ð áèäí âåðáîòîí ãèäã øèøëœ àïïàðàò õóëäš àâñí áèë³âèäí, þœãàä ãèõë³ ýí ýðêí êåðãò³ áîëšàíà. Òåð ìåò èíòåðàêòèâí ñàìáð áîëí íàíü ÷èãí îáîðóäîâàíü õóëäš àâãäâ, ïàíäóñ òîñõãäâ, øàëòãòà áè÷êä¢äèí ò´ë³ øèøëœ òààë òîãòàãäâ. Áè÷êä¢äèí ñàäûí ºàðäà÷ Âàëåíòèíà Ëîáîäèíàí ÷àäìã ºàðäâðò ó÷ðåæäåí³ ê´äë³÷íð äàìøëòàí ´´äë¢ë³ä, èêëþçèâí ñóðºóëü-ýðäìèí õàëõàð ìåðãšëò ´´äë¢ëëºí³ ò´ð õàºëâ. Òèèã³ä, ñóðºìšëà÷íð Êèñëîâîäñê áàëºñíä ÷èêí³ áîëí êåëí³ Öóòõëœä îäàä, ñïåöèàëèñòíðèí êóðñò îðëöâ. Òàœº÷èí áàãøíðèí ìåðãšëëò ´´äë¢ëºí³ èíñòèòóòëà áîëí Ñòàâðîïîëü áàëºñíä á³³äã ä¢ë³ áè÷êä¢äèí èíòåðíàòëà ýäí áàò çàëºëäà á³ðš õàìöó ¢¢ëäí³. Èíêëþçèâí ñóðºóëü-ýðäìèí õàëõàð á³³õ ïðîãðàììñèí áîëí øèí ýâ-àðºñèí òóñêàð ýäí ñïåöèàëèñòíðë³ ñåëâëöš, òåäí³ ñ¢â-ñåëâã ê´äëìøò³í ´ðã³ð îëçëíà.
- Øèøëœ áàã ñåêõèí ´ìí áèäí ìåðãšëò³í ´´äë¢ëñí äååð³í âåðáîòîí àïïàðàòûã îëçëëºíà òóñò äàìøëò õîðøàâèäí. Ìàíà áè÷êä¢äë³ ñóðäîïåäàãîã Îêñàíà Ìàíäæèåâà, ëîãîïåä Äèàíà Áàðàåâà, ïåäàãîã-ïñèõîëîã Îêñàíà Âåñåëåâà, òüþòîð Âàëåíòèíà Øàíõàåâà çàíÿòüñ äàâóëíà. Ñïåöèàëèñòíð ê¢í áîëºíà îíöèã ó÷ðòàí àâ÷ áè÷êä¢äèã ñóðºíà, ýäí³ àâã-á³ðö äåëãð¢ëí³. Áîëâ ç³ðì çàíÿòüñò ýð¢ë-ìåíä áè÷êä¢ä øàëòãòà áè÷êä¢äë³ õàìäàí ìåäðë õîðøàíà, þœãàä ãèõë³ ýäí íåã-íåã³í äàõàä øèí òîîò ìåäš àâíà. Ýð¢ë-ìåíä áè÷êä¢ä òåñâðò³ áîëí ´ð-´â÷ ñåäêëò³ áîëš, øàëòãòà ꢢêä-ê´â¢äò ä´œ áîëõàð øóííà. Ãåìò³ áè÷êä¢ä áîëõëà òåäíèã äàõàä ¢ãì¢äèã ÷èê³ð êåëäã äàñíà, õàìäàí íààäàä, èšëä³ä, šèðºëèí äàìøëò õîðøàíà, - ãèš Òàòüÿíà Âàñèëüåâíà êåëí³.
Ò.Ãîëîâàòåíêî ñóðºìšëà÷àð àðâí šèëä³í ê´äëš³í³. Ýí šèëì¢äèí òóðøàðò ýí áàéí äàìøëò õîðøàâ. Õàìäàí íåã áàãä ñóðºìšëà÷ Îëüãà Êèñëèöûíëà ê´äëí³, ýäí áè÷êä¢äò³í êèëìš³í òóñõàš, àðäíü îðš ñ³³í³ð ýäíèã õ³ë³í³. Ýí šèë ñóðºìšëà÷íð äóíä áîëñí ìàðºàíä "Ïåäàãîãè÷åñê äóýò" ãèäã íîìèíàöä îí÷ðñíü ýäí íèèò³ êåâ³ð ê´äëäãèã èë ¢ç¢ëâ. Áè÷êä¢äèííü òóñêàð êåëñí öàãò Òàòüÿíà Âàñèëüåâíàí ÷èð³íü ñ³³õð³ä, í¢äíü ãèëâê³ä îäíà. Òåä¢ ä¢œã³ ýí ꢢêä-ê´â¢äò³í äóðòà áîëí ýœêð. Íåã ¢ë¢ øàëòãòà áè÷êä¢ä ýäí³ ä´œã³ð ÷èê³ð ¢ã êåëäã, áèé³í õóâöëäã, õîò óóäã, ºàðèí êåãäëì¢ä êåäã äàñõëà ýäí áàéðëš, ýäí³ ê´äëìø òóñòà áîëí êåðãò³ áîëšàõèã ìåäí³.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
ÇÓÐÃÒ: "Íàðí" áàãèí áè÷êä¢ä çàíÿòüäàí

Îäàõí Õàëüìã Òàœº÷ä ²ð³ñ³í à÷òà ýì÷íðèí êåëí-óëñèí íèèö³í³ ðåãèîíàëüí ³œã òîãòàãäâ. Øèí îëíà îðãàíèçàöèã Ï.Æåì÷óåâèí íåðò³ òàœº÷èí áîëüíèöèã àðâí í³³ìí šèëä³í ºàðäš éîâñí Âëàäèìèð Áàëàøîâ ºàðäâ. Ðåãèîíàëüí ³œãä îäà äååð³í àðâí ä´ðâí ýì÷ îðâ.
Òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòåðñòâä íèèö³í³ ò¢ð¢í õóðã áîëâ, òåð¢íä àññîöèàöèí äåëãðëòèí áîëí á¢ðä³ìšèí ò´ðì¢ä õ³ë³ãäâ. Êåëõä, ýí šèë èþíü ñàðèí ÷èëã÷³ð ²ð³ñ³í Ïðåçèäåíòèí àäìèíèñòðàöèí áîëí ÐÔ-í ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòåðñòâèí ä´œã³ð öóã³ð³ñ³í á¢ð䳺³÷íðèí õóðã áîëñí áèë³. Îäà äååð³í ìàíà îðí-íóòãò 50 ñóáúåêòä ðåãèîíàëüí ³œã¢ä òîãòàãäñí á³³í³.
Ñåë³äèí ÔÀÏ-ìóäò
ä´œ áîëâ
Ìàíà òàœº÷ Öóã³ð³ñ³í "Äîáðî â ñåëî" ãèäã êåðã-¢¢ëäâðò øóíìºàºàð îðëöšàõèí òóñêàð áèäí óðäíü 糜ãëñí áèë³âèäí. Ýí àêö ìàíà îðí-íóòãò ñåíòÿáðü ñàðèí 15-ä ýêë³ä, äåêàáðü ñàðèí 1-ä ò´ãñâ.
"Ñóëäà" ãèäã øèøëœ ìåäèöèíñê ä´œ ê¢ðãëºí³ Öóòõëœãèí áîëí Ýëñò áàëºñíà ïîëèêëèíèêèí ýì÷íðë³ Ò.Õàõëûíîâàí íåðò³ ìåäèöèíñê êîëëåäæèí âîëîíòåðìóä-ìåäèê¢ä ýí êåðã-¢¢ëäâðò îðëöñìí. Òèèã³ä ýäí Ê´ò÷íð³, Ñàðïàí áîëí Öåëèíí ðàéîäûí ñåë³äèí ôåëüäøåðñê ïóíêòìóäò îäàä, ñ³í òààë òåíä òîãòàâ. Îþòíð ñåë³äèí ÔÀÏ-ìóäûí òåðçì¢ä øèðäâ, ýðãíäê ºàçðèã õîã-áîãàñ õóðàâ, õàøà-õààöèíü ÿñâ. Òåð ìåò âîëîíòåðìóä ýì÷íðò ä´œ áîëàä, ýì÷íðèí õ³ë³âðò èðñí á³³ðí óëñèí ýð¢ë-ìåíäèí á³³äë øèíšëëºíä ä´œ áîëâ. Êåëõä, óò òîîäàí 200 ê¢í ýð¢ë-ìåíä³í øèíšëš ÷àäâ. Ãàøóí Áóðºñò, Òóãòí, Äîãçìàêí, Ñàëûí, Íàéíòàõí áîëí Øèí ñåë³äò ìîáèëüí ìåäèöèíñê êîìïëåêñì¢ä ê¢ðâ, íåâðîëîã, ýíäîêðèíîëîã, êàðäèîëîã áîëí íàíü ÷èãí ñïåöèàëèñòíð á³³ðí óëñèí ýð¢ë-ìåíä øèíšëâ. Ñåë³í³õí äîð îðìäíü öóñíà øèíšëëò, ìàììîãðàôü, ÝÊÃ, ÓÇÈ áîëí íàíü ÷èãí ã¢í øèíšëëò êåš, ýì÷íðèí ñåëâã àââ.
Áóéí÷ ñåäêëò³ îþòíðèí êåðã
Ò.Õàõëûíîâàí íåðò³ ìåäèöèíñê êîëëåäæèí îþòíðèí ïàðëàìåíòèí áîëí âîëîíòåðìóäûí ñåäâ³ð³ð "Öàºàí ñåäêëèí êåðã" ãèäã êåðã-¢¢ëäâð á¢ðä³ãäâ. Îþòíð òàœº÷èí ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äèí ðåàáèëèòàöèí öóòõëœä áóéí÷ ñåêäëèí êåðã-¢¢ëäâð äàâóëàä, òåíä ýìíëºíä á³³õ ꢢêä-ê´â¢äò áàéðèí àã÷ì áåëãëâ.
Ìåäèöèíñê ñåñòðàí ýðäì äàñ÷àõ 17-÷ áàãèí áàº÷óä áè÷êä¢äò ñîíüí ïðîãðàìì áåëä³ä, ýäíë³ îëí ç¢ñí íààää áîëí ìàðºàñ äàâóëâ. Ìåäêîëëåäæä ¢¢ëääã áèèºèí êîëëåêòèâä îðëöà÷íð áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ë³ä, õàëüìã áè áèèëâ. Õàðºëòûí ÷èëã÷³ð îþòíð áè÷êä¢äò øèêð-áàëòà áîëí êàíöåëÿðñê ýä-òàâð áåëãëâ. Òåìäãëõ³ñ, êîëëåäæèí îþòíð áóéí÷ ñåäêëèí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàðó-äàðóíü äàâóëš, ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äèã îíüãàñí àëäõø.

Áàðò áåëäñíü
ÄÎΊÀÍ Íàòàëüÿ

Ýí àìð áèø öàãò íåã-íåãí³ííü ñåäêë ìåäš, êåí íåã³í ä´œíš, ÷èäë³í õàìöóëõëà, ÿìð áîëâ ÷èãí êåðã ê¢öí³. Ê´ò÷íð³ ðàéîíà ªàøóí Áóðºñò ñåë³íä îëíà ä´œã³ð á¢òñí êåñã áóéíòà êåðã-¢¢ëäâð çààš áîëõìí.
Êåëõä, ñîöèàëüí ÷èíðò³ îáúåêòñ: ÔÀÏ, ïîøò, áèáëèîòåê ñåë³í³ ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öèí àäìèíèñòðàöèí ãåðò á³³ðøëí³. Ýíä ñåë³í³ ñîéëûí Ãåðèí ò´ë³ èê õîéð ´ð³ éèëºãäâ, îäà ýíä îëíà ä´œã³ð ÿñâðèí ê´äëìø êåãäš³í³. Ìàíà ºàçðà ꢢêí, îïåðí äóó÷ Ãåðåíçåë Ìàöàêîâà áóéí÷ ñåäêëèí êîíöåðòñ á¢ð䳚 äàâóëàä, ñîéëûí Ãåðèí ÿñâðò áຠáèø ì´œã õîðøàâ.
Îëíà ä´œã³ð ÔÀÏ ÷èãí ñåêâèäí. Á³³ðí ³ìòí, íóðºëš ôåðìåðì¢ä, Ê´ò÷íð³ ÐÌÎ-í àäìèíèñòðàö, ðàéîíà öóòõëœ áîëüíèö, Îðí-íóòãèí Õ¢¢âèí äåïóòàò Ìàðèíà Ìóêàáåíîâà ýí ñîöèàëüí ÷èíðò³ îáúåêòèã ýäëâðò îðóëëºíà êåðãò ò³âö³í îðóëâ. ÔÀÏ ñåêãäñí ó÷ðàð ñåë³í³ ³ìòí òåœê³í óãà áàéðòà á³³í³.
Îäà áîëõëà ÷èäë³í õàìöóëàä, ñåë³í³ ñîéëûí Ãåðèí ÿñâðèã äóóñõ êåðãò³. Êåëõä, ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ Àìèíà Ñàíäæèåâà ê´â¢äò³º³í ÿñâðèí ê´äëìø êåš³í³. Êåš³õ ê´äëìøèííü ò´ë³ ýäí äàëà ì´œã íåêñí óãà, áóéí÷ ñåäêëèí çàëìšàð ê´äëš³õ óëñ ãèš òåìäãëõ êåðãò³. Ýðäíü Ìàíäæèåâ áàñ ÿñâðèí ê´äëìøò áຠáèø ò³âö³í îðóëšàíà. ªàðòàí óðí Ýðäíü øèí îáîðóäîâàíü óãëš ò³â³ä, ºàœíëºíà, íàíü ÷èãí îëí ç¢ñí ê´äëìø êåš³í³. Ýí¢í³ íèë÷³ð äóëàëëºíà ñèñòåì óãëš ò³âãäâ, ñàíóçåë ê´äëš³í³. ßñâðèí ê´äëìøèã èðõ šèëä ò´ãñ³õ ñàíàòàâèäí.
Îäàõí áîëñí Çóë ´äðë³ ìàíà ñåë³í¢ð Õàëüìã Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) äåïóòàò Áóëºí Àíãèðîâà (çóðãò) èðâ. Áóëºí Áîðèñîâíà ªàøóí Áóðºñò ñåë³íä ´ññí-áîññí ê¢í. Õàìãèí ò¢ð¢íä ýí ñåë³í³ ìåä³òíðèã õàëüìã óëñèí áàéðëà é´ð³º³ä, ãåðòíü èð³ä, áåëã³í íåð³äš, á¢ë³í ¢ã³í êåëš, á³³äë-šèðºë³ðíü ñîíüìñâ. Òèèã³ä äåïóòàò 20 ìåä³òèã ãåðòíü îäš é´ð³º³ä, ìåíäèíü ìåäâ. ijê³ä áîëõëà ñîéëûí Ãåðèí ÿñâðò ì´œãí³ ä´œã³í ê¢ðãâ.
Ñåë³í³ ³ìòí³ á³³äë-šèðºëèã ÿñðóëõ áóéíòà ñåäêë 碢º³ä, ä´œã³í ê¢ðãš³õ óëñò öóºàðàäíü õàíëòàí ´ðãš, ´´ðäš éîâõ Øèí šèëèí áàéðëà é´ð³š, õ´â-êèøã, àìóëœ šèðºë äóðäšàíàâ.
Àíàòîëèé ÇÓÍÎÂ,
ªàøóí Áóðºñò
ñåë³í³ àõëà÷

Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ìä ýí šèëèí äåêàáðèí 19-ä øàšíà èê éîñðõë - ïóäæà ãèäã íåðò³º³ð ê¢ö³ãäõèí òóñêàð áèäí óðäíü 糜ãëë³âèäí. Èèì éîñðõë èê ÷èíð 碢í³. Îí÷òà éîâäëëà èðëö¢ëš êåãäí³. Îþíè áàãø áîëí òåð¢í³ ñóðºóëü÷íðèí õîîðíäê çàëºëäàã óëì 㢢ä¢ëõ³ð, øàšíà íîìèã äàñëºíä ³ìòèã îëàð îðëöóëëºíä, öàºàí ñåäêëèí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä óëì èê äåëãðëò àâ÷, ³ìòí³ šèðºëä áàò îðì ýçëòõ³ ãèñí ê¢öëò³º³ð øàšíà èèì éîñðõë ê¢ö³ãäí³.
Õàëüìãèí øàší ëàìèí óò íàñ 碢ëºíä ýííü íåð³äãäš³í³. 26 šèë õîîðàí Äàëà ëàìèí ãåã³í³ åâ³ë³ð Õàëüìãèí áóääèñòíðèí Íèèö³ã Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å òîëºàëñìí. Òåð öàãàñ àâí òàœº÷ä áóðõí-øàšíà íîì òàðõàëºíä ÷èäë³í öàãàí, ìåäðë³í í´´ëãî øàší ëàì öåðãëš éîâíà. Ýí öàãèí éîâóäò òàœº÷ä øàšíà íîì äåëãð³ä, ñåë³ä³ð õóðëìóä, ñóâðºóä òîñõëºíà, ì´ðã¢ëèí ãåðì¢ä ñåêëºí³ ê´äëìø êåãäâ. Øàšíä ø¢òäã óëñ íîìä îðš, êåðãò³ íåã çààâð àâ÷, òåð¢ã³ðí šèðºëä³í ºàðäâð êåš, ì´ðãš çàëüâðõ òààëòà áîëñíä øàší ëàìèí à÷íü éèð èê.
²ìòíä øàšíà íîìèã ÷èê öåâð á³³äëäíü ê¢ðãñí äååð³í, Õàëüìãèí øàší ëàì ìàðòãäñí øàšíà êåñã àâúÿñìóä ñåðã³ëºíä, òåäíèã ä³êí³ñ šèðºëä áàòëëºíä ç´âò³ ò³âö³í îðóëâ. ¥âêíðèí àâúÿñìóä øèí³ñ šèðºëä îðóëšàõèíü, áàº÷óäò öàãøàâäûí ñóðºìš ´ãëºíä èê êèëìš ´ã÷³õèíü ³ìòí òààñíà. Õóðë, ñóâðºí ñåêãäí¢ àëüäíü áîëâ÷í øàší ëàì îðëöš, øàšíà ¢¢ëäâðèã ºàðäš, ãåëœã¢äë³ õàìäàí öóã òîîòûíü øàšíà çîêàëàð êåí³. Ýííü áàñ ³ìòí³ ê¢íäëëº îëíà.
Õàëüìãò øàšíà íîì éîñíäàí ñ³í äåëãðëò àâñíä øàší ëàìèí èê à÷-òóñ á³³í³. Óðäê šèëì¢äò Õàëüìãèí áóääèñòíð øàší ëàìèí óò íàñíà ò´ë³ ïóäæà øàšíà éîñðõë áàñ ê¢ö³š éîâëà. Ýí šèë èèì øàšíà ¢¢ëäâð ê¢ö³õ ñåäâ³ðèã Šååšèõí³ ³œãèí ³ìòí ºàðºâ. Ýäí³ ñåäâ³ðèã Öóòõëœ õóðëä ä´œí³ä, ÿìàðàí ´äð êåõë³ ñ³í áîëõíü éè뺚 àâãäñìí.
Òåðíü òåã³ä äåêàáðèí 19 áîëš ºàðâ. Öóã õàëõàðí òààñòà ýí ´äð Õàëüìãèí öóã ³ìòí Òýëî Òóëêó ðèíïî÷åí óò íàñ 碢ëºíä íåð³äñí ïóäšà øàšíà éîñðõëä îðëöõìí. Òàœº÷èí ³ìòí³ñ íàíü òàëäàí ºàçðò á³³äã îëí õàëüìãóä ýí êåðã-¢¢ëäâðèã ä´œíš, ì´ðã¢ëä îðëöõ ñåäêë³í ìåä¢ëš³í³. Òàœº÷èí ìåš³ ºàòö ÷èãí ýâð³ öóöðëòàí óãà ¢¢ëäâð³ðí øàší ëàì îëí óëñèí òààñëò îëñìí.
Õàëüìãèí øàší ëàì ²ð³ñ³ä, Ìëä, ÑÍÃ-í íóòãóäò Äàëà ëàìèí ãåã³í³ ê¢íäò³ ýë÷ áîëñíü òåã³ä éèðèí éîâäë áèø. Ýíòí øàšíà íîì äåëãð¢ë뺳ð, óëñèí õîîðíäê çàëºëäàã áàòðóëëºàð Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å êåš³õ èê ê´äëìøèã ¢íëñí éîâäë áîëšàíà.
Ïóäæà ãèñí éèð í³ðí áîëí èê äààâðòà øàšíà éîñðõë áîëšàíà. Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ìèí àäìèíèñòðàòîð Éîíòåí ãåëœãèí êåëñ³ð, òåð¢ã ê¢ö³ëºíä øàšíà èê ÷èíð 碢ëºãäí³. Áóðõí Áàãøèí öîãöèí, êåëí³ áîëí óõàíà ÷èíðò³ òåìäãíü áîëã÷ òîîò ì´ðã¢ëä îëçëãäíà. Áóðõí Áàãøèí ê´ø³, íîìòà ºàð áè÷ìð, ñóâðºí, òåð ìåò óò íàñ çàÿäã áóðõäûí ä¢ðì¢ä, ×àêâàðòèí (Äåëê³í ýçí³) äîëàí ¢íò³ òåìäã, í³³ìí ¢íò³ êåãäëì¢ä, ê¢ö³ìšèí, áîëí àìóëœ-ìåíä šèðºëèí í³³ìí éèëºë òåìäã¢ä, òàâí ç¢ñí ýä, áóóäÿí 碢ò³ òîîò (è÷ì³í, òóòðº, öàºàí áóóäÿ, ôàñîëü, ãîð÷èö, çàðì), öåöã³ñ, êåâñì¢ä, äàðöãóä, øèí õóâöí áîëí íàíü ÷èãí òîîò ì´ðã¢ëèí éîâóäò îëçëãäíà. Îëçëãäšàõ òîîò áîëºí ýâð³ ÷èíðò³ áîëñí äååð³í óò íàñ 碢ëºíä òóñëäã åâ³ëò³ áîëíà.
Áóðõíà íîì òàðõàšàõ Áàãøèí óò íàñèã äóðäëºíä ì´ðã¢ë èê ÷èíð 碢š, Áàãøèí áîëí ñóðºóëü÷íðèí õîîðíäê çàëºëäàºèíü óëì áàòðóëíà. Òåðíü òåã³ä éèðèíä³í šèðºë ÿñðëºíä, øàšíà íîì áàòðóëºíä òóñëíà. Ïóäæà êåš³õ éîâóäò ãåëœã¢äèã äàõš, ì´ðã¢ëä èðñí óëñ ÷èãí íîì óìøš ÷àäšàíà. Òåð¢í³ ò´ë³ õàëüìã áîëí îðñ êåë³ð áàðëãäñí íîì áåëäãäñí á³³í³.
Øàšíà ýí éîñðõëä Ìëûí ãåëœã¢ä, Ìîñêâàí, Ñàíêò-Ïåòåðáóðãèí, ²ð³ñ³í íàíü ÷èãí áàëºñäàð á³³õ áóääèñòíð îðëöõìí. Õàëüìã Òàœº÷èí 13 ðàéîíà áîëí Ýëñò áàëºñíà ýë÷íð áàñ óò íàñ äóðäëºíà éîñðõëä îðëöõìí.
Áóðõí-øàšíà íîìèí êå糜ê àâúÿñàð áîëí çîêàëàð êåãäõ óò íàñ äóðäëºíà éîñðõë Áóðõí Áàãøèí åâ³ëä ê¢ðòõ òààë ´ã÷³í³. Õàëüìã îëí ³ìòí îþíè Áàãøòàí áîëí ºàðäà÷äàí - øàší ëàìäàí óò íàñ äóðäàä, öóã óëñèí àìóëœòà áîëí õ´âò³ šèðºëèí ò´ë³ ì´ðãõìí.
ÓØÊÀÍÀ Ñóâñí

Îäàõí, äåêàáðèí 10-ä, ÐÀÍ-à Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí (ÊÍÖ) äèðåêòîð Âèêòîðèÿ Êóêàíîâà áîëí öóòõëœãèí íîìèí ê´äë³÷ Äåëÿø Ìóçðàåâà, Èê Áóóðë ñåë³í³ õóðëûí ºàðäà÷ Ðàâäàí Ãîðäååâ Öàºàí Àìíà ààâ Ò¢ãìä ªàâš ò´âä êåëí³ñ îð÷óëñí Áóðõí Áàãøèí íîìèí òóñê "¡ëã¢ðèí äàëà" ãèäã ¢¢ä³âðèí õîéð áîòü áàðàñ ºàðñíà òóñêàð ꢢíäâð êåâ. Òåð ìåò ýí õàðºëòä Öàºàí Àìíà ààâèí ýëãí-ñàäí Ëþáîâü Áàñàíãîâà îðëöš òîäëâðàðí õóâàëöâ. Ààâ îíüäèí ³ìòíë³ ýýëò³, èê ìåäðëò³ ê¢í á³³ñìí.
Ëþáîâü Ìàíäæèåâíàí ꢢêíü íèëõä³í ÷èäë òàòó á³³ñìí, òåã³ä ààâ Ò¢ãìä ªàâš ´äð ñ´ óãà íîì óìøàä, ꢢêí³ ³ìèíü àâðñìí, ýì÷íð áîëõëà óäàí á³³øãî ãèš êåëš³ñìí. Òèèãš Ëþáîâü Ìàíäæèåâíà íîìèí ê¢÷í ÿìàðàí áîëäãèíü ìåäñìí. Îäà ꢢêíü ³ìä-ìåíä, ºóðâí ¢ð³í àñðš á³³í³.
Öàºàí Àìíà ààâ Ò¢ãìä ªàâš Áóðõí Áàãøèí íîìèí ó÷ð-óòõèíü, ò´âä êåë, òîä áè÷ã ñ³³í³ð ìåääã á³³ñìí. Òåã³ä èðã÷ä³í ³ìòí ´âêíðèí íîìèã äàñõàð ñåäõ ãèñí èöãò³ á³³ñìí. Òåã³ä ò´âä êåëí³ñ Áóðõí Áàãøèí íîìèã ö³³ëºš³õ ò´âä êåë³ð áè÷ñí "¡ëã¢ðèí äàëà" ãèäã äåãòðèã ø¢¢š àâñìí, òåíä Áóðõí Áàãøèí çààâðàð êåñí øàð øàšíà íîìèí óë-ñ¢¢ðíü éè뺳í ñ³³í³ð ö³³ëºãäš³ñìí.
Ò´âä êåëí³ñ îð÷óëñí íîìèí ö³³ëºâðèã íîìò, ôèëîëîã íîìèí êàíäèäàò Äåëÿø Ìóçðàåâà îðñ êåëíä îð÷óëš. Òîä áè÷ã ÿºš îëçëãäš á³³ñèã Ò¢ãìä ªàâšèí îð÷óëâðàñ ¢çš áîëõìí ãèš íîìò êåëí³. Òåð ê´äëìø³í Öàºàí Àìíà ààâ 1968 šèë ê¢ö³ñìí, òåã³ä òåð öàãàñ íààðàí 50 šèë äàâš éîâíà.
Êåç³í³ íîìò, òîä áè÷ã ¢¢ä³º³÷ Çàÿ Ïàíäèòà áàñ ýí "¡ëã¢ðèí äàëàã" îð÷óëš éîâñìí. Áóðõí Áàãøèí íîìàð ê¢í áîëºí ÿºš á³³õ ç´âò³í òóñêàð ýí ¢¢ä³âðò êåëãäš³í³. Ýí äåãòðèã ºàíöõí ëàìíð áîëí øàšíà óëñ áèø, áîëâ éèðèí óëñ ÷èãí óìøš íîìèí ºîë ó÷ð-óòõèíü ìåäòõ³ ã躳ä ýí äåãòðèã Ò¢ãìä ªàâš ´äã³ öàãèí õàëüìã êåëíä îð÷óëñìí.
- Ýí õîéð äåãòð êå-ñ³³õí³ð áàðëãäñìí, õàòó øàð ºàäðíü Ò¢ãìä ªàâšààâèí ãåðò õàäºëšàñí íîìèí ºàäðëà ³äë. Ýí äåãòðì¢ä õàìãèí ò¢ð¢íä áèáëèîòåê¢ä³ð òàðõàãäàä, ýí õîéð áîòèã áàðëëºíà ºàðóã äàœöàñí Ò¢ãìä ªàâšààâèí ýëãí-ñàäí õîîðíä õóâàãäõ, ýäíä Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí íåðí äååð³ñ èê õàíëòàí ´ðãš³í³âèäí,- ãèš öóòõëœãèí ºàðäà÷ Âèêòîðèÿ Êóêàíîâà êåëâ.
Èê Áóóðëà õóðëä ýí äåãòð áàñ ê¢ðòâ, ýí ³ð¢í íîìàñ á³³ðí ³ìòí ³äñ àâàä õ³ðí³. Õóðëûí ºàðäà÷ Ðàâäàí Ãîðäååâ èðñí óëñò Ò¢ãìä ªàâšèí òóñêàð êåëš ´ãí³. Ààâ èê ã¢í íîìòà ê¢í á³³ñìí, ÿìàðàí íîì ÿìàðàí êåðãò îëçëãääãèí òóñêàð áàñ éè뺳í ñ³³í³ð ìåäš³ñìí, êåñã ³ìòí Öàºàí Àìíä èð³ä, Ò¢ãìä ªàâšàñ ýìíëº, ä´œ-í´êä àâ÷àñìí, îëí ³ìòí Ýëñò³ñ ðàéîäàñ õóðàä, ààâèí ºàðäâðò ºàë ò³êëº, íàíü ÷èãí èê êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³š³ñìí.
Òåð öàãò øàšíà óëñèã éîñí 䴜횳ñìí óãà, Ò¢ãìä ªàâš ÷èãí õîéð ä³êš öààšëà õàðºñìí, òèèì áîëâ ÷èãí ³ìòíä ä´œã³í êåç³ ÷èãí ê¢ðãš éîâëà, ãèš Ðàâäàí Ãîðäååâ êåëâ. Ààâèí îð÷óëâð ´äã³ öàãèí õàëüìã êåëíë³ èê ´´ðõí, òåã³ä ê¢í áîëºí òåð¢ã ìåäš ÷àäõìí.
Öóã ýçëš³ñí ç´´ð³í, äåãòð³í Ò¢ãìä ªàâš Õàëüìã íîìèí öóòõëœä ãåð³ñëš³ñìí, òåð ¢íò³ äåãòðì¢äèí òîîä ìë "ªàíšóðèí" öóã ãèëò³ áîòüìóä, ò´âä êåë³ð áè÷ñí êåñã ¢¢ä³âðì¢ä, òåð òîîä ýìíëºí³ äåãòðì¢ä á³³í³. ¥´ðõí ýëãí-ñàäíäàí ýí áàñ êåñã òîîòàí ¢ëä³ñìí, òåð ³ð¢í þìèã Ëþáîâü Áàñàíãîâà õàäºëšàíà, Ò¢ãìä ªàâšèí ´ðê-á¢ëèí íåðí äååð³ñ ýí èê õàíëòàí Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí ê´äë³÷íðò ´ðãâ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

¥öêëä¢ð Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí ñ¢¢ð áîëâ. Òåð¢íä Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ, òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷èí íåãäã÷ äàðóê Ñàãëàð Áàêèíîâà, ç´â-éîñíà îðãàíìóäûí ýë÷íð, ðàéîäûí ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öñèí òîëºà÷íð îðëöâ. Ñ¢¢ðò óò òîîäàí çóðºàí ò´ð õ³ë³ãäâ, òåäí³ òîîä êåëí-óëñèí ò´ñâñèí ðåãèîíàëüí ïàñïîðò áåëäëºí³, ãåìò³-øàëòãòà óëñò ñ³í òààë òîãòàëºíà, îëí äàâõð ãåðì¢äò ÿñâð êåëºí³ ðåãèîíàëüí ïðîãðàìì á³³äë-šèðºëä òîõðàëºíà, òåëåìåäèöèí³ ýâ-àðº äåëãð¢ëëºí³ ò´ðì¢ä.
Ìàíà òàœº÷ä ê¢ö³ãäõ êåëí-óëñèí ò´ñâñèí òóñêàð òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Áîîâà Áàäìàåâ òîäðõà òîîöàºàí ´ãâ. Òèèã³ä, ìàíà òàœº÷ 22 ðåãèîíàëüí ïàñïîðò áåëä³ä, 9 êåëí-óëñèí ò´ñâä îðëöõèí ò´ë³ áåëäâðèí ê´äëìø ê¢ö³ñí á³³í³. Ìàíà òàœº÷ä õààëºä ³³ìøã óãà á³³äë òåòêëºí³, ðåãèîíàëüí áîëí á³³ðí õààëºñ òîñõëºíà, ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà, ñóðºóëü-ýðäìèí, äåìîãðàôèí, ãåð-ᢢðèí, áàëºñíä ñ³í êåö òààë òîãòàëºíà áîëí ýêîëîãèí ò´ñâñò îðëöõèí ò´ë³ êåðãò³ ïàñïîðò áåëä³ä, ôåäåðàëüí öóòõëœä òåäíèã áàòëš àâõèã ê¢ë³š³í³. 2019 šèëä ðåãèîíàëüí ò´ñâñ ê¢ö³ëºíä 3 šóâà àðñëœ çóðàëãäñí áèë³, áîëâ "Ñóðºóëü-ýðäì" ãèäã êåëí-óëñèí ò´ñâä äîêóìåíòñ áåëäñí³ àøò íåìð 200 ñàé àðñëœ éèëºãäõìí ãèš ê¢ë³ãäš³í³. Äààâðòà ºàðäà÷èí 糜ãëñ³ð, ñóðºóëü-ýðäìèí ìèíèñòåðñòâèí áåëäñí äîêóìåíò³ñ èøò³ ÁຠĴðâä ñåë³íä øèí øêîë òîñõõìí ãèš çóðàëãäšàíà. Òåìäãëõ³ñ, êåëí-óëñèí ò´ñâñ³ð éèëºãäõ ì´œãí³ 30 ïðîöåíòíü, ýñ ãèš 1 šóâà àðñëœ õààëºñò ³³ìøã óãà á³³äë òåòêëºíä éèëºãäõìí.
- Ìàíà äîêóìåíòñ áàòëãäñíà äàðó òàœº÷èí ìèíèñòåðñòâñèí ºàðäà÷íð êåëí-óëñèí ò´ñâñ³ð ê¢ö³ãäõ êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí äèã-äàðà òîãòàºàä, ³ìòí äóíä ö³³ëºâðèí ê´äëìø äàâóëõ ç´âò³. Ìàíà îðí-íóòãò ê¢ö³ãäõ êåëí-óëñèí ò´ñâñèí òóñêàð ³ìòíä ö³³ëºõ êåðãò³, ÿìàðàí ò´ð ýäí³ ñåë³íä, áàëºñíä õàºëãäõèí, ÿìàðàí îáúåêòñ òîñõãäõèí, êåä¢ ê´ëãí-ê¢÷í éèëºãäõèí òóñêàð ³ìòí ìåäõ ç´âò³ ãèš îäàõí ²ð³ñ³í Ïðåçèäåíò Â.Ïóòèí êåëñí áèë³. Êåëí-óëñèí ò´ñâ ê¢ö³ëºíä ºóðâí šèëèí òóðøàðò ìàíà òàœº÷ä 11 šóâà àðñëœ éèëºãäõ ç´âò³. Òåã³ä îëíà îðãàíèçàöñ éèëºãäš³õ ì´œãèã îëçòà-òóñòàºàð áîëí ÷èê³ð îëçëãäšàõèã á¢ðòêõ ç´âò³. ÎÍÔ, Îëíà ïàëàò, òàëäàí ÷èãí îëíà îðãàíèçàöñ, âîëîíòåðìóä ýí êåðãò îðëöõëà ñ³í áîëõìí. Îäàõí "Íåãäñí ²ð³ñ³" ïàðòèí ñúåçää áàñ ýí ò´ð áîñõãäñí áèë³, ïàðòèí ãåø¢ä ýí ò´ðèã áàñ îíüãàñí àëäøãî. ßíâàðü ñàðèí ýêëö³ð òàœº÷èí îëíä 糜ãëëºí³ ýâ-àðºñò ðàéîäò áîëí Ýëñòä êåëí-óëñèí ò´ñâ³ð ÿìàðàí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³ãäõèí òóñê "äîðîæí êàðò" áàðëãäõ ç´âò³. Ðàéîäûí òîëºà÷íð ýí ê´äëìøò îðëöš, 22 ðåãèîíàëüí ïàñïîðòä ýäí³ ðàéîäò ÿìàðàí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³ãäõèí òóñêàð äàðóê ñ¢¢ðò òîîöàºàí ´ãõ ç´âò³,- ãèš Àëåêñåé Ìàðàòîâè÷ ñ¢¢ðò îðëöà÷íðò äààëºâð ´ãâ.
Äàðóíü ãåìò³-øàëòãòà óëñò ñ³í òààë òîãòàëºíà ò´ð³ð ñîöèàëüí äåëãðëòèí ìèíèñòðèí äàðóê Åâãåíèÿ Ãîðäååâà "Äîñòóïíàÿ ñðåäà" ïðîãðàììàð ê¢ö³ãäñí ê´äëìøèí òóñêàð êåëâ. Îíö ýçä¢äèí ëàâêñò, àìðëºíà áîëí íàíü ÷èãí á³³ðíä, çîãñàëìóäò øàëòãòà óëñò ñ³í òààë òîãòàõ íåêâð ò³âõ ç´â óãà áîëšàíà ãèš êåëñíë³ À.Îðëîâ ç´âø³ðñí óãà. Ýí ò´ðèã õàºëõèí ò´ë³ îëí ç¢ñí ýâ-àðº á³³í³, àðºëà÷íðëà ꢢíäš, øèí îáúåêò ýäëâðò îðóëñí öàãòíü øàëòãòà óëñèí ò´ë³ òààë òîãòàõèã íåêõ êåðãò³ ãèš òàœº÷èí Òîëºà÷ êåëâ. Ñ¢¢ðò îðëöñí "Øèí šèðºë" ãèäã ò¢øã ê´íäðëºí³ àïïàðàòíü ýðìäãò³ óëñèí îëíà îðãàíèçàöèí àõëà÷ Àëåêñàíäð Êàìàíäæàåâèí êåëñ³ð, ïàíäóñ áîëí òðîòóàðìóä òîñõëºíà òóñò øèøëœ íåêâð á³³í³. Çóã ìàíà òîñõëòûí êîìïàíüñèí èíæåíåðì¢ä, àðõèòåêòîðì¢ä òåð íåêâðì¢äèí òóñêàð ìåääãî áîëš ºàðíà. ÊàëìÃÓ-ä èíæåíåðí ôàêóëüòåòä ýäí³ ò´ë³ ñóðºóëü á¢ð䳚, òåð íåêâðì¢äèí òóñò ö³³ëºâð ´ãõë³ ñ³í áîëõìí ãèñí ñ¢â-ñåëâã ýí îðóëâ. ijê³ä ìàíà òàœº÷ä òîñõãäšàõ îáúåêòñèã øàëòãòà óëñèí îðãàíèçàöèí ç´â óãàºàð ýäëâðò îðóëøãîã ñóðâ. Òåð öàãò öóã îáúåêòñ øàëòãòà óëñò òààëòà áîëõ ãèš À.Êàìàíäæàåâ êåëñíë³ À.Îðëîâ ç´âø³ð³ä, ñ¢¢ðèí øèèäâðò ýí ñåëâãèã îðóëõèã íåêâ.
Îëí äàâõð ãåðì¢äèí îðà ÿñëºíà áîëí ëèôòèí îáîðóäîâàíü ñîëüëëºíà òóñêàð ÆÊÕ-í ìèíèñòðèí äàðóê Âèêòîðèÿ Ìàíãóòîâà òîîöàºàí ´ãâ. Äààâðòà ºàðäà÷èí 糜ãëñ³ð, ýí šèë 19 îëí äàâõð ãåð ÿñãäâ, 23 ëèôò ñîëüãäâ. Áîëâ øèí ëèôòì¢ä³ñ çóã ä´ðâíü ýäëâðò îðóëãäñí á³³í³ ãèñèã ñîœññí òàœº÷èí Òîëºà÷ ºàðäà÷èã øîîäâðëà õàðºóëâ. "Áè ºóðâí šèëä³í "Ñîçëèôòìîíòàæ" êîìïàíÿ ºàðäâðëà ꢢíä³ä, ìàíà òàœº÷ä ê´äëõèã ñóðàä ýýðë³â. Ýäí íåã šèëèí òóðøàðò õîòë áàëºñíä 23 ëèôò ñîëüâ. Îëí äàâõð ãåðì¢äò øèí ëèôòì¢ä óãëš ò³âãäâ, çóã îäà ÷èãí ³ìòí éîâºàð éîâšàíà. Ýí ò´ð õàºëëºíä äîëàí õîíã ´ã÷³í³â", - ãèš Àëåêñåé Ìàðàòîâè÷ ø¢ð¢ò³º³ð êåëâ.
Ñ¢¢ðò õ³ë³ãäñí öóã ò´ðì¢ä³ð øèøëœ òîãòàâð áàòëš àâãäâ, ç³ðì ò´ðì¢ä³ð ìèíèñòðì¢äò áîëí ÐÌÎ-ñèí òîëºà÷íðò äààëºâðìóä ´ããäâ.
Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ

Îäàõí, äåêàáðèí 6-ä, Ýëñòä Ç-÷, 12-÷ áîëí 23-÷ òîéãòà øêîëìóäûí ñóðºóëü÷íðèí ò´ë³ êëàññèí êè÷³ëì¢ä áîëâ, ýíä àðâòíð áîëí áè÷êä¢ä "²ìä òóóšèí îí÷òà éîâäëìóä" ãèäã ò´ð³ð ꢢíäâð êåâ, ýäíä 1941-1942 šèëì¢äò Ìîñêâàí ýðãíä áîëñí ä³³ëä³í³ òóñêàð êåëš ´ãñí³ õ´´í ñóðâðìóäàí ´ã³ä, ó÷åáíèêä ýí ò´ð³ð óìøñí òîîòûí òóñêàð êåë³ä, îëí øèí òîîòûã ìåäš àââ.
Äàìøëòòà ëåêòîðìóä ýí àëäð ä³³ëä³í³ òóñêàð òîäðõàºàð êåëš ´ãâ. Òåð òîîä Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí ñåëâã÷ Êîíñòàíòèí Êèðïèëåâ, ä³³÷ ¢¢ëäâðèí âåòåðàí, Çàëó-ç´ðãèí îðäåí³ êàâàëåð Ñàíàë Õàíòûåâ, Öóã³ð³ñ³í áè÷êä¢äèí-óéí íàñòíðèí öåðã³-ò´ðñêí÷ "Þíàðìèÿ" ãèäã îëíà šèñ³í³ Õàëüìã ðåãèîíàëüí ³œãèí øòàáèí ºàðäà÷ ×èìèä Äæàíãàåâ ñóðºóëü÷íðò òóóšèí àëäð éîâäëûí áîëí ´äã³ öàãèí á³³äë-šèðºëèí, ýäí³ ê¢ö³š³õ êåðãèí, ýíäð ´äð ìàíà òàœº÷ä "Þíàðìèÿ" šèñ³í ÿìàðàí äåëãðëò àâ÷àõèí òóñêàð 糜ãëâ.
Òèèãš Ýëñòèí øêîëìóäûí áè÷êä¢ä áîëí àðâòíð ìàíà îðí-íóòãèí òóóšèí òóñêàð êåñã òîîòûã ìåäš àââ. Ìîñêâàí ýðãíä 1941 - 1942 šèëì¢äò áîëñí ä³³ëä³íä ò¢ð¢í áîëš íåìø ôàøèñòíðèã ꢢ÷š ä³âðëºèã ýêëñìí. Òèèì êåâ³ð áëèöêðèãèí, ä³³ã ò¢ðã³ð ò´ãñ³ëºí³ òóñê áàõìšòà òîîëâð áóðóøàãäâ. Íåìø äååðì÷íð ò¢ð¢í áîëš òèèãš ä³³í³ éîâóäò ꢢ÷ãäë³, òèèì êåâ³ð 1945 šèëèí àëäð Äèèëâðèí óë ò³âãäë³.
Ìîñêâàí ä³³ëä³íä õîòë áàëºñíà á³³ðí óëñ îëàð îðëöš òåð ò¢ð¢í àëäð äèèëâðò èê íèë÷³í ê¢ðãë³, òåð ìåò Ñèâðèí áîëí Õîë Äîðä ¢çãèí ä³³÷íð ê´ðœãèí ³³ðìä èðš éîâóäòà ä³âðëºèã òåòêâ. Ò¢ð¢ë³ä Óëàí ²³ðìèí ³œãñ èê á¢ñëâðò, êåñãíü á³ð³íä òóñàä èê ê¢÷ð-ê¢íäë³ õàðºñí áèéíü, 1941 šèëèí äåêàáðü ñàðèí ýêëö³ð ñîâåòñê ñàëäñìóä áîëí îïîë÷åíöíð ä³âðëºí³ éîâóäàí ò¢ðã¢ë³ä, ôàøèñòíð³ñ Ìîñêîâñê îáëàñòèã, Òóëàã áîëí íàíü ÷èãí áàëºñäûã ñóëäõàä, õîðòíà ³³ðìñèã Ìîñêâàºàñ õîëä ê´´š ºàðºâ.
Óëàí ²³ðìèí ñàëäñìóä, ìàíà ààâ-ýýšíð, ´âê ýöêíð Ìîñêâàí ò´ë³ áîëñí àëäð ä³³ëä³íä äèèëâð á³ð³ä, ì´œê áààòð éîâäë ºàðºñèíü ìàðòõ ç´â óãàâèäí. Ýíäð ´äð ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ áàº÷óäûã ´ñêëºíä èê ò³âö³í þíàðìåéöíðèí šèñ³í ê¢ðãš³í³, òåð šèñ³íä Ýëñòèí ñóðºóëü÷íðèã ´ðã³ð îðëöóëõèí ò´ë³ ýí êåðã-¢¢ëäâð á¢ðä³ãäâ. Òåð ìåò ìàíà îðí-íóòãèí òóóšèã óëì ñ³³í³ð ìåäõèí, Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ áîëí íàíü ÷èãí ä³³ëä³ñèí, ìàíà òàœº÷èí áààòðìóä òåð ä³³íä çàëó-ç´ðãò³º³ð îðëöñíà òóñêàð áè÷êä¢ä áîëí àðâòíð óëì ñ³³í³ð ìåäòõ³, òàœº÷èí òóóšàí ê¢íäëòõ³ ã躳ä ýí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä á¢ðä³ãäâ.
Ýí õàðºëò êåëºíä èê ò³âö³í òàœº÷èí ñïîðòûí áîëí áàº÷óäûí ïîëèòèêèí ìèíèñòåðñòâ, áàº÷óäûí òàœº÷èí öóòõëœ, "Þíàðìèÿ" îëíà šèñ³í³ Õàëüìã ³œã îðóëâ, ýäí³ íèë÷³ð êåñã-êåñã ñóðºóëü÷íð òóóšàí, ´âêíðèí áààòð éîâäëûã ìåääã áîëâ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Äàâñí äîëàí õîíãèí ÷èëã÷³ð, íîÿáðèí 30-ä, Ýëñòä, ïðàâèòåëüñòâèí ãåðò "Äîðä ¢çãèí êåë áîëí ñîéë øèíšëëºí³ õàìöó ê´äëìø: àìí ¢ãèí áîëí áè÷ìðèí àâúÿñìóä ñîéëìóäûí õîîðíäê õ³ðëö³í³ éîâóäò ÿºš äåëãðš³õèí òóñê" ò´ð³ð íàðò-äåëê³í ôîðóì Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí óë äååð áîëâ.
Ïëåíàðí ñ¢¢ðèã Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ ºàðäâ. Ýí èê êîíôåðåíöä Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí, ²ð³ñ³í Íîìèí Àêàäåìèí, ºàçàäûí îðíà âóçìóäûí íîìòíð îðëöšàíà. Äàâñí šèë Õàëüìã ÃÓ-í óë äååð "Îëí õàëõèí õàìöó ýêñïåäèö êåëºí³ Íàðò-äåëê³í íîìèí öóòõëœ" òîãòàãäëà, òèèì êåâ³ð ýäí³ îëí õàëõèí í´êöëòèí óë ò³âãäâ. Òåð òîîä Êèòäèí, Ìëûí, Ïîëüøèí, ÑÍÃ-í îðí-íóòãóäûí ýë÷íð ìàäíëà í´êöëòõ³ð áîëí õàìöó ê´äëìø³í 㢢ä¢ëõ³ð, íîìèí ¢¢ëäâð³í ´ð㚢ëõ³ð, òåð¢ã óëì ´´ä³í êåìš³íä ´´äë¢ëõ³ð èðñí á³³í³ ãèš Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð òåìäãëâ.
Äàðóíü òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Áîîâà Áàäìàåâ íîìòíðèã ôîðóì ñåêñí éîâäëëà é´ð³š, ïðàâèòåëüñòâ êåç³ ÷èãí Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí ¢¢ëäâðèã ä´œíš, íîìèí øèí òåõíîëîãèéñèã ïðîèçâîäñòâ óëì ´ðã³ð îëçëëºíä íèë÷³í ê¢ðãí³ ãèâ. Öààðàíäíü ýí òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâèí é´ð³ëèí áè÷ã óìøš ´ãâ. Ýíäð ´äð âîñòîêîâåäåíü îëí êåìš³ò³, ò¢ðã³ð äåëãðš³õ ñèñòåì áîëšàíà, íàðò-äåëê³í í´êöëòèã öààðàíäíü óëì ´ðã³ð äåëãð¢ëõ àðº ýí ´ã÷³í³ ãèš áè÷ãò êåëãäš³í³. Òåð ìåò Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî áîëí òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâ èëã³ñí é´ð³ëèã óìøâ.
Öààðàíäíü ôîðóìä îðëöà÷íðèã ²ð³ñ³í Îðí-íóòãèí Õ¢¢âèí äåïóòàò Áàòîð Àäó÷èåâ áîëí Îðí-íóòãèí Õ¢¢âèí äåïóòàò Ìàðèíà Ìóêàáåíîâàí íåðí äååð³ñ òåð¢í³ í´êä Ïîëèíà Øàðâåíîâà, Ìëûí Õîâäñê óíèâåðñèòåòèí ðåêòîð Áàâóó Íÿìäîðæ, ÐÀÍ-à äåëê³í ëèòåðàòóðèí èíñòèòóòûí äèðåêòîðèí äàðóê Àíäðåé Êîôìàí, Êèðãèçñòàíà Èññûê-Êóëüñê óíèâåðñèòåòèí ïðîðåêòîð Áàêòûáåê Àòûãàåâ, ÐÀÍ-à âîñòîêîâåäåíÿ Èíñòèòóòûí íîìò Êåìà Îðëîâà áîëí íàíü ÷èãí íîìòíð é´ð³ë³í êåëš, ìàíà í´êöëò ñ³í àøòà áîëš øèíšëãä³ä óãà îëí êåëí-óëñèí ñîéëûí, êåëí³ áîëí ëèòåðàòóðèí, àìí ¢ãèí ç´´ðèí îëí øèí òîîòûã èëäêëºíä ê¢ðãòõ³ ãèš äóðäâ.
ijê³ä äîêëàäìóä ýêëâ. Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí êîëëåêòèâ ²ð³ñ³í, ÑÍÃ-í áîëí ºàçàäûí õîë îðí-íóòãóäëà ÿºš íèèò³ ê´äëìø³í ´ð㚢뚳õèí òóñêàð ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ êåëâ.
Äàâñí 2017 šèë "Îëí õàëõèí õàìöó ýêñïåäèö êåëºí³ Íàðò-äåëê³í íîìèí öóòõëœ" òîãòàãäëà, ò¢ð¢í õàìöó øèíšëëò êåõèí ò´ë³ íîìòíðèí íàðò äåëê³í êîëëåêòèâñ á¢ðä³ãäë³. Òåð í´êöëò ñ³í àøòà áîëâ, íîìèí ê´äëìøèí ÷èíðíü áîëí êåìš³íü êåñã õîëâàíä ´ñâ. ²ð³ñ³í íîìèí ñàœãóä íîìòíðèí 40 ò´ñâ ê¢ö³õèí ò´ë³ 30 ñàé àðñëœ ãðàíòìóä éè뺚 ´ãâ. Ýí õàìöó ¢¢ëäâðèã ôèíàíñàðí Õàëüìã ÃÓ ÷èãí ä´œíâ ãèš ðåêòîð òåìäãëâ.
Õàëüìãò íåðíü òåìäãò³ Ñàíêò-Ïåòåðáóðãèí Èìïåðàòîðèí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð áîëš 20-÷ çóí šèëèí ýêëö³ð ¢¢ëäš éîâñí Âëàäèñëàâ Êîòâè÷èí ´´ðä óëñèí êåëí³, òóóšèí, "Šàœºð" äóóëâðèã øèíšëëºí³ õàëõàð ê¢ö³ñí àºó èê ê´äëìøèí, òåð¢í³ òóñêàð òîäðõàºàð êåëãäš³õ Êðàêîâ áàëºñíà àðõèâä õàäºëãäšàõ äîêóìåíòñèí áîëí äåòãðì¢äèí, íîìèí ñòàòüÿñèí òóñêàð Âàðøàâàí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð, ôèëîëîã íîìèí äîêòîð Àãàòà Áàðåé Ñòðàæèíñêà êåëš ´ãâ.
Òåð ìåò Ìëûí ñóðºóëü-ýðäìèí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð, Õàëüìãò êåñã ä³êš èðñí íîìò áîëí îëíà ¢¢ëä³÷ Íàäìèä Ñóõáààòàð ´´ðä óëñèí òóóëüñèã áîëí àìí ¢ãèí ç´´ðèã õàäºëëºíà áîëí äåëãð¢ëëºí³ õàëõàð ÿìàðàí ¢¢ëäâð ê¢ö³ãäš³õèí òóñêàð 糜ãëâ.
"Òûâàí òóñê øèí øèíšëëòñ" ãèäã íîìèí æóðíàë íîìèí èíäåêñàöèí íàðò äåëê³í õàíüä ÿºš îðóëãäšàõèí òóñê äàìøëòàðí Ìîñêâàí ãóìàíèòàðí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð, ôèëîñîô íîìèí äîêòîð Ëàìàæàà ×èìèçà õóâàëöâ. Òåð ìåò ¥âð Ìëûí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð Äàâààí Òàÿ àëäð "Šàœºð" äóóëâðèã øèíšëäã öóòõëœä ýëåêòðîíí òîëü, àóäèî áîëí âèäåîìàòåðèàëìóä ÿºš îëçëãäšàõèí òóñêàð èëäêë³í êåâ.
Òàëäàí ÷èãí íîìòíð ôèëîëîãèí áîëí òóóšèí, âîñòîêîâåäì¢ä-ñïåöèàëèñòíðèã áåëäëºí³ ñîíüí ò´ð³ð òîîëâðàðí õóâàëöâ.
¡äèí õ´´í òîä áè÷ãèí 370 šèëèí ´´íä íåð³äñí ò´ãðã øèð³í ñ¢¢ð áîëâ, òåð ìåò âîñòîêîâåäåíÿ áîëí õîîðíäàí í´êöëòëºí³ îëí ò´ð íîìòíð 3 ñåêöèí ê´äëìøèí éîâóäò õ³ë³â. Íîÿáðèí 29-ä áîëõëà Õàëüìã ÃÓ-í íîìèí áèáëèîòåêä âîñòîêîâåäåíÿ ò´ðì¢äèã ê¢ö³ëºí³ ò´ë³ èíòåãðàö ÿìàðàí ÷èíð 碢š³õèí òóñêàð ò´ãðã øèð³í ñ¢¢ðò íîîìòíð òîîëâðàðí õóâàëöâ.
Ò¡ÐÂ²Í ªóíà