Ýíäð öóã íàðò-äåëê³ä äèàáåò³ñ õ´ðëºí³ ¥äð òåìäãëãäš³í³. Ýí ´äðèã 1991 šèë³ñ àâí íàðò-äåëê³í äèàáåòè÷åñê ôåäåðàöèí áîëí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà îðãàíèçàöèí øèèäâð³ð òåìäãëäã áîëâ. Šèë èðâ³ñ ýí ³³ìøãò³ ãåì³ð ãåìòñí óëñèí òîíü èêä³ä éîâõíü ýì÷íðèã èê³ð ¢¢ì¢ëš³í³. Òèèã÷ê³ä áè÷êä¢ä áîëí áàº÷óä ýí ãåì³ð ãåìòš³õíü éèð ºóíäëòà áîëšàíà. Ìàíà òàœº÷ä ýí ãåì³ñ õ´ðëºí³ òóñò ê¢ö³ãäš³õ êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí òóñêàð áîëí òîãòñí á³³äë ÿìàðàí áîëšàõèí òóñêàð ìåäš àâõàð áèäí òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòåðñòâèí àõ øòàòí áèø ýíäîêðèíîëîã, Ï.Æåì÷óåâèí íåðò³ òàœº÷èí áîëüíèöèí ýíäîêðèíîëîãè÷åñê ³œãèí çàâåäóþù Êåðìåí Óëàíîâàëà õà𺚠ꢢíäâèäí.
- Ñ¢ë êåñí òî-äèã³ð ìàíà òàœº÷ä äèàáåò³ð ãåìò³ 9430 ê¢í ýì÷íðèí òîîä á³³í³, òåäí äóíä 25 áè÷êä¢ä. Ýí ãåì³ð ãåìò³ óëñàñ 2827 ê¢í èíñóëèíîòåðàïèé àâ÷àíà. Šèë èðâ³ñ ãåìò³ óëñ äóíä áàº÷óä áîëí èäð íàñòà óëñèí òîíü èêäš³õíü òåìäãëãäš³í³. Õàðì ò´ðõä, ýäí öîãö-ìàõìóäàí áàòðóëš ñïîðòàð ýñ ñîíüìñäã, ³ìò³õí, ºóéðèí 碢ò³ áîëí øàðñí õîò-õîîëä äóðòà áîëäã ó÷ðàð ýí ãåì³ð ãåìòñìí. Ìàíà òàœº÷ä 1996 šèëä äèàáåòèí øêîë á¢ðä³ãäñìí, îäà ýí ìàíà ³œãä ñòàöèîíàðí ýâ-àðºàð ¢¢ëäš³í³. ²œãä ýìíëº àâ÷àõ ê¢í áîëºíëà îíö ꢢíä³ä, ÷èê áîëí òóñòà õîò-õîîëûí, ýð¢ë-ìåíäèí á³³äëèã äèãëëºí³, öóñíà êåìš³ã á¢ðòêëºí³ òóñò ñ¢â-ñåëâã ´ãí³âèäí. Ðàéîäûí áîëüíèöñò áîëí áàëºñíà ïîëèêëèíèêä ýð¢ë-ìåíäèí êëóáìóä ¢¢ëäí³, - ãèš Êåðìåí Àëåêñååâíà êåëâ.
Äèàáåò³ð ãåìòñí óëñèí í¢äí³ õàðàíü ìóóðíà, èíôàðêò áîëí èíñóëüò ãåì³ð ýäí ãåìíí³, ê´ëíü çîâàíà, êåñãòíü ãåìîäèàëèç êåðãò³ áîëíà. Ê.Óëàíîâàí òåìäãëñ³ð, òàœº÷èí áîëüíèöä äèàáåò³ð ãåìò³ óëñò ÷èíðò³ ìåäèöèíñê ä´œ ê¢ðããäí³. Òèèã³ä, ç¢ðêí³ ñóäöíà ðåãèîíàëüí Öóòõëœä, îôòàëüìîëîãè÷åñê ³œãä áîëí äèàëèçí Öóòõëœä ýäíä êåðãò³ ìåñëëºí, íàíü ÷èãí ýìíëºí êåãäí³, òåã³ä òàëäàí ºàçð îðõ êåðã óãà. ¡ëã¢ðíü, îôòàëüìîëîãè÷åñê ³œãä ´äã³ öàãà ëàçåðí àïïàðàòàð í¢äí³ äîòðê ãåðë éèëºäã õ³ëñí³ êîàãóëÿö êåí³. Çóã òàœº÷ä ýíäîêðèíîëîãóä ýì÷íð êåðãò³º³ä áîëšàíà. Îäà áàëºñíà áîëí òàœº÷èí êîíñóëüòàòèâí ïîëèêëèíèêñò õîøàºàä, òàœº÷èí áîëüíèöèí ýíäîêðèíîëîãè÷åñê ³œãä ºóðâí ýì÷, ñåë³í ºàçðò çóã Öåëèíí ðàéîíä ñïåöèàëèñò á³³í³. Ýì ãåìèã ýðò³ñíü èëäêš àâ÷, öàãëàíü ýìíëº ýêëõèí, ãåìò³ óëñèí á³³äëèã øèíšëš ä´œ-òóñàí ê¢ðãõèí ò´ë³ êàäðìóäàð òåòêëºí³ ò´ðèã ýðê áèø õàºëõ êåðãò³.
2016 šèë³ñ àâí ìàíà òàœº÷ ýíäîêðèíîëîãè÷åñê íîìèí ôåäåðàëüí Öóòõëœëà õàìöó ¢¢ëäš, ðåãèîíàëüí ðåãèñòð òîãòàíà. Ýí ðåãèñòðèã ýì÷ Ëàðèñà Ïåòðîâà äèãëš, òàœº÷ä äèàáåò³ð ãåìò³ óëñèí òî-äèã êåš, òåäí³ íåðäèã ôåäåðàëüí ðåãèñòðò îðóëíà. ²ð³ñ³í ñ³í ãèñí ýíäîêðèíîëîãóä ñ¢â-ñåëâã³ðí ä´œ áîëš, ´äã³ öàãà ýâ-àðºñ áîëí øèí ýì îëçëëºíà òóñò äàìøëòàðí õóâàëöíà. Äèàáåò³ð ãåìò³ óëñò òàëäàí ñïåöèàëèñòíðèí ä´œ êåðãëãäí³, òåã³ä îëí ç¢ñí êîíôåðåíöñ, ìàñòåð-êëàññìóä, õàðºëòñ òóñòà áîëíà.
Ê.Óëàíîâàí êåëñ³ð, Ýëñòä íîÿáðü ñàðèí 14-ä áîëí 15-ä äèàáåò³ñ õ´ðëºí³ íàðò-äåëê³í ¥äðò íåð³äš Öóã³ð³ñ³í êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí ìåäëä êîíôåðåíö áîëí ãåìò³ óëñëà õàðºëò áîëõìí. Ýì÷íðèí êîíôåðåíöä ñààòà ꢢêä óëñèí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíä íåð³äãäõìí, òåã³ä òåð¢íä òàœº÷èí ýìíëºí³ ó÷ðåæäåíüñèí àõ ýì÷íðèí äàðóêñ, òåðàïåâòíð, ꢢêä óëñèí ýì÷íð îðëöš, äàìøëòàðí õóâàëöõìí. Ãåìò³ óëñëà áîëõ õàðºëòä ýì÷íð ýð¢ë-ìåíäèí á³³äë øèíšëëºí³, òóñòà õîò-õîëûí òóñêàð ñ¢â-ñåëâã¢ä ´ãõìí, òåð ìåò öóñíà øèíšëëò ´œã³ð êåãäõìí. Ýíäð Ýëñò áàëºñíä ìåäêîëëåäæèí áîëí òàœº÷èí êîíñóëüòàòèâí ïîëèêëèíèêèí óëä ³ìòí ´œã³ð öóñàí ´ã÷, áàñ øèíšëëò êåš ÷àäõìí.
- Äèàáåòèã ýä㳚 áîëøãî, îäà äååð³í ýí¢ã ýäã³äã ýì óãà. Áîëâ ýí ãåì èëäêãäñí áîëõëà, ýì÷ ê¢í áîëºíä îíö ýìíëº îëš, ýí ꢢíä çîê÷àõ ýì áè÷¢ëš ´ãõ. Êåëõä, ÷èê àâã-á³ðö³ð á³³õë³, ýì÷èí ñ¢â-ñåëâãèã ê¢ö³õë³, öàãëàíü ýì³í îëçëõëà, ãåìò³ ê¢í îëí šèëä³í ýð¢ë-ìåíäèí á³³äë³í øèíšëš óò íàñ íàñëš ÷àäíà. Õàìãèí ò¢ð¢íä ñïîðòàð ñîíüìñõ, ´äð áîëºí éîâºàð éîâõ, òåìñ áîëí ´´êí óãà ìàõ èäõ êåðãò³, òåð öàãò òàíà ýð¢ë-ìåíä áàò áîëõ. Ä´÷ ºàðñí óëñ šèë áîëºí ýðê áèø öóñíà øèíšëëò êåš, ýð¢ë-ìåíäèí á³³äë³í áèéñíü á¢ðòêõ ç´âò³. Öàãëàíü ýì÷ä áèé³í ¢ç¢ëõ³í áè÷³ ìàðòòí, - ãèš Êåðìåí Àëåêñååâíà ñ¢â-ñåâëã³í ´ãâ.
Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ

Òààñãäñí íààääûã õ³ë³â
Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòð ýí šèë³ òåàòðàëüí ñåçîíàí îëí õ³ë³º³÷íðò³í òààñãäñí íààääàð ýêëâ. Òåðíü Áàñœãà Áààòðèí "Î,×¢¢÷³,×¢¢÷³" ãèäã íààäí. Ýí íààäí òåàòðèí ò¢ð¢í šèëì¢ä³ñ àâí ò³³ç äååð ò³âãäš éîâíà. Îíüäèí ³ìòí³ îíüã îëšàõ íààäûã 2011 šèëä ðåæèññåð Áîðèñ Ìàíäæèåâ áîëí áè÷³÷ Âåðà Øóãðàåâà øèíð¢ëš, öàãèí íåêâðèã äàõóëš ò³âñí áèë³. Òèèã³ä íààäí îëí šèëèí òóðøàðò ³ìòí³ îíüã àâëš éîâíà. Êåñã ôåñòèâàëüä ¢ç¢ëãäë³. Êåëí-óëñèí äðàìàòóðãèéèí éîñòà ç´´ðíü áîëã÷ íààäí óðäê êåâ³ðí ³ìòí³ îíüã ýçëš³õèíü ñåçîíà ýêëö ìåä¢ëâ.
Ñîéëûí šèðºëä éîñòà èê éîâäë áîëñí "ß - Áóääà" íààäûã ÷èãí õ³ë³º³÷íð ä³êí³ñ òààñš õ³ë³š³í³. Òåð ìåò Øåêñïèðèí ïüåñàð Ïàâåë Ïðîíèí ò³âñí "Êîìåäèÿ îøèáîê" ãèäã íààäí ÷èãí õ³ë³º³÷íðèã øîãòà áîëí ñåðãìšò³ ¢¢ëäâð³ðí, àðòèñòíðèí áèëãò³ íààäàð ñîíüìñóëíà.
Îëíä òóñòà ò´ñâ
Äðàìèí áîëí øîã íààäíà Îðñ ðåñïóáëèêàíñê òåàòðò øèí ñåçîíä Â. Èâàíîâ-Òàãàíñêèé ò³âñí "Ïî÷åì áèâåíü ìàìîíòà" ãèäã íààäí íîÿáðèí 9,10-ä ¢ç¢ëãäâ. Ñåçîí áîëõëà íîÿáðèí 2-ò "Ïðîäàâåö äîæäÿ" ãèäã íààäàð ýêëë³. Îëí õ³ë³º³÷íð íîÿáðèí 3-ä "Ïîùå÷èíà" ãèäã øèí íààä õ³ë³â.
Ñåíòÿáðü ñàðàñ àâí ýêë³ä ýí òåàòð ñîöèàëüí-ñîéëûí ò´ñâèã ê¢ö³š³í³. Òåðíü ñîéëûã õàäºëëºíà Ìîñêîâñê ñàœãèí ñîöèàëüí òîãòóðòà á³³äë òåòêëºí³ êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí êåìš³íä êåãäš³í³. ²ð³ñ³í ñîéëûí ìèíèñòåðñòâèí ä´œã³ð ò´ñâ ê¢ö³ãäš³í³. Ñîöèàëüí õàëõàð áຠòåòêâðò³ ³ìòíä ñîéëûí ïðîãðàìì ¢ç¢ëõ, ñîéëûí ç´´ðë³ èíòåðíàòí ó÷ðåæäåíüä ´í÷í ê´ãøäèí ãåðò á³³õ ³ìòèã òàíüëäóëõ, òåäíä ê¢ð÷, ñîéëûí áîëí ê´ãšìèí àñõä á¢ðä³õ³ð á³³í³.
Ñîöèàëüí-ñîéëûí ò´ñâ "Šèâð" ãèäã íåð 碢í³. Ò´ñâèí ò¢ð¢í šèëä ðåæèññåð Àðòóð Êî÷àíÿíà ø¢ëãë³íä íåð³äñí ïðîãðàìì ê¢ö³ãäõìí. Òåð¢í³ éîâóäò Äååä ßøêóëèí ñàíàòîðí øêîëä, Ñàðïàí êîððåêöèîíí øêîë-èíòåðíàòä, ßøêóëèí øêîë-èíòåðíàòä õàðºëòñ á¢ðä³õ³ð çóðàëšàíà. Ò´ñâèã ê¢ö³ëºí³ éîâóäò íàíü ÷èãí êåñã êåðã-¢¢ëäâð áîëõìí. Ýí òóñò ñîöèàëüí ò´ñâèã ê¢ö³º³ä, òåàòðèí êîëëåêòèâ îëíä òóñòà êåðã êåš³õíü ñîíüí ãèõ êåðãò³.
Ìîðäâàä íààä ò³ââ
Àðòèñò áîëí ðåæèññåð Àëåêñåé Ñàðàíãîâ òàëäàí òåàòðò íààä ò³ââ. Ìîðäîâèí Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòð áຠíàñòà ðåæèññåðèã íààä ò³âòõ³ ãèñí ¢ðâð êåë³. Àëåêñåé Ñàðàíãîâ ýí òåàòðò ê´ãšìèí òóóëü áåëäš ò³ââ. "Êóðìàé" ãèäã íåðò³ äðàìàòóðã Âàëåíòèíà Ìèøàíèí³ áè÷ñí ïüåñàð íààäí áåëäš ò³âãäâ.
Íààäíä èê çóóäàí òåàòðèí áàº÷óä îðëöšàíà. Áຠíàñòà çóðà÷-äèçàéíåð Òàòüÿíà Þðàñîâà íààäíà êååð¢ëèã áåëäâ. Áèëãò³ çóðà÷ Ñû÷êîâèí íåðò³ Ñàðàíñê ó÷èëèù, êåëí-óëñèí ñîéëûí Ñàðàíñê èíñòèòóò ò´ãñ³ñìí. ßêóòñê ê´ãšìèí òåàòðò çóðà÷ Ò. Þðàñîâà êåñã íààä áåëäëºíä îðëöš, äàìøëò àâñí áèë³. Íààäíà ê´ãšìèã ìîðäâàí ôîëüêëîðí äóóíà ýðäì÷íð Àíäðåé Ðîìàøêèí, Àíäðåé Êóçíåöîâ, Àëåêñàíäð Ó÷åâàòêèí áè÷ñìí. Äðàìàòè÷åñê àðòèñòíðëà õàìäàí ýäí íààäíä îðëöšàíà.
"Êóðìàé" íààäí - Àëåêñåé Ñàðàíãîâèí ðåæèññåð áîëš ò³âš³õ òàâäã÷ íààäí áîëšàíà. Áຠíàñòà ðåæèññåðèí õààëºíü öàºàí áîëòõà!
Ôîðóìä îðëöâ
Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà àðòèñòê Âàëåíòèíà Íèìÿåâà "Êóëüòóðíîå íàñëåäèå Ñåâåðíîãî Êàâêàçà, êàê ðåñóðñ ìåæíàöèîíàëüíîãî ñîãëàñèÿ" ãèäã íåð³äëºò³ IV íàðò-äåëê³í íîìèí ôîðóìä îðëöâ. Šèë áîëºí áîëäã ýí ôîðóìä íîìèí, ñóðºóëü-ýðäìèí, ñîöèàëüí-ñîéëûí õàëõèí, òóðèçìèí ó÷ðåæäåíüñèí ýë÷íð îðëöíà. Éîñíà áîëí çàêà ºàðºäã îðãàíìóäûí ýë÷íð, îëíà îðãàíèçàöñèí áîëí íàíü ÷èãí íåãäëòñèí ýë÷íð ôîðóìä ñîéëûí ç´´ðèã óëñèí èíüãëëòèí, íè-íåãí á³³ëºí³ ò´ë³ ÿºš îëçëõèí òóñêàð ꢢíäâð êåí³.
"Âå÷íî àêòóàëüíàÿ êëàññèêà" â êóëüòóðíîì ïðîñòðàíñòâå Ðîññèè" ãèäã ò´ð³ð áîëñí "ò´ãðã øèð³í" ñ¢¢ðò Âàëåíòèíà Àíàòîëüåâíà õàëüìã äðàìàòóðã Áàñœãà Áààòðèí ¢¢ä³ã÷ ç´´ðèí òóñê èëäêë êåâ. Êåëí-óëñèí òåàòð íåðèíü 碢š³õ áè÷³÷èí ¢¢ëäâðíü õàëüìã äðàìàòóðãèéèí äåëãðëòä ÿìàðàí èê íèë÷³í ê¢ðãš³õèí òóñêàð èëäêëä òîäðõàºàð êåëãäâ.

ÆÈЪËÈÍ Êåðìí

Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéä Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà çóðà÷ Âèêòîð Äîðäæèåâèí º³³õ¢ë ñåêãäâ. Óðí ºàðèí ä¢ðñë¢ëã÷ èñêóññòâèí ñ³í ýðäì÷ áîëäã Âèêòîð Äîðäæèåâèí ¢¢ä³âðì¢äèã îëí õ³ë³º³÷íð ñ³í ìåäí³. Êåñã º³³õ¢ëä Âèêòîð Èñàåâè÷èí óðí ºàðàð êåãäñí îëí êåãäë ê¢ö³ìšò³ êåâ³ð ¢ç¢ëãäí³.
Âèêòîð Äîðäæèåâ öàãòàí Àáðàìöåâñê õóäîæåñòâåíí ó÷èëèù ò´ãñ³ñìí. 1985 šèë³ñ àâí ²ð³ñ³í çóðà÷íðèí Íèèö³íä áຠíàñòà çóðà÷ îðñìí. Òàœº÷èí, ðåãèîíàëüí, Öóã³ð³ñ³í, íàðò-äåëê³í º³³õ¢ëì¢äò ýí¢í³ ¢¢ä³âðì¢ä äàœãèí ç´âò³ îðìàí îëíà. Èèã³ä, 2008 šèëä Â.Äîðäæèåâèí ¢¢ä³âðì¢ä Òàòàðñòàíä áîëñí ´äã³ öàãà èñêóññòâèí íàðò-äåëê³í àðò-ñèìïîçèóìä ¢ç¢ëãäë³. "Êðóòóøêà" ãèäã íàðò-äåëê³í ýòíè÷åñê ôåñòèâàëüä ÷èãí õàëüìã çóðà÷èí ¢¢ä³âðì¢ä òåìäãëãäñí áèë³. Âèêòîð Èñàåâè÷ òàœº÷èí "Óëàí çàëà" ì´ð³í ëàóðåàòèí íåð 碢í³.
Óðí ºàðèí ä¢ðñë¢ëã÷ èñêóññòâä îäà ìàíà òàœº÷ä ýí ýðäì÷ õàìãèí òåìäãò³ çóðà÷ áîëšàíà. Ýí¢í³ ¢¢ä³âðì¢äèã ³ìòí ñ³í ìåäí³, êåñí êåãäëì¢äèíü äóðòàºàð õóëäš àâíà. Òåã³ä îäà ê´äëš³õ º³³õ¢ëä ³ìòí óðäíü ýí ýðäì÷ êåñí òîîòûã ¢çñí äååð³í øèí îëí êåãäëì¢äë³íü òàíüëäšàíà. ßñíä ñèèëâð ºà𺚠¢¢ëääã êåç³íê çóðà÷íðèí ýðäìèã Âèêòîð Èñàåâè÷ öààðàíäíü äåëãð¢ëš³í³. Õîâð áîëí íàíü ÷èãí èê àœãóäûí ÿñèã ê´äëìøò³í ýðäì÷ îëçëíà. ßìàðàí íåã ÿñíàñ îëí ç¢ñí áè÷êí êåãäëì¢ä ýâò³ ºàðàðí çîðàä, òåãøë³ä, í³³ºèíü îëš êåí³. "Öàºàí ààâ", "Çàÿ- Ïàíäèòà", "Šîìáà", "Õàëüìã á´ê á³ðëä³í", íàíü ÷èãí ýí¢í³ óðí ºàðàð êåãäñí ä¢ðì¢ä ³ìòí³ îíüãèã äàœãèí àâëíà. ßñèã çîðàä, êåð÷³ä, õàëüìã øàòð êåñíü éèð ³âðò³ ê´äëìø áîëšàíà. Õàëüìã óëñèí êåç³íê ýðäìèí ñ³í òîîòûã çóðà÷ ¢¢ä³âðì¢äò³í îðóëäãíü ¢¢ä³âðì¢äèí ÷èíðèíü óëì ´´äë¢ëí³.
Èèã³ä Âèêòîð Èñàåâè÷ ÿñíàñ êåãäëì¢ä êåëºí³ ýðäì³í óëì ÿíçëóëàä, Õàëüìãèí ä¢ðñë¢ëã÷ èñêóññòâèí îí÷ëã÷ íåã ´´ä³í ÿíç áîëšàõèíü ìåä¢ëš ÷àäâ. Ñ¢ë öàãò Âèêòîð Èñàåâè÷ îëíà ¢¢ëäâðò øóíš îðëöàä, ²ð³ñ³í çóðà÷íðèí Íèèö³í³ Õàëüìã ðåãèîíàëüí ³œãèã òîëºàëšàíà.

"Áîëüøèå ãàñòðîëè" ò´ñâèí êåìš³íä Õàëüìãò Áåëãîðîäñê òåàòð ºóðâí ´äð íààääàí ¢ç¢ëâ. Íààäí áîëºí îí÷òà áîëñèíü õ³ë³º³÷íð òåìäãëâ.
Òåàòð Ýëñòä îëí õ³ë³º³÷íðèí îíüãò òóñõàñí íààääûí òóñêàð êåëõë³ èèì áîëšàíà. "Èñòîðèÿ ñîëäàòà" íààäíà ¢ëã¢ð äååð òåàòðèí ¢¢ëäâðèí, ýí¢í³ ¢¢ä³ã÷ ê¢ö³ìšèí òóñêàð ìåäš áîëõìí. Èèã³ä, 2013 šèëä Àëäð Äèèëâðèí 70 šèëèí ´´íä íåð³ä³ä, ò³âãäñí íààäí ëèòåðàòóðèí áîëí èñêóññòâèí õàëõàð Öóòõëœ ôåäåðàëüí îêðóãèí ì´ð³º³ð à÷ëãäñìí. Êàçàíüä 2013 šèëä áîëñí íààäºàñèí òåàòðìóäûí íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä ê´ãšìèí õàëõàð ñ³í êåâ³ð áåëäñí ò´ë³ä³í øèøëœ ì´ð³º³ð à÷ëãäñìí.
Âëàäèìèð áàëºñíä "Çîëîòîå êîëå÷êî" ãèäã íåðò³º³ð áîëñí íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä Áåëãîðîäñê òåàòðèí ýí íààäí õîéð äèïëîìàð ì´ð³ëãäñìí. Ïàòðèîòè÷åñê ò´ðèã áîñõñí ò´ë³ä³í áîëí ê´ãšìèí õàëõàð íààäàí ñ³³í³ð áåëäñí ò´ë³ä³í òèèì ´´ä³í ¢íëëº îëñìí. "Àðòèñò è Âîéíà" ãèäã 14-÷ òåëåâèçèîíí-òåàòðàëüí ôåñòèâàëüä ÷èãí ýí íààäí ê¢ö³ìšò³ êåâ³ð ¢ç¢ëãäë³. Ò´ðñêí ñåäêëèã 碢ëºäã èèì íààäûã Ýëñòèí áè÷êä¢ä áîëí áàº÷óä òààñš õ³ë³ë³.
Áè÷êí íàñòàºàñí àâí áèäí Ïóøêèí³ ¢¢ä³âðì¢äë³ õàðºíàâèäí. Áåëãîðîäñê òåàòð Àëåêñàíäð Ïóøêèí³ íåð òóóðñí ïîýìàð ò³âñí "Ðóñëàí è Ëþäìèëà" ãèäã íààäûã ´ðê-á¢ë³ðí õ³ë³õä ñ³í áîëòõà ãèš áåëäñìí. Çóðà÷ Çàõàð Äàâûäîâèí, êîìïîçèòîð Þðèé Ìèøèíà ä´œã³ð, àðòèñòíðèí áèëãò³ íààäíà àøò ýëñòèõí ñîíüí ¢¢ëäâðèã õ³ë³â.
ijêí íåã íààäí "Òåðåøå÷êà" ãèš íåð³äãäí³. Îðñ óëñèí òóóëèí óë äååð ò³âãäñí íààäí ñåðãìšò³ áîëí øîãòà éîâäëìóäàðí áè÷êí õ³ë³º³÷íðò òîäëãäâ. 2016 šèëä Êèðîâ áàëºñíä áîëñí íààäºàñèí òåàòðìóäûí ôåñòèâàëüä ýí íààäí õóäîæåñòâåíí õàëõàðí ñîíüí áîëñí ò´ë³ä³í áîëí àêòåðñê ñ³í ãèñí íààäíà ò´ë³ ãèäã äèïëîìñàð à÷ëãäñìí. Èèì ñîíüí áîëí ôåñòèâàëüìóäò òåìäãëãäñí íààääàí íààäºàñèí Áåëãîðîäñê òåàòð Ýëñòèí õ³ë³º³÷íðò àâ÷ èðš ¢ç¢ëâ.
ŠÈЪËÈÍ Êåðìí

Ìîñêâàä Õàëüìãèí øàší ëàì, ²ð³ñ³ä, Ìëä áîëí ÑÍÃ-í íóòãóäò Äàëà ëàìèí ãåã³í³ ê¢íäò³ ýë÷ Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å îëí óëñëà õà𺚠ꢢíäâð êåâ. Òåðíü "Îòêðûòûé ìèð" ãèäã ìîñêîâñê Öóòõëœä áîëâ. "Äèëîâà õóòóõòà Ìîíãîëèè. Ïîëèòè÷åñêèå ìåìóàðû è àâòîáèîãðàôèÿ ïåðåâîïëîùåíèÿ áóääèéñêîãî ëàìû" ãèäã íåðò³ äåãòð áàðàñ ºàðñí, òåð¢ã îëí óìøà÷íðèí îíüãò òóñõàëºíà éîâóäò øàší ëàì îëí óëñëà õà𺚠ꢢíäâ.
Êåëõ³ñ, ýí šèë "Ñîõðàíèì Òèáåò" ãèäã íåðò³ ñàœãèí íèë÷³ð äåãòð áàðàñ ºàðñìí. Òóóšèí íîìèí äîêòîð, áèîëîãè÷åñê íîìèí êàíäèäàò, ÐÀÍ-à âîñòîêîâåäåíÿ èíñòèòóòûí Êîðåéèí áîëí Ìëûí ³œãèí ºîëëã÷ íîìèí ê´äë³÷ Ñ. Êóçüìèí äåãòðèí òóñêàð êåëš ´ãâ. Ýí íîìò äåãòðèí ðåäàêòîð áîëšàíà. "Òóëêó ãèñí êåí áîëšàõìá? Òóñëœ ìèíè äàìøëò" ãèäã ò´ð³ð Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å ³ìòíë³ ê¢¢íäâð êåâ. Ýí äåãòðèí ïðåçåíòàö Ýëñòä Êåëí-óëñèí áèáëèîòåêä áîëñí áèë³.
Öóòõëœ õóðëûí áàðèí öåðãëëòèí 糜ãëñ³ð, Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å îêòÿáðèí 30-31-ä Ìîñêâàä ÐÀÍ-à âîñòîêîâåäåíÿ èíñòèòóòûí 200 šèëèí ´´íä íåð³äñí êîíôåðåíöä îðëöâ. "Òèáåòîëîãèÿ è áóääîëîãèÿ íà ñòûêå íàóêè è ðåëèãèè" ãèš íåð³äãäñí íîìèí òåð êîíôåðåíöä Õàëüìãèí øàší ëàì Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å èëäêë êåâ. "Áóääèéñêèå ñâÿçè Òèáåòà, Ðîññèè è Ìîíãîëèè ñî âðåìåí êðàõà ñîöèàëèçìà äî ñîâðåìåííîñòè" ãèš íåð³äãäñí òåð èëäêëèã ²ð³ñ³í, Ìëûí, ÑØÀ-í, Êèòäèí áîëí Êàçàõñòàíà íîìòíð ñîœñâ.
ÓØÊÀÍÀ Ñóâñí

Çóë ´´ðäõ äóòìàí ³ìòí íàñàí óòäóëõàð, äàâñí šèëì¢äèí àøèã äèãëš, øàšíà õàëõèí ¢¢ëäâð ê¢ö³õ³ð øóííà. Ýí šèë íîÿáðèí 10-ñ àâí Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ìä èê ì´ðã¢ëì¢ä ýêëâ. Íàñ óòäóëëºíà ì´ðã¢ëì¢ä Öàºàí ijðêèí íîìàð ýêëñíü ÷èíðò³. Óò òîîäàí äîëàí òèèì èê ì´ðã¢ëì¢ä êåãäõìí. Öóòõëœ õóðëûí áàðèí öåðãëëòèí 糜ãëñ³ð, òåð ì´ðã¢ëì¢ä êåç³ áîëõíü äèãëãäñí á³³í³. Ì´ðã¢ëì¢ä áîëëºíà çóðàëà õóðëûí ñàéòä òàíüëäš áîëõìí. Äàðàíè ì´ðã¢ëì¢ä íîÿáðèí 17-ä, 18-ä, íîÿáðèí 24-ä, 25-ä áîëõìí. Òîãòñí àâúÿñàð ýäí ´ð¢í 9 ÷àñàñ àâí 11 ê¢ðòë áîëšàõìí. ²ìòí òåð¢íä áèéäíü òààñòà íåã öàãëà îäàä îðëöš ÷àäšàíà. Øèí šèëä öåâð ÷èê ñåäêëò³º³ð, õàìã ìó òîîòàí àðä ¢ë䳺³ä îðõ êåðãò³. Øèí ê¢ö³ìš äóðäš, ýð¢ë-ìåíä³í áàòëš, óðàëàí ç´ðõèí ò´ë³ ì´ðã¢ëä îðš, áóðõí-øàšíäàí çàëüâðòí. Çóë ýí šèë äåêàáðèí 2-ò áîëõìí.
ÓØÊÀÍÀ Ñóâñí

Ýí šèë äåêàáðü ñàðä áèäí õàëüìã óëñèã õàð ã´ð³ð öààšëà õàðºóëàä, îëí ³ìòí³ õîðòíà íåð 碢뺳ä õîë Ñèâðèí ºàçðóð òóóâðò èëã³ñí³ñ àâí 75 šèë áîëõ. Ìàíà àõ ¢éèí óëñ ä³³í³ áîëí òóóâðèí ê¢÷ð çîâëœãèã äààš ºàðñí óëñ áîëšàíà. Ýäí ä³³í³ öàãò òûëä ê´äë³ä, ò´ðñêí ºàçð-óñàí õîðòíàñ ñóëäõš éîâñí ýöêíðò³í áîëí àõíðòàí äóëàí õóâö óéš, ´ëãš áåëääã á³³ñìí. Ê¢¢í³ ºàçðò òóóâðò òóñàä, ´ðê-á¢ë³í ´ëí ¢êë³ñ õàðñš àâõèí ò´ë³ ýðò ê¢÷-ê´ëñí³ õààëºàí ýêëñìí.
Èâàí Ìàíäæèåâè÷ áîëí Àëåêñàíäðà Øàïøàíîâíà Ëóçóíãîâèõí áàñ öóã ýí ê¢÷ð-ê¢íäèã äààºàä, ò´ðñêí ºàçðòàí õ³ðš èð³ä, îëí šèëä³í ¢íí-÷èê ñåäêëò³º³ð ê´äë³ä, ꢢêä³í ´ñê³ä-áîñõñí óëñ áîëšàíà. Ýäí³ ´ðê-á¢ë Õàð ªàçðà ðàéîíà Áóðîâîé ñåë³í³ ³ìòí äóíä òîîìñðòà, ê¢íäò³ ãèš òîîëãäíà. Ýäí õàìäàí ò³âí ºóðâí šèëä³í íè-íåãí á³³š, çóðºàí ¢ðíä³í ÷èê ñóðºìš ´ã÷, îëíà õîðìàä áàãòš éîâñìí. ªóíäë ò´ðõä, îäà ãåðèí ýçí óãà, ãåìèí óðøãàð 2013 šèëä ñ³³º³í õ³³â. Àëåêñàíäðà Øàïøàíîâíà ꢢêäò³í áîëí à÷íð-çååíðò³í í¢äí-àìí áîëš, ñ¢â-ñåëâã³ðí ä´œ áîëíà.
Îäà ýýš îòõí Ýðäíü ê´â¢íä³í á³³š, à÷íðàí õ³ë³š³í³. Îëí à÷íð-çååíðíü ýýšèí ´´ð öóãëðõëà, Àëåêñàíäðà Øàïøàíîâíà Ñèâðèí òóñê òîäëâðìóäàí ñåð㳚, šèðºëèí õààëºäíü ó÷ðñí êåñã éîâäëûí òóñêàð õóâàëöíà. Õàëüìãóäûã Ñèâð¢ð í¢¢ëºñí³ ´ìí í³³ìò³ Øóðà ꢢêí õîéð ýã÷ò³º³í áîëí ýêò³º³í Êàñïèéñê ðàéîíà Öàºàí Íóð ñåë³íä á³³ñìí. Íåã ä³êš ´ð¢í ýðò õîéð ñàëäñ ýäí³ ãåð¢ð îðš èð³ä, õóâöàí àâàä, ºàçàðàí ºàðòí ãèš êåëâ. Ýêíü óóëÿä, áè÷êí ºóðâí ꢢêò³ºèíü àëüäàðàí àâ÷ éîâõàð á³³õèíü ñóðâ. Áîëâ ñàëäñìóä ÿìàðàí ÷èãí ö³³ëºâð óãàºàð, øóëóºàð ºàðòí ãèš çàêâ. Õ³ðíü ýã÷íü äàðóíü ꢢêäèí õóâöí á³³ñí àâäð àòõàä, ãåðò³ñí àâ÷ ºàð÷ ÷àäâ. Õàðì ò´ðõä, Ñèâð¢ð ê¢ðñí öàãò ýäí³ àâäðèã õóëõà àâàä, ýäí ÿìàðàí ÷èãí õóâö-õóíð óãà ¢ëäâ. Ýäí êåñã õàëüìã ´ðê-á¢ëì¢äë³ õàìäàí íåã áàðàêä á³³äã áîëâ. 1945 šèëä ýêíü çîâëœäàí äàðãäàä, ñ³³º³í õ³³â, àðäíü ¢ëäñí ºóðâí ꢢêäíü ´í÷ð³ä ¢ëäâ. 1947 šèëä ýäí Àëòàéñê êðàéèí Òðîèöê ðàéîíà "Ïðîëåòàðñêèé" ñîâõîçèí 3-÷ ³œã¢ð í¢¢â.
- Òèèã³ð³í í¢¢š èðõë³, íàìàã áàãø ¢ç³ä, øêîëä ñóðõ äóðí á³³í¢ ãèš ñîíüìñâ. Òèèã³ä áè ýã÷³ñí ç´â àâàä, øêîëä îðàä, 4-÷ êëàññ ê¢ðòë ñóðâ. Ìàíà êëàññò õîéð õàëüìã ꢢêí ñóðäã áèë³, íààäêñíü öóºàð á³³ðí îðñ ê´â¢ä áîëäìí. Áè éè뺳í ñ³³í³ð ñóðäã áèë³â, òåã³ä áàãø íàìàã áóóëÿä, "ýí õàëüìã ꢢêí³ñ ¢ëã¢ð àâòí" ãèš íààäê ñóðºóëü÷íðò êåëäã á³³ñìí. 4-÷ êëàññ ò´ãñ³ñí ꢢêä-ê´â¢ä öààðàíäíü ðàéîíà öóòõëœ ñåë³íä øêîëä ñóðõ ç´âò³ á³³ñìí, ýã÷ì òèèã³ð³í éîâõ ç´â ´ãñí óãà,- ãèš òåð öàãèã òîäëš Àëåêñàíäðà Øàïøàíîâíà êåëí³.
Ýã÷ä³í ä´œ áîëõàð Øóðà ñààëü÷àð ê´äëäã áîëâ. Õ´´ííü ýäí ñîâõîçèí 2-÷ òîéãòà ³œãä í¢¢õë³, òåíä áàñ ñààëü÷àð ê´äëñìí. Òèèã³ð³í í¢¢ñí³ äàðó ýí áààõí Èâàí Ëóçóíãîâëà òàíüëäâ. Ê´äëìøèí õ´´í ýäí õàðºàä, òàëäàí áàº÷óäëà öàãàí äàâóëäã á³³ñèí òóñêàð ýýš òîäëõäàí äóðòà. Áຠíàñí ñ³³õí öàã. Ê¢íä ê´äëìøò ê´äëäã áîëâ ÷èãí, òóóâðèí çîâëœ ê¢÷ð áîëâ ÷èãí áààõí óëñ àñõíäíü äó-áè ºàðºàä, öàãàí ñåðãìšò³º³ð äàâóëäã á³³ñìí. Á³³ðí ê´â¢ä áàÿí òàòàä, ꢢêä äó äóóëàä, áàº÷óä õîîðíäàí òàíüëääã áèë³. Ñèâðèí óëñ õàëüìãóäëà ¢¢ðë³ä, ýäí ê´äëìøò³í ºàâøóí, ³ìòíë³ ýýëò³, áèëãò³ áîëšàõèã ìåäâ. Øóðàí ýã÷íü þì óéäã ìàøèíêò³ áèë³, ºàðòàí ýâò³ áåð êå-ñ³³õí á¢øì¢ä óéäã á³³ñìí. Ä¢ ꢢêíä³í ñ³³õí á¢øì¢ä óéäã äååð³í òàíüë-¢çë áåð³÷¢äèí ñóðâðàð ÷èãí áàñ óéäã áèë³. Ýýšèí òîäëñàð, ê¢íä öàã áîëâ ÷èãí áàº÷óä êååðõä³í äóðòà á³³ñìí. Èê õàäàñèã õàëóëàä, ¢ñ³í àòõðóëäã á³³ñèã ýýš òîäëš èí³í³.
1958 šèëä Øóðà ýã÷íðò³º³í Õàð ªàçðà ðàéîíà Àðòåçèàí ïîñåëêä èðâ. ¥í÷í Èâàí ýëãí-ñàäòàºàí áàñ íààðàí í¢¢š èðñìí. Šèë äàâàä, Èâàí Øóðàí ýã÷ òàë èð³ä, 糜ã îðóëâ. Ýêíü ´œãðñí³ õ´´í ýã÷íü õîéð ä¢ ê¢¢êíä³í ýê áîëàä, ýäí³í àñðäã áèë³. Íààäê ýã÷íü õ³ðä ºàðàä, ñàëó á³³ñìí. Íåã-íåãíä³í ñåäêë³í ´ãñí áàº÷óäò ç´â ´ã³ä, áèéíü õ³ðä ýñ ºàðñí ýã÷íü íàñí-šèðºëèííü òóðøàðò çååíð³í àñðõä ä´œ áîëñìí. Õ³ðä ºàðñíà õ´´í À.Ëóçóíãîâà ò´ìð õààëºä ê´äëâ, ãåðèí ýçí Àðòåçèàíñê ÌÆÑ-ò òðàêòîðèñòàð ê´äëš éîâëà. Ê¢¢êäíü ºàðõëà, Èâàí Ìàíäæèåâè÷ øàâð ãåð òîñõ÷ àâàä, áààõí ´ðê-á¢ë ñàëó á³³äã áîëâ. Çóðºàí ¢ðò³ ýê ê´äëìø³ñí ºàðàä, ꢢêä³í àñðàä, ãåðò³í á³³â. Ýäí ýâð³ ìàë á³ðäã áîëâ, òåã³ä ãåðèí ê´äëìø ÷èëäìí áèø. Èâàí Ìàíäæèåâè÷ áîëõëà à÷òà àìðëºíä ºàðñí áèéíü 2012 šèë ê¢ðòë êååð ê´äë³ä, ´âñ áåëäëºí³ áîëí ç´´ëºí³ äààâðòà êåðãò øóíìºàºàð îðëöàä, í¢¢ðëã÷ ê´äë³÷ áîëš éîâñìí. È.Ëóçóíãîâ îëí šèëä³í ñåë³í³ ýäë-àõóí õàëõä ê´äëš éîâñí ò´ë³ä³í ê¢÷-ê´ëñí³ òóóðìšèí îðäåí³ II áîëí III äåâñœã¢äèí êàâàëåð áîëíà, ÂÄÍÕ-ä îðëöàä, öàºàí ì´œãí ìåäàëÿð à÷ëãäñìí.
Ýýš 16 à÷-çååò³, 9 šè÷-çååí÷ðò³, óäë óãà ä³ê³ä íåã šè÷ ºàðõìí. Çóðºàí ¢ðí öóºàð äóðòà ýðäì³ðí ê´äëš éîâíà, ýäí äóíä áàãøíð, ìåäèöèíñê ê´äë³÷íð á³³í³. Îëí à÷íð-çååíðíü ñóðºóëü ñóð÷ éîâíà, ç³ðìñíü ê´äëš³í³, öóãòàäíü ýýšíü ä´œ áîëõàð øóííà. Áèéíü áè÷êí³ñí àâí çîâëœ ýäëš ýðò õàð ê´äëìø êåš éîâñí Àëåêñàíäðà Øàïøàíîâíà àðº-÷èäë³ðí à÷íð-çååíðò³í äåì áîëíà. Ýíäðê öàã àìð áèø áîëšàõèã ìåä³ä, ê¢í áîëºíäíü çîâàä, ýäí³ šèðºë ñ³í-ñ³³õí áîëòõà ãèš ýýš çàëüâðíà. Àëüê íåã ñ³í ´äð áîëõëà, ꢢêäíü, ê¢ðãä-áåð³÷¢äíü, îëí à÷íð-çååíðíü áîëí šè÷íðíü ýýšä³í çî뺚 èð³ä, øóóãàä íèðã³ä îðêõëà, ýýšèí ç¢ðêí áàéðàð ä¢ðêëí³.
Ìàðèÿ ÅÑÈÍÎÂÀ
ÇÓÐÃÒ: Èâàí Ìàíäæèåâè÷ áîëí Àëåêñàíäðà Øàïøàíîâíà Ëóçóíãîâèõí

Îäàõí Ìîñêâàä "Ìë öèâèëèçàöèí òóñê ²ð³ñ³í âîñòîêîâåäåíÿ íîìòíð ÿìàðàí øèíšëëò êåš³õèí òóñêàð" ("Ìîíãîëüñêàÿ öèâèëèçàöèÿ â ôîêóñå ðîññèéñêîãî âîñòîêîâåäåíèÿ") ãèäã ò´ð³ð íàðò-äåëê³í êîíôåðåíö áîëâ. ²ð³ñ³í Íîìèí àêàäåìèí ìåäëèí Âîñòîêîâåäåíÿ èíñòèòóòûí 200 šèëèí ´´íä íåð³äñí Êîíãðåññèí êåìš³íä ýí á¢ðä³ãäâ.
Êåñã öèâèëèçàöèí äåëãðëòë³, äèã-äàðàíëà çàëºëäóëš Ìëûí áîëí ìîœºë ¢íäñò³ êåëí-óëñèí äåëê³í òóóšä áîëí ´äã³ öàãèí á³³äëä îðóëñí èê ò³âöä íåð³äñí êåñã ò´ð³ð ´ðãí ꢢíäâð áîëâ. Äîòð-äóíäûí Àçèéèí ºîëëã÷ öèâèëèçàö áîëšàõ Ìëûí òóóš áîëí ñîéë èèì ç´ð¢ëëò³ð õ³ë³ãäâ: "Ìë áîëí äîòð-äóíäûí Àçèéèí äåëê³í öèâèëèçàöñèí äåëãðëòèí éîâóä òåîðèí õ³ë³öä".
Òåð ìåò "Äîòð-äóíäûí Àçèéèí öèâèëèçàöèí õàíüä Ìëûí òóóšèã øèíšëëºí" ãèäã ò´ð íîìòíðèã îíö ñîíüìñóëâ. "Ìë öèâèëèçàöèí òóóšèí, ñîéëûí, ñîöèàëüí-ýêîíîìè÷åñê äåëãðëòèí, øàšíà áîëí ãåîïîëèòè÷åñê ´äã³ öàãèí á³³äëèí îíö òîîò" ãèäã ò´ð³ð ñîíüí êåñã èëäêëì¢ä íåðò³ íîìòíð êåš, êåñã ñåíð òîîòëà êîíãðåññò èðñí ñïåöèàëèñòíðèã òàíüëäóëâ.
Òåð ìåò "Öèâèëèçàöñèí äèàëîãä í¢¢äë êåëí óëñèí ò³âö, Òîðºí áîëí Ö³³ºèí çàì óëàí õààëºèí äåëãðëòä ýäí³ îðóëñí íèë÷ áîëí ²ð³ñ³-Ìë-Êèòä ýêîíîìèêèí í´êöëòä ´äã³ öàãèí Ìë ÿìàðàí ÷èíð 碢š³õèí òóñê" ò´ð íîìòíðèã ñîíüìñóëâ.
Ìîñêâàä áîëñí êîíôåðåíöä Ìëûí, ÑØÀ-í, Ôðàíöèí, ßïîíÿ ñïåöèàëèñòíð îðëöâ. Êîíôåðåíöèã ÐÀÍ-à âîñòîêîâåäåíÿ èíñòèòóòûí íîìèí ºàðäà÷, àêàäåìèê Â.Â.Íàóìêèí ñåêâ. Íîìòíð ñ³í àøòà, îëíä òóñòà, ê¢ö³ìšò³ ê´äëìø ê¢ö³òõ³ ãèš Ìëûí ºàçàäûí êåðã¢äèí ìèíèñòð Öîãòáààòàð Äàìäèí, Ìëûí Íîìèí Àêàäåìèí âèöå-ïðåçèäåíò, àêàäåìèê ×óëóóíáààòàð Ãýëýãïèë, Ìëûí ñóðºóëü-ýðäìèí, íîìèí, ñîéëûí áîëí ñïîðòûí ìèíèñòåðñòâèí ñîéëûí áîëí áèëã-ýðäìèí õàëõä ê¢ö³äã ïîëèòèêèí äåïàðòàìåíòèí ºàðäà÷ Ñýðãýëýí Áîëä, Ìëûí ÀÍ-³ òóóšèí áîëí àðõåîëîãèí èíñòèòóòûí äèðåêòîð, ìîíãîëîâåäì¢äèí íàðò-äåëê³í àññîöèàöèí ãåíåðàëüí ñåãë³òð ïðîôåññîð Ñàìïèëîäîíîðîâ ×óëóóí ¢ã êåëâ.
Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòèí íåðí äååð³ñ êîíôåðåíöèí ê´äëìøò õàëüìã ëèòåðàòóðèí áîëí æóðíàëèñòèêèí êàôåäðèí äîöåíò Ñâåòëàíà Öåäåíîâà îðëöâ. "Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòä ìë òóóš áîëí ñîéë øèíšëëºí³ ç´ð¢ëëòèí áîëâñðëò áîëí äåëãðëò" ãèäã èëäêë ýí óìøâ.
Äîðä ¢çãèí îðí-íóòãóäûí òóóš áîëí ñîéë, àìí ¢ãèí ç´´ð, óðí ¢ãèí ëèòåðàòóð øèíšëëºí³ êåñã ò´ð³ð íàðò-äåëê³í êîíôåðåíöèã Õàëüìã ÃÓ-í ºàðäâð êåñã ä³êš Ýëñòä á¢ð䳚 êåñìí, ýíä íåðò³ íîìòíð, òåð òîîä ÐÀÍ-à Âîñòîêîâåäåíÿ èíñòèòóòûí ñïåöèàëèñòíð èëäêëì¢ä êåš íàðò- äåëê³í øèíšëëòä èê ò³âö³í îðóëñìí.
Ò¢øã÷ ðåãèîíàëüí âóçä ê´äëñí áîëí ñóðñí äååð³í Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí íîìòíð, àñïèðàíòíð áîëí îþòíð Âîñòîêîâåäåíÿ èíñòèòóòëà áàò çàëºëäà á³ðí³, áຠíàñòà êåñã õàëüìã íîìòíð ýíä íîìèí êàíäèäàòûí áîëí äîêòîðèí äèññåðòàö õàðññìí, Ìîñêâàí èíñòèòóòûí íîìòíð ýäíä äèññåðòàö áåëäëºíä èê ä´œã³í ê¢ðãí³.
Õàëüìã óíèâåðñèòåòä Âîñòîêîâåäåíÿ èíñòèòóòûí ´äðì¢ä áîëíà, ê¢íäò³ ãèè÷íð îþòíðëà, ìàãèñòðàíòíðëà, áຠíàñòà íîìòíðëà õà𺚠ýâð³ øèíšëëòñèí, èíñòèòóòûí îëí õàëõèí ê´äëìøèí òóñêàð êåëš ´ãí³. Òèèì çàëºëäàí Õàëüìã ÃÓ-í íîìòíðèí ìåðãšëòèã ´´äë¢ëëºíä èê íèë÷³í ê¢ðãí³, òóóšèí, êåëí³ áîëí íàíü ÷èãí øèíšëëòèã ´´ä³í êåìš³íä ê¢ö³ëºíä ä´œ áîëíà.
Òèèãš õàëüìã îþòíð ýêëö êóðñàñ àâí øèíšëëòèí ê´äëìøë³ òàíüëäàä, íåðò³ íîìòíðàñ ¢ëã¢ð àâàä, ýäí³ ö³³ëºâð ñîœñàä, áèèä³í ÷èãí ñîíüí ò´ð ø¢¢š àâíà, òåðíü èðã÷ä³í óëì ã¢í íîìèí ê´äëìø ê¢ö³ëºíä ýäíä ä´œ áîëàä á³³õíü ëàâòà.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Íèäí³º³ñ àâí ìàíà îðí-íóòãò, òåð äîòð òàœº÷ä, "Áàëºñíä ñ³í êåö-òààëòà á³³äë òîãòàëºí" ãèäã ýðêí ÷èíðò³ ò´ñâ ýêë³ä ê¢ö³ãäš³í³. Ýí ïðîãðàìì ä³êí³ñ áàòëãäàä, öààðàíäíü 2018-2022 šèëì¢äò ¢¢ëäõìí. Ò´ñâ èë êåâ³ð áîëí îëí ³ìòèã îðëöóëš ê¢ö³ãäš³í³, ýíòí ò´ñâèí ºîëëã÷ îí÷íü. ²ìòí á³³õ ºàçðàí ÿñðóëëºíà ò´ñâ ø¢¢š àâëºíä, òåð¢ã òîõðàëºíä áîëí îëíà á¢ðòêëºíä îðëöš ÷àäšàíà.
"Áàëºñíä ñ³í êåö-òààëòà á³³äë" ãèäã ýðêí ò´ñâèã ê¢ö³ëºèã òàœº÷èí Òîëºà÷èí ºàðäâðò âåäîìñòâñèí õîîðíäê Êîìèññü 碢ö¢ëš á¢ðòêš³í³. Êîìèññèí õàíüä éîñ çàëëºíà îðãàíìóäûí ýë÷íð, îëíä 糜ãëëºí³ îðãàíìóä, îëíà ¢¢ëä³÷íð áîëí äåïóòàòíð îðíà. Ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öñò ò´ñâèí êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí éîâóäûã ìóíèöèïàëüí îëíà êîìèññüì¢ä á¢ðòêí³.
Ýí šèë "Áàëºñíä ñ³í êåö-òààëòà á³³äë òîãòàëºí" ãèäã ýðêí ò´ñâä 6 ìóíèöèïàëüí á¢ðä³ö: Ýëñò, Ãîðîäîâèêîâñê, Ëàãàíü áàëºñä, Èê Áóóðë ïîñåëîê, Ïðèþòíîå áîëí ßøàëòà ñåë³ä îðëöšàíà. Ýí šèë ò´ñâ ê¢ö³ëºí³ êåðãò óò òîîäàí 62 ñàé ºàð àðñëœ éèëºãäñìí.
Ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öñò á³³ðí ³ìòí³ òîîëâðèã ò´ðò³í àâ÷, îëí óëñ àìðäã îðìñèí êåö-òààëûíü ÿñðóëõìí. Îëí äàâõð ãåðì¢äèí ÿñãäõ õàøà-õààöèí áîëí îëí óëñ àìðäã ºàçðèí äèçàéí-ò´ñâñ áàòëãäâ. Òåã³ä îäà ÿñâðèí ê´äëìø êåõ òîñõëòûí îðãàíèçàö ø¢¢š àâëºíà ìàðºàñ á¢ðä³ãäš³í³.
Ýëñòä áîëõëà Äèèëâðèí ïàðêèí áîëí "Äðóæáà" ïàðêèí ºàçðèã ÿñðóëëºíà ê´äëìø êåëºí³ ò´ë³ ýëñòèõí õàìãèí îëàð äóóºàí ´ãñìí. Òåã³ä ìàðºàíà àøàð "Ôîðòóíà" ÎÎÎ "Áàëºñíä òààëìšòà á³³äë òîãòàëºí" ãèäã ýðêí ÷èíðò³ ò´ñâ ê¢ö³ëºí³ éîâóäò Ýëñò áàëºñíà 7-÷ ìèêðîðàéîíä Äèèëâðèí ïàðêä ÿñâðèí ê´äëìø êåš³í³. Ýí êåðãò 2,5 ñàé àðñëœ éèëºãäñí áîëäã. Ýí ´äðì¢äò Ýëñòä Äèèëâðèí ïàðêèí êåö-òààëûã ÿñðóëëºíà ê´äëìø ò´ãñõä³í ´´ðäš éîâíà. Öóã ïàðêèí êåö-òààëûíü ÿñðóëøãî, çóã íåã çàõèí ºàçð ÿñãäõìí. Ýííü ýšãî á³³ñí àºóºàðí 450 ä´ðâëší ìåòð ºàçðò áè÷êä¢äèí òàë✠òîñõš áåë êåš³í³. Ýíä ꢢêä íààäõèí ò´ë³ 䢢šœã¢ä, äååð³ñ äîðàãøàí áóóš äîøäã ´´äìñ, íàíü ÷èãí íààääã òîîò ò³âãäâ. Óäëãî òàëâœãèí ýðãíäê ºàçðò š´´ëí äåâñêð äåëãõìí. Ýðãíäê á³³äëèíü ÿñðóëàä, òðîòóàð òîñõãäâ, ãåðë ´ãäã ñ³³õí ïàíðìóäàð, øèí ñêàìåéêñàð, õîã-áîãèí óðíñàð òåòêãäâ.
ijê³ä áîëõëà Ýëñòèí ìèêðîðàéîäò îëí äàâõð ãåðì¢äèí 10 õàøà-õààöèí ýðãíäê á³³äëèíü ÿñðóëãäšàíà. Êåëõä, Ýëñò áàëºñíà Êëûêîâèí óóëüíöä, 81-÷ òîéãòà îëí äàâõð ãåðèí õàøà-õààö ÿñš øèíð¢ëš³í³. Ýí ´äðì¢äò ÿñðóëëºíà ê´äëìø ò´ãñ÷³í³. Ýí ãåðèí ýðãíäê ºàçðíü àéòà êåâ³ð ÿñðóëãäš. Ãåðèí ºàçàíü áè÷êä¢äèí òàë✠áåëí áîëâ. Ýíä íààäëºíà îáîðóäîâàíü óãëš ò³âãäâ, š´´ëí äåâñêð äåëãäâ. Òåð ìåò ãåðèí ýðãíä ñïîðòèâí á³³ðí òîñõãäâ. Óäëãî ýí ãåðèí ³ìòí ýíä öîãö-ìàõìóäàí áàòðóëš, öàãàí òóñòàºàð äàâóëš ÷àäõìí.
Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ

Îäàõí Ýëñòä, ïðàâèòåëüñòâèí Ãåðò Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí ìåäëä áè÷êä¢äèí ç´â õàðñëºíà ò´ð³ð ¢¢ëääã ñîâåòèí äàðàíè ñ¢¢ð áîëâ. Ýí¢í³ ê´äëìøèã òàœº÷èí ãîñóäàðñòâåíí ñîâåòíèê Âàñèëèé Áþð÷èåâ ºàðäâ. Òàœº÷ä áè÷êä¢äèí ³³ìøã óãà á³³ëºí³ ò´ð³ð ñ¢¢ðò îðëöà÷íð òîîëâðàðí õóâàëöâ.
Ýíäð ´äð ýí ò´ð èê ÷èíð 碢í³, òåã³ä ç´â-éîñ õàðëºíà îðãàíìóä, îëíà îðãàíèçàöñ ýâð³ííü ¢¢ëäâðò ýí ò´ðì¢äò ºîë îíüãàí ´ãõ ç´âò³ ãèš ýâð³ííü àõð í¢ð ¢ãä³í ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Áîîâà Áàäìàåâ òåìäãëâ. Äàðóíü òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí íîìèí ìèíèñòðèí äàðóê Ãåðìàí Ñàíäæàðûêîâ òàœº÷èí øêîëìóäò áîëí ÄÎÓ-ä áè÷êä¢äèí ³³ìøã óãà á³³ëºí³ ò´ë³ ÿìàðàí êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³ãäš³õèí òóñêàð êåëâ. Ó÷ðåæäåíü áîëºí ãèëò³ êåðãò³ êåðã-¢¢ëäâð äèãò³-äàðàòàºàð ê¢ö³š³í³ ãèš ýí ýâð³ííü èëäêëä³í çààâ.
Öààðàíäíü òàœº÷ä áè÷êä¢äèí ç´â õàðñäã ê¢öö ç´âò³ ýë÷ Îëüãà Óìãàåâà ¢ã àâ÷, ýí õàëõàð îäà ÷èãí ê¢ö³õ êåñã ò´ð á³³í³ ãèš êåëâ. Îëíà îðãàíèçàöñ, ç´â-éîñíà îðãàíìóä ýí ò´ðì¢äò èê îíüãàí ´ãõ ç´âò³, òåð¢ã Êåð÷ü áàëºñíà ïîëèòåõíè÷åñê êîëëåäæä ó÷ðñí ¢¢ì³ò³ éîâäë èòê¢ëš³í³. Áè÷êä¢äèí ýð¢ë-ìåíää áîëí òåäí³ ñóðºìšä ìó ¢ë쳺³í ê¢ðãäã 糜ãëëºí³ñ õàðñëºíà õàëõàð óëì ÷àœº êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³õ êåðãò³.
Áèäí öàãèí íåêâðë³ èðëö³ò³º³ð ¢¢ëäš, ³³ìøã ó÷ðàšàõ òîîòûã óãà êåš, òèèì éîâäëàñ óðäàñíü ãåòëõ ç´âò³âèäí ãèš ê¢öö ç´âò³ ýë÷ òåìäãëâ. Áè÷êä¢äèã ä´œíš, òåäí³ ñóðºìšä, ñóë öàãèíü á¢ðä³ëºíä ä´œ áîëõ êåðãò³ ãèš ñîâåòèí ãåø¢ä òîîëâðàí ìåä¢ëâ. Òàœº÷èí Ñèíê¸êóñèíêàé êàðàòý îðãàíèçàöèí ò´ñâèí òóñê òîîöàã ñ¢¢ðò îðëöà÷íð ñîœñš, ê¢íä á³³äëä òóññí áè÷êä¢äò îëí õàëõèí ñóðºìš ´ãõìí ãèñí òîîëâðèã ä´œíâ.
Ñîâåòèí ãåø¢äèí öóã ñ¢â-ñåëâã õ³ë³ãäñí³ õ´´í íåã øèèäâð áàòëãäõ, òåð îëíà àøëâð òàœº÷èí Òîëºà÷ä éîâóëãäõ.
Ìàíà 糜ã÷