¥öêëä¢ð "Êàëìûêèÿ" ãèäã òàœº÷èí 糜ãëëºí³ àãåíòñòâä áîëñí áðèôèíãä "Çåëåíàÿ òî÷êà Ýëèñòà" ãèäã çàëºëäàíà îïåðàòîðèí ãåíåðàëüí äèðåêòîð Áàéðòà Òþðáååâà áîëí êîììåð÷åñê äèðåêòîð Äàíçàí Î÷èðîâ æóðíàëèñòíðë³ õàðºâ. ÐÈÀ-í äèðåêòîð Äìèòðèé Áàäìàåâ õàðºëòûã ñåê³ä, îäà "Õàìäàí" òåëåêàíàëûí õ³ë³º³÷íð äóðòà ñîœñõâðìóäûã "Çåë¸íàÿ òî÷êà" ïðîâàéäåðèí ä´œã³ð 21-÷ êàíàëä õ³ë³š ÷àäõèí òóñê áàéðòà 糜ã³ð õóâàëöâ.
"Õàìäàí" òåëåêàíàë ´äð-ñ´´íè äóóñí 24 ÷àñèí òóðøàðò ¢¢ëäí³, "Ðîñòåëåêîì" ïðîâàéäåðëà çåðãëš îäà "Çåë¸íàÿ òî÷êà" îïåðàòîðèí àáîíåíòì¢ä äóðòà ñîœñõâðìóäàí õ³ë³š ÷àäõìí. Òåìäãëõ³ñ, ýí îïåðàòîðèí ýâ-àðºàð ýôèðèã çàëš, òààñãäñí ñîœñõâðèã õ´´ííü ÷èãí õ³ë³š áîëšàíà. Îäà äååð³í ýäí çóã õîòë áàëºñíà ³ìòíä òóñëìšàí ê¢ðãš³í³, áîëâ ´´ðõí èðã÷ä³í òàœº÷èí ðàéîäò ÷èãí ¢¢ëäõ³ð çóðàëšàíà.

Ìàíà 糜ã÷

Óðš ´äð Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâèí ºàðäâðò áîëñí ñåëâëö³íä Ýëñòä ì´ñí³ àðåí òîñõëºíà ò´ð õ³ë³ãäâ. Òåð¢íä òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí íåãäã÷ äàðóê Ñåðãåé Áàäìàåâ, âèöå-ïðåìüåðì¢ä Ëþäìèëà Èâàíîâà áîëí Áîîâà Áàäìàåâ, òàœº÷èí ñïîðòûí áîëí áàº÷óäûí ïîëèòèêèí ìèíèñòð Äîðäæè Øèêååâ, "Ðåìñòðîéïðîåêò" ÎÎÎ-í äèðåêòîð Âàñèëèé Øëÿïíèêîâ îðëöâ.
Îäàõí Ìîñêâà áàëºñíä ²ð³ñ³í ñïîðòûí ìèíèñòð Ïàâåë Êîëîáêîâëà áîëñí õàðºëòä Ýëñò áàëºñíä ì´ñí³ àðåí òîñõëºíà ò´ð õ³ë³ãäñí³ òóñêàð À.Îðëîâ òåìäãë³ä, ýí ò´ñâèã á³³äë-šèðºëä òîõðàëºèã ôåäåðàëüí ìèíèñòåðñòâä ä´œíñí³ òóñêàð êåëâ. Â.Øëÿïíèêîâ ºàðäšàõ êîìïàíÿ òóñêàð àõðàð êåëš ´ãâ. Òèèã³ä, ýäí èèì ñïîðòèâí îáúåêòñ òîñõëºíà õàëõä áàéí äàìøëò õîðøàñìí, óò òîîäàí 30 øàõó ì´ñí³ êàòîêèí ò´ñâ áåëäñìí. Áèéíü Â.Øëÿïíèêîâ ýí êîìïàíèã ºàðäñí äååð³í àõ èíæåíåð áîëíà, òåã³ä ýí ò´ñâèí òóñêàð òîäðõàºàð êåëš ´ãâ. Äîøëºíà êàòîê òîñõõèí ò´ë³ ñ³í îðì éè뺚 àâñèã ýí òåìäãë³ä, ýí îáúåêòèí ´´ð öóã êîììóíèêàöñ á³³õ³ñ èøò³ ýí¢í³ òîñõëòä êåðãò³ ì´œãí³ êåìš³í êåñã õîëâàíä áàºðõìí ãèâ.
Ìàíà áàëºñíä òîñõãäõ ì´ñí³ àðåí êåìš³º³ðí 250 ä´ðâëší ìåòð òîãòàõìí, ýíä ì´ñí³ òàëâœ, õîðåîãðàôè÷åñê áîëí òðåíàæåðí çàëìóä, õóâö-õóíðàí ñîëüäã õîðàñ, êàôå, 250 ê¢í ñóóäã îðì áîëí íàíü ÷èãí êåðãò³ õîðàñ á³³õìí. Òåð ìåò ýíä ´äã³ öàãà ñ³í îáîðóäîâàíü óãëš ò³âãäõìí. Ýí îáúåêò ºàçàºàñíü äîðä ¢çãèí êåâ-ÿíçòà áîëõìí. ªàçàíü ê´ëãí-ê¢÷í³ ò´ë³ çîãñàë òîñõãäõìí, ýðãíäê ºàçðíü ÷èãí áàñ ñ³³õð¢ëãäõìí, òåã³ä ýí ìàíà õîòë áàëºñèã ýðê áèø êååð¢ëõ ãèš õàðºëòä îðëöà÷íð òåìäãëâ.
¥´ðíü áàññåéí òîñõõ ñàíàí á³³í³ ãèš À.Îðëîâ óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöš, ýí ò´ðèã õ´´ííü áàñ õàºëõâèäí ãèâ. Áîëâ áàññåéí òîñõõèí ò´ë³ íåìð ºàçð êåðãò³ áîëõ, òåã³ä ýí îáúåêòèã îëí ³ìòí³ òîîëâð ìåäñí³ õ´´í òàëäàí îðìä òîñõõ ÷èãí.
Ì´ñí³ àðåí èðõ šèëä ýêë³ä òîñõãäõìí, 2020 šèëä ýäëâðò îðóëãäõìí ãèš çóðàëãäšàíà. Òåð¢ã òîñõàä äóóññíà õ´´í òàœº÷èí ´ëã-ýäèí òîîä îðóëõìí.
ÄÎΊÀÍ Íàòàëüÿ

Øèäð Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâ "Áàçà Òîííåëü" ãèäã ïðåäïðèÿòüä îäàä, ýäí³ ¢¢ëäâðë³ òàíüëäš, ýíä ê´äëš³õ óëñëà õà𺚠ꢢíäâ. Ïðåäïðèÿòèí ºàðäà÷ Áåìáå Ìàêñèìîâ áîëí àõ òåõíîëîã Ñâåòëàíà Îðóñîâà ´äìã áîëºäã ïåêàðíü, ³ìò³õí êåãäëì¢ä êåäã "Òîïòûæêà" áîëí ìàõíà 碢ò³ õîò-õîë êåš-ºàðºäã öåõì¢ä ¢ç¢ëâ. Õ´ðí äîëàí šèëèí ýðãöä ¢¢ëäš³õ ïðåäïðèÿòü ýíäð ìàíà òàœº÷ä îëçòà-îðóòàºàð ê´äëš³í³, ê´ë äååð³í áàò êåâ³ð çîãñšàõ êîìïàíü áîëšàíà. Ýäí³ êåš-ºàðºäã ýäë-óóøèã ìàíà òàœº÷èí ³ìòí á³³òõ³, òàëäàí ðåãèîíìóäûí ³ìòí òààñš õóëäš àâíà.
Á.Ìàêñèìîâèí òåìäãëñ³ð, ýíäð õîòë áàëºñíä 7 áîëí ðàéîí áîëºíä (çóã ¡ñòèí ðàéîíä óãà) ýâð³ ëàâêñ á³³í³. Ñòàâðîïîëüñê êðàéèí Äèâíîå áîëí Ðîñòîâñê îáëàñòèí Ðåìîíòíîå ñåë³äèí ³ìòí³ ñóðâðàð òåíä áàñ ýäí³ ëàâêñ ñåêãäâ. Ñàðàòîâ áàëºñíà "Âåëåñ" áîëí ²³äðõí áàëºñíà "Ðóññêèé õîëîä" ãèäã êîìïàíüñ ìàíà õàëüìã á´´ðã õóëäš àâíà, ýäí ºàðàðí êåñí êåãäëì¢äèã òààñš ´´ä³í³ð ¢íëí³. Ìàíà ýäë-óóø òåð äàðóíü ëàâêñò ê¢ðããäí³, ýíäð àñõí áîëºñí ºóéðèí 碢ò³ õîò-õîë ìàœºäóð ´ð¢íäíü ðàéîäûí ëàâêñò õóëäš àâ÷ áîëõìí,- ãèš àðºëà÷ êåëâ.
"Áàçà "Òîííåëü" ãèäã ïðåäïðèÿòüä ´äã³ öàãà ñ³í îáîðóäîâàíü óãëš ò³âãäñí á³³í³, ýäë-óóøèã õàäºëäã áîëí ê´ëãí-ê¢÷íä à÷äã øèøëœ îðì á³³í³. Ýíä èòàëüÿíñê áîëí ò¢ðã îðí-íóòãóäò êåš ºàðºãäñí áåøò áîëºäã êåãäëì¢ä éèð ñ³í ÷èíðò³ áîëäãèã àðºëà÷ ê¢íäò³ ãèè÷ä ¢ç¢ëâ. Êîíäèòåðñê öåõä ꢢêä óëñ ºàðàðí ºóéð ýëäš, îëí ç¢ñí êåãäë êåäãèã áèäí áàñ ¢ç¢âèäí. Êåëõä, ýäí³ ëàâêñò ´äìã êèìä áîëäã ó÷ðàð "Ñèòíûé" áîëí "Ãîðîäñêîé" ãèäã ´äìãèã ³ìòí õóëäš àâõäàí äóðòà. ijê³ä ýäí òðèòèêàëå ãèäã ºóéð îëçëš ê¢¢í³ ýð¢ë-ìåíää òóñòà ´äìã áîëºíà. Ìàõíà 碢ò³ êåãäëì¢ä êåõë³ðí ýäí áàñ ñ³í ÷èíðò³ ìàõ îëçëíà.
Îëçòà-îðóòàºàð ¢¢ëäš³õ ïðåäïðèÿòü áîëàä, "Áàçà "Òîííåëü" òàœº÷èí áþäæåò³ñ ýëåêòðîê¢÷í³ ºàðóã äàœöàëºíà ñóáñèäü àâíà. Õàðºëòûí éîâóäò Á.Ìàêñèìîâ ïðåìüåð-ìèíèñòðò ïðåäïðèÿòèí ¢¢ëäâðèã ÿñðóëëºíà, ïðîèçâîäñòâèã äåëãð¢ëëºí³, øèí öåõ ñåêëºí³ òóñò á³³õ óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöâ. Òèèã³ä, ìàõíà 碢ò³ õîò-õîë êåäã íåìð öåõ ñåêõ ñàíàí á³³í³, îäà ñêëàäò îëçëãäšàõ á³³ðíä ÿñâð êåõ³ð çóðàëšàíà. Èðõ šèëä ìàðò-àïðåëü ñàðìóäò ÿñâðèí ê´äëìø ýêë³ä, ê´äë³÷íðò ñ³í òààë òîãòàõìí. Øèí öåõ ñåêëºíä 5-10 ñàé àðñëœ êåðãëãäõìí. ijê³ä íåã öåõ ¢¢ëäâð³í ýêëõë³, 10-15 øèí ê´äëìø÷ îðì òîãòàãäõìí, ³ìòí ýâð³ííü ´ðê-á¢ë³í òåš³š ÷àäõìí. Êåëõä, îäà ïðåäïðèÿòüä 150 øàõó ê¢í ê´äëš³í³. Öóºàð ýäí ïðåäïðèÿòèí ñòîëîâä õàëóí õîò óóíà, ýäí³ ò´ë³ ¢äèí õîò 50 àðñëœ ê¢ðí³.
Ïðåäïðèÿòü ýêëš ¢¢ëä³ä 27 šèë áîëâ. ѳí àâúÿñò òîõðñàð, ýí ´äð ïðåäïðèÿòüä îëí šèëä³í áîëí ¢íí-÷èê ñåäêëò³º³ð ê´äëš³õ óëñèí à÷-òóñ òåìäãëš, ´´ä³í à÷ëâð á³ð¢ëš ´ããäí³. Êîëëåêòèâèí øèèäâð³ð ýí šèë ïðîèçâîäñòâèí çàâåäóþù Ëàðèñà Ìàêñèìîâàã Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Ê¢íäëëºí³ ºàøãàð, áóõãàëòåð-îïåðàòîð Ëþáîâü Àíäðååâàã áîëí šîëà÷ Ãðèãîðèé Ïèäãðèêèíèã ïðàâèòåëüñòâèí Õàíëòàð à÷ëõèí ò´ë³ äîêóìåíòñèíü áåëäñìí. Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ È.Çîòîâ ýí ê´äë³÷íðò à÷ëâðìóäûíü á³ð¢ëš ´ã³ä, ê¢ö³ìš äóðäâ. Òåìäãëõ³ñ, Ãðèãîðèé Íèêîëàåâè÷ íåã ´äð äàâàä, Ëàãàíü áàëºñíóð ýäë-óóø ê¢ðãí³, äèãò³ ýí õîë õààëºàñ õ³ðš èðâ.
- Òàäí ìàíà òàœº÷ä ê¢ö³ìšò³º³ð ¢¢ëäš³õ ïðåäïðèÿòü áîëšàíàò. Áèäí òàäíàð áàõìš êåš, öóã õàëõàðí ä´œ-òóñàí ê¢ðãõä³í áåëí á³³õ³í èòê¢ëš³í³â. Òàäí ´äìã áî뺚, ³ìòèã êèëâð áîëí ñ³í ÷èíðò³ ýäë-óóøàð òåòêš³í³ò. ¡¢ëäâðòí îëçòà-îðóòà áîëòõà, òàíà ïðåäïðèÿòü öåöã³ðš, äåëãðš éîâòõà!- ãèš Èãîðü Àëåêñàíäðîâè÷ õàðºëòûã òîâ÷ëš êåëâ.
Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
È.Ìóçðàåâàí öîêñí çóðãóä

Î.Ä.Ìóêàåâàí íåðò³ ¡ëä÷í ñåë³í³ êåëí-óëñèí ãèìíàçèí ñóðºóëü÷íðèí "Íàðíà òîëÿí" ãèäã ê´ãšìèí áîëí áèèºèí àíñàìáëü äîëàí šèë õîîðàí á¢ðä³ãä³ä, îëíä ýðäì³í ¢ç¢ëš, ³ìòèã áèëã³ðí áàéðëóëš éîâíà. ¥´ä³í ìåðãšëòò³ áàãø, ²ð³ñ³í îëíà ñóðºóëü-ýðäìèí ê¢íäò³ ê´äë³÷ Öåðí Áóõàåâ àíñàìáëèã ºàðäš, ꢢêä-ê´â¢äò õàëüìã äó äóóëäã, áè áèèëäã, äîìáð öîêäã äàñõíà. Ãèìíàçüä öóºàð äóó÷, áèè÷, òåã³ä ÷èãí ¢¢ä³ã÷ êîëëåêòèâä öóã êëàññìóäûí ñóðºóëü÷íð îðíà. Êåí íåãíü äóóëíà, êåí íåãíü áèèëí³, êåí íåãíü äîìáð öîêíà. Ñóðºóëü÷ áîëºí ñåäêëäíü òààñòà ýðäì ø¢¢š àâíà.
Äîëàí šèëèí ýðãöä àíñàìáëüä îðëöà÷íð òàñðõàí óãàºàð ðåïåòèö êåš, êîíöåðò ò³âš, îëí ç¢ñí ìàðºàñò áîëí ôåñòèâàëüìóäò îðëöš, öóöðëò ãèñèã ìåäõø. Òèèã³ä ¢¢ä³ã÷ êîëëåêòèâèí á³³äë-šèðºëíü äàâíà.
¡ëä÷í ñåë³íä, òåð ìåò Ïðèþòíà ðàéîíä ÷èãí, ÿìàðàí ÷èãí êåðã-¢¢ëäâð "Íàðíà òîëÿí" àíñàìáëü óãàºàð äàâäìí áèø. Áàñ òàœº÷èí îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâðì¢äò, ôåñòèâàëüìóäò, ìàðºàñò ýí ¢¢ä³ã÷ êîëëåêòèâ ê¢ö³ìšò³º³ð îðëöíà. Õàìãèí øóíìºà îðëöà÷íð Ìèëåíà Íàéìèíîâà, Àéñà Öåäååâà, Àíÿ Íèìååâà, Öåðåí Êàðìàøîâ, Ñàí÷èð Ñàíäæèåâ àõòà. Áàëüšð Áóõàåâà áîëí Äàðüÿ Áàäìà-Õàëãàåâà åœñã ñ³³õí äóóºàðí ³ìòí³ ñåäêë áàéñàíà. Õàëüìã Öóòõëœ õóðë ºóðâí šèë äàðàíäàí "Áóðõíà ºóðâí ýðäíüä ê´ãšìèí áåëã" ãèäã ò´ñâ á¢ð䳚 äàâóëíà. "Íàðíà òîëÿí" àíñàìáëèí äîìáð÷íð áàñ ýí êåðã-¢¢ëäâðò øóíš îðëöàä, "Õàëüìãèí 500 ê´ãšì÷" ãèäã õàìöó îðêåñòðèí õàíüä áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëñí áîëäã.
ªàíöõí ¡ëä÷í ñåë³íä³í, ðàéîíäàí, òàœº÷äàí áèø íàì ò´ðñêí ºàçðèííü ìåš³ ºàòö íåðíü ºàð÷, îëíà òààñëò îëíà. Êåëõä, 2016 šèëä "Íàðíà òîëÿí" àíñàìáëü Ñî÷è áàëºñíä áîëñí "×åðíîìîðñêèé Îëèìï" ãèäã VIII íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëü-ìàðºàíä îðëöš, îëí ç¢ñí íîìèíàöä ê¢íäò³ 2-÷ áîëí 3-÷ îðìñ ýçëñìí. Òåð ìåò 2017 šèëä Ðîñòîâ-íà-Äîíó áàëºñíä áîëñí " ãîñòÿõ ó Òåðïñèõîðû" ãèäã íàðò-äåëê³í ìàðºàíä áèëã³ðí îí÷ðâ. 2018 šèëä "Ìàéêîï" áàëºñíä áîëñí "Çâåçäî÷êè Àäûãåè" ãèäã íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëü-ìàðºàíà 1-÷ äåâñœãèí ëàóðåàò áîëâ.
Ýê-ýöêíð, ýýš-ààâíð äàœãèí àíñàìáëèí ðåïåòèöä, êîíöåðòì¢äòíü èð³ä, íè-íåãí, íèèò³ êîëëåêòèâèí á³³äë-šèðºë³ð ñîíüìñš, öóã êåðã-¢¢ëäâðì¢äòíü øóíš îðëöš, öóã õàëõàðíü í´êä áîëíà. Òåð ìåò áè÷êí àðòèñòíð ÿìð íåã ìàðºàíä îðëöõàð õîë õààëºä ºàðàä éîâõëà, ¡ëä÷í³ àðºëà÷íð áîëí ôåðìåðì¢ä öàºàí ñåäêë³ðí ä´œ-òóñàí ê¢ðãí³. Õàëüìã Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷èí äàðóê, ÊÏÐÔ-èí Õàëüìã ðåñïóáëèêàíñê ³œãèí Êîìèòåòèí íåãäã÷ ñåãë³òð Íèêîëàé Íóðîâ, "Ïåðâîìàéñêèé" ÑÏÊ-í àõëà÷ Àíàòîëèé Ïóòååâ àíñàìáëèí îðëöà÷íðò øèí á¢øì¢ä õóëäš ´ãâ. Òèèã³ä ýäí öóºàð ꢢêäèí áèëã-ýðäìèíü ´ð㚢ëëºíä íèë÷³í ê¢ðãš³í³.

Õîë Ñèâðèí ºàçðò áààõí Ìóóòë áîëí Áîëâñí Õåé÷èåâèõí ´ðê-á¢ë³í ´íä³ëºõ øèèäâð àâõëàðí šèðí òàâí šèë äàâàä, ýäí ýí ´äðèã îëí à÷íð-çååíð áîëí šè÷íð äóíäàí òîñõ ãèš íàì ñàíñí óãà áîëõ. Äèãò³ ýíäð, íîÿáðü ñàðèí 15-ä, ýäí õàíüöàä šèðí òàâí šèë áîëâ. Òàâí ¢ð³í ´ñê³ä, öóãòàäíü ñóðºóëü ´ã³ä, áóóðë ¢ñò³ ààâ ýýš õîéð 10 à÷-çååºèííü áîëí 4 šè÷èííü êèøãò áàãòš éîâíà.
Õàëüìã óëñ öààšëà õàðºàä, Ñèâð¢ð òóóãäõëà, ýäí³ ´ðê-á¢ëì¢ä Àëòàéñê êðàéèí Ðóáöîâñê ðàéîíä á³³ñìí. Áîëâñí "ßñíîå ñîëíöå" ãèäã êîëõîçä, Ìóóòë áîëõëà "Àëòàéñåëüìàø" çàâîäûí ä´œöë ýäë-àõóä ê´äëš éîâñìí. Òóãòíà ³³ìãèí êààêíàõíà ³œãèí ñàãñãóä àðâíà Ìóóòë Õåé÷èåâ Ñèâðò ýêò³º³í, 䢢ò³º³í áîëí õîéð ä¢ ê¢¢êò³º³í òóññìí, ä´ðâí àõíü ä³³í³ ºàëä àຠöóñàí àñõš, íåìøíðë³ íîîëäš éîâõ öàã áèë³. ¥ëñ÷³õ 䢢íð³í ¢êë³ñ õàðñ÷ àâõàð íàñíè äèãò ê¢ð³ä óãà Ìóóòë áóóäÿ õàäºëäã ñêëàäò í¢ê ìàëòàä, õàâòõäàí áóóäÿ àâ÷ èðäã á³³ñìí. Òåð¢ã³ðíü ààêíü õàø ÷àíäã áèë³. Çóã ç³ðìä³í ìàíà÷íð ê´â¢ã á³ðš àâàä, šå-ãèòëíü öîêäã á³³ñèã Ìóóòë Ýðåíäæåíîâè÷ ýíäð ´äð ê¢ðòë ìàðòõø. Ýêíü ãåðò³ñí àâ÷ ºàðñí ºóðâí øèðäã õóëäàä, õîéð ìèøã ºóéð õóëäš àâñí á³³š. Òåð¢ã³ðí ýêíü áóäà ÷àíàä, ꢢêä³í ´ëí ¢êë³ñ ³ìä-ìåíä ºàðºâ. Ýäíë³ õàìäàí á³³ñí 17 ´ðê-á¢ë ´ëñ³ä, ãåìí³ä, ê¢¢í³ ºàçðò ì´œêèíä ¢ëäâ. ªóíäë ò´ðõä, ýêíü Ñèâðèí ê¢÷ð çîâëœãèã äààš ÷àäñí óãà, òåã³ä ýäí öåðã³ñ áóóš èðñí àõèííü õ³ë³âðò ´ñâ.
Íåã ä³êš áààšíü Áîîâà Çóëàåâ Ìóóòëä òàëòàõíà ³³ìãèí ÷èèä³õí àðâíà Íàðìàí Àøêàí ꢢêí Áîëâñíà òóñêàð êåë³ä, ñ³³õí çàœòà, ³ìòíë³ ýýëò³ ꢢêíä ³ðê îðóëûé ãèš ñóðâ. Òåã³ä ꢢêí³ ýëãí-ñàäíü ç´â ´ãñí³ äàðó ýäí òåð öàãàð ìó áèø õ¢ðì ê庳ä õàíüöñìí. Ñèâðèí ºàçðò ýäí³ ´ðê-á¢ëä Íèêîëàé áîëí Çîÿ ò´ðš ºàðâ. Õàëüìã óëñèí íåðèã öåâðë³ä, ò´ðñêí ºàçðóðí õ³ðõ ç´â ´ãõë³, Õåé÷èåâèõí ò¢ð¢ë³ä Âîëãîãðàäñê îáëàñòèí "Ãîðíàÿ ïîëÿíà" ñîâõîçä ᢢðëñìí. Òåðíü ó÷ðòà, õààëºäàí Áîëâñí Íàðìàåâíà ãåìò³ä, ýí¢íä ýìíëºí êåðãò³ áîëâ, òåã³ä ýäí ýíä õîéð šèëä³í á³³ñìí. Òåíä Ñåðãåé ê´â¢íü ò´ðñìí. 1959 šèëä Ïðèîçåðí ðàéîíà Öàºàí Íóð ñåë³í³ 3-÷ òîéãòà ôåðì¢ð í¢¢š èðâ. Ýíä Ïåòð áîëí Ñàøà ê´â¢äíü ò´ðš ºàðâ. Äèãò³ ýäíèã íààðàí í¢¢š èðñí öàãò "Ïðèîçåðíûé" ñîâõîçä çóðºàí øèí òðàêòîð éè뺚 ´ãñí á³³š. Ì.Õåé÷èåâ ýäë-àõóí àõ èíæåíåð Ñ.Àíäæóøåâèí ñåëâã³ð òðàêòîðèñòíðèí êóðñò îðàä, ºóðâí ñàðèí ýðãöä ñóðàä, øèøëœ öààñ àâñìí. Ìóóòë Ýðåíäæåíîâè÷ òðàêòîðèñòàð ê´äëš, îëí šèëä³í í¢¢ðë³÷íðèí òîîä éîâñìí. Ê´äëìøò³í ºàâøóí, äààâðòà, äààëºâðèã çóðàºàñíü äàâóëš ê¢ö³š ¢íí-÷èê ñåäêëò³º³ð ê´äëš éîâñí Ì.Õåé÷èåâ "Ê¢÷-ê´ëñí³ òóóðìšèí ò´ë³", "Ñîöèàëèñòè÷åñê ä´ðëä³í³ äèèë³÷" ãèäã ìåäàëüìóäàð áîëí íàíü ÷èãí à÷ëâðìóäàð òåìäãëãäš éîâñìí. Áîëâñí Íàðìàåâíà áîëõëà ñåëüñîâåòèí áîëí ñåë³í³ êëóáèí á³³ð àõóëäã áèë³. Òåð öàãò ýäí ãåðò³í ìàë á³ðäã á³³ñìí, òåã³ä ê´â¢äíü õàøà-õààöàí öåâðë³ä, ìàë õ³ð¢ë³ä, áè÷êí³ñí àâí ýê-ýöêä³í ä´œ áîëäã äàññìí. Ñóðºóëÿí ÷èãí ýäí ñ³³í³ð ñóð÷, øêîëûí á³³äë-šèðºëä øóíìºàºàð îðëöš, ýê-ýöê³í áàéðëóëäã áèë³.
Ïåòð ê´â¢íü òîäëñàð, Öàºàí Íóð ñåë³íä ðàäèî á³³ñìí, òåã³ä òåð¢ã³ð äîëàí õîíãèí ýêëö³ð ´ð¢íäíü êåí³ ê¢¢êä ñóðºóëÿí ñ³³í³ð ñóðäãèí, êåí äóòàä, ãåðèí äààëºâðàí ýñ áåëäñí³, êåí ÿìàðàí ê¢ö³ìš á³ðñí³ òóñêàð 糜ãëäã á³³š. Òåã³ä ñóðºóëÿí ìóóºàð ñóðäã ñóðºóëü÷íðèí òîîä îðõëà, ýê-ýöêíü ºóíäõ ãèš ýäí ñàíàä, ê¢ö³ìš³ðí áàéðëóëõàð ç¢òêäã áèë³. dzðìä³í ìó òåìäã àâõëàðí ýäí éèð çîâäã áèë³. Ýöêíü ýäíä ºàð ê¢ðäãî áîëâ ÷èãí ýäí ø¢ð¢í õ³ë³ö³ñíü ³³äã á³³ñìí. Îäà áèéñíü ýê-ýöêíð áîëí ààâ-ýýšíð áîëñí áèéíü ýäí òåð öàãèã òîäëš, ýê-ýöêèí ñóðºìšèã ¢íëí³.
- Ìàíà ýê-ýöê êåðëäš, íåã-íåãíä³í ø¢ð¢ò³ ¢ã êåëš, òàëäàí óëñèí òóñêàð ò´ð êåš, õàðà ñóóš öàãàí ¢ð³äãèã áèäí íåã ÷èãí ä³êš ¢çñí óãàâèäí. Ìàäíèã áè÷êí³ñ àâí ê´äëìø êåäãèã äàñõš, ÿìð ÷èãí äààëºâðèã ê¢öäíü ê¢ö³º³ä, äààâðòà áîëõèã ýâð³ ¢ëã¢ð³ðí çààñìí. Öóãíü äèãò³-òàãòà, öåâð-öåð áîëõ ç´âò³ã ìàäíä ýöê áàñ äàñõâ. Ýöêìäí ÷àœº íåêâðò³ ê¢í. Ê´â¢ä áàò öîãö-ìàõìóäòà, ÷èê õ³ë³öò³, êåëñí ¢ãä³í ýçí áîëäã, ê´äëìø÷ áîëõ ç´âò³ ãèš ìàäíèã ñóðºäã á³³ñìí. Ýöêèí ñóðºìš ìàäíä šèðºëèí õààëºä òóñòà áîëâ, - ãèš Ïåòð ê´â¢íü êåëí³.
Õåé÷èåâèõí³ ´ðê-á¢ëä õàëüìã àâúÿñàð ꢢêä ê¢í ãåðèí ÷èìã áîëš, ꢢêä³í àñðàä, öóºàð öàäõëœ, öåâð õóâöòà á³³õ ç´âò³ á³³ñìí. Áîëâñí Íàðìàåâíà äàëà ¢ã óãà, š´´ëí çàœòà, ãåðèí ýçíä³í èòêëò³ ¢ð-èíüã áîëàä, ꢢêä³í àðäíü îðš àñðñìí. Ýäí³ ãåðò èê êåç³í³ñ àâúÿñò òîõðñàð 12 ÷àñèí àëäíä ¢äèí õàëóí õîò áåëí á³³äìí. Îðš èðñí áåð³÷¢äò³í ÷èãí õàäì ýêíü ñ¢â-ñåëâã³í ´ã÷, ´ðê-á¢ë áàò áîëí íèèò³ áîëõèí íóóâ÷èíü çààš ´ãäã á³³ñìí. Ê´â¢ä³ñíü Ïåòð ò¢ð¢ë³ä ãåð àâñìí, òåã³ä îðš èðñí áåð³í ýäí ꢢêíë³ðí ³äë òîîëš, ñóðºóëü ñóð÷ éîâñí öàãòíü Êåðìí à÷ ꢢê³í õ³ë³š, áààõí ´ðê-á¢ëä èê ä´œ-òóñàí ê¢ðãñìí. ªó÷í šèë øàõó õîîðàí ýäí³ ´ðê-á¢ëä îðš èðñí Ëèäèÿ áåðíü õàäì ýê-ýöêèí òóñêàð á¢ë³í³ð êåëš, ýäí³ à÷èíü õ³ð¢ëš, ç¢ðêíè õàíëòàí ´ðãš ýäí³ñ ¢ëã¢ð àâäãàí êåëâ.
Ëèäèÿ Äàâäèíîâíàí êåëñ³ð, õàäì ýêíü îíüäèí ãåðèí ýçí³ êåëñ³ð á³³äìí, ´ìí³ñíü õ³ð¢öš ¢ã êåëäãî, éîñòà õàëüìã áåð áîëàä, òåð¢í³ õàšóäíü éîâäìí. Áåð "ºàð ãèõë³ - ºàðäã, îð ãèõë³ - îðäã" ãèš õàëüìã óëñ èê êåç³í³ êåëñíü õàðà ¢ãì¢ä áèø áîëšàõèã ýí Áîëâñí Íàðìàåâíàí ¢ëã¢ð³ð ìåä³ä, ´ðê-á¢ëä çàëó ê¢í ºîëëã÷ áîëõëà ´ðê-á¢ë íèèò³, êèøãò³ áîëäãèã òîäëš àââ. Õàäì ýê ýöê õîéðíü šèðí òàâí šèëä³í êåí íåãí³ííü ñåäêë ìåäš, áàéð-çîâëœãàí ³äë õóâàëöš, íåã-íåãíä³í èöëò³ ò¢øã áîëš éîâõíü ê´â¢ä-áåð³÷¢äòíü ¢ëã¢ð-¢çìš áîëšàíà. Äîðàñ ´ñ÷ éîâõ îëí à÷íð-çååíðíü ÷èãí ààâ-ýýš³ñí áàñ ¢ëã¢ð àâ÷, ñåäêëäíü òóññí èíüã³í îëš íàñí-šèðºëä³í õàìäàí šèðºõ ê¢ñëò³. Ýíäð ýäí³ ´ðê-á¢ëä õîéð à÷ áåð, õîéð à÷-çå ê¢ðãí á³³í³, ýäí ýí íèèò³ ´ðê-á¢ëèí ãåø¢ä áîëñíäàí áàõòíà.
- Õåé÷èåâèõí³ áåð³÷¢äèí íåðí äååð³ñ õàäì ýê ýöê õîéðòàí èê õàíëò ´ðãš, èèì îí÷òà ´´íä ê¢ðñíë³íü ³ð¢í ñåäêë³ñí é´ð³š³í³â. Èèì óëñ ´äã³ öàãò õîâð ãèš êåëõ êåðãò³. Îðš èðñí áåð³÷¢äò³í ýäí ºàðëäñí ýê-ýöê ìåò áîëàä, šèðºëèííü äàìøëòàðí õóâàëöš, ñ¢â-ñåëâã³ðí ÿìð íåã ò´ð õàºëõä ä´œ áîëš, à÷íð-çååíðò³í í¢äí-àìí áîëš éîâíà. Ìàíà ààâ ýýš õîéð ìàäíä õàâðèí íàðí áîëš îëí à÷íð-çååíðèííü áîëí šè÷íðèííü êèøãò áàãòš éîâòõà. Àëüõí äååð³í ìàõ ÷àíâ ÷èãí ýäí³ à÷-òóñ áèäí õ³ð¢ëš ÷àäøãîâèäí,- ãèš Ëèäèÿ áåðíü êåëí³.
1988 šèë³ñ àâí ìåä³òíð Ýëñò áàëºñíä á³³í³, äàññàðí õàðà ñóóš ÷àääãî áîëàä, ýäí ýâð³ ãåðèí ºàçà ñàä-ºàðóä ò³ðš éîâñìí. Ìóóòë Ýðåíäæåíîâè÷ áîëí Áîëâñí Íàðìàåâíà ýíäð îð ºàíöõí Çîÿ ꢢêí³ííü êèëìšò³ õ³ë³âðò á³³í³. Çîÿ Ìóòëÿåâíà ýðäì³ðí ýì÷, òåã³ä ýê-ýöê³í àðäíü îðš õ³ë³š³í³. Ê´â¢ä-áåð³÷¢äíü ýê-ýöêä³í äàðó-äàðóíü çî뺚 èðš, ìåíäèíü ìåäí³. Íàñí èð³ä,îëí ç¢ñí øàðõ çîâàäã áîëâ, í¢äí³ õàðàíü ìóóðâ, öîãö-ìàõìóäíü øàðêëíà, áîëâ ê´â¢ä-áåð³÷¢äíü, à÷íð-çååíðíü áîëí šè÷íðíü ãåðòíü öóãëðõëà, ìåä³òíð šèâð óðºñí ìåò áàéðëíà. ѳí àâúÿñò òîõðñàð, àâãóñò ñàðèí 15-ä ýäí ýê-ýöêèííü ãåðò öóºàð öóãëðš, Ìóóòë Ýðåíäæåíîâè÷èí ºàðñí ´äð òåìäãëí³. Òåð öàãò ààâ ýýš õîéðíü à÷íð-çååíðèííü šèðºë³ð ñîíüìñš, ýäí³ ê¢ö³ìšä, šè÷íðíü ýð¢ë-ìåíä ´ñ÷³õä áàéðëíà. ªàíöõí ꢢêíä³í áîëí ä´ðâí ê´â¢íä³í ñóðºóëü ñóðºâ, òåäíü ýðäì³ðí ê´äëš éîâíà, ýäí ýê-ýöêèííü íåð ´´ä³í á³ðš, ´ëç³ò³ ñ³í ¢ðä áîëš ´ñâ. Íèêîëàé Âîëãîãðàäñê îáëàñòüä Ñåðàôèìîâñê áàëºñíà òîñõëòûí òåõíèêóìä, Çîÿ Ñåâåðî-Îñåòèíñê ìåäèöèíñê èíñòèòóòä, Ñåðãåé Ñàðïóëü áàëºñíä ñåë³í³ ýäë-àõóí èíñòèòóòä, Ïåòð ÊÃÓ-ä áîëí Àëåêñàíäð ÑÃÀ-ä ñóðàä, îëí äóíä òîîìñðòà óëñ áîëâ. Êåëõä, ºàíöõí ê¢ðãíü Èâàí Ñàíäæè-Ãàðÿåâ Õàëüìã Òàœº÷èí ñîéëûí à÷òà ê´äë³÷, íåðò³ æóðíàëèñò á³³ñìí, "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòä îëí šèëä³í ê´äëš éîâëà. À÷íð-çååíð äóíä ýì÷íð, þðèñòíð áîëí áàãøíð éîâõíü áàñ ìåä³òíðò áàõìš áîëíà.
Ýíäð Õåé÷èåâèõí³ ´ðê-á¢ëä îí÷òà áîëí áàéðòà ´äð áîëšàíà. Ýœêð ààâ-ýýšíü ´ðê-á¢ë³í ´íä³ëºñí³ 65 šèë ê¢öâ. ¥´ðõí ýëãí-ñàäíü, ꢢêäíü áîëí à÷íð-çååíðíü ààâ ýýš õîéðàí ýí ´´íë³ é´ð³š, õàíëòûí ¢ã³í íåð³äõìí. Áèäí ÷èãí ìàíà ãàçåòèí îëí óìøà÷íðèí íåðí äååð³ñ Ìóóòë Ýðåíäæåíîâè÷èã áîëí Áîëâñí Íàðìàåâíàã ³ð¢í ñåäêë³ñí é´ð³š, óò íàñ íàñëš, à÷íð-çååíðèííü áîëí šè÷íðèííü êèøã ¢çš, àìóëœ-ìåíä éîâõèã äóðäšàíàâèäí.
Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ

Ò¢ðã óëñ Õàëüìã Òàœº÷ä èð³ä á³³ðøëñí öàãàñ ºó÷í šèë áîëš éîâíà. Ýäí Ãîðîäîâèêîâñê áîëí ßøàëòàí ðàéîäò íóðºëš á³³í³. Õàëüìã ºàçðò èšëä³ä, ꢢêä³í ´ñê³ä, ò´ðñêí êåë³í, ñîéëàí áîëí àâúÿñàí õàäºëš, ýäí òàëäàí êåëí-óëñëà íè-íåãí á³³í³. Îëí šèëä³í Ãîðîäîâèêîâñê ðàéîíà Âèíîãðàäíîå ñåë³íä á³³äã ò¢ðã óëñ "Àõûñêà" ãèäã îëíà íèèö³ á¢ð䳚, èðëöœã¢ íåðò³ ôîëüêëîðí êîëëåêòèâ òîãòàñìí. Ýí íèèö³ã îäà Àëèìæàí Ìóðàäîâ ºàðäšàíà. Ýí¢í³ êåëñ³ð, îäà ðàéîíä õîéð ì蜺í øàõó ò¢ðã á³³í³.
Áèéíü Àëèìæàí Æàáèðîâè÷ õàëüìã ºàçðóð õ´ðí éèñí šèë õîîðàí í¢¢š èðñìí. Ýíä Õàíèôà Òàìàëîâíà àâàëüòàºàí òàâí ¢ð³í áîñõàä, ê¢ êåâ, îäà 16 à÷-çååò³, 3 šè÷ò³ ààâ-ýýš õîéð áîëíà. Ýäí "Ïðîëåòàðñêàÿ ïîáåäà" ÑÏÊ-ä îëí šèëä³í ê´äëš éîâñìí, ãåðèí ýçí òðàêòîðèñò, àâàëüíü áîëõëà ñààëü÷ áèë³, ýäë-àõóí ºàðóäò áàñ ê´äëñìí. Îäà ýäí à÷òà àìðëºíä á³³í³.
"Àõûñêà" ãèñí öàºàí óóë ãèš îð÷óëãäíà. Ýäí³ ´âêíðíü á³³ñí ºàçð - Ãðóçü îðí-íóòãèí Ìåñõåòèÿ ãèäã îðì áîëíà. Òåíä šèëèí ä´ðâí öàãò óóëûí îðà öàñíä á¢ðêãäñí á³³í³, èê õîëàñ öàºàí îðà ¢çãäí³. Òåã³ä ò´ðñêí ºàçð-óñàí ñàíš, ´âêíðèííü ñàíë òåâ÷š ýäí îëíà íèèö³º³í èèãš íåð³äñí áîëšàíà. Îëíà îðãàíèçàö ò¢ðã êåëí-óëñèí êåë õàäºëëºíà, ñîéë äåëãð¢ëëºí³ õàëõàð ¢¢ëäš, ´âêíðèííü àâúÿñ-çàœøàë áè÷êä¢äò ìåä¢ëõ ê¢ñë ´ìí³í ò³âí³. Êåëõä, äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áè÷êä¢ä ò´ðñêí êåë³í ñ³³í³ð ìåäí³, þœãàä ãèõë³ ýäí ãåðò³í çóã ò¢ðã êåë îëçëíà. Ìåä³òíð áè÷êä¢äò êåëí-óëñèí àâã-á³ðö çààš, ò´ðñêí ºàçð-óñíàííü òóóšèí òóñêàð êåëš ´ãí³. ¥ðê-á¢ë áîëºí ò¢ðã óëñèí àâúÿñàð á³³š, áè÷êí³ñíü àâí ñóðºìš ´ãí³. Íàé ê¢ðñí Ìóõàììàä Ìóçàôàðîâ, éèðò³ ×è÷àã Ðàñóëîâà áîëí éèðí çóðºàòà Øàðàôàääèí Äàâðèøåâ äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áè÷êä¢äò ò¢ðã óëñèí àâúÿñ çààš, àìí ¢ãèí ç´´ð äàñõíà, êåñã äîìã, òóóš êåëš ´ãí³.
Óðàçà-áàéðàì áîëí Êóðáàí-áàéðàì ýäí³ ºîëëã÷ áàéðèí ´äðì¢ä áîëíà. Ýí áàéðèí ´äðì¢äò ýäí óðäàñíü áåëäâð êåš, àõ ¢éèí óëñèã ê¢íäëš òîîíà, áຠòåòêâðò³ áîëí îëí ¢ðò³ óëñò äåì ê¢ðãí³, îëíà í³ð á¢ðä³í³. Ýí í³³ðò öóºàð îðëöš, äó-áèèº³í ºà𺚠õàìäàí ñåðãìšò³º³ð àìðíà. Öàºàí Ñàð, Çóë, Ìàñëåíèöà áàéðèí ´äðì¢äèã ýäí áàñ õàìäàí òåìäãëäãíü ñ³í àâúÿñò òîõðâ. Ñåë³íä áîëí ðàéîíä áîëäã êåðã-¢¢ëäâðì¢äò ýäí õàëüìã, îðñ áîëí òàëäàí êåëí-óëñëà çåðãëš ò¢ðã óëñèí ñîéëëà áîëí àâúÿñìóäëà òàíüëäóëíà. Ò¢ðã óëñ õ¢ðì ÿºš äàâóëäã àâúÿñèã ýäí ¢ç¢ëš, äó-áè äàõóëš ´â³ðö ñ³³õí ïðîãðàìì ¢ç¢ëí³. Èê í³ð áîëõëà, À.Ìóðàäîâ ºàë äååð èê õ³³ñíä ïëîâ ÷àííà. Íààðàí í¢¢š èðõèííü ´ìí ýäí³ ´ðê-á¢ë Óçáåêèñòàíä á³³ñìí, òåíä óçáåê êåëí-óëñèí ´´ð á³³º³ä, ïëîâ ÿºš ÷àíäãèã äàñ÷ àââ. Ò¢ðã êåëí-óëñ áàñ ïëîâ ÷àííà. Áîëâ À.Ìóðàäîâèí êåëñ³ð, ò¢ðã óëñ ïëîâèã øàð ëóó✠óãàºàð öàºàí òîñíä áîëºíà, óçáåêñê ïëîâèã ÷àíñí öàãò øàð ëóóâœãèã áîëí 쳜ãðñèã îëàð îëçëíà. ijê³ä ýí óçáåê êåëí-óëñèí äóðòà ëàãìàí, ìàíòû, øóðïà, õèíêàë áîëºõäàí éèð äóðòà. Ýííü ñ³³õí áè÷êíäê öàãèã òîäëóëäã êåâò³ ãèš ñàíãäíà.
- Ñåë³íä äîëàí õîíã áîëºí ÿìð íåã í³ð, õ¢ðì, ´´íèí áàéð áîëíà. ªó÷í šèëä³í áè ³ìòí³ í³³ðò õîò ÷àíš, òåð¢ã³ðí ´ðê-á¢ë³í òåš³í³â. Íàíä îëí ç¢ñí êåìš³ò³ õ³³ñí á³³í³. 80 êèèë êåìš³ò³ õ³³ñíä ïëîâ ÷àíõëàðí ìàõèã, òóòðºèã áîëí øàð ëóóâœãèã àðâí òàâàä êèèë áîëí 4 ëèòð òîñ îëçëíàâ. Ýííü 200 ê¢ òîîõä ê¢ðòí³. ªàëä ºàöóðèí, øàð ´ðãèí áîëí íàíü ÷èãí òàëäàí çåð-çåìøèí ìîääûí á¢÷ðì¢ä îëçëíàâ, òåäí³ñ ºàðñí óòàí áîëºñí õîòä áàñ àìò ´ãí³. ijê³ä àéâàã êåð÷³ä íåìõë³ áàñ àìòíü ´â³ðö áîëíà,- ãèš Àëèìæàí Æàáèðîâè÷ êåëí³.
"Ìàíà ä³ä³ (“ààâ” ò¢ðã êåë³ð) õàìãèí ñ³í çàì÷",- ãèš à÷íð-çååíðíü ààâàí áóóëüõëà, ýí áàéðëàä èèì àã÷ì ýí¢í³ šèðºëèã óòäóëíà ãèš òîîëíà.
Êóðáàí-áàéðàì, Óðàçà-áàéðàì ãèäã êåëí-óëñèí áàéðèí ´äðì¢ä áîëõëà ýí õîò ÷àíàä, óãà-ÿäó, áຠòåòêâðò³ óëñèã òîîíà. Âèíîãðàäíîå ñåë³íä ì´ðã¢ëèí Ãåð á³³í³, òåíä äîëàí õîíã áîëºí áàñœ ´äðë³ ìóëëà íîì óìøíà. Àëèìæàí Æàáèðîâè÷ áóðõíä ø¢òäã, ñ¢çã÷ ê¢í, ´âêíðèííü àâúÿñàð á³³í³, äîëàí õîíã áîëºí ì´ðã¢ëä îðëöíà. Ýí ìóñóëüìàí óëñèí ò´ë³ ³ð¢í ãèš òîîëãääã Ìåêêà áàëºñíä îäàä, òåíä õàäæ ãèäã êåðã ê¢ö³º³ä èðâ. ²ð¢í ºàçðò õ´ðí íåãí ´äðò³í á³³º³ä, îëí áóðõíäàí çàëüâðàä, áèé³í öåâðë³ä, ³äñ àâñíäàí ýí áèé³í õ´âò³ ꢢíä òîîëíà.
Õàëüìã Òàœº÷ ò¢ðã óëñò ò´ðñêí áîëâ. Çóã òåð áèéíü ò´ðñêí ºàçð ñàíãäàä, ´ñ³ä-áîññí ºàçðàí ä³ê³ä íåã ¢çõ ³ð¢í ñàíàí ìåä³òíðèí ÷ååšèí êèë³ñí áîëíà. Ààâ-ýýšíðèííü ñàíñí ñàíàºèíü ê¢ö³º³ä, îëíà îðãàíèçàöèí ñåäâ³ð³ð ºóðâí šèë õîîðàí 23 ìåä³ò Ãðóçü îðí-íóòã îðš, Ìåñõåòèÿ ºàçðòàí ê¢ð³ä, ´âêíðèííü ¢ê³ðò ì´ðã³ä èðâ. Òåäí³ òîîä éèð ê¢ð÷ éîâõ Àçèçà Àñëàíîâà áàñ ò´ðñêí ºàçðòàí îäñíü ýýšä èê îìã ¢¢ä³â. Íèäí ä³ê³ä ä´ðâí ê¢í, òåäí³ òîîä Àëèìæàí Ìóðàäîâ, áàñ Ìåñõåòü îäâ. Ýí¢í³ êåëñ³ð, ýê-ýöêèí ãåðíü îäà ÷èãí á³³í³.
Îäàõí Ýëñòä îëí óëñèí íèèöëòèí ¥äðò íåð³äãäñí áàéðèí êåðã-¢¢ëäâðò Ãîðîäîâèêîâñê ðàéîíà Âèíîãðàäíîå ñåë³íä á³³äã ò¢ðã êåëí-óëñèí "Àõûñêà" ôîëüêëîðí êîëëåêòèâ îðëöñí áèë³. Ýäí ò¢ðã êåëí-óëñèí àâúÿñìóäëà òàíüëäóëš, áàéðò îðëöà÷íðèã ñåíð õîò-õîîëàð òîîš, äó-áè躳ðí îëíà ç¢ðê àâëâ. Ýí êîëëåêòèâèã ñåë³í³ ñîéëûí ãåðèí äèðåêòîð Òàòüÿíà Ìàñëåé ºàðäíà. Òàòüÿíà Âèêòîðîâíàí êåëñ³ð, îäà àðâí ꢢêí-ê´â¢í êîëëåêòèâä îðíà, ýäí ò¢ðã óëñèí áè áèèëí³, ýäí³ àâúÿñ ¢ç¢ëí³. Ò¢ðã óëñèí îëíà îðãàíèçàö ýäíä êåëí-óëñèí õóâö-õóíð óéš ´ãâ, ÿìð íåã øèí áè äàñš àâõä ñ¢â-ñåëâã³ðí ä´œ áîëíà, ñåë³íä á³³äã ìåä³òíð àâúÿñ-çàœøàëûí òóñêàð áè÷êä¢äò çààš ´ãí³.
Öàñíä á¢ðêãäñí óóëòà ºàçðò ´ñ³ä-áîññí óëñ õàëüìã ó ´ðãí òååãò îëíà õîðìàä áàãòš íè-íåãí á³³í³. Õàëüìã ºàçðèã ýäí áàñ ýâð³ííü ò´ðñêí ºàçðò òîîëíà, þœãàä ãèõë³ ýíä ýäí³ ¢ðäíü ´ñ³ä-áîñàä øêîëä îðâ, îëí ¢¢ðì¢äò³ áîëâ. dzðìñíü ýíä òàëûí êåëí - óëñëà õàíüöàä, ´ðê-á¢ëì¢ä³í òîãòàâ, áè÷êä¢ä øêîëä õàëüìã áîëí îðñ êåë äàñíà, äó-áè ìåäí³. Ò¢ðã óëñèí ñîéëûã, àâúÿñèã áîëí ò´ðñêí êåëèã ýäí ³ð¢í³ð õàäºëš éîâíà.
Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
ÇÓÐÃÓÄÒ: Àëèìæàí Ìóðàäîâ èê õ³³ñíä ïëîâ ÷àíšàíà;
ò´ðñêí Ìåñõåòèÿ ºàçðò;
"Àõûñêà" ôîëüêëîðí êîëëåêòèâ Ò.Ìàñëåé ºàðäà÷òàºàí

Îäàõí ìàíà 糜ã÷ "Õàëüìã ¢íí³" óìøà÷ 83-òà Öåðí Êàäæèåâëà ꢢíä³ä, òåð¢í³ á³³äë-šèðºëèí, ¢êëèí, ÷èê áîëí áóðó éîâäëìóäûí, ¢íí³ òóñê óõàí-òîîëâðèíü áè÷š àââ.

Îäàõí ìàíà 糜ã÷ "Õàëüìã ¢íí³" óìøà÷ 83-òà Öåðí Êàäæèåâëà ꢢíä³ä, òåð¢í³ á³³äë-šèðºëèí, ¢êëèí, ÷èê áîëí áóðó éîâäëìóäûí, ¢íí³ òóñê óõàí-òîîëâðèíü áè÷š àââ.

Ýí šèë íàìð äóëàí áîëàä, ñ³³õí òåœãðèí á³³äëä áèäí áàéðëàä, ¢âë ´´ðäš éîâõèí òóñêàð ìàðòâèäí. Çóã ºàçà ãåíòêí êèèòð³ä, ò¢ð¢í öàñí îðàä, ¢âë ´´ðäš éîâõèã ìàäíä ìåä¢ëâ. Öàñí îðñíä çóã áè÷êä¢ä áàéðëñí áîëõ ãèš ñàíãäíà, ýäí øêîëûí ºàçà øóóãàä íàà÷àõèã ¢çš áîëõìí.
Òåœãðèí àþë ó÷ðàä, öàñí îðõëà, õààëºèí öåðãëëòèí, ñåë³í³ ýäë-àõóí áîëí ýìíëºí³ ó÷ðåæäåíüñèí ê´äë³÷íðò ê´äëìø èêäí³. "Áàëºñíà óðºìëûí ýäë-àõó" ãèäã ìóíèöèïàëüí ó÷ðåæäåíÿ õààëºèí ó÷àñòêèí ºàðäà÷ Åâãåíèé Áàäìàåâèí êåëñ³ð, öàñí îðñíàñ àâí øèøëœ 5 ê´ëãí õààëºñèã çîãñë óãàºàð öåâðëš³í³. Àñõí ìàøèä áàëºñíà õààëºñ ýêë³ä öåâðë³ä, ñ´´íè äóóñí áîëí ´ð¢í ê¢ðòë íåã-íåã³í ñîëÿä îëíà ê´ëãí³ ò´ë³ ñ³í òààë òîãòàâ. Õàìãèí ò¢ð¢íä ìàøèä îëàð éîâäã Ëåíèí³, Ïóøêèí³, Äæàíãàðèí, Êëûêîâèí íåðò³ óóëüíöñ öåâðëãäâ.
- Áàëºñíà õààëºñèã öåâðëäã øèøëœ ê´ëãí-ê¢÷í ¢âëèí êåìä äèãò³-äàðàòàºàð ê´äëõèí ò´ë³ öóãèíü áåëí á³³í³. Ìèêðîðàéîäò ãåðì¢ä õîîðíä áîëí ³ìòí éîâäã õààëºñèã öåâðëäã øèøëœ áè÷êí òðàêòîðìóä á³³í³, òåã³ä ìàíà ê´äë³÷íð êåðã³í äààâðòàºàð ê¢ö³š³í³. Öàñí èê³ð îðõëà, 7-9 ìàøèí áàëºñíà óóëüíöñ öåâðëºíä ºàðíà. Ò¢ð¢í öàñí èê³ð îðñí óãà, òåã³ä 5 ìàøèí äàðóíü õààëºñèã öåâðëâ. Õààëºñ ì´ñò³ä õàëüòðàòà áîëõëà äàâñ áîëí ýëñ öàöíàâèäí, òåð¢ã áèäí ýëâã³ð áåëäš àââèäí. Îëí ³ìòí éîâäã õààëºñò ýëñ äàâñ õîéðèã íåãä¢ëš öàöíàâèäí. Îëí äàâõð ãåðì¢äèí ýðãíäê ºàçðèã ìàíà ê´äë³÷íð öåâðëäã áîëõëà, îíö ýçä¢äèí ãåðì¢äèí ´´ð ³ìòí áèéñíü öàñèã öåâðëš, áèéä³í ñ³í òààë òîãòàõ ç´âò³, - ãèš Åâãåíèé Äìèòðèåâè÷ êåëâ.
Öàñí îðàä õààëºä õàëüòðàòà áîëõëà, ³ìòí óíàä, ê´ë-ºàðàí àâäã éîâäëìóä èêäí³. ¥öêëä¢ð àñõí 17 ÷àñàñ àâí Ï.Æåì÷óåâèí íåðò³ òàœº÷èí áîëüíèöèí òðàâìàòîëîãè÷åñê ³œãä øàâ àâñí 8 ê¢í èðâ. Ýäí³ñíü 5 ê¢í øàâòñíü, 3 ê¢í ê´ë-ºàðàí àâñíü èëäêãäâ. Ýäíä ýì÷íðèí ä´œ êåðãëãäâ. Öàñí îðàä, õààëº ì´ñòñí öàãò ìåä³ò³ óëñò ºàçàðàí ºàðõàñí ñàãëõ êåðãò³. Áîëâ êåðã á³³º³ä, ºàçàðàí ýðê áèø ºàðõ êåðãò³ áîëõëà ºîñí-áàøìãòàí øèøëœ êåãäë ´ìñ³ä, àðºóë éîâõ êåðãò³.
¡âëèí êåìä šîëà÷íð õààëºäàí àðºóë áîëí ñåðãëœ á³³õèã Ì×Ñ-èí ðåãèîíàëüí çàëëòûí ñïåöèàëèñòíð áàñ ñåëâã ´ãí³. Òåð ìåò ºàçà êèèòðõë³ ³ìòí ãåðì¢ä³í äóëàëõàð áåø³í ò¢ëñí öàãòàí àðºóë á³³õèã ñïåöèàëèñòíð íåêí³. Öàñí îðàä, õ¢â ñàëüêí ¢ë³º³ä, êèèòðñí áèéíü áàëºñíà îëí äàâõð ãåðì¢äò á³³äã óëñèí ïàòüðìóäò äóëàí á³³í³ ãèš "Ýíåðãîñåðâèñ" êîìïàíü 糜ãëâ. Áàëºñíà 27 êîòåëüíä ÿñâð êåãä³ä, ¢âëèí êåìä ñ³í áåëäâð ê¢ö³ãäâ, öóºàð äèãò³-äàðàòàºàð ê´äëš³í³. ¥öêëä¢ð áîëñí òàœº÷èí ïðåçèäèóìèí ñ¢¢ðò êåëãäñ³ð, îëíà ìàë á¢ðí-á¢òí ¢âëçõèí ò´ë³ êåðãò³ õîò-õîë áåëäãäâ, ôåäåðàëüí õààëºñ áàñ öåâðëãäš³í³.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ

Èèì ñîíüí ñåäâ³ðèã "Òþëüïàí÷èê" áè÷êä¢äèí áèèºèí ãîñóäàðñòâåíí àíñàìáëèí õîðåîãðàô Äåëüãèð Öåðåíîâà ºàðºâ. Òåð¢í³ñ èøò³ õîéð êîëëåêòèâ - "Òþëüïàí÷èê" áîëí "Âåñíóøêè" õàìöó êîíöåðò áåëäš ò³âõ áîëâ. ×èíðò³ ýí ò´ñâèí òóñêàð "Êàëìûêèÿ" ÐÈÀ-ä áîëñí áðèôèíãä "Òþëüïàí÷èê" àíñàìáëèí õóäîæåñòâåíí ºàðäà÷ Ëþäìèëà Òîëêà÷åâà, õîðåîãðàô Äåëüãèð Öåðåíîâà, "Âåñíóøêè" áèèºèí êîëëåêòèâèí ºàðäà÷ Âèêòîðèÿ Ñîëîäêàÿ êåëš ´ãâ.
Áðèôèíã áîëñí ´äð Äåëüãèð Öåðåíîâàí ºàðñí ´äðë³ èðëöâ. Ýí¢í³ ñåäâ³ðèã õîéð êîëëåêòèâèí ºàðäà÷íð ä´œí³ä, õàìöó áåëäâð êåš³õíü Äåëüãèð Èãîðåâíàä éèð ñ³í áåëã áîëšàíà. Ëþäìèëà Òîëêà÷åâàí êåëñ³ð, áè÷êä¢ä äàœãèí õîîðíäàí èíüãëí³, èíüãëëòèí ñåäêëèã èê çóíü šèðºëèííü òóðøàðò õàäºëš éîâíà. Áèèºèí ä´œã³ð, áèëãò³ áè÷êä¢äèí ä´œã³ð óëñèí õîîðíäê èíüãëëòèã áàòëõ ê¢ñëò³º³ð ýí êîíöåðòàí êîëëåêòèâñ êåš³í³. "Ò´ñâ öààðàíäàí ÷èãí äåëãðõ, Õàëüìãò ñîíüí îëí êîëëåêòèâ á³³í³. Òåäí³ êåñãèíü ìèíè ñóðºóëü÷íð ºàðäšàíà" - ãèš Ëþäìèëà Ãåííàäüåâíà êåëí³.
Áè÷êí áèè÷íð êîíöåðòä èê äóðòàºàð áåëäš³õèí òóñêàð "Âåñíóøêè" àíñàìáëèí ºàðäà÷ Âèêòîðèÿ Ñîëîäêàÿ êåëâ. Ýäí õîîðíäàí òåð äàðóíü ¢¢ðë³ä, íåã-íåã³í ìåäš, êåñã õàìöó áè áåëäš³í³. Éîñíäàí èê ôåñòèâàëüä îðëöšàõ ìåò³ð ýäí áåëäš³í³. ßìàðàí ñ³³õí ñåäêë ýäíèã õàìöóëšàíà.
"Òþëüïàí÷èê" àíñàìáëü èíüãëëòèí êîíöåðòä óðäíü ÷èãí îðëöš éîâñíà òóñêàð Äåëüãèð Öåðåíîâà òîäëóëš êåëâ. Íàëü÷èêèí êîëëåêòèâëà, ä³ê³ä ôåñòèâàëüìóäò òàëäàí êîëëåêòèâñëà õàëüìã áèè÷íð ýðäì³í ¢ç¢ëš éîâëà. Äàâñí šèëä "Âåñåëàÿ êàðóñåëü" ãèäã áèèºèí êîëëåêòèâëà õàìäàí êîíöåðòä îðëöëà. Îäà "Âåñíóøêè" áèèºèí êîëëåêòèâëà õàìöó êåš³õ êîíöåðò íîÿáðèí 17-ä "Îéðàò-Àðåíà" Öóòõëœä áîëõìí.
Êîíñòàíòèí Äîðäæè-Ãîðÿåâè÷ Ìàêóíîâ áðèôèíãä îðëöš, êîëëåêòèâñèã ºàðäšàõ Ë.Òîëêà÷åâà, Â. Ñîëîäêàÿ, Ä. Öåðåíîâà áè÷êä¢äò áèèºèí ýðäì äàñõñí äååð³í øàãøàâäûí ñ³í ñóðºìš ´ã÷³õèíü òåìäãë³ä, èê õàíëòàí ´ðãâ. À÷íð, çååíðíü ýí êîëåêòèâñò áèèºèí ýðäì äàñ÷ àâ÷àõ ààâíð-ýýšíðèí íåðí äååð³ñ õàíëòàí áàãøíðò ìåä¢ëâ.
Èèã³ä, èíüãëëòèí êîíöåðò íîÿáðèí 17-ä 17.00 "Îéðàò-Àðåíà" Öóòõëœä áîëõìí.
ŠÈЪËÈÍ Êåðìí