Эн намрар мана таңһчд нарт-делкән шар шаҗна Чуулһн болхмн. Кесг һазрас ирх гиичнр мана таңһчд босхгдсн хурлмуд, Бодь суврһс хәләҗ, бурхн-шаҗн ямр кевәр делгрҗәхәр соньмсхнь лавта. «Геден Шеддуб Чойкорлинг» эс гиҗ талданар нерәдгддг Аршана хурл эднә оньгиг эрк биш авлхнь мөн. Эн хурл тосхлһна ормиг XIV Дала Ламин гегән 1992 җилд зааһад әрүслсмн. Дөрвн җил давад энд хурл босхгдв. Хөөннь 2004 җилд XIV Дала Ламин гегән дәкәд мана таңһчур залрҗ ирсн цагтан энд ик ном сурһаль өгсн билә. Арвн дөрвн җил хооран энд Нгаванг Лодой ламин седвәрәр зер-земшин сад суулһгдв.

Эн җилин һаха сард мана таңһчд шар шаҗна нарт- делкән ик хург болхинь цугтан күләҗәнә. Әрәсән олн һазрас болн һазадын орн- нутгудас ирсн олн гиичнр Элстд цуглрхмн, чинртә кесг керг- үүлдвр бүрдәгдх гиҗ зуралгдҗана. Тегәд эн өдрмүдт мана хотл балһснд белдврин көдлмш күцәгдҗәнә, таңһчд босхгдсн хурлмудын гермүд ясгдҗ, һаза- дотакнь цеврлгдәд, сән таал тогтагдҗана.

Шидр нег һазра арвн нәәмтә көвүн Дмитрий Водопьянов гецлин самнр авв. Дрепунг Гоманг хурлын ик сурһульд эн сурчана.

Әрәсән хотл балһснд бәәдг Бурхн Багшин номд шүтдг улст шаҗна сән өдрмүдлә цуглрдг, мөргүлд ордг, нертә ик багшнрин шаҗна цәәлһврт орҗ болх бәәрн бәәнә. Тернь «Тубден Шедублинг» нертә хурл мөн. Москвад үүлддг тер хурлын ах багш – гевш Йонтен болҗана. Гевш Йонтен Әрәсән сүзгтнрин төв оюни заллтын толһачин үүл даадгинь бидн цугтан меднәвидн.

Бурхн Багшин Алтн сүмин гелңгүдин үрврәр Хальмг Таңһчд Кунделинг Тацак XIII Ринпоче ирв. Урднь чигн таңһчд ирҗәсн күндтә багш дәкнәс залрҗ ирснь ик евәлтә йовдл болҗана.

Хальмг улсин заңшал болсн эдл-ахун бәәдлиг, өрк-бүлин болн олна бәәциг шаҗна ухан-серләс, тогтсн үндсни заң-бәәр, авъясмудас онц, салу ухалҗ болшго.

Тууҗин удан цагин туршт олн келн-улс хәрлцә бәрҗ йовснас иштә, ямаран чигн келнд талын келнәс орсн олн үг бәәнә. Өдгә цагин хальмг келнә үгллд орҗах лексическ неҗәлтсин икнкнь цуг моңһл үндстә баг келн-улс өөрхн хәрлцә бәрҗ бәәсн цагин үгмүд мөн. Эн үгмүд өдгә цагин моңһл, түрг болн тунгс-маньчжурин келнд алтай баг келнәс орсн үгмүд болҗана. Нертә финск номт Густав Рамстедт алтай баг келн дотр япон болн солңһс келн орулна. Болвчн хальмг келнд тууҗин утд талын өөрхн үндстә келнәс чигн, өөрхн биш чигн келнәс орсн үгмүд бәәнә. Талын келнәс орлһн ямаран чигн келиг байҗулҗахмн болҗана.

Шидр Хальмгин Толһач Хаска Бату шар шаҗна сурһалин болн шинҗллтин саңгин хүүвин селвлцәнд орлцв. Саң Әрәсән Президент Владимир Путинә даалһврар бүрдәгдв. Энүнәс иштә мана орн-нутгт шар шаҗн шин делгрлтән авчана гиҗ темдглх кергтә. Эн саңгин нилчәр сурһуль-эрдмин, номин, дегтрмүд барас һарһлһна болн талдан төрмүдәр олн зүсн чинртә керг-үүлдврмүд давулгдна.

Хальмг Таңһчд нарт-делкән ик чинртә керг-үүлдвр эн җилин һаха сард болхмн. Хальмгин хотл Элст балһснд делкән кесг орн-нутгас Бурхн Багшин номд шүтдг улсин элчнр, шаҗна үүлдәчнр, номтнр, йосна халхин һардачнр ирҗ цуглрхмн. Цугәрәсән болн Хальмгин оюни җирһлд ик чинр зүүҗәдг керг-үүлдврт белдвр келһн эклсн бәәнә. Хургин көдлмшт орлцх һазадын орн-нутгудын тускар умшачнртан келҗ өгхәр бәәнәвидн.

Эн җил Элстд шар шаҗна нарт–делкән хург болхмн. Делкән ик чинртә йовдлд эртәснь белдвр кегдҗәнә. Әрәсән президент Владимир Путин эн хургин чинринь темдглҗәхин тускар Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Батула харһсн кемд ончлҗ заасмн. Делкән бурхн-шаҗна үүлдәчнр Элстд цуглрҗ ирх йовдлд цуг халхин белдвр кехин тускар Таңһчин Толһач Хаска Бату урднь келсмн.