Хальмг улсин амн үгин зөөрт түүклəн (домг-туульс, домгуд, түүкс) номин шинжллтс гүүнəр судлгдад уга. Хальмг урн үгин зокъялд иим үүдəврмудиг «домг» эс гиҗ «амн үгин тууҗ» гиҗ нерəднə. Зəрмдəн домгиг «домг-туульс» гиҗ орчулна, тууҗиг «амн үгин тууҗ» гиҗ чинрəрнь келнə. Келмрчнр домгиг, амн үгин тууҗиг «келвр» эс гиҗ «соңсхвр» гиҗ келнə.

Июнь сарин 27-с авн 29 кўртл «Алдр 14-ч. Тензин Гьяцо, 14-ч Дала лам бийиннь тускар» гидг фильмин ик премьер виртуальн эв-арєар цуг делкід ўзўлгдв. Британск продюсер болн режиссер Розмари Роклифф фильмиг белдљ тівсмн. 48 частан болсн премьерн ўзўлвриг олн улс хілів. Эн киноўўдіврин тускар імтн таасљ бичсинь интернетд олљ болхмн.

Сўўлин хґрн љил мана Хальмг Тањєчин селідт сўзгті хальмгуд ик-бичкн олн суврє босхсн мґн. Тер суврє босхх кґдлмшт селіні імтн орлцсн болв чигн, ик зунь «буйнта керг-ўўл» гихіс юм медсн уга. Тегід суврєна гўн ірўн чинрин тускар эндр энд бичід ціілєљ ґгий!

Мана улан залата хальмгудын Богд багш Данзн Љамц XIV Дала-ламин хўвлљ мендлсн 85 насна ґґнд зґрўлсн ик байрт немр кељ, дґрвн ґґрдин Дала-ламла дґрвн зун љилин бірлдсн бат холвана тускар аль медсн-соњссарн тодрха бичід, цуг умшачнрт медўлх саната біінів.

Така сарин 6-д Дала ламин гегін нарта орчлњгла мендлсн ґдриг бурхн-шаљнд шўтдг імтн цуг делкід темдглні. Бурхн багшин номиг олн дунд цуцрлтан уга тархаљ йовх, оюни ўўлдврин зальта Багшин нерн Хальмг Тањєчд нег ўлў ик чинрті болн шаљнд шўтдг улст йир ґґрхн.

Ода мана хальмгуд хам-хоша біісн орсмудыг дураєад, ўклин тускар келх дурн уга болад, сељід бііцхіні. Зуг баатр кевір діілід йовсн улс юн учрар ўкліс сељід ііх билі? Кезіњк мана тууль-тууљиг хілін бііхнь, тенд «асхрад одхла – аає цусн, ігрід одхла – ніімн чимгн» гидг ўг олар єарч ирні. Тернь мана ґвкнрин ўкліс іідг угаєин учриг тодрха ўзўлні.

Эн љил Ўрс Сарин ґдрмўд імтн карантинд гертін бііх цагла ирлцв. Тегід шаљнд шўтдг імтн номиг даслєнд, шаљна учр-утхинь улм гўўнір медљ авлєнд оньган ґгв. Імтні ик зунь Дала ламин гегін заасн ном умшад, зальврад бііні. Иигід «Тилопа» шаљна Тґвд негдсн імтн мґрн сарин 1-іс авн «Хґрн негн Діркин номиг» ґдр болєн умшљана. Келхіс, эдн 600 дікљ эн номиг умшсмн. Ноєан Діркин ном 800 дікљ умшгдв. Бурхнд зальврхларн імтн гемиг зогсах эм олдтха, імтні килнц тівгдљ, цуг делкід тґвкнўн біідл тогттха гиљ зальврна.

Бурхн Багшин номд шўтдг улсин Оюни Багш Дала ламин гегін така сарин 6-д 85 љилі ґґнін темдглхмн. Тер ґґнд нерідід Дала ламин гегіні кґгљмин тўрўн альбом белдгдсн бііні. Эн альбомд 11 ном болн номин ціілєвр орв. Кґгљмиг дахулљ ніірўлгдсірн альбом соньн. Йириндін Дала ламин гегін кґгљмин чинриг ґґдін ўнлні.

Эрт-урд цагас бурхна шаҗ бәргч улан залата хальмгуд бурхнд мөргхләрн, эркән татч, тәрнь тоолн умшдг бәәҗ. Тәрнь гисн ямаран учрта юмнви? Юуна төлә тәрнь умшх кергтәһин тускар эндр цәәлһәд бичий. Сүзгтә хальмг көгшдин келсәр, кезәнә, мадн, улан залатнр, тәрнь маань хойриг эркән эргүлҗ умшдг йоста бәәсн мөн. Тер хойр ямаран йилһәтәв гиҗ сурхла, мана көгшд хәрү өгч чадлго бәәв. Ода цагт эн хойр үгиг шинҗләд, кезәңк ном-судрмудыг умшад бәәхлә, тәәлврнь ил-тодрха һарад бәәнә.

Эрт цагин хуучн авъяс-заңшал өдр болһн сергәҗ йовх йоста улс болҗанавидн, эс гиҗ мадн, хальмгуд, өдгә цагин эркәс давх арһ-чидл уга болхмн. Улан залтнрин авг-бәрцин таслш-салш уга нег кесгнь – бурхна номин йослл юмн. Цуг мана байрта өдрмүд чигн шаҗна үүл-йовдлла бат холвата болдг. Иим буйн иктә цагин негнь – Үрс сар болна. Эн җил ямаран дашката-җаңһрта болв чигн, Үрс сарла нег тууҗин йовдл һарч ирв.