Бурхн Багшин номд шүтдг улс хамгин икәр күндлдг бурхд дунд Ноһан Дәрк онц орм эзлнә. Зөвүр-зовлңгас харсҗ авдг, даңгин дөң болхар адһдг бурхн болҗ, әмтн дунд тааслт олҗ күндлгднә. Авалокитешвара бурхна нүднәс һарсн нульмснас эн үүдсмн гиҗ домгт келгднә. Тегәд чигн төрхәрә өр-өвч седкләрн, дөң күргх зүткмҗәрн Ноһан Дәрк цуг әмтә тоотд евәлтә болхнь медгдсмн.

Кезәнә цагас авн хальмг улсин Цаһан Сарин байр Окн Теңгр бурхнла, терүнә цуг әмтә тоотыг харсгч үүлдврлә залһлдата болдмн. Эн хәәртә залһлдана тускар цөн үг бичҗәнәвидн.

Мана газетин туула сарин 26-д єарсн тойгт эклід барлгдла. Эн тґрин цаарандк делгрлтд нерідсн статьян чилгчнь эндр барлгдљана. Тукдам бишрлєні нуувчиг номин халхар шинљлх зґв Дала ламин гегініс авсн Ірісін номтнр эн туст яєљ ўўлдљіхин тускар келгдљіні.

Тґвдин гелњгўд бурхн болснаннь хґґн чигн цогц-махмудан залљ біідгнь темдгті. Юњгад эдн тиим эрдмті болљахмб? Йир ґврмљті шинљллт келєиг Дала лам юњгад Ірісін номтд даалєсмб? Ірісін нерті номт Святослав Медведев эн сурврмудын туск тоолврарн хувалцљана. РАН-а кўўні толєан эк шинљлдг институтыг 25 єар љилдін толєалљасн эн номт ода Энткгин Ґмн ўзгт біідг тґвдин хурлмудт бўрдігдсн лабораторьмудт шинљллтин кґдлмш кељіні. «Ірісін газетд» барлгдсн номтын тоолвр маднд соньн болљ медгдв.

Бурхн Багшин Алтн сўм тосхгдад эклљ ўўлдсн цагас авн 15 љил болв. Эн цагин дотр Хальмгин тґв хурл тањєчд біітхі, орн-нутгт, делкід темдгті болв. Шаљна, сойлын, сурєуль-эрдмин цутхлњ болљ нер єарв. Архитектурин ке-сііхн болн сўркі біідлірн цуг делкін імтні оньгиг авлљана.

1988-ч җилд Элстд бичкн мөргүлин гер секгдсмн. Тер цагас авн Бурхн Багшин шаҗн улм делгрәд, шаҗнла залһлдата мартгдсн кесг тоот дәкнәс сергәд, шаҗнд шүтдг олн-әмтнә ухан-седкл сольгдҗ йовна. Эн җил бидн Бурхн Багшин Алтн сүмин 15 җилин өөн темдглҗәнәвидн. Мана хурл Әрәсәд бәәтхә, Европд хамгин ке-сәәхн, хамгин ик хурл болҗана. Зуг Советин цагт Бурхн багшин, Шар шаҗна тускар меддг әмтнә тонь ховр бәәсмн. Мана өвкнр шаҗан ямаран чигн түрү-зүдү бәәдлд әрүнәр хадһлҗ йовсна тускар эн мини бичкн келвр мөн.

Делкід єол нег шаљн болгч Шарин шаљна ухани зґґрлі орс келір кўўнддг олн імтиг таньлдулхин тґлі хальмг хурлд редакционн – дегтр єарєач бііні. Дала ламин гегіні кесг ўўдівриг орс келнд орчулљ эдн барлљ єарєна. Орс келір бурхна шаљна номин текстмўдиг барлсн деерін хальмг келір єарєљахнь чинрті гих кергті. «Зўркні судр» хальмг келнд орчулгдсмн. Бурхн Багшин номин гўн ухата, гўн утхта болн алдр чинрті эн номиг эн љилин ўкр сард мана Ик Багш Ірісін сўзгтнрт ном хіірлсн цагт хальмг келір умшснь ончта болв.

Хурлур ґґрдљ ирід, хашаднь орад, єол біішњгўр темцхлі, ўўдні барун бийд Цаєан Аав гґрістієін таниг тосч авна. Хаврин, зунын цагт усна турглан шуугљ, девсњ-девсњгір усарн ирсн улсиг серўцўлні. Байн бііхті љирєл делддг Кубера бурхнд зальврад хурлур орљ болхмн.

Моєлцг єазр деер бііх келн-улс болєн эврі єол хурлта болна. Орсмудт тернь – Москвад бііх Христос Харсачин чонљ. Хальмгудт болхла, тернь – Бурхн Багшин Алтн сүм.

Зулын чинр иктә өдрин өмн «Бурхн Багшин Алтн Сүм» гидг мана Хальмг Таңһчин төв хурлд гелң Санҗ-Ракба Меньковин төвд келнәс хальмг келнд орчулсн «Хураңһу ивәл, зальврл тергүтн оршв» гидг нертә дегтрин таньцуллһн болв. Эн дегтр юн хуучн цагин нууц нееҗ өгснә тускар ода цәәлһәд бичҗ өгий.