Îäàõí Ýëñòä Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòèí óë äååð "Èííîâàöèîííàÿ Êàëìûêèÿ" ãèäã òàœº÷èí ôîðóìèí êåìš³íä îþòíðèí "ÓÌÍÈÊ" ãèäã ìàðºàí áîëñìí. Òèèãš áàº÷óäûã ò¢ð¢í êóðñàñ àâí éîñòà èííîâàöèîíí ò´ñâñ ê¢ö³ëºíä îðëöóëíà. Òèèì êåâ³ð ýäí Öóã³ð³ñ³í èííîâàöä òóñàí ê¢ðãëºí³ ñàœãèí á¢ðä³ñí "ÓÌÍÈÊ" ìàðºàíä îðëöíà. Šèë áîëºí Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí ýë÷íð èê ê¢ö³ìš á³ðš ¢¢ëäí³, ýäí³ 200 ò´ñâèã ñàœ ä´œí³ä 100 ñàé àðñëœ ºàðºñìí.
Ýí šèë ÷èãí Õàëüìã ÃÓ-í îþòíð ìàðºàíä îðëöàä, ê¢ö³ìš á³ðš 31 ê¢í ôèíàëä îðëöâ. Ýäí³ñ 12 ò´ñâ ñàœãèí ìàðºàíä éîâóëãäâ, òåð ìåò Ìàéêîïñê òåõíîëîãè÷åñê óíèâåðñèòåòèí (Àäûãåÿ Ðåñïóáëèê) îþòíð áåëäñí 5 ò´ñâèã ñàœãèí ýêñïåðòì¢ä õ³ë³õ. Õàëüìã îþòíð ñåë³í³ ýäë-àõóí, ýêîíîìèêèí áîëí ïðîìûøëåííîñòèí êåñã ñàëâðàð ò´ñâ³í áåëäí³.
Òåð òîîä ìåäèöèí³ áîëí áèîòåõíîëîãèéñèí, øèí ïðèáîðìóäûí áîëí ïðîèçâîäñòâèí òåõíîëîãèéñèí, øèí ìàòåðèàëìóäûí áîëí õèìèéèí òåõíîëîãèéñèí, ýíåðãåòèêèí, òî-äèã îëçëäã òåõíîëîãèéñèí õàëõàð áåëäñí ò´ñâñ ìàðºàíà éîâóäò õ³ë³ãäâ. Òèèì êåâ³ð àðâàä ò´ñâ³ñ òåð 17-íü ø¢¢š àâãäâ. Îþòíð, àñïèðàíòíð, áຠíàñòà íîìòíð Õàëüìã ÃÓ-í ôèçèêèí, ìàòåìàòèêèí áîëí 糜ãëëºí³ òåõíîëîãèéñèí ôàêóëüòåò³ñ áîëí èíæåíåðí-òåõíîëîãè÷åñê, òàëäàí ÷èãí ôàêóëüòåò³ñ "ÓÌÍÈÊ" ìàðºàíä êåñã šèëèí òóðøàðò 2011 šèë³ñ àâí îðëöšàíà.
Òåð öàãèí ýðãöä êåñã îþòíð áîëí àñïèðàíòíð ýí ìàðºàíà äèèë³÷íð áîëí ëàóðåàòíð áîëàä, 500 ì蜺í àðñëœãà ãðàíòàð à÷ëãäëà, ýäíä ýâð³ííü ê´äëìø³í ´´ä³í êåìš³íä ê¢ö³õ òààë òîãòàãäâ. Ýäí³ñ êåñãíü óëì í³ðí ò´ñâ áåëä³ä "Ñòàðò" ìàðºàíä îðëöõ ç´â àâñìí, àøòíü ïðîåêòñ ýäíä 2 ñàé àðñëœãà ãðàíò ´ããäñìí. Òåð ò´ñâ-øèíšëëò³í ê¢ö³ñí³ õ´´í ýäí ýâð³ áຠïðåäïðèÿòü ñåê³ä éîñòà àðºëà÷íð áîëñìí.
- Ýí ìàðºàã Õàëüìã ÃÓ-ä éè뺳í ñ³³í³ð á¢ðä³ñí³ òóñêàð êåëõ³ð ñåäë³â. Ïëåíàðí ñ¢¢ð ïðàâèòåëüñòâèí ãåðèí ñ¢¢ðèí çàëä áîëâ, òåã³ä óíèâåðñèòåòèí ºàðäâð òàœº÷èí éîñíà îðãàíìóäëà ñ³í çàëºëäà á³ðí³, ´ðã³ð í´êöëòí³ ãèš êåëš áîëõìí, òåã³ä ìàðºàíà êåìš³í ÷èãí ´´ä³í êåìš³íä áîëâ.
"ÓÌÍÈÊ" ìàðºàíä îðëöšàõ îþòíð áîëí àñïèðàíòíð, áຠíàñòà íîìòíð äóíä áàò ìåäðëò³ éîñòà ñïåöèàëèñòíð éîâíà, òåð ìåò øèíšëëò³í ýêë³ä ê¢ö³š³õ 2-3 êóðñèí îþòíð á³³í³, ýäí³ áåëäâðèí êåìš³í áàñ ³äë áèø.
dzðìíü ò´ñâèí êîììåðöèàëèçàöèí, òåð¢ã ÿºš îëçëõèí, êåíä õóëäõèí òóñêàð êåëš ÷àäõø. Ýäí áîëõëà öààñí óãàºàð ò´ñâèí òóñêàð êåëõ ç´âò³, äèèëõ ñåäêë á³³õë³ òèèì áåëäâð êåðãò³. Òèèì êåâ³ð ç³ðìíü éè뺳í ñ³³í³ð áåëäš, éîñòà ñ³í ïðåçåíòàö êåâ, ò´ñâ³í õàðñš ÷àäâ, íààäêñíü áîëõëà äóòó-äóíäòàºàð áåëäš.
Òåð ìåò ýí ´äðì¢äò Õàëüìã ÃÓ-í Áè÷êä¢äèí óíèâåðñèòåòèí óë äååð áîëñí òàœº÷èí "Ó÷åíèê" ìàðºàí òèèì óò òóóšòà áèø. Ýí¢íä Ýëñòèí áîëí ðàéîäûí øêîëìóäûí ñóðºóëü÷íð îðëöíà, äèèë³÷íð Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí 20 ì蜺í àðñëœãà ãðàíòàð à÷ëãäíà. Íîÿáðèí ÷èëã÷³ð áîëñí ìàðºàíä 21 ê¢í îðëöš ò´ñâ³í õàðñâ. ¡ëã¢ðíü, Ýëñòèí îëí ïðîôèëüò³ ãèìíàçèí ñóðºóëü÷íð Ýëñòèí èðãíì¢äèí ò´ë³ îíö ñàéò òîãòàõàð á³³í³. Òåð¢í³ ä´œã³ð áàëºñíà ³ìòí ýíäð á³³õ ýêîíîìèêèí, ÆÊÕ-í, õóëä-㢢ëã³í³ áîëí ê´ëãí-ê¢÷í³ êåñã ò´ð³ð òîîëâðàðí õóâàëöš òåð ò´ðèã ÿºš õàºëõèí òóñê õàìöó øèèäâð áàòëš ÷àäšàíà.
Ýëñòèí 3-÷ òîéãòà øêîëûí ñóðºóëü÷íð ê¢¢í³ öîãöä òóñòà õîò-õîîëûí òóñêàð êåëš, ò´ñâ³í õàðñâ.
ßøàëòàí ðàéîíà Îêòÿáðüñê äóíäûí øêîëûí 11-÷ êëàññèí ñóðºóëü÷ Âèòàëèé Ëóæíîâ ºàçà øàòäã øàìèã ÿºš îëçòà-òóñòàºàð îëçëõèí òóñêàð êåëâ. Øàìèã ñóðºóëü÷íð øêîëàñí õ³ðš éîâõ êåìë³ àñõí 5-6 ÷àñëà ýðê áèø øàòàõ êåðãò³, òåð¢í³ ò´ë³ øèøëœ ðåëå á³³í³, òåð¢ã òàëäàí ÷èãí õàëõä, òåð òîîä øîâó ´ñêëºíä, îëçëš áîëõìí ãèš Âèòàëèé çààâ.
Òåð ìåò 11-17 íàñòà àðâòíðèí ò´ë³ "ÖÈÔÐÎÂÀß ÝÊÎÍÎÌÈÊÀ. ÏÎÊÎËÅÍÈÅ Z" ãèäã ìàðºàí áîëâ. Ðîáîòèçàöèí õàëõèí íîìèíàöä Áè÷êä¢äèí óíèâåðñèòåòèí ýë÷íð áàñ îðëöâ. Ñåë³í³ ýä-àõóä ðîáîòëà ³äë ìåõàíèçìñ îëçëëºíà òóñê ò´ñâ³í ýäí õàðñâ. Êîìàíäûí õàíüä Ìîøóëäàåâ Êàðìàñîíàì (Ýëñòèí 4-÷ ÑÎØ), Ñóìüÿíîâ Àðñëàí (ÊÍÃ), Ëèäæèåâ Àíäæà (Çàÿ Ïàíäèòûí íåðò³ ÊÝÃ), Àðàøàåâ Î÷èð (17-÷ ÑÎØ), Îëþøêèåâ Ìàêñèì (20-÷ ÑÎØ), Î÷èðîâ Äàíèð (4-÷ ÑÎØ) îðâ.
Ýäí³ ê´äëìøèã æþðèí ãåø¢ä ´´ä³í³ð ¢íëâ. "Áè÷êä¢ä ³ìòíä êåðãò³ êåñã ò´ðèã õàºëõàð øóííà, òåð òîîä óóëüíöèí øàìèã òóñòàºàð îëçëëºíà,´-øóºó ìîä óðºàëºíà ò´ñâ ìàäíä îíö òààñãäâ. Òèèì áèëãò³ àðâòíðèã èðã÷ä³í Õàëüìã ÃÓ-í àáèòóðèåíòíðèí áîëí îþòíðèí òîîä îðóëõ ç´âò³âèäí",- ãèš èíæåíåðí-òåõíîëîãè÷åñê ôàêóëüòåòèí äåêàí, ïðîôåññîð Âàëåðèé Ýâèåâ êåëâ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Õàëüìã óëñèí Çóëûí ´ìí ´ðãíä Ýëñò áàëºñíà 14-÷ òîéãòà "Ãåðë" ãèäã áè÷êä¢äèí ñàäò ìàðºàí áîëâ. Òåð¢íä ó÷ðåæäåíÿ áè÷êä¢ä ýê-ýöêíðò³º³í "ѳí ãèñí ´ðê-á¢ë" ãèäã ìàðºàíä îðëöàä, áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëâ, óœã-òîõìèííü òóóšèí òóñêàð ìåä¢ëâ. Ìàðºàíä òàâí ´ðê-á¢ë îðëöâ. Ýííü Áàìáóøåâèõí³, Áàëüäèíêèíîâèõí³, Áàòíàñóíîâèõí³, Äîðäæèåâèõí³ áîëí Áóãàåâèõí³ ´ðê-á¢ëì¢ä.
Ìàðºàíà ýêëö³ð ýäí ´ðê-á¢ëèííü òóñêàð êåëš ´ã³ä, õàìäàí öàãàí ÿºš äàâóëäãèí, ÿìàðàí òààñòà êåðã³ð ñîíüìñäãèí òóñêàð êåëš ´ãâ. Òåìäãëõ³ñ, ´ðê-á¢ëì¢ä ýí ìàðºàíä ýðò³ñíü áåëäâð ê庳ä, âèäåîïðåçåíòàö êåâ. Òåð¢í³ñíü ýäí öóºàð áèëãò³, ´âêíðèííü çàœøàë õàäºëõàð ç¢òêäã, áè÷êä¢äò³º³í õàìäàí çóóëü÷ëõäàí äóðòà ãèñí ìåäãäâ. 9-÷ áàãä îðäã Áàèíà Áàòíàñóíîâà ýöêèííü áîëí ýêèííü òóñêàð ø¢ëã¢ä óìøâ. Ýäí³ ´ðê-á¢ë Öàºàí Ñàðèí áîëí Çóëûí áàéðèí ´äðèí ´ìí áîîðöã êåí³. 5-÷ áàãä îðäã Ñâåòà Äîðäæèåâà ñ³³õí áè áèèëâ, ýäí ´ðê-á¢ë³ðí ñåíð õîò áåëäí³, ãèè÷íð³í òîñõäàí äóðòà. Êåëí-óëñèí 4-÷ áàãèí ýë÷ Âåðîíèêà Áàìáóøåâà õîéð àõòàºàí áîëí ýêò³º³í ìàðºàíä îðëöâ. Ýöêíü ê´äëìøèí êåðã³ð õîë õààëºä éîâëà, òåã³ä óóºí Íàðàí ê´â¢íä³í ´ðê-á¢ëèííü íåð õàðñõèã äàà뺚. Ê´â¢í Ñàðàòîâ áàëºñíä ç´âèí àêàäåìüä ñóð÷àíà, äèãò³ ýí ´äðì¢äò õ³ðš èðñí êåìë³ ýí ìàðºàíä îðëöõ àðº ó÷ðâ. Äàíèë ä¢íü ñàðàòîâñê ãàðìà òàòàä, áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëâ. Ñåðãåé áîëí Äàÿíà Áóãàåâèõí Îþíà ꢢêò³º³í ìàðºàíä îðëöâ. Ê¢¢êí 3-÷ áàãä, Äæàë ä¢íü 10-÷ áàãä îðíà. 6-÷ áàãèí íåðí äååð³ñ Áàëüäèíêèíîâèõí³ ´ðê-á¢ë Ðóäèê ê´â¢ò³º³í îðëöàä, áàñ áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëâ.
Ìàðºàíä áåëäñí öàãòàí ´ðê-á¢ëì¢ä óœã-òîõìèííü šóðì òîãòàºàä, ààâ-ýýšíðèííü òóñê ìàòåðèàë öóãëóëàä, çóðãóä áåëäâ. Áàº÷óä ýí ìàðºàíà äààëºâð ê¢ö³õèí ò´ë³ ýê-ýöêíðèííü áîëí ààâ-ýýšíðèííü õóó÷í öàãà çóðãóä õ³ë³º³ä, ´ðê-á¢ëèííü òóóšàð ñîíüìññàí òåìäãëâ. ¥äã³ öàãò áèäí êîìïüþòåðò çóðãóäàí õàäºëíàâèäí, óðäíü áîëõëà çóðãóäûã áàðëàä, àëüáîìä öóãëóëäã á³³ñìí. Áàº÷óäûí êåëñ³ð, øàðëàä õóó÷ðñí çóðãóäûã ºàðòàí àâàä îíüãàí ´ã³ä õ³ë³õë³, ³ìòí³ ÷èð³ñ ³ìä áîëš ìåäãäí³. Áàòíàñóíîâèõí³ ´ðê-á¢ëèí òóóš îëíà îíüã àâëâ. Ãåðèí ýçí³ ààâíü Áîâà Ìóíèêîâè÷ Áàòíàñóíîâ ä³³í³ ´ìí ×åðêåññê öåðã³ ó÷èëèù ò´ãñ³º³ä, 110-÷ Êàâäèâèçèí ¢ëäèí âçâîäûí êîìàíäèð á³³ñìí.
Ê¢í áîëºí ñóðºìšèã õàìãèí ò¢ð¢íä ´ðê-á¢ë³ñí àâäã. Òåã³ä äàðóê äààëºâð ê¢ö³õë³ðí áààõí ýê-ýöêíð ꢢêäò³í ÷èê ñóðºìš ´ãëºí³ ò´ð³ð óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöâ. Ýäí ꢢêäèííü ê¢ö³ìšèí òóñêàð êåëš ´ã³ä, áè÷êí áîëâ ÷èãí îëí ç¢ñí ìàðºàñò îðëöàä, êåñã à÷ëâðàð òåìäãëãäñèã ãåð÷ëš³õ Ê¢íäëºí³ ºàøãóä àâ÷ èðâ. Ê¢¢êäíü óõàòà, öàºàí ñåäêëò³, òåâ÷œã¢, ò´ðñêí÷, áèëãò³ áîëš ´ñõèí ò´ë³ ýê-ýöêíð ÷èê-àâã á³ðö³ð á³³š, áèéñíü ¢ëã¢ð áîëõ ç´âò³ ãèš áàº÷óä êåëâ. Àõ óëñèã ê¢íäëš, õîîðíäàí íèèò³ á³³õë³, áè÷êä¢äèí óõàí-òîîëâðèã áàñ ñîœñš ó÷ðòàí àâõëà, ¢ðäíü ´ëç³ò³ ñ³í óëñ áîëš ´ñõ ãèš ýäí òîîëšàíà.
Áè÷êä¢äèí ñàäûí ºàðäà÷ Åâäîêèÿ Áàëüäèíêèíîâà ìàðºàíä îðëöà÷íðò õàíëòàí ´ðãš, ´ðê-á¢ëèííü òóóšàð ñîíüìñšàõíü, ´âêíðèííü àâúÿñ-çàœøàë ³ð¢í³ð õàäºëšàõíü áàéðòà éîâäë áîëšàíà ãèâ. Ýí ìàðºàí ´ðê-á¢ëì¢äèí áàéðò õ¢âðâ, öóºàð áèëã-ýðäì³í, õîîðíäàí íèèò³º³í ¢ç¢ëâ ãèš Åâäîêèÿ Ïåïèøåâíà òåìäãëâ. Ìàðºàíà àøàð ´ðê-á¢ë áîëºí ÿìð íåã íîìèíàöä òåìäãëãäâ, Áàòíàñóíîâèõí áîëõëà äèèëâð á³ð³ä, "ѳí ãèñí ´ðê-á¢ë" ãèäã íåð 碢â.
Áàòð áîëí Ýëüâèðà Áàòíàñóíîâèõí Áàèíà Àëòàíà õîéð ꢢêò³ áààõí ´ðê-á¢ë áîëíà. Ãåðèí ýçí äîòð-äóíäûí êåðã¢äèí îðãàíìóäò öåðãëí³, Ýëüâèðà òàœº÷èí ýêîíîìèêèí ìèíèñòåðñòâä ê´äëí³. Õîéð ꢢêíü ýí áè÷êä¢äèí ñàäò îðíà, ýäí ò¢ð¢í áîëš èèì ìàðºàíä îðëöñìí. 9-÷ áàãèí ñóðºìšëà÷ Ñâåòëàíà Áóâàåâà áîëí àõ ñóðºìšëà÷ Ðàèñà Àôàíàñüåâà ýí ìàðºàíä áåëäõäíü ä´œ-òóñàí ê¢ðãš, äààëºâðìóä ê¢ö³ëºíä ñ¢â-ñåëâã³ðí õóâàëöâ ãèš áàº÷óä òåìäãëâ. "Áèäí ´ðê-á¢ëèííü òóóšàð ñîíüìñàä, óœã-òîõìèííü ä´ðâí ¢éèí òóñêàð ñ³³í³ð ìåäš àââèäí, ààâ-ýýšíðèííü çóðãóä áåëä³ä, šóðì òîãòàââèäí. Ýí ìàðºàí ìàäíèã õàìöóëàä, íåã-íåã³í ä´œíš íèèò³ á³³õä óðìä ´ãâ",- ãèš Áàòð áîëí Ýëüâèðà Áàòíàñóíîâèõí êåëâ.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
ÇÓÐÃÒ: ìàðºàíà êåì

Äåêàáðèí 2-ò Õàëüìãò Çóëûí áàéð èê ´ðãìšèí á³³äëä òåìäãëãäâ. Áóóð šèë ºàðàä, áîòõí šèë îðäã êåì ýí šèë äåêàáðèí 2-ò òóñ÷ èðâ. Öóã õàëüìã óëñ íàñàí àâäã ´äð øàšíà ã¢í ó÷ð-óòõòà. Çóíêâà ãåã³í Ãåã³ðëòèí õààëºä îðàä, ïàðàíèðâàíàä çàëðš îäñíà èê ÷èíðò³ éîâäëëà Çóëûí ´äð èðëöí³.
Ì´ðã¢ëèí ´ìí Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ìèí àõ áàãø Àíšà ãåëœ öóãëðñí óëñèã Çóëëà é´ð³º³ä, Õàëüìãèí øàší ëàì, ²ð³ñ³ä, Ìëä, ÑÍÃ-í íóòãóäò Äàëà ëàìèí ãåã³í³ ê¢íäò³ ýë÷ Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å èëã³ñí é´ð³ëèã óìøš ´ãâ. Äàâñí šèëèí àøìóä ìó áèø áîëñèíü, òåð éîâóäòà äåëãðëòä ê¢í áîëºíà ò³âö îðñèíü òåìäãë³ä, Õàëüìãèí øàší ëàì óëñèí óõàí-ñåäêëä, øàãøàâäûí àâã-á³ðöä, îþíè ò´ëšëòä áຠáèø èêäë óðàëàí êåãäñèíü çààšàíà. Áóðõí-øàšíà íîìàí öåâð³ð á³ð³ä, îðšàõ øèí šèëä óðàëàí óëì èê èøêäë öóãòàí êåõ ãèñí èöë³í Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å ìåä¢ëš³í³.
Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí íåðí äååð³ñ öóãëðñí óëñèã òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí àõëà÷èí äàðóê Áîâà Áàäìàåâ é´ð³º³ä, é´ð³ëèí áè÷ãèã óìøš ´ãâ.
Õàëüìãèí ò¢ð¢í ïðîôåññèîíàëüí áàëåòìåéñòåð, ²ð³ñ³í èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷, Õàëüìãèí Ãåðîé Ïåòð Íàäáèòîâ ¢íí öàºàí ñåäêë³ñí öóã óëñèã îðšàõ øèí šèëë³ é´ð³â. Õàëóí ç¢ðêíè é´ð³ë³í Õàëüìãèí èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷, ê´ãšìèí õàëõàð äåëê³í ìàñòåð, êîìïîçèòîð Àðêàäèé Ìàíäæèåâ êåëâ. Õàëüìã óëñèí áèëã-ýðäìèí íåðò³ ¢¢ëä³÷íðò õóðëûí ãåëœã¢ä öàºàí õàäã òàòš, ê¢íäë뺳í ìåä¢ëâ. Íàðò-äåëê³í êîíôåðåíöä îðëöõàð èðñí ìë íîìò ÷èãí Çóëûí áàéðëà öóãëðñí óëñèã é´ð³â.
Õàëüìãèí õóðëìóäò Çóíêâà ãåã³íä íåð³äš, ì蜺í çóë ´ðããäí³. Çóëä íåð³äñí áàéðèí èê ì´ðã¢ë ÷èãí Çóíêâà ãåã³íä ì蜺í á³ðö á³ðš, ¢ä ê¢ðòë 18 íîì óìøãäâ. ¡äèí õ´´í 10 íîì óìøãäâ. Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ìèí ãåëœã¢ä Çóíêâà ãåã³íä íåð³äñí íîìëà çåðãäíü Òóøèòà ºàçðò òóññí çóí áóðõíä íåð³äñí, òåð ìåò "Ç¢ðêí³ ñóäð", 21 ijðêèí ìàãòàë, Ìàõàêàëà áóðõíä íåð³äñí, óò íàñ 碢ëºíä òóñëäã Àìèòàþñ, Óøíèøàâèäæàÿ, Öàºàí ijðêä íåð³äñí íîì, íàíü ÷èãí íîì ì´ðã¢ëèí éîâóäò îðóëš óìøâ. Èê ì´ðã¢ëèí äàðó õóðëä èðñí óëñ ãåëœã¢äèí ºàðäâðò, íîì óìøš, õóðëûã ç´â ýðã³ä, 17 ïàíäèòûí - èê íîìòà ëàìíðèí ê´ø³í ´´ð çóë øàòàš, ê¢íäë뺳í ìåä¢ëâ.
Ì´ðã¢ë õîîðíä áîëñí çàâñðò ³ìòí áîîðöã-ö³³º³ð òîîãäš, êåí-íåãíä³í àìóëœ-ìåíä šèðºë äåëäš, Çóëàí äàâóëâ. Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ìä áîëñí Çóëûí èê ì´ðã¢ë "Êàëìûêèÿ" ÐÈÀ-í ä´œã³ð öóã äåëê³ä îí-ëàéí ýâ-àðºàð ¢ç¢ëãäâ. Äåëê³í êåñã îðí-íóòãóäò á³³õ õàëüìãóä èê ì´ðã¢ëèã ñîœñ÷, Çóëûí áàéðàí öóãòàí õàìäàí êåñí ´ðãìšò³ ñåäêëò³ á³³â.
ŠÈЪËÈÍ Êåðìí

Ãåìò³-øàëòãòà óëñèí íàðò-äåëê³í ¥äð óãòš Ãîðîäîâèêîâñê áàëºñíà 2-÷ òîéãòà äóíäûí øêîëä "Äîáðîòà ñïàñåò ìèð" ãèäã êåðã-¢¢ëäâð äàâóëãäâ. Ìàíà øêîë Ãîðîäîâèêîâñê ðàéîíä èíêëþçèâí ñóðºóëü-ýðäìèí èííîâàöèîíí áîëí óëã÷ ó÷ðåæäåíü áîëíà. 2014 šèë³ñ àâí "Äîñòóïíàÿ ñðåäà" ãèäã ôåäåðàëüí ïðîãðàììàð ïàíäóñ áîëí íàíü ÷èãí òîîò òîñõãäš, øàëòãòà áè÷êä¢äò öóã òààë òîãòàãäñí á³³í³. Ìàíà øêîëä 23 øàëòãòà ñóðºóëü÷ ñóðíà. Øêîëä ïñèõîëîãèí, ëîãîïåäèí áîëí èíêëþçèâí ñóðºóëü-ýðäìèí êàáèíåòì¢ä ¢¢ëäí³. Áàãøíð áîëí ñóðºóëü÷íð øàëòãòà áè÷êä¢äèí ò´ðì¢äò ºîë îíüãàí ´ãí³. Òèèã³ä ýäí³ ò´ë³ îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâð á¢ðä³ëºí ñ³í àâúÿñò òîõðâ.
"Ãîðÿ÷åå ñåðäöå Äàíêî" ãèäã âîëîíòåðìóäûí íèèö³í³ ñåäâ³ð³ð øêîëä ÿàðì áîëâ, òåð¢íä õîðøàñí ì´œã³ð øàëòãòà ꢢêä-ê´â¢äèã ³ìò³õí êåãäëì¢ä³ð òîîâ. Ñóðºóëü÷íð áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ë³ä, ¢çìšò³ êîíöåðòí ïðîãðàìì áåëäâ. Øêîëûí âîëîíòåðìóä áè÷êä¢äèí ò´ë³ îëí ç¢ñí íààää äàâóëâ, ýäí³ ÷èð³ä êå-ñ³³õí çóðãóä çóðâ. Áàøàíòèíñê êîëëåäæèí áàãøíð áîëí îþòíð ìàäíëà áàò çàëºëäà á³ðš, øêîëûí êåðã-¢¢ëäâðì¢äò øóíìºàºàð îðëöíà. Ýí êåðã-¢¢ëäâðò âåòåðèíàðí ³œãèí áàãøíð áîëí îþòíð áè÷êä¢äò "²ìä áóëœ" á¢ð䳺³ä, îëí ç¢ñí àœ-àºðóñíà º³³õ¢ë áåëäâ. Áè÷êä¢äò ýí º³³õ¢ë èê áàéð ¢¢ä³â ãèš êåëõ êåðãò³.
Ýí êåðã-¢¢ëäâð äàâóëëºíä ðàéîíà äîòð-äóíäûí êåðã¢äèí îðãàíìóäûí áîëí "Àñò-Ìàðêåò" ëàâêèí ê´äë³÷íð ä´œ-òóñàí ê¢ðãñíä áèäí èê õàíëòòà á³³í³âèäí. Ýäí ìàíà áè÷êä¢äò òîðò áîëí áåëã¢ä á³ð¢ëš ´ãâ. "Ãîðîäîâèêîâñêèé" ãèäã ðàéîäûí õîîðíäê ³œãèí ºàðäà÷, ïîëèöèí ïîëêîâíèê Î.Òàðàñêàåâä, Áàøàíòèíñê êîëëåäæèí äèðåêòîð Â.Ýäãååâä, "Àñò-Ìàðêåò" ëàâêèí äèðåêòîð ×.Äîðäæèåâä áèäí õàíëòàí ´ðãš, ê´äëìøòíü ê¢ö³ìš äóðäšàíàâèäí. Ýäí³ öàºàí ñåäêëèí ä´œã³ð ìàíà áè÷êä¢ä ñåðãìšò³º³ð àìðàä, óóäüâðàí ºàðºàä, ýäí³ ò´ðì¢ä õàºëëºíä îëí óëñ îðëöšàõèã ìåäâ.

Áàéðòà Î×ÈÐÎÂÀ,
Ãîðîäîâèêîâñê 2-÷
òîéãòà øêîëûí äèðåêòîð
ÇÓÐÃÒ: áóéí÷ ñåäêëèí êåðãò îðëöà÷íð

Çóëûí áàéðèí ´ìí ´ðãíä Ï.×îíêóøîâèí íåðò³ èñêóññòâèí êîëëåäæèí çàëä ²ð³ñ³í èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷, Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà àðòèñò, Õàëüìãèí Ãåðîé, "¥´ðäíð" áèèºèí òåàòðèí õóäîæåñòâåíí ºàðäà÷ Ïåòð Íàäáèòîâèí 80 šèëèí ´´íä íåð³äãäñí èíüãëëòèí êîíöåðò áîëâ. Òåð¢íä "¥´ðäíð" òåàòðèí ìåäëä ¢¢ëääã áè÷êä¢äèí ñòóäèí áîëí Ìîñêâà áàëºñíàñ èðñí "Ìîñêîâèÿ" äó-áèèºèí êîëëåêòèâèí óéí íàñòà àðòèñòíð îðëöâ.
Êîíöåðòèí ýêëö³ð "Ìîñêîâèÿ" êîëëåêòèâèí ºàðäà÷, ²ð³ñ³í îëí ³ìòí³ àðòèñò Âàëåðèé Íåñòåðîâ áîëí Ïåòð Òèìîôååâè÷ ò³³ç äååð ºàð÷, ýäí îëí šèëä³í íåã-íåã³í ìåäš ¢¢ðëš éîâõèí òóñêàð êåëâ. Ýäí ñîéëûí èíñòèòóòä õàìäàí ñóð÷ éîâñìí, íåã-íåãí³ííü ¢¢ëäâð³ð ñîíüìñš, èíüãëã÷ çàëºëäà á³ðš éîâíà. Òèèã³ä, Â.Íåñòåðîâ "Òàíöóé è ïîé, Ðîññèÿ ìîëîäàÿ" ãèäã ôåñòèâàëèí ïðåçèäåíò áîëíà, òåã³ä ýí¢í³ ¢ðâð³ð ýí šèë Ï.Íàäáèòîâ ìàðºàíà æþðèí õàíüä îðñìí, "¥´ðäíð" òåàòðèí êîëëåêòèâ áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëñìí. "Ìîñêîâèÿ" êîëëåêòèâ ä´÷ øàõó šèëä³í ¢¢ëäš³í³, òåð¢íä 5-ñ àâí 17 ê¢ðòë íàñòà ꢢêä îðíà. Êîëëåêòèâ ²ð³ñ³í ðåãèîíìóäûí ñîéë äåëãð¢ëš³í³, ýäí õóó÷í äóä äóóëíà, îëí ç¢ñí áè áèèëí³.
Ìîñêâàºàñ èðñí êîëëåêòèâ êîíöåðòèã ñåêâ, äàðóíü áè÷êä¢äèí ñòóäèí õàìãèí áè÷êí ꢢêä-ê´â¢ä ñ³³õí áè áèèëš, ê¢íäò³ ãèè÷íðò öàºàí õàäã òàòâ. Òèèã³ä õàëüìã àâúÿñàð èíüãëëòèí êîíöåðò ýêë³ä, õîéð ÷àñèí òóðøàðò áîëâ. Îðñ, õàëüìã äó-áè ýí àñõí îëí õ³ë³º³÷íðèã áàéðëóëâ. Äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áè÷êä¢ä êåëí-óëñèí ñîéë õàäºëš, áèëã-ýðäì³í äåëãð¢ëš ¢¢ä³ã÷ õàëõàð ¢¢ëäš³õíü îëí ³ìòíä áàéð-áàõìš ¢¢ä³â.

Ìàíà 糜ã÷

¥öêëä¢ð Ýëñòä "Äîëàí õîíãèí ñ¢ì" ãèäã ñîéëûí êîìïëåêñèí òàëâœä òàœº÷èí ñîöèàëüí ó÷ðåæäåíüñò øèí ê´ëãí-ê¢÷í³ ò¢ëê¢ð á³ð¢ëš ´ãëºí³ áàéðòà êåðã-¢¢ëäâð áîëâ. ÊÒÊ-Ð ãèäã êîìïàíü Õàëüìã Òàœº÷ä áóéí÷ ñåäêëèí ïðîãðàììàð ñîöèàëüí ó÷ðåæäåíüñò òàñðëòàí óãàºàð ä´œ ê¢ðãí³. Îäà Õàëüìã Òàœº÷èí ñïîðòûí áîëí áàº÷óäûí ïîëèòèêèí ìèíèñòåðñòâèí ìåäëä ¢¢ëääã "Ñáîðí êîìàíäñèí ñïîðòèâí áåëäâðèí òàœº÷èí Öóòõëœ", "Îëèìïèéñê ê´ðœãèí òàœº÷èí êîìïëåêñí ñïîðòèâí øêîë", "Èê Áóóðëà Í.Áîãàåâèí íåðò³ ÄÞÑØ" áîëí "Õàð ªàçðà ÄÞÑØ" ãèäã òàâí ó÷ðåæäåíü øèí àâòîáóñàð òåòêãäâ. Òåð ìåò "Ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äèí ðåàáèëèòàöèí Öóòõëœ" ãèäã ñîöèàëüí ó÷ðåæäåíü øèøëœ ê´ëãí-ê¢÷ò³ áîëâ. Óò òîîäàí çóðºàí àâòîáóñ õóëäš àâëºíä 25 ñàé àðñëœ éèëºãäâ.
Áàéðèí êåðã-¢¢ëäâðò Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâ, òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâëà çàëºëäà á³ðëºí³ ÊÒÊ-í ýë÷ ¡ëìš ×èäæèåâ, òàœº÷èí ñïîðòûí áîëí áàº÷óäûí ïîëèòèêèí ìèíèñòð Äîðäæè Øèêååâ îðëöàä, "Ìåðñåäåñ-Áåíö Ñïðèíòåð" ãèäã àâòîáóñûí ò¢ëê¢ð àâñí ó÷ðåæäåíüñèí ê´äë³÷íðèã é´ð³â. Òàœº÷èí ïðåìüåð-ìèíèñòðèí òåìäãëñ³ð, ÊÒÊ ìàíà áþäæåòèí îðó èêä¢ëëºíä èê ò³âö³í îðóëíà, áóéí÷ ñåäêëèí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³š, áè÷êä¢äèí áèëã-ýðäì äåëãð¢ëëºíä èê îíüã ´ãí³. Äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áè÷êä¢ä ñïîðòàð ñîíüìñš, òàœº÷èí áîëí ²ð³ñ³í á³³òõ³, íàðò-äåëê³í ìàðºàñò íåð ºàðõèí ò´ë³ êîìïàíü èê ä´œã³í ê¢ðãí³. Ýëñòä, Èê Áóóðëä áîëí Õàð ªàçðà Àäûê ñåë³äò ñïîðòèâí îáúåêòì¢ä òîñõëºíä ÊÒÊ áàñ ä´œ áîëñìí. Îäà áîëõëà ìàíà óéí íàñòà ñïîðòñìåíì¢ä áîëí ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢ä ñïîðòèâí áîëíó, áèëã-ýðäìèí áîëíó êåðã-¢¢ëäâðì¢äò ºàð÷ éîâõèí ò´ë³ ´äã³ öàãà ñ³í àâòîáóñìóä áåëãëâ ãèš Èãîðü Àëåêñàíäðîâè÷ êåëâ.
Êåëõä, "Ìåðñåäåñ-Áåíö Ñïðèíòåð" òàìºòà àâòîáóñìóäò ³³ìøã óãà á³³äë òåòêëºíä èê îíüã ´ããäñìí, ýíä Ãëîíàññ, òàõîãðàô, ñïëèò-ñèñòåì áîëí íàíü ÷èãí îáîðóäîâàíü óãëš ò³âãäñí á³³í³. Àâòîáóñ 19 îðìòà, ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äèã ´ðãäã øèøëœ îáîðóäîâàíü á³³í³, òåã³ä êîëÿñêàð éîâäã ꢢêä-ê´â¢ä îäà îëíà êåðã-¢¢ëäâðì¢äò îðëöš ÷àäõìí. Òàœº÷èí ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äèí ðåàáèëèòàöèí Öóòõëœãèí ºàðäà÷ Îëüãà Áàäìèíîâàí êåëñ³ð, ýäíä øèøëœ ê´ëãí ýðê áèø êåðãëãäš³ë³. Ê¢¢êä-ê´â¢ä êåñã êåðã-¢¢ëäâðì¢äò, ôåñòèâàëüìóäò øóíìºàºàð îðëöíà, äóëàí öàãò ýäí èïïîäðîìä èïïîòåðàïèéèí çàíÿòüñò îðíà. Šèëèí ýðãöä ýí öóòõëœä 600 ꢢêí-ê´â¢í ðåàáèëèòàöä îðš, ýìíëº àâíà, ýíä ꢢêä-ê´â¢äèí áèëã-ýðäì äåëãð¢ëëºíä èê îíüã ´ããäí³. Ýäíä øèøëœ ê´ëãí-ê¢÷ áåëãëñíä ó÷ðåæäåíÿ ê´äë³÷íð áîëí ýíä ýìíëº àâ÷àõ áè÷êä¢ä éèð áàéðòà á³³í³, îäà ýäí ïàðàëèìïèéñê ìàðºàñò áîëí ôåñòèâàëüìóäò îðëöš ÷àäõìí ãèš Îëüãà Ëåîíèäîâíà õóâàëöâ.
ÊÒÊ-Ð êîìïàíÿ ýë÷ Ó.×èäæèåâ òàœº÷èí ºàðäâð áîëí êîìïàíü õîîðíä áàòëãäñí í´êöëòèí õàëõàð ê¢ö³ãäš³õ ïðîãðàììñèí òóñêàð àõðàð êåëš, öààðàíäíü ÷èãí ñîöèàëüí ó÷ðåæäåíüñò ä´œã³í ê¢ðãš ¢¢ëäõâèäí ãèâ. Øèí ê´ëãí-ê¢÷í³ ò¢ëê¢ð àâñí ó÷ðåæäåíüñèí íåðí äååð³ñ Èê Áóóðëà ÄÞÑØ-í äèðåêòîð Îëåã Êîðæóåâ õàíëòûí ¢ã êåëš, êîìïàíüä îëçòà-îðóòà ¢¢ëäâð áîëí ê¢ö³ìš äóðäâ. Äàðóíü öóºàð øèí àâòîáóñìóäûã õ³ë³º³ä, ìàíà óéí íàñòà ñïîðòñìåíì¢ä áîëí øàëòãòà áè÷êä¢ä õîë õààëºä ºàð÷ éîâñí öàãòàí ³³ìøã óãà á³³äëä òåëåâèçîð õ³ë³š, õàëóí êåìä ñïëèò-ñèñòåì îëçëš ñ³í òààëä éîâõèã ¢çâ. "Õààëºíü öàºàí áîëòõà", ãèš áàéðò îðëöà÷íð öóºàð äóðäâ.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
ÇÓÐÃÒ: øèí ê´ëãí-ê¢÷í³ ò¢ëê¢ð á³ð¢ëš ´ã÷³õ êåì
È.Ìóçðàåâàí öîêñí çóðã

Ýëñò áàëºñíà 18-÷ òîéãòà äóíäûí øêîëûí ñóðºóëü÷ Òåìèð Êàãàëòûíîâ "Ò¢ð¢í ´´äì" ("Ïåðâàÿ âûñîòà") ãèš íåð³äãääã òàœº÷èí ìàðºàíä îðëöâ. Îþòíð áîëí ñóðºóëü÷íð äóíä áîëñí òàœº÷èí ìàðºàí Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòä ºóðâäã÷ êåìä³í áîëšàíà. Ýí šèë "Òååãèí ãåðë" æóðíàëûí 90 šèëèí ´´íä òåð ìàðºàí íåð³äãäâ. "Óðí ¢ãèí-ïóáëèöèñòè÷åñê ñ³í ãèñí ìàòåðèàë" ãèäã íîìèíàöä Òåìèð Êàãàëòûíîâ áè÷ñí ýññå ò¢ð¢í îðì ýçëâ. Á. Ãîðîäîâèêîâèí íåðò³ øêîëûí éèñäã÷ êëàññèí ñóðºóëü÷ Ò. Êàãàëòûíîâ "Îäíà, íî ïëàìåííàÿ ñòðàñòü" ãèäã áè÷ìð ê´äëìø³í ò¢ð¢í õàëüìã ïðîôåññèîíàëüí áàëåòìåéñòåð, "¥´ðäíð" áèèºèí òåàòð á¢ðä³ñí ºàðäà÷ä, Õàëüìãèí Ãåðîé Ïåòð Íàäáèòîâä íåð³äâ.
Õàëüìãèí áèëãò³ áèè÷ áîëí õîðåîãðàô, ñîéëûí áîëí îëíà ¢¢ëä³÷èí ¢¢ëäâð³ð öààðàíäíü ñîíüìñàä, áèëãò³ ê´â¢í óðí-¢ãèí ¢¢ä³âð³í 㢢ä¢ë³ä, Ïåòð Òèìîôååâè÷ Íàäáèòîâèí áèëã-ýðäìèí áîëí ¢¢ä³ã÷ èê ê¢ö³ìšèí òóñêàð øèíšëëòèí èê ê´äëìø áè÷â. "Áè÷êí Ò´ðñêì" ãèäã òàœº÷èí êîíôåðåíöä òåð¢ã³í îðóëàä, Òåìèð Êàãàëòûíîâ ìóíèöèïàëüí äåâñœä ò¢ð¢í îðì ýçë³ä, ê´äëìøíü ´´ä³í ¢íëãäâ.
ŠÈЪËÈÍ Êåðìí

Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéä äàðàíè º³³õ¢ë ñåêãäâ. Ìîñêâàä Ýíòêãèí ýë÷ëëòèí ñîéëûí öóòõëœëà õàìäàí áåëäãäñí ýí ýêñïîçèö "Ìèðîâîå íàñëåäèå áóääèçìà" ãèš íåð³äãäí³. Çóðã öîêëºíà ýðäì÷ Áåíîé Ê. Áåõëûí çóðãóäûí º³³õ¢ë íîÿáðèí 28-ä ýêëš ¢ç¢ëãäâ.
Äæàâàõàðëàë Íåðóí íåðò³ ñîéëûí öóòõëœëà áåëäãäñí º³³õ¢ë ²ð³ñ³í áîëí Ýíòêãèí õîîðíäê èíüãëëòèí çàëºëäàã ¢ç¢ëš³í³. Ýí çàëºëäàí êåñã çóí šèë³ òóóšòà. Ñ¢ë öàãò çàëºëäàí îëí õàëõàð äåëãðš³í³. Èèã³ä, 1987 šèëä ²ð³ñ³ä Ýíòêãèí èê ôåñòèâàëü êåãäë³. Òåð¢í³ õ´´í ºó÷í šèë áîëàä, ýí ôåñòèâàëèí êåìš³í óëì ´ðãš³ä, ²ð³ñ³í 22 áàëºñíä áîëñíü îëí óëñèã îðëöóëëà.
Ýëñòä ñåêãäñí º³³õ¢ë Áóðõí Áàãøèí íîì äåëãðñí èê êåç³í³ öàãàñ àâí ´äã³ öàã ê¢ðòë øàšíà íîìèí ç´´ð ÿìàðàí èê äåëãðëò àâñèíü ¢ç¢ëš³í³. Áóääèçì äåëãðëò àâñí îðí-íóòãóäûã çóðãóäò òîäëãäñèíü ¢çõ òààë º³³õ¢ë ´ã÷³í³. Ýíòêãèí, Øðè-Ëàíêàí, Ìüÿíìàí, Àôãàíèñòàíà, Íåïàëûí, Óçáåêèñòàíà, Ò´âäèí, Êèòäèí, Âüåòíàìèí, Òàèëàíäûí, Êàìáîäæàí, Ëàîñèí, Èíäîíåçèí, Ñèâðèí, Õàëüìãèí ºàçðò, ²ð³ñ³í åâðîïåéñê ³œãä, Áàíãëàäåøò, Áóòàíä, Ìëä, ßïîíüä êåãäñí çóðãóäûã ¢çõä éèð ñîíüí. Èèì îëí îðí-íóòãò ýâð³í îäñíëà ³äë ñåäêë ýí ýêñïîçèö áåëãëš³í³.
Çóðãóäûí ò¢¢ðâ³÷, çóðã÷, êèíîðåæèññåð, èñêóññòâîâåä Áåíîé Ê. Áåõë äåëê³ä òåìäãò³ ¢¢ëä³÷ áîëšàíà. Ñ¢ë ä´÷í šèëèí òóðøàðò ýí ê¢í öóöðëòàí óãà êåñã ºàçð ýðãš éîâàä, 50000 çóðã öîêñìí. Òåð¢íäíü Àçèí îðí-íóòãóäûí ³ìòí³ óðí ýðäìèí ç´´ð áîëí îëí áóìáñ òîäëãäñí á³³í³. Èñêóññòâèí òóóšèí òóñêàð Áåõë 100 øàõó äîêóìåíòàëüí êèíî öîêš àââ. Êåëõ³ñ, áèëãò³ ¢¢ëä³÷ áîëí çóóëü÷ëà÷ äåëê³í 57 îðí-íóòãò îäàä èðâ. Çóðãóäòíü ñîíüí îëí òîîò òîäëãäñàðí, òåð ìåò çóðãóäíü Áóðõí Áàãøèí íîìèí äåëãðëòë³ çàëºëäàòà îëí ¢¢ëäâð îðìàí îëñàðí ³ìòí³ îíüãèã àâëíà.
Õàëüìãò Çóëûí áàéð òåìäãëõèí ´ìí ´ðãíä º³³õ¢ë ñåêãäñ³ðí íåã ¢ë¢ îí÷òà áîëšàíà.

Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí ìåäëä ¢¢ëääã ãåìò³-øàëòãòà óëñèí êåðã¢äèí ñîâåòèí äàðàíè ñ¢¢ð îäàõí Ýëñòä áîëâ. Òåð¢íä ãåìò³-øàëòãòà óëñò õóëä-㢢ëã³í³ áîëí îëíà õîò óóäã ó÷ðåæäåíüñò ñ³í òààë òîãòàëºíà, ïàññàæèðì¢äèã ç´´äã àðºëà÷íð áîëí ïðåäïðèÿòüì¢ä øàœºà á¢ðòêëºí³ íåêâð ê¢ö³ëºí³, òîñõãäšàõ øèí îáúåêòñò ì´÷ òàòó áîëí øàëòãòà óëñèí ò´ë³ ñ³í òààë òîãòàëºèã á¢ðòêëºí³, èíâàëèä óëñ ñîéëûí êåðã-¢¢ëäâðì¢äò îðëöëºíà ò´ðì¢ä õ³ë³ãäâ. Ñ¢¢ðèã Õàëüìã Òàœº÷èí ãîñóäàðñòâåíí ñåëâã÷, ñîâåòèí àõëà÷ Âàñèëèé Áþð÷èåâ ºàðäš äàâóëâ.
Òàœº÷èí ýêîíîìèêèí áîëí õóëä-㢢ëã³í³ ìèíèñòðèí äàðóê Á.Ìóåâèí 糜ãëñ³ð, ñ¢ë êåñí òî-äèã³ð ìàíà òàœº÷ä á³³äã õóëä-㢢ëã³í³ áîëí îëí ³ìòí õîò óóäã ó÷ðåæäåíüñèí çóã 46 ïðîöåíòíü ãåìò³-øàëòãòà óëñèí ò´ë³ ñ³í òààë òîãòàñí á³³í³, ýí ó÷ðåæäåíüñèí ´´ð ê´ëãí-ê¢÷í³ ò´ë³ á³³äã çîãñàëä çóã 11 ïðîöåíòäíü èèì óëñèí ò´ë³ øèøëœ îðì éèëºãäñíü èëäêãäâ. Àðºëà÷íð áîëí ïðåäïðèÿòüì¢ä áèéñíü ýâð³ ì´œã³ðí øàëòãòà óëñèí ò´ë³ òààë òîãòàõ ç´âò³ áîëšàíà. Èðõ šèëä àðºëà÷íðèã ä´œíëºí³ öóòõëœä ãåìò³-øàëòãòà óëñò øèøëœ îðì éè뺚 ´ãëºí³ áîëí ñ³í òààë òîãòàëºíà ò´ðèã õàºëõèí òóñò àðºëà÷íð áèéñíü ñåäâ³ð òàòõèí ò´ë³ ö³³ëºâðèí ê´äëìø äàâóëõàð çóðàëšàíàâèäí ãèš äààâðòà ºàðäà÷ 糜ãëâ.
Òîñõãäæàõ øèí îáúåêòñò øàëòãòà óëñèí ò´ë³ òààë òîãòàëºèã á¢ðòêëºí³ êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí òóñêàð òàœº÷èí òîñõëòûí, ê´ëãí-ê¢÷í³ áîëí õààëºèí ýäë-àõóí ìèíèñòðèí äàðóê Þ. Îëüçååâ òîîöàºàí ´ãâ. Ýí šèë õîòë áàëºñíä òîñõãäñí øèí ãåðì¢ä³ñ çóã ºóðâí îáúåêòä "Øèí šèðºë" ãèäã ì´÷ òàòó óëñèí îëíà îðãàíèçàöèí ýë÷íðë³ õàìäàí á¢ðòêëºí³ êåðã-¢¢ëäâð äàâóëãäñí áèë³ ãèš Þðèé Ñåðãååâè÷ êåëâ. Ñ¢¢ðò îðëöñí ýí îëíà îðãàíèçàöèí àõëà÷ À.Êàìàíäæàåâèí êåëñ³ð, ýäí çóã õîéð ãåðèí òîñõëòûí á¢ðòêëºíä îðëöñí áèë³. Òîñõãäšàõ îáúåêòä ÿìð íåã ýíä¢ èëäêãäõë³, òîñõà÷íð äàðóíü òåð¢ã ÷èêëí³, øàëòãòà óëñ êîëÿñêàð éîâõèí ò´ë³ òààë òîãòàíà.
Òåìäãëõ³ñ, ýí ñ¢¢ðò Àëåêñàíäð Êàìàíäæàåâ øàëòãòà áîëí ì´÷ òàòó óëñèã ¢¢ì¢ëš³õ ò´ðì¢ä áîñõâ. Òèèã³ä, áàëºñíà 6-÷ ìèêðîðàéîíä íåã ãåðò õîéð èíâàëèä íåã ïîäúåçää á³³í³. Ýäí ïàòüðàñí ºàð÷ ÷àäëãî çîâšàíà, òåã³ä ïàíäóñ óãëš ò³âõèã êåñãò³í ñóðšàíà. Çàëâðèí êîìïàíü ýí ò´ðèã õàºëõàð à亚àõø, ä³ê³ä õàìäàí íåã ïîäúåçää á³³äã óëñ ç´â ´ã÷³õø ãèš Àëåêñàíäð Âàñèëüåâè÷ çîâëœãàðí õóâàëöš, ýí ò´ðèã õàºëëºíä ä´œ-òóñàí ê¢ðãõèã ñóðâ. Ïàíäóñ òîñõëºíà òóñêàð ñóðñí ãåìò³-øàëòãòà óëñàñ 5 ýðëº Ýëñò áàëºñíà àäìèíèñòðàöä á³³í³.
Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòðèí äàðóê Í.Ñàíäæèåâèí òåìäãëñ³ð, øàëòãòà óëñ ñîéëûí ó÷ðåæäåíüñò îäàä, öàãàí ñåðãìšò³º³ð äàâóëëºíà ò´ð ê¢ö³ìšò³º³ð õàºëãäšàíà. Êåëí-óëñèí òåàòð, Îðñ äðàìèí òåàòð, Êåëí-óëñèí ìóçåé áîëí íàíü ÷èãí ó÷ðåæäåíüñ èíâàëèä óëñò ´œã³ð áèëåò éè뺚 ´ãí³, ýäí³ ò´ë³ îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâð á¢ðä³í³, ñîöèàëüí ó÷ðåæäåíüñ³ð àðòèñòíð ºàð÷ éîâíà. Îäà ìèíèñòåðñòâ 2019-2020 šèëì¢äò ýí ê´äëìøèã öààðàíäíü ê¢ö³ëºí³ çóðà áåëäš³í³, òåã³ä ñ³í àâúÿñò òîõðñàð øàëòãòà óëñ ñîéëûí ó÷ðåæäåíüñò àìð÷ ÷àäõìí.
Šèë áîëºí äåêàáðü ñàðèí ýêëö³ð ãåìò³-øàëòãòà óëñèí áèëã-ýðäìèí ôåñòèâàëü èñêóññòâèí êîëëåäæèí çàëä áîëíà. Ýí êåðã-¢¢ëäâðò òàœº÷èí öóã ðàéîäàñ ýë÷íð èðí³, áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëš, õîîðíäàí òàíüëäš ñ³³í³ð àìðíà. Áîëâ ì´÷ òàòó óëñò òèèã³ð³í îðäã àðº óãà, òåã³ä òåíä ïàíäóñ òîñõõ êåðãò³ ãèš À.Êàìàíäæàåâ ò´ð áîñõâ. Õàðì ò´ðõä, èðõ šèëä ôåäåðàëüí áþäæåò³ñ ýí êåðãò ñîéëûí ìèíèñòåðñòâä ì´œãí éèëºãäøãî, òåã³ä òàëäàí àðº õ³³š, ýí ò´ðèã õàºëõ êåðãò³ ãèš ñ¢¢ðò îðëöà÷íð øèèäâ. Ñ¢¢ðò õ³ë³ãäñí ò´ðì¢ä³ð øèøëœ øèèäâð áàòëãäâ.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
ÇÓÐÃÒ: ñ¢¢ðèí êåì
È.Ìóçðàåâàí öîêñí çóðã

Áàº÷óäò öåðã³-ïàòðèîòè÷åñê ñóðºìš ´ãëºí³ ò´ð³ð ¢¢ëäš³õ Õàëüìã ðåãèîíàëüí õîé𠳜ãèí ýë÷íð Êåëí-óëñèí áèáëèîòåêä çóðãóäûí º³³õ¢ë á¢ð䳚 äàâóëâ. "Áåññìåðòíûé ïîëê" ãèäã ðåãèîíàëüí ³œãèí ºàðäà÷ Ê. Êèðïèëåâ äåëê³í íåãäã÷ ä³³í³ 100 šèë³ ´´í áîëšàõèí òóñêàð êåë³ä, ä³³íä õàëüìã õàçãóä îðëöñíà òóñêàð ñîœñõâ.
Äåëê³í íåãäã÷ ä³³íä íåð³äñí çóðãóäûí º³³õ¢ë ñåêëºíä Ýëñò áàëºñíà 2-÷ òîéãòà äóíäûí øêîëûí ñóðºóëü÷íð îðëöâ. Êîíñòàíòèí Êèðïèëåâ êåëñ³ð, ä³³í³ ´ìí öóã ôðîíòñàð îðñ ³³ðìèí öåðã³ ³œãñ³ð õàëüìãóä-õàçãóä öåðãëš éîâñìí. ²ð³ñ³í èìïåðèí êåñã ðåãèîíìóäàñ, òåð òîîä Òåœã³, ²³äðõí³, Îðåíáóðãñê, Òåðñê õàçãóäûí öåðãò òåäí öåðãëš³ñìí. Öåðã³ êåñã ³œãñò òåäí ³äëä³í öåðãë³ä, ò´ðñê³í õàðñš éîâëà. Õàëüìã-õàçãóäò õàìãèí äààâðòà êåðãèã äààëºäã á³³ñèíü òåð òîäëóëâ. Ç´ðã, ñåäâ³ð, èê äààâð êåðãò³ öàãò õàëüìãóäûã þìíà ´ìí éîâóëäã áèë³. ßìàðàí÷í ê¢íä äààëºâðèã ýäí ýðê áèø ê¢ö³õèíü ºàðäâð ìåääã áèë³.
ijí ýêëõèí ´ìí Òåœã³ öåðãèí õàíüä 3760 õàëüìãóä öåðãëš éîâñí á³³š. ij³ëä³í³ éîâóäò óò-òîîäàí 4 ì蜺 ºàð õàëüìãóä îðëöñíà òóñê òî-äèã á³³í³. Òåð öàãèí òóñê ìàòåðèàëìóä áîëí çóðãóä éèð õîâð. Õ³³âðèí éîâóäò îëäñí òîîòàñ ýí ñòåíäì¢ä áåëäãäâ. ª³³õ¢ë Ýëñòä ¢ç¢ëãäñí³ õ´´í òàœº÷èí ðàéîäàð ÷èãí ¢ç¢ëãäõìí. Äåëê³í ò¢ð¢í ä³³í³ òóñê ìàòåðèàëìóä á³³äã áîëõëà, öåðã³-òóóšèí îáùåñòâèí õàëõàð ¢¢ëäš³õ îðãàíèçàöä àâ÷ èðš ´ãòí, ãèñí äóóäâð Êîíñòàíòèí Êèðïèëåâ êåâ.
Äåëê³í ò¢ð¢í ä³³í³ éîâóäò öåðã³ êåñã øèí çåð-çåâ, òåð òîîä àðòèëëåðü ò¢ð¢í áîëš îëçëãäñìí. Õèìè÷åñê çåð-çåâ ÷èãí ä³³íä îëçëãäñíü òåìäãò³. Èèã³ä èïðèò ãèäã ³ìò õîðàäã ãàç ò¢ð¢í òåð šèëì¢äò îëçëãäñí á³³š. Òåð ä³³íä îëçëãäñí çåð-çåâèí òóñêàð öåðã³-òóóšèí îðãàíèçàöèí ãåø¢í Äìèòðèé Õàëõèíîâ êåëš ´ãâ. Õàëüìã-õàçãóä ÿìàðàí ÷àøêòà ä³³íä îðñèíü ¢çõä ñóðºóëü÷íðò éèð ñîíüí áîëâ. Ñòåíäì¢äèã îíüãàí ´ã÷ õ³ë³º³ä, ꢢêä-ê´â¢ä çóí šèë õîîðàí áîëñí ä³³í³ òóóšëà òàíüëäâ.
Äåëê³í ò¢ð¢í ä³³íä îðñí õàëüìãóäûí çóðãóä ñòåíää áàñ ò³âãäñí á³³í³. Õàëüìã-õàçãóä ´ðê-á¢ë³ðí öîêóëñí õîéð çóðã ³ìòí³ îíüãò òóñõàãäšàíà. Íåãíäíü çàëó ãåðãí õîéð, ꢢêä ê¢í õàëüìã õóâöòà, çàëóíü öåðã³ õóâöòà òîäëãäš. Íààäê çóðãòíü - çàëó ãåðãí õîéð ê´â¢ò³º³í çóðãàí öîêóëš. Ê¢¢êä ê¢¢í³ õóâöíü ñîíüí, ñ³³õí êèèëãèã äàõóëñí óò õîðìàòà ìàéã, ¢ñ³í äååãø³í ´ðã³ä, êååð¢ë³ä ÿññíü áàñ îíüãò òóñíà. ªàðòàí ÷à÷ð á³ðš³í³. Äàâñí çóí šèëèí ýêëöä çóðãàí öîêóëñí ýí óëñ îäà øèí çóí šèëä ýäí³ çóðãèã ìàäí º³³õõ ãèš ñàíšàñí óãà áîëõ.
Äååä êîìàíäëã÷èí øòàáä öåðãëš³ñí Äàíçí Òóíäóòîâèí çóðãóä ýí ñòåíää áàñ á³³í³. Èê çóóäàí õàëüìãóä Òåœã³ öåðãèí ïîëêñàð öåðãëš éîâñìí. Ýí öåðãèí 38 îôèöåð ä³³í³ ò¢ð¢í ê¢ñäóíäóð šèëèí ýðãöä ²ð¢í Ãåîðãèéèí îðäåíìóäàð à÷ëãäñí áèë³. Òåð òîîä õîéð õàëüìã éîâš. 99 ê¢í ãåîðãèåâñê ê¢íäò³ çåð-çåâ³ð à÷ëãäñí á³³ñìí. Òàâí õàëüìã áàñ òèèì çåð-çåâ àâñìí. 13697 õàçã, òåð òîîä 598 õàëüìã Ãåîðãèåâñê êèðñì¢ä³ð à÷ëãäñíü òåìäãò³.11076 ê¢í, òåð òîîä 195 õàëüìã, Ãåîðãèåâñê ìåäàëüìóäàð à÷ëäãäñí á³³ñìí. Ãåîðãèåâñê à÷ëâð àâñí óëñèí íåðä "Òåœã³ âåäîìîñòè" ãèäã ºàðöä áàðëãäñí á³³í³.
Ýí ä³³íä îí÷ðñí ä´ðâí õàëüìã ãåîðãèåâñê öóã à÷ëâðìóäûã àâñí á³³š. Òåðíü Ïåòð Àíàöêèé, Âàñèëèé Æîëîáîâ. ijêí íåã õàëüìã Îðåíáóðãñê öåðã³ ³œã¢äò öåðãëš éîâñìí. Òåð ê¢í áàñ ãåîðãèåâñê ê¢öö êàâàëåð áîëšàíà. Ãåîðãèåâñê ê¢öö êàâàëåðì¢äèí õààëºíü õ´´ííü ³äë áîëñí óãà. Òåäí³ íåãíü Öåðí Äæóâèíîâ öàºà÷óäûí ³œãñë³ õàìäàí ãðàæäàíñê ä³³í³ öàãëà ºàçàäûí îðíä òóññìí. Áîëãàðüò ýí ê¢í á³³ñìí. Ê´â¢íü æóðíàëèñò áîëñèíü ³ìòí ìåäí³. Ç´ðãò³ ê¢í á³³ñí Öåðí Äæóâèíîâ Ò´ðñê³í õàðñã÷ ä³³í³ šèëì¢ä ê¢ðòë ³ìä-ìåíä á³³š. Áîëãàðèã íåìø-ôàøèñòíð³ñ ñóëäõñí öåðãèã ºàðäš, Ìàëèíîâñêèé Ñîôèÿ áàëºñíä îðš èðš. Òåíä ñîâåòñê ³³ðìèã òîñ÷ ºàðñí óëñ äóíä ãåîðãèåâñê ê¢öö êàâàëåð öóã à÷ëâðìóäàí 碢ñí ê´ãø³ çîãñ÷àõèã ¢ç³ä, ãåíåðàë ìàø躳í çîãñàºàä, òåð¢íë³ ìåíäë³ä, ê¢íäë뺳í ìåä¢ë³ä ºàðñíà òóñê êåëâð á³³í³. Òåðíü õàëüìã Öåðí Äæóâèíîâ á³³ñìí. Äåëê³í ò¢ð¢í ä³³íä ç´ðã³ðí îí÷ðñí Öåðí Äæóâèíîâ äåëê³í õîéðäã÷ ä³³íä íåìø-ôàøèñòíðèã äèèëñí öåðã÷íðèã ¢çñí áîëšàíà. Òóóšèí õààëºñ òèèì ñîíüí. ߺäã áîëâ÷í õàëüìãóä ä³í áîëºíä ç´ðã³ðí îí÷ðš éîâñèíü ýí êåëâðì¢ä³ñ áàº÷óä ìåäš, îìã àâ÷, ò´ðñí ºàçðèí òóóšëà òàíüëäíà.
Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ